HR, 20-12-2000, nr. 1295

"nu immers de opgeworpen bedenking juist inhield dat het bestemmingsplan Welschap-D ten behoeve waarvan onteigend wordt, niet (langer) het volkshuisvestingsbelang dient omdat de daarin geplande situering van het Technisch Areaal, waarvan de verplaatsing nodig was om op de eerdere locatie daarvan in het belang van de volkshuisvesting de wijk Meerhoven te kunnen realiseren, door het inmiddels naar elders verplaatst zijn van dat Technisch Areaal niet meer nodig is, welke bedenking door het in het Koninklijk Besluit overwogene dat het door de Staat aan grond en gebouwen van het Technisch Areaal-complex geleden verlies "gecompenseerd dient te worden" en dat "met de uitvoering van het onderhavige bestemmingsplan dan ook een publieke taak van de gemeente Eindhoven (wordt) uitgeoefend" niet wordt weerlegd, immers eerstens (i) is het compenseren van een dergelijk, door de Staat geleden verlies als zodanig niet een publieke taak van de Gemeente, op grond waarvan tot onteigening kan worden besloten, terwijl daarnevens (ii) middels de overweging dat het hier een publieke taak van de Gemeente betreft, niet wordt weerlegd dat het volkshuisvestingsbelang niet door de onderwerpelijke onteigening wordt gediend."

De wetgever heeft in de Onteigeningswet aan de burgerlijke rechter die zich over de vordering tot onteigening moet uitspreken, (...) een nauwkeurig afgebakende taak opgedragen. Tot die taak behoort niet de beoordeling van de vraag naar het algemene nut van het voorgenomen werk en de omvang daarvan, naar de plaats waar het werk tot uitvoering moet komen, naar de voor de uitvoering van dat werk benodigde grond met nauwkeurige aanwijzing van de desbetreffende terreinen en - behoudens hetgeen hierna in 4.2.3 daaromtrent zal worden overwogen - naar de noodzaak om tot onteigening over te gaan, noch de afweging van de bij dit een en ander betrokken belangen, met name het algemene belang tegenover het door de onteigening te treffen individuele belang van de bij die terreinen belanghebbenden; de beoordeling van die vragen is overgelaten aan het bestuur. Met dit wettelijke stelsel is een zelfstandige beoordeling van voormelde vragen door de onteigeningsrechter naar het tijdstip van zijn uitspraak in strijd. Weliswaar brengt het bepaalde in artikel 6 EVRM mee dat, voorzover door dit stelsel wordt tekortgedaan aan de in dat verdragsartikel bedoelde waarborgen, de Onteigeningswet buiten toepassing moet blijven, doch artikel 6 dwingt niet tot een verdergaande inbreuk op evenbedoeld wettelijk stelsel dan dat de rechter de rechtmatigheid van (het besluit tot goedkeuring van) het onteigeningsbesluit dient te toetsen en wel naar de situatie ten tijde van het (goedkeurings)besluit, zulks op grondslag van de tegen de onteigening gerichte bezwaren welke reeds in de aan het onteigeningsgeding voorafgaande procedure bij het bestuur naar voren zijn gebracht. Voormelde verdragsbepaling dwingt de onteigeningsrechter dan ook niet tot een beoordeling van nieuwe bezwaren tegen de onteigening dan wel tot een beoordeling van nieuwe feiten, welke worden aangevoerd ter ondersteuning van reeds door het bestuur verworpen bezwaren, een en ander naar het tijdstip van zijn uitspraak.

Voor een zelfstandige beoordeling door de onteigeningsrechter van de noodzaak tot onteigening naar het tijdstip van zijn uitspraak is wèl plaats indien hetgeen de gedaagde aanvoert met betrekking tot de noodzaak van onteigening, zo dat juist wordt bevonden, meebrengt dat de onteigening in het licht van na (de goedkeuring van) het onteigeningsbesluit gewijzigde of aan het licht gekomen omstandigheden aan de zijde van de onteigenende partij in strijd is met het recht omdat de onteigening niet (meer) geschiedt ten behoeve van het doel waarvoor volgens het onteigeningsbesluit onteigend wordt (vgl. HR 10-8-1994, nr. 1172, NJ 1996, 35) of omdat tengevolge van gewijzigde inzichten met betrekking tot de uitvoering van een bestemmingsplan of enig ander aan de onteigeningswet ten grondslag liggend besluit of plan niet (meer) kan worden gezegd dat de onteigening geschiedt ter uitvoering van dat plan (vgl. HR 25-5-1988, nr. 1088, NJ 1988, 927)."

Het door de rechtbank niet naar de inhoud onderzochte betoog van Semler houdt onmiskenbaar in dat het (besluit tot goedkeuring van het) onteigeningsbesluit in strijd is met de wet, omdat de voorgenomen onteigening niet geschiedt ten behoeve van de uitvoering van het gewijzigde bestemmingsplan, dat immers niet voorziet in de bouw van bergingen ten behoeve van appartementen. Voor de beantwoording van de vraag of het onteigeningsbesluit aldus in strijd is met de wet, is toetsing van de aan dat besluit ten grondslag liggende belangenafweging niet aan de orde, zodat er geen reden bestaat in het algemeen te verlangen dat de voor beantwoording van die vraag aangedragen argumenten reeds tijdig in de procedure voorafgaand aan het onteigeningsgeding naar voren zijn gebracht. De onteigeningsrechter dient, indien een verweer van de hierbedoelde strekking wordt gevoerd, daaromtrent een gemotiveerde beslissing te geven, ongeacht of de in het kader van dat verweer aangevoerde argumenten ook reeds tijdig in de aan het onteigeningsgeding voorafgaande procedure naar voren zijn gebracht. (...)

(...) De stukken van het geding en het vonnis van de Rechtbank laten geen andere conclusie toe dan dat het hier slechts om een mogelijkheid gaat tot gebruik van een zeer klein deel van het gebouw, die wegens haar ondergeschikte betekenis niet afdoet aan de aard en inrichting van dat gebouw als parkeergarage in de zin van artikel 20A onder c van de planvoorschriften, te weten: een gebouw "dienende als stallingsruimte voor motorvoertuigen". Op grond van het voorgaande is derhalve niet de gevolgtrekking gerechtvaardigd dat het volgens het onteigeningsbesluit op te richten gebouw geen parkeergarage is en derhalve evenmin de gevolgtrekking dat de onteigening niet geschiedt ter uitvoering van het gewijzigde bestemmingsplan. (...)"

"dat een ingevolge de regeling van art. 84, lid 3, Ow. niet door de Kroon beoordeeld bezwaar tegen het oordeel van de raad over de noodzaak tot onteigening (...), alsook een voor het eerst in het onteigeningsgeding naar voren gebracht bezwaar (...) alleen dan door de onteigeningsrechter kan worden beoordeeld, wanneer het de afweging van belangen, die aan (de goedkeuring van) het onteigeningsbesluit ten grondslag ligt, niet aan de orde stelt. Een andere opvatting zou ertoe leiden dat de onteigeningsrechter zich over de belangenafweging zou hebben uit te spreken naar aanleiding van feiten en omstandigheden, die de raad en/of de Kroon niet bekend waren en niet bekend hoefden te zijn, toen zij tot hun onderscheiden belangenafwegingen kwamen en dat zou de onteigeningsrechter op de stoel van het bestuur zetten."

"dat de gewone rechter het KB desgevorderd moet toetsen, maar zulks "slechts" op zijn rechtmatigheidsaspecten. Anders komt dit te liggen indien zich in de periode tussen het KB en het gebruik door de gemeente van de onteigeningstitel die dit KB immers behelst, veranderingen voordoen in het onderliggend bestemmingsplanregiem, dat dus waarop die titel juist is gebaseerd en ter fine van de verwezenlijking van welk bestemmingsplan onteigend wordt. De onteigening moet noodzakelijk zijn en is dat niet indien er "tijdens de rit", sedert het KB een discrepantie is ingetreden in die zin dat aan het plan is gesleuteld of dat er anderszins onteigend wordt voor iets anders dan het KB "toestaat". Hoe gering de bedoelde discrepantie kan zijn om tot een negatief toetsingsresultaat te kunnen leiden, wijst het (...) arrest Gemeente Hardinxveld-Giessendam/Van de Bree5. wel uit.

(...)

Tenslotte nog een opmerking van meer systematische aard; de "grondregel" luidt dus als volgt: alleen toetsing van bezwaren die in de administratieve procedure al aan de orde waren, behalve als ze van een ander type zijn en niet passen binnen het kader van een belangenafweging. Zulk een stelsel is eigenlijk het normale in het bestuurs- en het ruimtelijk ordeningsrecht. Men stappe in op het station van vertrek, zo niet dan mist men de trein definitief: er vertrekt geen volgende en men kan ook niet op een latere halte instijgen. Men vindt dit principe voor het algemene bestuursrecht terug in art. 6:11 Awb en voor het ruimtelijk ordeningsrecht in art. 27, eerste lid WRO voor de gewone bestemmingsplanprocedure."

"Voor zover de reclamanten stellen dat de gebouwen, die naar de mening van de reclamanten gepland waren op onder meer hun grond, reeds elders zijn gerealiseerd, overwegen Wij dat uit het ter zake ingestelde onderzoek, alsmede uit de overgelegde stukken is gebleken dat het verlies van de Staat aan zowel grond als gebouwen van het Technisch Areaal-complex - ten behoeve van de VINEX-locatie Meerhoven - gecompenseerd dient te worden."

"Wij benadrukken te dien aanzien dat het onderhavige bestemmingsplan onder andere strekt tot compensatie van het verlies van zowel grond als gebouwen van het Technisch Areaal-complex, ten behoeve van de VINEX-lokatie Meerhoven. Met de uitvoering van het onderhavige bestemmingsplan wordt dan ook een publieke taak van de gemeente Eindhoven uitgeoefend."

"Zonder deze grondtransacties [tot verplaatsing van het Technisch Areaal, PJW] zal de VINEX-locatie Meerhoven niet (verder) ontwikkeld kunnen worden. De keuze van de lokatie waarnaar het Technisch Areaal zal worden verplaatst is overigens een planologisch aspect. Uit het ter zake ingestelde onderzoek is naar voren gekomen dat op de vliegbasis Eindhoven de luchttransportfunctie van de Koninklijke Luchtmacht zal worden geconcentreerd. Het inmiddels op de vliegbasis gevestigde luchttransportsquadron, dat onder meer een humanitaire hulpverleningstaak heeft, dient zo spoedig mogelijk operationeel te kunnen zijn. Gelet op het vorenstaande is het naar Ons oordeel duidelijk dat de defensieve bestemming een algemeen belang is. (...) Met de uitvoering van het onderhavige bestemmingsplan wordt dan ook een publieke taak van de gemeente Eindhoven uitgeoefend."

Voorzover bij de totstandkoming van de onteigeningstitel elementen van overheidsbeleid een rol spelen kan deze titel naar mijn mening door de onteigeningsrechter slechts marginaal worden getoetst: kon de overheid bij afweging van alle betrokken belangen in redelijkheid tot dit besluit komen. Vgl. HR 24 jan. 1986, NJ 1986, 746, m.nt. PAS en (betreffende de onverbindendheid van lagere wetgeving) HR 16 mei 1986, NJ 1987, 251, m.nt. MS (Landbouwvliegersarrest), waarover o.m. O. de Savornin Lohman, Regelmaat 1988, p. 2 e.v. Voor zover uit het Aral-arrest (HR 6 febr. 1987, RvdW 1987, 49NJ 1988, 926) zou mogen worden afgeleid dat Uw Raad daar een volledige toetsing op het oog heeft, geldt die beslissing i.c. in zoverre niet, dat het daar een door de burgerlijke rechter te beoordelen geschil betrof, dat reeds eerder door de Kroon (als administratieve rechter) was beslist. Dat de burgerlijke rechter dit geschil dan opnieuw ten volle zelfstandig moet beoordelen ligt voor de hand. Bij de beoordeling door de onteigeningsrechter van een administratieve beleidsbeslissing van de Kroon is dat niet het geval. De rechter zou dan plaatsnemen op de stoel van de administratie."

Uitgangspunt (...) moet zijn dat overeenkomstig de strekking van de Onteigeningswet slechts dan onteigening kan plaatsvinden wanneer de noodzaak daartoe bestaat. Voor zover een oordeel daaromtrent toetsing vereist van de aan (de goedkeuring van) het onteigeningsbesluit ten grondslag liggende belangenafweging kan in een onteigeningsgeding in het algemeen slechts acht worden geslagen op bezwaren die door de gedaagde of een tussenkomende partij in de procedure voorafgaand aan het onteigeningsgeding tijdig naar voren zijn gebracht. Op voormelde noodzaak betrekking hebbende bezwaren daarentegen, die zozeer aan de rechtmatigheid van de onteigening in de weg staan dat belangenafweging als hiervoor bedoeld niet aan de orde komt, kunnen ook indien zij niet in de aan het onteigeningsgeding voorafgaande procedure naar voren zijn gebracht aan de onteigeningsrechter worden voorgelegd.

De weigerachtigheid van het MCL vormt een zodanig bezwaar indien (...) die weigerachtigheid haar grond vindt in een door het MCL met de Gemeente reeds voor het Koninklijk Besluit van 8 december 1992 gemaakte afspraak dat het MCL met betrekking tot de verwerving van de grond niet rechtstreeks met Koopmans c.s. in contact zou (mogen) treden.

Immers, door een afspraak als de door Koopmans c.s. gestelde kon de aan de grond van Koopmans c.s. bij het onderhavige bestemmingsplan gegeven bestemming niet door het MCL worden verwezenlijkt dan nadat de Gemeente die grond van Koopmans c.s. had verworven. Hieruit volgt dat de Gemeente door die afspraak met het MCL te maken zich zelf in de positie heeft gebracht die grond - zo nodig - te moeten onteigenen.

In een dergelijk geval komt aan de onteigenende partij niet een beroep op de noodzaak tot onteigening toe omdat niet kan worden aanvaard dat naar de bedoeling van de wetgever het middel van onteigening ook met het oog op die situatie is gegeven.

Door voorbij te gaan aan de door Koopmans c.s. gestelde afspraak tussen de Gemeente en het MCL heeft de Rechtbank ervan blijk gegeven niet te hebben onderkend dat Koopmans c.s. hiermee een bezwaar tegen de rechtmatigheid van de onteigening van hun grond aan de orde hebben gesteld van dien aard dat het ook nog in het onteigeningsgeding naar voren kan worden gebracht."

"Ondergetekenden delen verder nog mede dat als Defensie, ondanks dat er geen urgentie is, toch deze gronden wil verwerven, de eigenaren hierover graag in overleg met Defensie willen treden."

"Indien het Ministerie van Defensie het perceel nodig denkt te hebben, zijn wij bereid met hen daarover in overleg te treden."