Rb. Utrecht, 30-07-2010, nr. 16/994031-10, nr. 16/994032-10

Klagers hebben zich — kort samengevat — op het standpunt gesteld dat de inbeslagneming onrechtmatig is, omdat:

De officier van justitie heeft geconcludeerd dat de inbeslagneming rechtmatig is geschied, dat een verdenking van een zeer ernstig strafbaar feit bestaat en sprake is van uitzonderlijke omstandigheden waardoor het belang dat de waarheid aan het licht komt moet prevaleren boven het verschoningsrecht. Het beklag dient ongegrond te worden verklaard en van de inbeslaggenomen stukken kan kennis worden genomen, aldus de officier van justitie.

De raadsman heeft verzocht om ook een beslissing te nemen over de inbeslagname van de verzegelde e-mail, ook al betreft dit formeel een beslag door de officier van justitie. De officier van justitie heeft ter zitting aangevoerd hiertegen geen bezwaar te hebben.

Nu zowel de raadsman als de officier van justitie zich op het standpunt hebben gesteld om de verzegelde e-mail te behandelen, als ware het door de rechter-commissaris in beslag genomen, zal deze e-mail worden meegenomen bij de beoordeling.

De klaagschriften zijn tijdig ingediend en zijn in zoverre ontvankelijk.

Er dient vervolgens te worden beoordeeld of de inbeslagneming van de (digitale) stukken rechtmatig is geweest.

De raadsman heeft in de eerste plaats erop gewezen dat, gelet op het arrest van de Hoge Raad van 12 februari 2002, NJ 2002, 439, het oordeel omtrent de vraag of brieven of geschriften object van de bevoegdheid tot verschoning uitmaken in beginsel toekomt aan de tot verschoning gerechtigde persoon. In het onderhavige geval heeft de protocolhouder, te weten klager 1, deze toets in het geheel niet kunnen verrichten, nu hij ten tijde van de doorzoeking niet op kantoor aanwezig was. Reeds op grond hiervan moet de inbeslagneming als onrechtmatig worden aangemerkt, aldus de raadsman.

De rechtbank is van oordeel dat het feit dat de klager 1 niet aanwezig was op het notariskantoor ten tijde van de doorzoeking en inbeslagneming, niet met zich meebrengt dat de inbeslagneming als onrechtmatig moet worden aangemerkt. Klager 1 is door zijn afwezigheid niet in zijn belangen geschaad. Klager 2 heeft tezamen met de Ringvoorzitter immers geconcludeerd dat de stukken onder het verschoningsrecht vallen. Daarbij komt dat klager 1 achteraf nog kon toetsen of de inbeslaggenomen stukken onder het verschoningsrecht vielen, nu de op de digitale gegevensdrager geplaatste stukken op kantoor zijn achtergebleven. Klager 1 heeft zijn standpunt ter terechtzitting via zijn raadsman kenbaar kunnen maken.

In artikel 98, eerste lid, van het Wetboek van Strafvordering wordt bepaald dat bij personen met een bevoegdheid tot verschoning als bedoeld in artikel 218 van het Wetboek van Strafvordering geen brieven of andere geschriften in beslag worden genomen tot welke hun plicht tot geheimhouding zich uitstrekt, tenzij zij hiervoor toestemming hebben gegeven. Zoals hierboven reeds is overwogen, hebben klagers geen toestemming gegeven tot inbeslagname.

De rechtbank stelt voorop dat klagers in hun hoedanigheid van notaris verschoningsgerechtigden zijn als bedoeld in artikel 218 van het Wetboek van Strafvordering. Nu er, zoals de raadsman heeft betoogd, geen aanwijzing is voor het tegendeel, moet ervan worden uitgegaan dat de geheimhoudingsplicht van klagers zich uitstrekt tot de onder hun in beslag genomen stukken. Dit standpunt dient te worden geëerbiedigd, tenzij redelijkerwijs geen twijfel kan bestaan over de onjuistheid daarvan.

De raadsman heeft zich op het standpunt gesteld dat de rechter-commissaris in het geheel niet heeft getoetst of er redelijkerwijs twijfel bestaat aan de juistheid van het oordeel van klager 2 en de plaatsvervangend voorzitter van de Ring van Notarissen dat de inhoud van de in beslag genomen stukken onder het aan klagers toekomende verschoningsrecht valt. De rechter-commissaris is blijkens het proces-verbaal van doorzoeking na kennisneming van de weigering, direct over gegaan tot inbeslagneming van de stukken en digitale data. Reeds daarom kan volgens de raadsman geen sprake zijn van enige gerechtvaardigde inbreuk op het verschoningsrecht.

De rechtbank overweegt dat uit het proces-verbaal niet blijkt dat de rechter-commissaris twijfelt aan het oordeel dat de inbeslaggenomen stukken onder het verschoningsrecht vallen. Dit betekent dat het ervoor moet worden gehouden dat de rechter-commissaris van oordeel was dat deze stukken inderdaad onder het verschoningsrecht vallen. Anders dan de raadsman op dit punt kennelijk betoogt, volgt hieruit niet dat de inbeslagneming onrechtmatig is. Er kan immers sprake zijn van zeer uitzonderlijke omstandigheden die doorbreking van het verschoningsrecht rechtvaardigen. In het proces-verbaal ligt besloten dat er naar het oordeel van de rechter-commissaris sprake was van dergelijke zeer uitzonderlijke omstandigheden. De rechtbank overweegt daaromtrent het volgende.

Het verschoningsrecht van de verschoningsgerechtigde, in dit geval een notaris, is in zoverre niet absoluut dat zich zeer uitzonderlijke omstandigheden kunnen voordoen waarin het belang dat de waarheid aan het licht komt — ook ten aanzien van datgene waarvan de wetenschap de verschoningsgerechtigde als zodanig is toevertrouwd, — moet prevaleren boven het verschoningsrecht. Dit brengt mee dat, waar doorzoeking ter inbeslagneming bij een verschoningsgerechtigde zonder diens toestemming reeds kan plaatsvinden als het gaat om brieven en geschriften die voorwerp van het strafbare feit uitmaken of tot het begaan daarvan hebben gediend, die toestemming in geval van zeer uitzonderlijke omstandigheden evenmin nodig is als de doorzoeking ter inbeslagneming een verdere strekking heeft en is gericht op brieven en geschriften die kunnen dienen om de waarheid aan het licht te brengen. Dergelijke omstandigheden kunnen aanwezig zijn indien de verschoningsgerechtigde verdacht wordt van een zeer ernstig misdrijf.

De raadsman heeft aangevoerd dat in het onderhavige geval niet een op feiten en omstandigheden gebaseerd redelijk vermoeden van schuld aanwezig is. Uit het dossier blijkt niet van een bewust onterechte kwalificatie als bouwgrond, nog van enige rol daarin van klagers. Hiervoor heeft de raadsman gewezen op een vijftal specifieke feiten en omstandigheden, zoals neergelegd in de pleitnota. Daarbij komt volgens de raadsman dat het nog maar de vraag is of het oordeel van de FIOD dat geen sprake zou zijn van bouwgrond juist is. Klagers stellen zich op het standpunt dat zij hebben voldaan aan alle onderzoeksplichten en dat zij mogelijk zijn misleid. Klagers worden volgens de raadsman dan ook ten onrechte als verdachte aangemerkt. Mocht de verdenking terecht aanwezig zijn, dan blijkt niet van uitzonderlijke omstandigheden, waardoor de waarheidsvinding zou moeten prevaleren boven het verschoningsrecht. Het enkele feit dat jegens de notaris een verdenking is, is onvoldoende om te spreken van zeer uitzonderlijke omstandigheden, aldus de raadsman.

De officier van justitie heeft zich op het standpunt gesteld dat de verdenking jegens klagers terecht is. Er staat vast dat het geen bouwgrond betreft, nu er geen bewerkingen zijn uitgevoerd. De verantwoordelijkheid van de notaris voor aangifte van de overdrachtsbelasting, het feit dat enkele maanden eerder de grond niet als bouwgrond was geleverd en het feit dat de loods afzonderlijk van de grond werd geleverd, maakt dat de klagers hadden moeten onderzoeken of het in het onderhavige geval daadwerkelijk bouwgrond als bedoeld in artikel 11 van de Wet op de omzetbelasting 1968 betrof. Er kan op dit moment niet worden nagegaan of klagers aan alle onderzoeksplichten hebben voldaan, zoals klagers hebben gesteld, zodat kennisneming van de inbeslaggenomen stukken noodzakelijk is, aldus de officier van justitie.

De rechtbank overweegt dienaangaande het volgende. Klagers worden ervan verdacht in het kader van de uitoefening van hun ambt ernstige strafbare feiten te hebben begaan. De verdenking bestaat hierin dat klagers een notariële akte zouden hebben opgemaakt, waarin in strijd met de waarheid is opgenomen dat bouwgrond is geleverd. Daarnaast worden zij ervan verdacht samen met een ander opzettelijk onjuiste aangifte Overdrachtsbelasting te hebben gedaan. Door de handelwijze van klagers zou de fiscus benadeeld zijn, nu over de levering opzettelijk € 158.260,= te weinig overdrachtsbelasting zou zijn aangegeven.

De rechtbank stelt voorop dat de enkele omstandigheid dat een notaris als verdachte wordt aangemerkt niet toereikend is om doorbreking van het verschoningsrecht te rechtvaardigen. Uit het onderzoek in raadkamer is in onvoldoende mate komen vast te staan dat klagers opzettelijk —al dan niet in voorwaardelijke zin— valselijk een akte hebben opgemaakt dan wel een onjuiste belastingaangifte hebben gedaan. Uit de thans aan de rechtbank ter beschikking gestelde stukken kan hooguit het vermoeden rijzen dat klagers onzorgvuldig zijn geweest inzake hun onderzoeksplicht die voortvloeit uit artikel 18 van de Wet op de belastingen van rechtsverkeer 1970 juncto artikel 21a van de Uitvoeringsregeling Algemene Wet inzake rijksbelastingen 1994.

De rechtbank onderkent dat, zoals in het standpunt van de officier van justitie ligt besloten, de mogelijkheid bestaat dat klagers in samenspraak met en ten behoeve van koper opzettelijk valselijk een akte hebben opgemaakt en dat kennisname van de inhoud van de inbeslaggenomen stukken op dat punt duidelijkheid zou kunnen verschaffen. Het enkele feit dat deze mogelijkheid denkbaar is rechtvaardigt echter bij het ontbreken van voldoende concrete aanwijzingen niet dat het verschoningsrecht wordt doorbroken ten behoeve van de waarheidsvinding.

Het een en ander brengt de rechtbank tot het oordeel dat niet sprake is van zeer uitzonderlijke omstandigheden waardoor het maatschappelijk belang van waarheidsvinding, waaronder het belang tot opheldering over de rol van anderen, dient te prevaleren boven het maatschappelijk belang van respecteren van de geheimhoudingsplicht van klagers.

De rechtbank concludeert dat het door klagers gedane beroep op hun verschoningsrecht in de weg had moeten staan aan het bevel tot uitlevering en aan de inbeslagneming van de desbetreffende stukken door de rechter-commissaris, zodat het beslag onrechtmatig is en de inbeslaggenomen stukken aan klagers moeten worden teruggegeven.

De rechtbank zal het beklag gegrond verklaren.

De rechtbank heeft gelet op de artikelen 98, 125l, 218 en 552a van het Wetboek van Strafvordering.

De rechtbank:

Deze beslissing is gewezen door mr. mr. A.J.P. Schotman, voorzitter en L.M.G. de Weerd en mr. Y.M.J.I. Baauw-de Bruijn, rechters, in tegenwoordigheid van mr. N.H.M. van Ek en L. van der Lustgraaf, griffiers en uitgesproken op 30 juli 2010.

Mr. De Weerd, mr. N.H.M. van Ek en L. van der Lustgraaf zijn niet in de gelegenheid deze beslissing mee te ondertekenen.