HvJ EU, 02-06-2016, nr. C-438/14

De verwijzende rechter stelt de vraag aan de orde of het niet-erkennen van de naamswijziging van een onderdaan die zowel de Duitse als de Britse nationaliteit bezit, in strijd is met artikel 18 VWEU, dat iedere discriminatie op grond van nationaliteit verbiedt.

Volgens de Commissie mogen op grond van het non-discriminatiebeginsel vergelijkbare situaties niet verschillend en verschillende situaties niet gelijk worden behandeld. Gezien het feit dat burgers met een dubbele nationaliteit bijzondere moeilijkheden ondervinden in verband met hun familienaam en zich dus onderscheiden van personen die de nationaliteit hebben van maar één lidstaat, bevinden zij zich in een verschillende situatie.

Dientengevolge is de Commissie van mening dat de weigering van de Duitse autoriteiten om de naam die Bogendorff von Wolffersdorff in het Verenigd Koninkrijk heeft verkregen, te erkennen, neerkomt op een gelijke behandeling van verschillende situaties, hetgeen in strijd is met het non-discriminatiebeginsel van artikel 18 VWEU.

De Duitse regering is van mening dat de toepassing van Duits recht op een Duits onderdaan niet beschouwd kan worden als discriminatie op grond van zijn nationaliteit.

De centrale juridische dienst van de stad Karlsruhe gaat niet expliciet in op artikel 18 VWEU, maar is van mening dat de rechtspraak van het Hof die tot de erkenning van een in een andere lidstaat verkregen naam verplicht, is gebaseerd op het beginsel van eerste inschrijving. Dit beginsel houdt in dat de naam zoals die de eerste keer rechtsgeldig in een lidstaat is geregistreerd, voorrang geniet. De weigering van een naamswijziging die is toegestaan in een lidstaat waarvan de verzoeker later de nationaliteit heeft verkregen, is dus in overeenstemming met dit principe en vormt dus geen schending van het recht van de Unie.

Uit vaste rechtspraak blijkt dat ‘ingevolge het non-discriminatiebeginsel vergelijkbare situaties niet verschillend en verschillende situaties niet gelijk mogen worden behandeld’7..

Zoals ik in het bovenstaande al heb aangegeven8., heeft het Hof zich reeds over deze vraag gebogen in de zaak die heeft geleid tot het arrest Garcia Avello (C-148/02, EU:C:2003:539), waarin het Belgische internationaal privaatrecht, net als het Duitse internationaal privaatrecht9., bepaalde welk recht van toepassing is in het geval van dubbele nationaliteit en daarbij voorrang gaf aan de Belgische nationaliteit.10.

Het Hof heeft onderzocht of personen die alleen de Belgische nationaliteit hebben en diegenen die ook de nationaliteit van een andere lidstaat hebben ‘in verschillende situaties verkeren, in welk geval het non-discriminatiebeginsel zou impliceren dat [laatstgenoemden] aanspraak kunnen maken op een andere behandeling dan die van personen die enkel de Belgische nationaliteit bezitten’11..

Aangezien Belgische onderdanen met dubbele nationaliteit die geconfronteerd worden met twee verschillende rechtssystemen, waardoor zij speciaal met hun situatie verband houdende moeilijkheden kunnen ondervinden met als gevolg dat zij verschillende familienamen dragen, heeft het Hof in punt 37 van dat arrest geoordeeld dat zij zich ‘onderscheiden van personen die enkel de Belgische nationaliteit hebben en slechts één naam dragen’12..

In tegenstelling tot hetgeen de centrale juridische dienst van de stad Karlsruhe beweert, heeft het feit dat naderhand de Britse nationaliteit werd verkregen of dat de huidige woonplaats in Duitsland is dus geen enkele invloed op de vraag of er sprake is van een verschillende situatie.

Bovendien ben ik van mening dat het antwoord op de vraag of een persoon met dubbele nationaliteit zich in een situatie bevindt die verschillend is van die van een persoon met alleen de Duitse nationaliteit, niet kan afhangen van de manier waarop de toegekende naam is verkregen. Het verschil in situatie dat recht geeft op een verschil in behandeling teneinde discriminatie te voorkomen, vloeit voort uit het feit dat een persoon met dubbele nationaliteit onderworpen is aan twee verschillende rechtssystemen.

Uit het voorgaande blijkt dat Duitse onderdanen die verschillende namen dragen ten gevolge van de verschillende wettelijke regelingen waarmee zij op grond van hun nationaliteit aanknopingspunten hebben, zich kunnen beroepen op moeilijkheden die speciaal met hun situatie verband houden, die hen onderscheiden van personen die alleen de Duitse nationaliteit hebben, en wel ongeacht de manier waarop het recht van hun tweede nationaliteit hun een naam heeft toegekend die anders is dan de naam die door het Duitse recht wordt erkend. Zij bevinden zich dus in een andere situatie, die een andere behandeling vereist dan geldt voor personen die alleen de Duitse nationaliteit bezitten.

Met de Commissie ben ik van mening dat Bogendorff von Wolffersdorff door de Duitse autoriteiten op dezelfde manier is behandeld als degenen die alleen de Duitse nationaliteit hebben, terwijl zijn situatie van die van hen verschilt vanwege zijn dubbele nationaliteit.

Er is dus sprake van een inbreuk op het non-discriminatiebeginsel van artikel 18 VWEU. Hieronder zal ik onderzoeken of deze inbreuk al dan niet gerechtvaardigd is.13.

Volgens de Commissie vormt de weigering om een naamswijziging in een situatie als de onderhavige te erkennen een beperking van het recht van vrij verkeer en verblijf op het grondgebied van de lidstaten, zoals geregeld in de artikelen 20 VWEU en 21 VWEU, omdat een verschillende naam in twee lidstaten de uitoefening van dit recht door ernstige ongemakken in het privé- of beroepsleven kan belemmeren.

De Commissie is van mening dat dit niet alleen geldt in het geval van niet-erkenning van een naam die is toegekend in de lidstaat waar een persoon is geboren of zijn verblijfplaats heeft, maar ook als het een persoon betreft die de nationaliteit heeft van twee lidstaten. Gezien het feit dat de voornamen en de achternaam van Bogendorff von Wolffersdorff in het Verenigd Koninkrijk (‘Peter Mark Emanuel Graf von Wolffersdorff Freiherr von Bogendorff’) en in Duitsland (‘Nabiel Peter Bogendorff von Wolffersdorff’) niet identiek zijn, kan dit verschil in naam leiden tot verwarring en ongemakken daar hij zich niet meer kan beroepen op documenten die in een van de twee lidstaten zijn opgesteld.

De verwijzende rechter is echter van mening dat de feiten er in het onderhavige geval niet op wijzen dat Bogendorff von Wolffersdorff grote problemen ondervindt als hij zich moet legitimeren of dat er sprake is van aanzienlijke belemmeringen waardoor hij concrete nadelen ondervindt in zijn privé- en beroepsleven. Op basis van deze argumentatie is de Duitse regering van mening dat het recht van vrij verkeer in casu niet wordt beperkt.

In de eerste plaats wijst het feit dat de Britse naam alleen bij de beroepsuitoefening in het Verenigd Koninkrijk is gebruikt erop dat deze naam in feite niet van groot belang is voor zijn identificatie en voor de uitdrukking van zijn familiale band in Duitsland. In de tweede plaats wordt deze constatering bevestigd door het feit dat verzoeker na zijn naamswijziging in het Verenigd Koninkrijk langer dan zes jaar heeft gewacht met zijn aanvraag bij de burgerlijke stand in Duitsland.

De centrale juridische dienst van de stad Karlsruhe richt zich op de verschillen tussen het hoofdgeding en de zaak die heeft geleid tot het arrest Grunkin en Paul (C-353/06, EU:C:2008:559). Hij meent dat deze rechtspraak de lidstaten alleen de verplichting oplegt om een naamswijziging te erkennen die is ingeschreven in de lidstaat van geboorte of verblijf. Volgens het beginsel van eerste inschrijving14. vormt de weigering om een naam die is toegekend in een lidstaat waar verzoeker naderhand de nationaliteit van heeft verkregen, te wijzigen, geen beperking van het recht van vrij verkeer zoals dat wordt gewaarborgd in de artikelen 20 VWEU en 21 VWEU.

Volgens vaste rechtspraak van het Hof vormt een nationale wettelijke regeling die bepaalde nationale onderdanen benadeelt louter omdat zij hun recht om in een andere lidstaat vrij te reizen en te verblijven hebben uitgeoefend, een beperking van het recht van vrij verkeer van artikel 21, lid 1, VWEU.15.

Uit dezelfde rechtspraak blijkt dat wanneer een persoon die zijn recht om vrij op het grondgebied van een andere lidstaat te reizen en verblijven uitoefent ‘verplicht wordt om in de lidstaat waarvan hij de nationaliteit bezit, een andere naam te dragen dan de naam die reeds in de lidstaat van geboorte en verblijf is gegeven en ingeschreven, dit de uitoefening van [dit] recht […] kan belemmeren’16..

Als dit beginsel geldt voor personen die de nationaliteit van slechts een lidstaat bezitten, zoals het geval was in de zaken die hebben geleid tot de arresten Grunkin en Paul (C-353/06, EU:C:2008:559) en Sayn-Wittgenstein (C-208/09, EU:C:2010:806), dan geldt dit a fortiori voor personen die, zoals Bogendorff von Wolffersdorff, de nationaliteit hebben van meerdere lidstaten.

De naam van een persoon is immers een bestanddeel van zijn identiteit en zijn privéleven, waarvan de bescherming is neergelegd in artikel 7 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie en in artikel 8 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, ondertekend in Rome op 4 november 1950.17.

Zoals het Hof voor het eerst heeft geoordeeld in de zaak die heeft geleid tot het arrest Garcia Avello (C-148/02, EU:C:2003:539), blijkt dat een ‘verscheidenheid van [achter]namen voor de betrokkenen ernstige ongemakken in hun beroeps- en privéleven kan veroorzaken, met name doordat zij zich in een lidstaat waarvan zij de nationaliteit bezitten, moeilijk zullen kunnen beroepen op akten of documenten die zijn opgesteld onder de naam die wordt erkend in een andere lidstaat, waarvan zij eveneens de nationaliteit bezitten’18..

Uit de rechtspraak na het arrest Garcia Avello (C-148/02, EU:C:2003:539) blijkt dat ‘voor tal van handelingen in het dagelijks leven, zowel in het beroeps- als in het privéleven, een bewijs van de identiteit vereist [is]’19. en dat ‘een […] verschil in familienaam twijfel [kan] doen ontstaan aan de identiteit van de betrokkene, alsmede aan de echtheid van de overgelegde documenten of aan de waarheidsgetrouwheid van de daarin vermelde gegevens’20..

In de zaak die heeft geleid tot het arrest Sayn-Wittgenstein (C-208/09, EU:C:2010:806, punt 64) heeft het Hof geoordeeld dat ‘er rekening mee [moet] worden gehouden dat de termen ‘Fürstin von’ naar Duits recht niet als adellijke titel worden beschouwd, maar als bestanddeel van de […] naam’.

De naam ‘Fürstin von Sayn-Wittgenstein’ werd in die zaak dus beschouwd als één enkele, uit verschillende bestanddelen bestaande achternaam en de naam Fürstin von Sayn-Wittgenstein als niet identiek aan de naam Sayn-Wittgenstein21..

Evenzo zijn de namen ‘Peter Mark Emanuel Graf von Wolffersdorff Freiherr von Bogendorff’ en ‘Nabiel Peter Bogendorff von Wolffersdorff’ niet identiek. Vanuit dit oogpunt bezien, kan een verschil tussen de twee namen die op dezelfde persoon van toepassing zijn, er in principe toe leiden dat er verwarring en ongemakken ontstaan.

Anderzijds eist de rechtspraak echter ook dat de betrokken nationale regeling ‘voor de betrokkenen ‘ernstige ongemakken’ van administratieve, professionele en persoonlijke aard kan veroorzaken’22. en dat er met name ‘een concreet risico bestaat dat twijfels inzake [zijn] identiteit en de echtheid van de door [hem] overgelegde documenten moeten worden weggenomen’23..

Mijns inziens is het evident dat in casu aan dit criterium is voldaan om dezelfde redenen als het Hof heeft aangegeven in de punten 66–70 van het arrest Sayn-Wittgenstein (C-208/09, EU:C:2010:806), te meer daar Bogendorff von Wolffersdorff in tegenstelling tot Sayn-Wittgenstein zowel de Duitse als de Britse nationaliteit bezit.

Wanneer in de zaak Sayn-Wittgenstein dus het feit dat zij ‘zowel in haar beroeps- als in haar privéleven alle formele sporen van de naam Fürstin von Sayn-Wittgenstein moet wijzigen, nu op haar officiële identiteitsdocumenten een andere naam staat vermeld, […] een ‘ernstig ongemak’ in de zin van het reeds aangehaalde arrest Grunkin en Paul’24. vormt, geldt hetzelfde voor Bogendorff von Wolffersdorff die tijdens zijn verblijf in het Verenigd Koninkrijk zijn Britse naam zowel in zijn privé- als beroepsleven heeft gebruikt.

Met twee paspoorten met voor- en achternamen die sterk van elkaar verschillen, loopt Bogendorff von Wolffersdorff aldus ‘het risico verdenking van een valse verklaring te moeten weerleggen, ingegeven door het verschil’25. tussen zijn Britse en Duitse voor- en achternamen. Zoals de Commissie aangeeft, is dit risico niet afhankelijk van een ook in de toekomst voortbestaande wezenlijke band met de andere lidstaat, in dit geval het Verenigd Koninkrijk.

Ter terechtzitting heeft Bogendorff von Wolffersdorff inderdaad diverse voorbeelden gegeven van ernstige ongemakken die hij in Duitsland ondervindt als gevolg van het naamverschil tussen zijn Duitse en Britse identiteitspapieren, in het bijzonder tijdens verkeerscontroles en het openen van particuliere en zakelijke bankrekeningen. Hij heeft ook gewezen op het feit dat hij herhaaldelijk meerdere uren op het politiebureau heeft moeten doorbrengen terwijl de Duitse autoriteiten de echtheid en de geldigheid van zijn Britse paspoort controleerden.

Bovendien komt daar mijns inziens het risico bij dat er (vooral bij buitenlandse reizen) twijfel ontstaat over de familierechterlijke band tussen Bogendorff von Wolffersdorff en zijn minderjarige dochter, Larissa Xenia, doordat ze ieder een Duits paspoort hebben met een sterk verschillende familienaam.

Wat het beginsel van eerste inschrijving betreft, dat de centrale juridische dienst van de stad Karlsruhe in zijn schriftelijke opmerkingen en ter terechtzitting aan de orde heeft gesteld, dient benadrukt te worden dat dit beginsel geen bevestiging vindt in de rechtspraak, en met name niet in het arrest Grunkin en Paul (C-353/06, EU:C:2008:559). Dat de Duitse autoriteiten volgens dit arrest gehouden waren om de eerste en enige familienaam te erkennen die het betrokken kind in Denemarken had gekregen, hing veeleer samen met de feiten in deze zaak dan met de vaststelling van een algemeen toepasselijk beginsel.

Dientengevolge vormt de weigering van de autoriteiten van een lidstaat, in dit geval de Bondsrepubliek Duitsland, om de naam van een van zijn onderdanen zoals die is vastgesteld in een andere lidstaat waarvan deze onderdaan eveneens de nationaliteit bezit, in al zijn bestanddelen te erkennen, een beperking van de vrijheden die elke burger van de Unie grond van de artikelen 20 VWEU en 21 VWEU geniet.

De voornaamste reden dat het naar Duits recht niet is toegestaan zelf een naam te kiezen, is volgens de verwijzende rechter dat de naam als betrouwbaar en bestendig identificatiemiddel dient te fungeren.

Zoals het Hof heeft geoordeeld in de punten 30 en 31 van het arrest Grunkin en Paul (C-353/06, EU:C:2008:559), kan echter ‘[a]an geen van de vóór aanknoping van iemands naamgeving bij zijn nationaliteit aangevoerde [beginselen van zekerheid en continuïteit], hoe legitiem deze op zich ook mogen zijn, […] een zodanig belang worden toegekend dat het […] een weigering van de bevoegde autoriteiten van een lidstaat rechtvaardigt om de familienaam [van de betrokken persoon] zoals deze reeds is bepaald en ingeschreven in een andere lidstaat […] te erkennen’.

Voor zover de aanknoping bij de nationaliteit beoogt te garanderen dat iemands naam zeker en bestendig kan worden vastgesteld, moet immers worden geconstateerd, zoals het Hof heeft gedaan in punt 32 van dit arrest, dat ‘een dergelijke aanknoping […] tot het tegendeel van het gewenste resultaat zal leiden’. Immers, telkens wanneer Bogendorff von Wolfersdorff de grens tussen het Verenigd Koninkrijk en Duitsland passeert, zal hij een andere naam dragen, om nog maar te zwijgen van de mogelijkheid van verhuizing naar een andere lidstaat, in welk geval hij vrij zou kunnen kiezen voor de ene of andere naam.

Volgens de verwijzende rechter is de verschillende tenaamstelling van het Britse en het Duitse paspoort van Bogendorff von Wolffersdorff niet te wijten aan omstandigheden die verband houden met zijn geboorte, een adoptie of een andere wijziging van zijn staat. Integendeel, Bogendorff von Wolffersdorff heeft het verschil weloverwogen in het leven geroepen, zonder dat hij tijdens de procedure redenen aanvoert die de naamkeuze begrijpelijk of zelfs noodzakelijk doen voorkomen. Aangezien de keuze om zijn naam in het Verenigd Koninkrijk te wijzigen uitsluitend gebaseerd is op persoonlijke voorkeur, stelt de verwijzende rechter zich de vraag of deze door Bogendorff von Wolffersdorff gemaakte keuze bescherming verdiend.

Ter terechtzitting heeft de centrale juridische dienst van de stad Karlsruhe benadrukt dat het Duitse recht niet voorziet in de mogelijkheid om zelf een naam te kiezen, zoals Bogendorff von Wolffersdorff in het Verenigd Koninkrijk heeft gedaan, en dat de stad Karlsruhe er zich ook tegen verzet zou hebben als de Britse naam geen adellijke titel zou hebben bevat.26. Ter terechtzitting heeft de centrale juridische dienst van de stad Karlsruhe eveneens betoogd dat het vrijwillige karakter van de naamswijziging strijdig is met de Duitse openbare orde, omdat het Duitse recht een dergelijke wijziging niet toestaat.

Ik ben het niet met dit standpunt eens, omdat het leidt tot een totale en bijna automatische miskenning van een naam die in een andere lidstaat legaal wordt gedragen.

Zoals de Commissie betoogt, heeft een justitiabele recht op bescherming, ook wanneer de wijziging van zijn voornamen en zijn achternaam op eigen verzoek heeft plaatsgevonden, in dit geval door middel van een zogenoemde ‘Deed Poll’ verklaring.27.

In de eerste plaats moet worden opgemerkt, zoals het Hof reeds heeft geoordeeld in punt 52 van het arrest Sayn-Wittgenstein (C-208/09, EU:C:2010:806), ‘dat de naam van een persoon een bestanddeel is van zijn identiteit en zijn privéleven, waarvan de bescherming is neergelegd in artikel 7 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie en artikel 8 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden’.

In dit verband heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens geoordeeld dat ‘[h]oewel erkend moet worden […] dat een persoon gegronde redenen kan hebben om zijn naam te willen wijzigen, moet worden aanvaard dat wettelijke beperkingen van een dergelijke mogelijkheid gerechtvaardigd kunnen zijn om redenen van openbaar belang, bijvoorbeeld om een nauwkeurige registratie van de bevolking mogelijk te maken, de persoonlijke identificatiemiddelen te beschermen of de dragers van een bepaalde naam aan een familie te kunnen verbinden’28..

Dientengevolge kan in tegenstelling tot hetgeen de centrale juridische dienst van de stad Karlsruhe meent, het vrijwillige karakter van de naamswijziging, dat op zich niet strijdig is met het algemeen belang, een beperking van de artikelen 18 VWEU en 21 VWEU niet rechtvaardigen.

In de tweede plaats hebben particulieren ook recht op bescherming wanneer zij, om welke reden dan ook, verzocht hebben om wijziging van hun naam, omdat de ongemakken in hun beroeps- en privéleven die worden veroorzaakt door het dragen van verschillende namen in verschillende lidstaten — bijvoorbeeld doordat zij zich in een lidstaat waarvan zij de nationaliteit bezitten, moeilijk zullen kunnen beroepen op akten of documenten die zijn gesteld op de naam die wordt erkend in een andere lidstaat, waarvan zij eveneens de nationaliteit bezitten29. — zich voordoen onafhankelijk van de vraag hoe de toegekende naam is verkregen.

In de derde plaats is het niet aan de Duitse autoriteiten om de erkenning van een naam die door een van de onderdanen van de Bondsrepubliek Duitsland in een andere lidstaat legaal is verkregen, te weigeren enkel op grond van het willekeurige of vrijwillige karakter van deze naamswijziging. Het verbod van misbruik van recht biedt de lidstaten de mogelijkheid om datgene wat de Duitse regering in haar schriftelijke opmerkingen ‘naamtoerisme’ noemt, afdoende te bestrijden.

Zoals het Hof immers in punt 24 van het arrest Centros (C-212/97, EU:C:1999:126) heeft geoordeeld ‘kan een lidstaat stellig maatregelen treffen die tot doel hebben te verhinderen, dat sommige van zijn onderdanen van de krachtens het Verdrag geschapen mogelijkheden profiteren om zich op onaanvaardbare wijze aan hun nationale wetgeving te onttrekken en dat de justitiabelen zich met het oog op misbruik of bedrog op het [Unie]recht kunnen beroepen’.

Dit houdt in dat, tenzij de Duitse autoriteiten kunnen aantonen dat Bogendorff von Wolffersdorff naar het Verenigd Koninkrijk is verhuisd en daar enkele jaren heeft verbleven met als enige doel op kunstmatige wijze de voor een wijziging van zijn voornamen en zijn achternaam noodzakelijke omstandigheden te creëren teneinde te voldoen aan de toepassingsvoorwaarden van artikel 48 EGBGB, de weigering om de Britse naam van Bogendorff von Wolffersdorff te erkennen niet gerechtvaardigd kan worden door het enkele feit dat de wijziging tot stand is gekomen op initiatief van de drager van de naam.

Bovendien ben ik met de Commissie van mening dat er in het onderhavige geval geen sprake is van misbruik. Bij lezing van de tekst van het prejudiciële verzoek blijkt dat de verwijzende rechter geneigd is aan te nemen dat Bogendorff von Wolffersdorff in de periode van 2001 tot 2005 het centrum van zijn belangen daadwerkelijk in Londen had. Zijn band met het Verenigd Koninkrijk, waarvan hij de nationaliteit bezit, was fictief noch gefingeerd.

Met betrekking tot het argument van de centrale juridische dienst van de stad Karlsruhe dat het vrijwillige karakter van de wijziging in strijd is met de Duitse openbare orde, wil ik opmerken dat ook al heeft het Hof geoordeeld dat de openbare orde een beperking van de artikelen 20 VWEU en 21 VWEU kan rechtvaardigen30., dit niet betekent dat alle dwingende nationale bepalingen waar particulieren niet van kunnen afwijken, daaronder vallen. Het is zelfs zo dat, zoals het Hof heeft geoordeeld in punt 86 van het arrest Sayn-Wittgenstein (C-208/09, EU:C:2010:806), ‘de openbare orde slechts kan worden aangevoerd in geval van een werkelijke en voldoende ernstige bedreiging van een fundamenteel maatschappelijk belang’.

Het lijkt mij duidelijk dat de regel van Duits recht die de vrije naamswijziging door wilsverklaring niet toestaat, de hoge openbare-ordedrempel van het arrest Sayn-Wittgenstein (C-208/09, EU:C:2010:806) niet bereikt.

Een ander streefdoel van de Duitse rechtsorde is volgens de verwijzende rechter, de vermijding van overdreven lange en ingewikkelde familienamen. In dit opzicht stelt hij vast dat de door verzoeker in het hoofdgeding gekozen naam ‘Peter Mark Emanuel Graf von Wolffersdorff Freiherr von Bogendorff’ naar Duitse maatstaven ongebruikelijk lang is.

Een dergelijke overweging kan echter niet worden aanvaard. Zoals het Hof heeft geoordeeld in punt 36 van het arrest Grunkin en Paul (C-353/06, EU:C:2008:559): ‘dergelijke overwegingen van administratieve efficiëntie volstaan […] niet ter rechtvaardiging van een belemmering van het vrije verkeer’. In casu moet dit argument dus worden verworpen.

Refererend aan het arrest Sayn-Wittgenstein (C-208/09, EU:C:2010:806) stellen de centrale juridische dienst van de stad Karlsruhe en de Duitse regering zich op het standpunt dat de toevoeging van de voormalige adellijke titels ‘Graf’ (graaf) en ‘Freiherr’ (baron) aan de familienaam mogelijkerwijs in strijd is met de Duitse openbare orde, omdat het een onaanvaardbare inbreuk vormt op het beginsel dat alle Duitse burgers voor de wet gelijk zijn en op de grondwettelijke beslissing om de adelstand af te schaffen, zoals geconcretiseerd in artikel 109, lid 3, Grondwet van Weimar in samenhang met artikel 123 van de Grondwet.

Allereerst moet worden opgemerkt dat Bogendorff von Wolffersdorff niet alleen zijn familienaam wil wijzigen maar ook zijn voornamen, van ‘Nabiel Peter’ in ‘Peter Mark Emanuel’. Een eventuele rechtvaardiging gebaseerd op de afschaffing van adellijke titels betreft dus in ieder geval alleen de wijziging van de familienaam.

Relevant is bovendien dat de woorden ‘Graf’ en ‘Freiherr’ die deel uitmaken van de Britse naam van Bogendorff von Wolffersdorff geen adellijke titels zijn naar Brits recht noch naar Duits recht. Wat betreft het Britse recht gaat het namelijk niet om adellijke titels die zijn toegekend door de vorst van het Verenigd Koninkrijk. Ook voor het Duitse recht gaat het niet om adellijke titels aangezien adellijke titels zijn afgeschaft, zoals blijkt uit artikel 109, lid 3, Grondwet van Weimar.

Aangezien echter de woorden ‘Graf’ en ‘Freiherr’ in het Duits respectievelijk ‘graaf’ en ‘baron’ betekenen, moet het argument van de Duitse regering met betrekking tot de afschaffing van de adellijke titels aldus worden begrepen dat het ziet op de schijn van adellijke herkomst die deze woorden oproepen.

In dit opzicht heeft het Hof in punt 85 van het arrest Sayn-Wittgenstein (C-208/09, EU:C:2010:806) als volgt geoordeeld: ‘[o]bjectieve overwegingen in verband met de openbare orde kunnen een rechtvaardiging vormen voor de weigering van een lidstaat om de achternaam van een van zijn onderdanen, zoals die in een andere lidstaat is toegekend, te erkennen’31..

In punt 86 van dit arrest herinnert het Hof eraan dat ‘het begrip openbare orde als rechtvaardiging van een afwijking van een fundamentele vrijheid, strikt dient te worden opgevat, zodat de strekking ervan niet zonder controle van de instellingen van de Europese Unie door de onderscheiden lidstaten eenzijdig kan worden bepaald […]. Daaruit volgt dat de openbare orde slechts kan worden aangevoerd in geval van een werkelijke en voldoende ernstige bedreiging van een fundamenteel maatschappelijk belang […]’32..

Aangezien de afschaffing van de adelstand voortvloeit uit het algemenere beginsel van gelijkheid van alle Duitse burgers voor de wet, zoals bepaald in artikel 109, lid 1, Grondwet van Weimar, en het Hof al heeft bevestigd dat ‘[d]e rechtsorde van de Unie ontegenzeglijk de eerbiediging van het gelijkheidsbeginsel als algemeen rechtsbeginsel [beoogt] te verzekeren[,] [welk] beginsel eveneens [is] verankerd in artikel 20 van het Handvest van de grondrechten’33., zou kunnen worden bepleit dat de inschrijving van een naam die is verkregen in een andere lidstaat en die voormalige adellijke titels bevat, in een republikeins land in strijd is met de openbare orde van dat land.

Zoals ik echter reeds heb uiteengezet in punt 177 van mijn conclusie in de zaak Gazprom (C-536/13, EU:C:2014:2414), betreft het begrip openbare orde ‘normen en waarden waarvan de rechtsorde van de aangezochte staat niet kan dulden dat zij worden miskend, aangezien miskenning daarvan onaanvaardbaar zou zijn vanuit het perspectief van een vrije en democratische rechtsstaat’.

Dit betekent dat een norm, om van openbare orde te zijn, een dwingende regel moet zijn die voor de betrokken rechtsorde zo fundamenteel is dat in het kader van de betrokken zaak geen enkele afwijking daarvan kan worden geduld.

Zoals de verwijzende rechter opmerkt, kent de Duitse rechtsorde, en met name artikel 109, lid 3, Grondwet van Weimar, anders dan de Oostenrijkse rechtsorde waar het arrest Sayn-Wittgenstein (C-208/09, EU: C:2010:806) betrekking op heeft, geen strikt verbod om adellijke titels te blijven voeren.

Weliswaar bepaalt het genoemde voorschrift uit de Grondwet van Weimar dat ‘[p]ubliekrechtelijke voorrechten of nadelen als gevolg van geboorte of stand dienen te worden afgeschaft’, maar er wordt tegelijkertijd aan toegevoegd dat ‘[a]dellijke titels slechts als onderdeel van de naam [gelden]’. Volgens Duits gebruik zijn adellijke titels alleen toegestaan als ze achter de voornaam worden geplaatst.34.

In deze omstandigheden zie ik niet hoe de Britse naam van Bogendorff von Wolffersdorff, te weten ‘Peter Mark Emanuel Graf von Wolffersdorff Freiherr von Bogendorff’, in strijd zou kunnen zijn met de Duitse openbare orde, noch hoe men zou kunnen spreken van een werkelijke en voldoende ernstige bedreiging voor de openbare orde, omdat adellijke titels, ondanks de afschaffing ervan, als familienaam kunnen blijven bestaan onder de beperkende voorwaarden zoals bepaald in artikel 109, lid 3, Grondwet van Weimar en in de rechtspraak.

Ofwel adellijke titels zijn als zodanig strijdig met de openbare orde en het gebruik ervan is verboden, zoals in Oostenrijk, hetgeen in dat geval geldt voor alle Duitsers, ofwel ze zijn dat niet en kunnen door alle Duitsers als familienaam worden gebruikt door ze achter de voornaam te zetten in plaats van ervoor, zoals het geval was tot 1918.

Dit was ook de zienswijze van het Oberlandesgericht Dresden (regionaal gerechtshof te Dresden, Duitsland) dat de autoriteiten van de stad Chemnitz bij uitspraak van 6 juli 2011 heeft gelast de dochter van Bogendorff von Wolffersdorff onder haar Britse naam in te schrijven, te weten ‘Larissa Xenia Gräfin von Wolffersdorff Freiin von Bogendorff’35.. Als dit in haar geval niet in strijd is met de openbare orde, zie ik niet waarom dat voor haar vader wel het geval zou zijn.

Ik voel mij gesterkt in mijn standpunt door de vage antwoorden die de Duitse regering ter terechtzitting gaf op de vragen die ik heb gesteld om, door middel van hypothetische voorbeelden, te achterhalen of een buitenlandse naam met echte buitenlandse adellijke titels of woorden die in het Duits de betekenis hebben van een adellijke titel zonder dat zij deze connotatie hebben in de buitenlandse taal, in strijd zou zijn met de Duitse openbare orde. De Duitse regering heeft geen nauwkeurige antwoorden gegeven, maar benadrukt dat het antwoord afhangt van de omstandigheden van het concrete geval. Als het verbod op het gebruik van adellijke titels werkelijk een zaak van de Duitse openbare orde zou zijn, zou het antwoord gemakkelijk en gelijkluidend moeten zijn voor de hypothetische gevallen.

Bovendien leidt de argumentatie van de Duitse regering ertoe dat het gebruik van adellijke titels onder voornoemde voorwaarden beperkt blijft tot de echte, onder het Duitse Rijk van voor 1918 toegekende titels, om zo het gebruik van valse, door particulieren verzonnen titels tegen te gaan. Hoewel de werkelijke en voldoende ernstige bedreiging voor de openbare orde moeilijk valt aan te tonen en de naam die deze ‘valse titel’ bevat, volgens de Duitse regering door de volgende generaties legaal kan worden gedragen, lijkt het argument dat gebaseerd is op de bescherming van echte adellijke titels paradox in het licht van de waarden van democratie en gelijkheid die de Grondwet van Weimar en met name artikel 109 ervan hebben geïnspireerd en die volgens de Duitse regering tot doel hebben ‘de republikeinse orde’ te beschermen.36.

Gelet op het bovenstaande ben ik van mening dat de rechtvaardigingsgrond gebaseerd op de afschaffing van adellijke titels moet worden afgewezen.