Inleiding

Het Burgerlijk Wetboek geeft ruimte aan de redelijkheid en billijkheid. Het geeft hiermee ruimte aan de omstandigheden van het geval. Dit betekent echter niet dat de wetgever verder geen invloed heeft op de werking van de redelijkheid en billijkheid. De wetsartikelen noemen de omstandigheden die de werking van de redelijkheid en billijkheid beïnvloeden. De wetgever beïnvloedt op deze manier het gewicht van de bij deze omstandigheden behorende factoren. Hij hecht zijn gezag aan deze factoren.1Art. 6:248 lid 1 BW noemt bijvoorbeeld ‘de aard van de overeenkomst’ als omstandigheid die de werking van de redelijkheid en billijkheid beïnvloedt. De wetgever hecht hiermee zijn gezag aan de factor ‘kenmerken van de rechtsbetrekking’.2

De rechtszekerheid is gebaat bij duidelijkheid over de invloed van de omstandigheden van het geval. Een beroep op duidelijke en directe factoren verdient de voorkeur.3 De wetgever kan een beroep op deze factoren stimuleren door zijn gezag aan deze factoren te hechten. Ik doe om deze reden achtereenvolgens aanbevelingen over art. 3:12 BW (§ 8.4.1.1), art. 6:248 BW (§ 8.4.1.2) en verwijzingen naar omstandigheden bij preciseringen en kristallisaties (§ 8.4.1.3).

Een opmerking vooraf. De kans dat de onderstaande aanbevelingen leiden tot een wetswijziging is klein. Vooral de algemene artikelen 3:12 en 6:248 BW zullen op korte termijn niet worden gewijzigd. Dit betekent niet dat discussie over de inhoud en formulering van deze artikelen zinloos is. De aanbevelingen aan de wetgever zijn tegelijkertijd aanbevelingen aan de rechter en de doctrine. Zij maken duidelijk welke van de in de wet opgenomen omstandigheden de werking van de redelijkheid en billijkheid beïnvloeden en welke dienen te worden genegeerd. De rechter dient zijn uitspraken niet te motiveren met factoren die niet de voorkeur verdienen, 4 ook niet als de wetgever zijn gezag ten onrechte aan deze factoren verbindt.