HR, 21-04-2020, nr. 18/04974

De zaak tegen de verdachte vloeit voort uit een onderzoek naar strafbare feiten in verband met werkzaamheden voor SNS Property Finance (hierna: SNS PF), de vastgoedtak van SNS Bank. Het betreft een groep verdachten die werkzaamheden verrichtten voor SNS PF en onderling betaalafspraken maakten, terwijl anderen binnen de SNS Bank van die afspraken niet op de hoogte waren. Verschillende natuurlijke personen en rechtspersonen waren bij de zaak betrokken. Met het oog op de leesbaarheid van de conclusie schets ik hierna kort de rollen van de betrokken verdachten, zoals die blijken uit de vaststellingen van het hof in de arresten tegen de verschillende verdachten.

[betrokkene 1] — die geen beroep in cassatie heeft ingesteld tegen het arrest van het hof in zijn zaak — was door SNS PF aangetrokken en liet zich door externen betalen die (mede) door hem werden ingehuurd.1. [medeverdachte 8] en [medeverdachte 1] brachten externen bij SNS PF aan en lieten zich daar eveneens voor betalen. Deze externen, onder wie [medeverdachte 5] en [medeverdachte 4] , worden ‘de Groningers’ genoemd. [betrokkene 1] contracteerde deze externen om werkzaamheden te verrichten voor SNS PF. Daarbij werd afgesproken dat een gedeelte van het uurtarief dat de Groningers bij SNS PF in rekening brachten, zou worden afgedragen. Het ging om zogenoemde ‘bemiddelingsfees’, of ‘kickbackbetalingen’. Daarbij gaat het om vergoedingen die worden betaald aan bepaalde personen binnen een organisatie in ruil voor een voordeel. In dit geval betrof het vergoedingen die de Groningers betaalden omdat zij door tussenkomst van [betrokkene 1] , [medeverdachte 8] en [medeverdachte 1] door SNS waren gecontracteerd om bepaalde werkzaamheden te verrichten. Zo werd met [medeverdachte 4] en [medeverdachte 5] de afspraak gemaakt dat zij een uurtarief van € 225,- ontvingen en € 75,- daarvan afdroegen aan [medeverdachte 1]. Dit bedrag van € 75,- werd verdeeld tussen [betrokkene 1] , [medeverdachte 1] en [medeverdachte 8]. [medeverdachte 4] droeg op zijn beurt [betrokkene 2] en [betrokkene 3] aan om werkzaamheden te verrichten. Ook met hen werden afspraken gemaakt om een deel van hun uurtarief af te dragen. [medeverdachte 4] en [medeverdachte 5] deelden in deze opbrengst, omdat [medeverdachte 4] [betrokkene 3] en [betrokkene 2] had aangedragen. Binnen SNS PF waren deze bemiddelingsvergoedingen / ‘kickbackbetalingen’ niet bekend. Het openbaar ministerie heeft in hoger beroep aangevoerd dat SNS PF geen verplichtingen zou zijn aangegaan als het op de hoogte was geweest van deze ‘kickbackbetalingen’.

De werkzaamheden en de facturering daarvan verliepen via de verschillende bv's van de verdachten. [medeverdachte 5] voerde zijn werkzaamheden uit vanuit [A] en factureerde via [verdachte]. [medeverdachte 4] maakte gebruik van [medeverdachte 7] , van welke bv hij enig aandeelhouder en bestuurder was. [medeverdachte 8] is enig aandeelhouder en bestuurder van [medeverdachte 3] , welke vennootschap enig aandeelhouder en bestuurder is van [medeverdachte 2]. Ook tegen verschillende van deze bv's is een strafrechtelijke vervolging ingesteld. Het hof heeft bewezen verklaard dat in het kader van de betaalstromen werd gebruikgemaakt van valse facturen.

Het hof maakt in zijn uitspraken onderscheid tussen ‘niveau 1’ en ‘niveau 2’. In niveau 1 staat [betrokkene 1] centraal. Daarbij gaat het om betalingen aan (bv's van) [betrokkene 1] door externen die [betrokkene 1] bij SNS PF heeft aangedragen. In het kader van niveau 2 spelen betalingen via (bv's van) [medeverdachte 8] een hoofdrol.

De verdachte in de onderhavige zaak, [verdachte] , is veroordeeld wegens valsheid in geschrift en deelneming aan een criminele organisatie. Het voornaamste verwijt is dat de facturen die de verdachte verstuurde valselijk zijn opgemaakt, omdat deze in wezen bemiddelingskosten / ‘kickbackbetalingen’ betroffen, maar de omschrijving op deze facturen anders was (‘werkzaamheden inzake [R] ’ en/of ‘werkzaamheden betreffende [T] ’), zodat de werkelijke aard van de betalingen werd verhuld. De in cassatie tegen de uitspraak van het hof gerichte klachten hebben betrekking op het bewijs van de ten laste gelegde feiten. Ook wordt geklaagd over de strafmotivering.

Het eerste middel behelst de klacht dat de bewezenverklaring van het onder 1 ten laste gelegde, mede in het licht van het in hoger beroep gevoerde verweer, onbegrijpelijk is, althans ontoereikend is gemotiveerd. Meer in het bijzonder bevat het middel verschillende klachten over het bewijs van het valselijk opmaken van de in de bewezenverklaring genoemde facturen.

Ten laste van de verdachte heeft het hof onder 1 bewezen verklaard dat:

Uit het proces-verbaal van het onderzoek ter terechtzitting in hoger beroep van 18 april 2018 blijkt dat de raadslieden hebben gepleit overeenkomstig hun pleitnota, die aan het proces-verbaal is gehecht. De desbetreffende pleitnota is gehecht aan het proces-verbaal van het onderzoek ter terechtzitting in hoger beroep van 4 en 18 april 2018 in de zaak tegen de medeverdachte [medeverdachte 7] .

In deze pleitnota is aangevoerd dat [medeverdachte 1] [medeverdachte 5] en [medeverdachte 4] heeft benaderd met de vraag of zij interesse hadden in het verrichten van advieswerkzaamheden voor SNS PF. [medeverdachte 4] en [medeverdachte 5] hebben daar beiden bevestigend op geantwoord en hebben [medeverdachte 1] een ‘bemiddelingsfee’ aangeboden. [medeverdachte 1] zou een fee van 33,33 % ontvangen. Deze ‘fee’ werd op verzoek van [medeverdachte 1] gefactureerd via [medeverdachte 8]. [medeverdachte 8] stuurde [medeverdachte 5] en [medeverdachte 4] facturen met als omschrijving ‘adviesdiensten’. Naderhand zijn — op aangeven van [medeverdachte 4] — ook [betrokkene 2] en [betrokkene 3] advieswerkzaamheden gaan verrichten voor SNS PF. De vergoeding die [medeverdachte 5] en [medeverdachte 4] aan [medeverdachte 1] betaalden, werd vanaf dat moment minder hoog, omdat [betrokkene 2] en [betrokkene 3] ook bedragen zouden betalen aan [medeverdachte 1]. Het betrof een door [medeverdachte 1] aangeboden korting. Een factuur heeft volgens de raadslieden een bewijsbestemming en moet in beginsel duidelijk zijn voor drie partijen: degene die de factuur stuurt, degene die hem moet voldoen en de fiscus. De bedoeling van de facturen was volgens de raadslieden voor de betrokkenen duidelijk, terwijl door het gebruik van een algemene omschrijving op de facturen de verdachten geen regelgeving hebben willen omzeilen of anderszins iets hebben willen verhullen. Ook zijn de facturen in de boekhouding verwerkt. Weliswaar heeft de Belastingdienst bij een boekenonderzoek bij [A] opgemerkt dat ‘de facturen onjuist zijn’, maar dat is volgens de raadslieden iets anders dan vals.

Het hof heeft het volgende overwogen over het bewijs van het ten laste gelegde2.:

Art. 225, eerste lid, Sr luidt als volgt:

Het middel behelst in de eerste plaats de klacht dat het hof niet heeft vermeld op welke feiten en omstandigheden zijn oordeel steunt dat de facturen zijn opgemaakt ten behoeve van de verzwegen omkoping en de bijbehorende betaalstroom en zijn bedoeld om deze betalingen een titel te verschaffen. Deze klacht faalt. Het hof heeft de door de steller van het middel bestreden gevolgtrekkingen gebaseerd op de vaststellingen die zijn weergegeven onder 13 in deze conclusie. De in de passage onder de aanhef ‘bewijsmiddelen’ gedane vaststellingen zijn telkens vergezeld van voetnoten met daarin verwijzingen naar de desbetreffende bewijsmiddelen. De klacht berust aldus op een onjuiste lezing van de bestreden uitspraak en faalt daarmee bij gebrek aan feitelijke grondslag.

Het middel bevat vervolgens verschillende deelklachten. Deze komen er samengevat op neer dat uit de bewijsvoering niet kan worden afgeleid dat de onder 1 genoemde facturen valselijk zijn opgemaakt, althans dat de door het hof in dat verband gegeven motivering onbegrijpelijk is. Ook het bewijs van de wetenschap bij de verdachte van de aard van de betalingen waarop de facturen in werkelijkheid betrekking hadden, is volgens de steller van het middel niet toereikend gemotiveerd. Ik bespreek de klachten hierna gezamenlijk.

Ik wijs er daarbij op dat het oordeel van het hof dat de onder 1 genoemde facturen betrekking hebben op betalingen van zogenoemde ‘bemiddelingsfees’, terwijl op de facturen werd vermeld dat het ging om ‘werkzaamheden inzake [R] ’ en ‘werkzaamheden betreffende [T] ’,3. in cassatie niet wordt bestreden.

De steller van het middel voert onder meer aan dat het oordeel van het hof dat de omschrijving ‘werkzaamheden’ op de facturen niet als juist kan worden aangemerkt, omdat sprake was van bemiddeling, onbegrijpelijk is.

Onder 1 is bewezen verklaard dat de verdachte — kort gezegd — ‘werkzaamheden inzake [R] ’ en ‘werkzaamheden betreffende [T] ’ heeft gefactureerd aan [medeverdachte 8] en/of [medeverdachte 2]. In hoger beroep is door de verdediging het standpunt ingenomen dat [R] de vennootschap is van [betrokkene 2] en [betrokkene 3]. Deze vennootschap is de overeenkomst van opdracht met SNS aangegaan.4. De steller van het middel betoogt dat de inhoud van geschriften met de term ‘werkzaamheden’ juist is (of juist kan zijn) zodat de desbetreffende facturen niet kunnen worden aangemerkt als valselijk opgemaakt. De ‘werkzaamheden betreffende [T] ’ zouden — als ik de steller van het middel goed begrijp — kunnen worden uitgelegd als de bemiddelingskosten waarop de verdachte korting kreeg doordat [betrokkene 3] en [betrokkene 2] werden aangedragen bij [medeverdachte 8] .

Voor het bewijs van het valselijk opmaken is niet vereist dat komt vast te staan dat hetgeen de verdachte(n) daadwerkelijk beoogde(n), verboden en / of strafbaar was.5. Het middel faalt dan ook voor zover het erover klaagt dat het hof niets heeft vastgesteld over de rechtmatigheid van de door de verdachten gemaakte afspraken.

Uit de bewijsvoering in de onderhavige zaak blijkt het volgende:

Het bestanddeel ‘valselijk opmaken’ omvat twee vormen van valsheid. Bij de zogenaamde materiële valsheid bestaat de valsheid in het doen voorkomen alsof het geschrift afkomstig is van een ander dan de werkelijke schrijver. Wanneer de inhoud van een geschrift niet overeenstemt met de werkelijkheid, is sprake van intellectuele valsheid.6. In de parlementaire geschiedenis is van deze laatste vorm onder meer als voorbeeld opgenomen de ‘on ware opgave in koopmansboeken; de koopman die valsch boekt, schept zich zoo een titel, een bewijs.’7.

Het hof heeft overwogen dat de facturen betrekking hadden op betalingen voor onderling gemaakte afspraken en dat met de facturen geen adviezen of andere werkzaamheden in rekening werden gebracht. Voorts heeft het hof overwogen dat uit de omschrijving op de facturen niet kan worden afgeleid op welke onderliggende afspraken en betalingen de facturen betrekking hadden. De facturen zijn volgens het hof opgemaakt ten behoeve van de verzwegen omkoping en de bijbehorende betaalstroom en zijn bedoeld om deze betalingen een titel te verschaffen. De werkelijke aard van de betaalstroom is met de opgenomen valse omschrijvingen verhuld. Daarbij komt dat met het factureren tussen vennootschappen ‘van’ [medeverdachte 5] en [medeverdachte 8] , terwijl de betalingsafspraak was gemaakt tussen [medeverdachte 5] en [medeverdachte 1] , de suggestie werd gewekt van een niet bestaande rechtsverhouding.

Het hof heeft met zijn overwegingen tot uitdrukking gebracht dat in de facturen een onjuiste voorstelling van zaken is voorgespiegeld en dat deze daarmee de werkelijkheid geweld aandoen. In het oordeel van het hof ligt besloten dat de inhoud van de geschriften in strijd is met de waarheid en dus ‘vals’.8. Dat oordeel getuigt niet van een onjuiste rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk. Daarbij heeft het hof niet alleen acht geslagen op de term ‘werkzaamheden’ maar de gehele omschrijving in zijn afweging betrokken (‘werkzaamheden inzake [R] ’ en/of ‘werkzaamheden betreffende [T] ’), alsook de verhulling van de werkelijke rechtsverhoudingen. Er is gefactureerd door de verdachte aan de vennootschap van [medeverdachte 8] , terwijl de betalingsafspraak bestond tussen [medeverdachte 5] en [medeverdachte 1] en op de factuur wordt gerefereerd aan ‘[R] ’ en ‘[T] ’. Daarbij merk ik op dat met de aandacht die in de schriftuur wordt besteed aan de term ‘werkzaamheden’ een onvolledig beeld ontstaat. Ik wijs in dit verband nog op het volgende.

Het hof heeft niets vastgesteld waaruit zou kunnen volgen dat dat [medeverdachte 5] , als feitelijk leidinggevende verbonden aan de verdachte, werkzaamheden heeft verricht ‘inzake [T] ’. De medeverdachte [medeverdachte 4] heeft [betrokkene 3] en [betrokkene 2] bij [medeverdachte 8] aangedragen, terwijl de betalingen samenhingen met onderling gemaakte afspraken over ‘bemiddelingsfees’. Het hof heeft dan ook niet onbegrijpelijk geoordeeld dat met de facturen, anders dan daarop staat vermeld, in werkelijkheid niet de desbetreffende werkzaamheden in rekening werden gebracht.

Het hof rept in dit verband onder meer over het opmaken van facturen ten behoeve van de ‘verzwegen omkoping’. Aangenomen moet worden dat het hof met deze ongelukkig gekozen woorden heeft bedoeld tot uitdrukking te brengen dat het in wezen ging om ‘kickbackbetalingen’ die niet aan SNS PF bekend zijn gemaakt.9. [medeverdachte 8] heeft in dit verband verklaard dat hij niemand bij SNS PF op de hoogte had gesteld van de betalingen die [medeverdachte 4] en [medeverdachte 5] aan hem deden. Alleen [betrokkene 1] wist hiervan. Ook heeft het hof overwogen dat niemand de betaalstromen heeft gemeld bij SNS PF.10.

Het oordeel van het hof behoefde geen nadere motivering in het licht van het in hoger beroep gevoerde verweer dat de verrekende en betaalde bedragen in de jaarrekening als provisiekosten werden verantwoord en de Belastingdienst de omschrijving als ‘slechts onjuist, doch niet vals’ beoordeelde. De omstandigheid dat in de jaarrekening wel sprake zou zijn van provisiekosten doet immers niet af aan de onjuistheid van hetgeen op de facturen werd vermeld, terwijl de Belastingdienst wel degelijk heeft vastgesteld dat sprake was van onjuiste facturen ten aanzien van [medeverdachte 3]. Het gaat daarbij overigens om vergoedingen die zijn betaald aan [medeverdachte 3] en die in wezen vergoedingen voor [medeverdachte 1] betroffen. Aan de pleitnota in hoger beroep is gehecht een ‘rapport inzake een ingesteld boekenonderzoek bij [A] ’ van de Belastingdienst (bijlage 1). Dat rapport bevat de bevinding dat de desbetreffende facturen onjuist zijn. Daarbij wordt opgemerkt dat [medeverdachte 3] geen werkzaamheden heeft verricht voor [A]. Het onderscheid tussen ‘onjuist’ en ‘vals’ dat de steller van het middel ingang tracht te doen vinden, zie ik in dit verband overigens niet.

Ook het oordeel van het hof dat [medeverdachte 5] ten tijde van het opmaken van de facturen wetenschap had van de aard van de betalingen waarop de facturen in werkelijkheid betrekking hadden en hij daarmee ten minste voorwaardelijk opzet had op de valsheid hiervan, is in het licht van de hiervoor weergegeven vaststellingen van het hof niet onbegrijpelijk. Daarbij wijs ik er nogmaals op dat het hof heeft vastgesteld dat met de facturen, anders dan daarop staat vermeld, in werkelijkheid geen werkzaamheden in rekening werden gebracht. In werkelijkheid betrof het de korting die de medeverdachte [medeverdachte 4] had bedongen op de te betalen ‘bemiddelingsfee’. In de overwegingen van het hof ligt besloten dat het opzet van [medeverdachte 5] is toegerekend aan de verdachte.11. Dat is niet onbegrijpelijk, aangezien [medeverdachte 5] de (feitelijk) leidinggevende van de verdachte was, hij de facturen namens de verdachte heeft opgemaakt en hij ten tijde van het opmaken van de facturen wist van de aard van de betalingen waarop de facturen betrekking hadden.

Het hof heeft met de hiervoor geciteerde overwegingen in het bijzonder de redenen opgegeven waarom het is afgeweken van het standpunt van de verdediging. Tot een nadere motivering was het niet gehouden. De motiveringsplicht van art. 359, tweede lid tweede volzin, Sv gaat niet zo ver dat bij de niet-aanvaarding van een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt op ieder detail van de argumentatie moet worden ingegaan.12.

Het middel faalt.

Het tweede middel bevat de klacht dat het hof zijn oordeel dat de verdachte het oogmerk had de facturen als echt en onvervalst te gebruiken, mede in het licht van het in hoger beroep gevoerde verweer, ontoereikend heeft gemotiveerd.

Ten laste van de verdachte is onder 1 bewezen verklaard zoals weergegeven onder 10.

Ter terechtzitting in hoger beroep heeft de verdediging verweer gevoerd zoals weergegeven onder 12. Voorts hebben de raadslieden van de verdachte het standpunt ingenomen dat niet wettig en overtuigend kan worden bewezen dat de verdachte het oogmerk had de facturen als echt en onvervalst te gebruiken. Voor het oogmerk tot misleiding is nodig dat er een derde in het spel is die niet van de valsheid op de hoogte is en die situatie was in de onderhavige zaak volgens de raadslieden niet aan de orde.

Het hof heeft — voor zover voor de beoordeling van het middel van belang en in navolging van de rechtbank — het volgende overwogen over het bewijs van het oogmerk van de verdachte.

‘Bewijsbestemming als waren de facturen echt en onvervalst

De verdediging heeft ook betoogd dat geen sprake is geweest van een oogmerk om de facturen als echt en onvervalst te gebruiken. De facturen zijn wel gebruikt, maar de ontvanger is hierdoor niet misleid aangezien het zowel voor de opsteller als de geadresseerde duidelijk was waar de facturen op zagen.

De rechtbank overweegt hierover als volgt. Het oogmerk van de verdachte moet zijn gericht op het gebruik van het valse of vervalste geschrift als ware echt en onvervalst. Dit impliceert gerichtheid op misleiding. Dit betekent dat er derden in het spel moeten zijn, die niet van de valsheid op de hoogte zijn. Het gebruik van het geschrift hoeft niet daadwerkelijk plaats te vinden.

Het verweer van de verdediging wordt verworpen, nu facturen naar hun aard reeds in het maatschappelijk verkeer (ook jegens derden) een bewijsbestemming hebben. Bovendien zijn de facturen in dit geval ook nog opgenomen in de bedrijfsadministratie(s) waarmee temeer vast staat dat de facturen bestemd waren voor het gebruik door derden -anderen dan de geadresseerden-als waren zij echt en onvervalst, bijvoorbeeld de fiscus en/of accountants (ECLI:NL:GHAMS:2015:1212). De rechtbank acht dan ook bewezen dat de facturen valselijk zijn opgemaakt met het oogmerk om deze als echt en onvervalst te (doen) gebruiken. Ook hebben de betalers deze door anderen opgemaakte valse facturen voorhanden gehad, terwijl zij wisten dat deze geschriften een zodanige bewijsbestemming hadden.’

Het volgende kan worden vooropgesteld. Voor strafbaarheid ingevolge art. 225, eerste lid, Sr is niet vereist dat het valse of vervalste geschrift is gebruikt. Het enkel valselijk opmaken of vervalsen van een tot bewijs van enig feit bestemd geschrift met bedoeld oogmerk is voldoende om die gedraging als valsheid in geschrift aan te merken.13.

Het in art. 225, eerste lid, Sr bedoelde oogmerk ziet slechts op het gebruik van het valse of vervalste geschrift en niet ook op de valsheid zelf. Voor de bewezenverklaring van het oogmerk het geschrift als echt en onvervalst te gebruiken is beslissend of de verdachte de bedoeling had het desbetreffende geschrift te gebruiken of te doen gebruiken.14. In een Caribische zaak oordeelde de Hoge Raad dat voor het bewijs van het oogmerk tot gebruik het niet erop aankomt dat er derden in het spel moeten zijn die niet van de valsheid op de hoogte zijn. Voldoende is dat de bedoeling voorzat tot gebruik van het geschrift dat in het maatschappelijk verkeer misleidend is doordat het vals is.15. Hetzelfde geldt in het kader van art. 225 Sr.16. Ik wijs er daarbij op dat de Hoge Raad in een Nederlandse zaak overwoog dat voor het gebruikmaken van valselijk opgemaakte facturen (art. 225, tweede lid, Sr) niet is vereist dat de derden tegenover wie de facturen worden gebezigd niet met de valsheid van die facturen bekend zijn.17.

Tegen deze achtergrond kom ik toe aan een bespreking van het middel.

Voor zover erover wordt geklaagd dat het hof het bewijs van het oogmerk (art. 225, eerste lid, Sr) of opzet (art. 225, tweede lid, Sr) ten aanzien het gebruik slechts heeft gebaseerd op de overweging dat de facturen naar hun aard in het maatschappelijk verkeer een bewijsbestemming hebben, faalt het middel bij gebrek aan feitelijke grondslag. Het hof heeft zijn oordeel immers op verschillende omstandigheden doen steunen.

Het hof heeft vastgesteld dat de facturen naar hun aard in het maatschappelijk verkeer (ook jegens derden) een bewijsbestemming hebben en dat zij zijn opgenomen in de bedrijfsadministratie(s), waarmee temeer vaststaat dat de facturen bestemd waren voor het gebruik door derden — anders dan de geadresseerden — als waren zij echt en onvervalst, bijvoorbeeld de fiscus en / of accountants. Dat oordeel getuigt niet van een onjuiste rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk.18.

Het hof heeft overwegingen gewijd aan het toerekenen van gedragingen van natuurlijke personen aan rechtspersonen. In het oordeel van het hof ligt besloten dat het oogmerk van [medeverdachte 5] kan worden toegerekend aan de verdachte. Ook dat oordeel is niet onbegrijpelijk. Het hof heeft immers vastgesteld dat [medeverdachte 5] feitelijk leidinggevende van de verdachte was en dat hij de facturen namens de verdachte opstelde.

Het oordeel van het hof behoefde geen nadere motivering, ook niet in het licht van de in hoger beroep aangevoerde omstandigheid dat de accountants wisten waarop de facturen betrekking hadden. Die eventuele bekendheid kan niet afdoen aan het oogmerk bij de verdachte om de facturen als echt en onvervalst te gebruiken.19.

Ook de in hoger beroep aangevoerde omstandigheid dat uit de grootboekrekening en de jaarrekening blijkt dat de verrekende en betaalde bedragen werden verantwoord als ‘provisiekosten’, noopte het hof niet tot een nadere motivering. Bewezen verklaard is immers dat de verdachte een aantal facturen valselijk heeft opgemaakt en niet dat de jaarrekening of grootboekrekening valselijk is opgemaakt.

Ten slotte wijst de steller van het middel nog op de in hoger beroep aangevoerde omstandigheid dat de belastingen zijn afgedragen en verwerkt in de boekhouding, zodat de

Belastingdienst niet is misleid. Ook deze omstandigheid hoefde het hof er niet toe te brengen zijn oordeel nader te motiveren, reeds omdat voor het bewijs van het oogmerk op het gebruik van de facturen als echt en onvervalst, niet is vereist dat een derde daadwerkelijk wordt misleid.

Het middel faalt.

Het derde middel behelst de klacht dat het hof de bewezenverklaring van het onder 3 ten laste gelegde (deelneming aan een criminele organisatie) ontoereikend heeft gemotiveerd.

Ten laste van de verdachte heeft het hof onder 3 bewezen verklaard dat:

‘zij in de periode van 20 september 2010 tot en met 4 maart 2012 in Nederland en/of Willemstad opzettelijk heeft deelgenomen aan een organisatie, te weten een organisatieverband van natuurlijke personen en rechtspersonen, bestaande uit haar, verdachte, en [betrokkene 1] en [medeverdachte 8] en [betrokkene 6] en [medeverdachte 5] en [medeverdachte 4] en [medeverdachte 1] en [E] ( ‘[E] ’) en [medeverdachte 3] en [medeverdachte 2] en [F] en [Q] en [medeverdachte 7] en [S] ‘ welke organisatie tot oogmerk had het plegen van misdrijven, namelijk

- valsheid in geschrift.’

Het hof heeft het volgende overwogen over het bewijs van het onder 3 ten laste gelegde:

‘De rechtbank heeft met betrekking tot het deelnemen aan een criminele organisatie in het bijzonder het volgende overwogen waarbij het hof zich aansluit:

42.