6.2.1 Inleiding: causaliteit van aspecten van gebeurtenissen

288. Waartussen kan causaal verband bestaan? Voor de hand ligt om te denken dat causaal verband kan bestaan tussen gebeurtenissen, gedragingen en/of toestanden; maar causaal verband kan ook bestaan – of bestaat wellicht juist1 – tussen eigenschappen van die gebeurtenissen, gedragingen en/of toestanden.2 Dit laat zich aan de hand van een voorbeeld verduidelijken.

Stel dat met een zwart geschilderde hamer met kracht x op een noot wordt geslagen en die noot vervolgens openbreekt.3 Is dit concrete slaan met die hamer condicio sine qua non voor het openbreken van die noot? Deze vraag laat zich op verschillende manieren begrijpen. Als daarmee bedoeld wordt, of het slaan met de hamer op de noot – in tegenstelling tot het niet op de noot slaan met de hamer – condicio sine qua non is voor het openbreken van die noot, dan luidt het antwoord bevestigend: als niet op de noot zou zijn geslagen, zou zij niet zijn opengebroken. Als wordt bedoeld of het slaan met de zwart geschilderde hamer noodzakelijk was, dan kan een ontkennend antwoord gegeven worden: als de hamer een andere kleur zou hebben gehad, dan zou de noot evengoed zijn opengebroken. De kleur van de hamer heeft geen causale betekenis voor het openbreken van de noot. Als wordt bedoeld of het slaan met de hamer met kracht x condicio sine qua non was, dan hangt het antwoord op de vraag ervan af of de noot ook zou zijn opengebroken indien met een geringere kracht zou zijn geslagen. Denkbaar is dat de noot heel zou zijn gebleven indien met minder kracht was geslagen. Men kan dan zeggen dat het slaan met kracht x condicio sine qua non was voor het openbreken. Anders dan de kleur van de hamer, heeft de kracht waarmee werd geslagen dan wel causale betekenis voor het openbreken van de noot.

Hier zien we het verschijnsel dat een bepaalde gedraging als geheel condicio sine qua non kan zijn voor het intreden van een bepaalde toestand, maar dat men ook van allerlei aspecten van die gedraging kan bepalen of zij causale relevantie voor het intreden van die toestand hadden.4 De causale betekenis van een aspect van een gebeurtenis bepaalt men door alleen dat aspect weg te denken en/of te vervangen en te beoordelen wat dan zou zijn gebeurd. Dat men op deze manier over causale aspecten van gebeurtenissen kan spreken, is mijns inziens weinig opzienbarend: ook een gebeurtenis als geheel is onderdeel, en dus aspect, van een groter geheel van alles dat in werkelijkheid gebeurt.

289. Omgekeerd kan ook beoordeeld worden of bepaalde aspecten van het gevolg – in plaats van dat gevolg als geheel – door (aspecten van) de oorzaak zijn veroorzaakt. Zouden wij bijvoorbeeld niet spreken van het openbreken van de noot, maar precies zeggen in welke stukjes de noot is gebroken, dan ligt voor de hand dat het slaan met kracht x steeds condicio sine qua non is voor dit gevolg: als zachter of harder zou zijn geslagen, dan zou de noot waarschijnlijk op een andere manier in stukjes zijn gebroken. Zouden de stukjes noot inclusief microscopisch kleine restjes daaraan klevende verf van een bepaalde kleur worden beschreven, dan wordt ook de kleur van de hamer condicio sine qua non voor dit gevolg.5

290. Tussen twee gebeurtenissen als geheel,maar ook tussen verschillende aspecten van deze gebeurtenissen kunnen allerlei causale verbanden wel of niet bestaan. Het merkwaardige verschijnsel doet zich voor dat causaal verband al dan niet aanwezig kan zijn afhankelijk van de precieze beschrijving van deze gebeurtenissen.6