Rb. Amsterdam, 19-02-2014, nr. C/13/540750 / HA ZA 13-484

wonende te [woonplaats],

2. [gedaagde 2],

wonende te [woonplaats],

gedaagden,

advocaat eerst mr. W.F. Hendriksen, thans mr. L.H. Rammeloo te Amsterdam.

Partijen zullen hierna [eiser], [gedaagde 1] en [gedaagde 2] genoemd worden.

Het verloop van de procedure blijkt uit:

Ten slotte is vonnis bepaald.

[eiser] is een van de twee kinderen die zijn geboren uit het huwelijk van [erflater] (hierna ook: vader) en [moeder] (hierna ook: moeder). Het andere kind is [zoon] (hierna ook: [zoon]).

[eiser] is op [datum] eigenaar geworden van het pand aan de [adres], het woonhuis van vader en moeder (hierna ook: het woonhuis).

[eiser] en vader zijn op 3 januari 1995 een schriftelijke overeenkomst met elkaar aangegaan die, kort gezegd, inhoudt dat [eiser] de ‘economische eigendom’ van het woonhuis overdraagt aan vader (en de juridische eigendom daarvan behoudt).

[gedaagde 1] en [gedaagde 2] hebben van 1 november 1997 tot 1 juli 2011 onder de naam [naam] [gedaagde 1] [gedaagde 2] ([notariskantoor]) in maatschapsverband een notarissenpraktijk uitgeoefend.

De eerste jaren was ook [naam] (hierna ook: [naam]), destijds notaris, lid van de maatschap.

Op 24 december 1998 is voor [naam] een akte verleden waarbij door vader, moeder en [eiser] als hypotheekgevers en ABN AMRO Bank N.V. als hypotheeknemer een recht van hypotheek is gevestigd op het woonhuis en op het pand aan de [adres] (hierna ook: het bedrijfspand).

Vader, die met moeder in gemeenschap van goederen was gehuwd, is op [datum] overleden zonder dat hij bij testament over zijn nalatenschap had beschikt.

Op 21 juni 2001 hebben [eiser] en [zoon], ieder op zijn eigen briefpapier, verklaard:

Bij deze deel ik (…) u mede dat ik, in verband met het overlijden van mijn vader [erflater], geen aanspraak maak op enigerlei erven.

Op 6 augustus 2001 hebben [eiser] en [zoon], ieder op een stuk dat voorzien is van het stempel van de Koninklijke Notariële Broederschap, verklaard:

Ondergetekende (…) verklaart de nalatenschap van zijn vader, [erflater] (…) te verwerpen en geeft bij deze volmacht aan:

(blanco regel; rechtbank)

om namens hem ter Griffie van de Arrondissmentsrechtbank te Haarlem de daartoe nodige verklaring uit te brengen.

Op 18 april 2002 heeft [naam 2] (hierna: [naam 2]), op briefpapier van (het kantoor van) [gedaagde 1] en [gedaagde 2], onder de referentie “[naam 2]” aan de griffie van de rechtbank te Haarlem geschreven:

Hierbij verzoek ik u met gebruikmaking van de beide bijgaande volmachten namens de beide volmachtgevers de verklaring van verwerping te doen uitbrengen betreffende de nalatenschap van [erflater] (…).

Bijgevoegd waren de hiervoor onder 2.9 aangehaalde volmachten.

Een naar aanleiding daarvan door de griffier van de rechtbank te Haarlem op 19 april 2002 opgemaakte akte luidt, voor zover hier van belang:

Aktenummer: (…)

vastrecht: € 75,--.

Notaris [gedaagde 1] te [plaats].

Heden, 19 april 2002, verscheen ter griffie van de rechtbank te Haarlem:

[naam 3], die onder overlegging van een daartoe strekkende volmacht verklaarde namens:

2. [eiser] (…),

de nalatenschap van:

[erflater] (…),

TE VERWERPEN.

[eiser] vordert, na wijziging van eis, dat de rechtbank bij vonnis, voor zover mogelijk uitvoerbaar bij voorraad,

1) voor recht verklaart dat [gedaagde 1] en [gedaagde 2] onrechtmatig hebben gehandeld jegens [eiser], welke onrechtmatigheid bestaat uit:

2) voor recht verklaart dat [gedaagde 1] en [gedaagde 2] beiden hoofdelijk aansprakelijk zijn voor de schade die [eiser] ten gevolge van de onrechtmatige daad onder 1) heeft geleden;

3) voor recht verklaart dat de schade waarvoor [gedaagde 1] en [gedaagde 2] op grond van 2) beiden hoofdelijk aansprakelijk zijn, nader dient te worden begroot en nader dient te worden opgemaakt bij staat, te vereffenen volgens de wet;

met hoofdelijke veroordeling van [gedaagde 1] en [gedaagde 2] in de kosten van het geding, waaronder begrepen het nasalaris advocaat.

[eiser] legt hieraan, kort samengevat, het volgende ten grondslag. De akte van verdeling en levering van 10 maart 2004 is, zoals ook het gerechtshof te Amsterdam op 29 januari 2013 heeft geoordeeld, nietig. [eiser] is dan ook geen eigenaar geworden van het bedrijfspand en heeft geen vorderingen verkregen op moeder en [zoon]. [gedaagde 1] wist van die uitkomst, althans had daarvan moeten weten, omdat hij wist, althans had moeten weten, van de verwerping van de nalatenschap door [eiser] en [zoon]. Verdeling (en daarop volgende levering) was daarmee uitgesloten. De akte van verdeling en levering had op 10 maart 2004 dan ook niet mogen worden verleden. Als gevolg van de fout van [gedaagde 1], die handelde als lid van de maatschap, lijdt [eiser] schade. [gedaagde 2], destijds eveneens lid van de maatschap, is voor die schade hoofdelijk aansprakelijk.

[gedaagde 1] en [gedaagde 2] voeren verweer. Zij stellen centraal dat [gedaagde 1] niet wist (en ook niet hoefde te weten) van de verwerping van de nalatenschap van vader door [eiser] en [zoon].

Op de (nadere) stellingen en verweren zal hierna (nader) worden ingegaan.

De rechtbank neemt tot uitgangspunt dat de akte van verdeling en levering van 10 maart 2004, gegeven de – op grond van artikel 4:190 lid 4 BW niet herroepbare – verwerping van de nalatenschap van vader door [eiser] en [zoon], van meet af aan nietig was. Wie geen erfgenaam (meer) is, kan immers geen partij (meer) zijn bij de verdeling van de nalatenschap en ook niet bij de daarop volgende levering van goederen uit de nalatenschap. Anders gezegd: de voor [gedaagde 1] verleden akte van verdeling en levering sorteerde van meet af aan geen enkel juridisch effect.

[gedaagde 1] en [gedaagde 2] bestrijden – terecht – niet dat, indien [gedaagde 1] wist, althans had moeten weten, van de verwerping van de nalatenschap van vader door [eiser] en [zoon], de – zinloze – akte van verdeling en levering van 10 maart 2004 niet voor hem had mogen worden verleden.

Een notaris als [gedaagde 1] dient ten opzichte van zijn cliënt (in het onderhavige geval onder anderen [eiser]) de zorgvuldigheid in acht te nemen die van een redelijk bekwaam en redelijk handelend vakgenoot mag worden verwacht. Te verlijden akten dient hij zorgvuldig voor te bereiden, onder meer in die zin dat hij zich ervan vergewist dat deze aansluiten bij de bestaande feitelijke en juridische situatie. In dat verband kan en mag hij in beginsel uitgaan van de beschikbare mondelinge en schriftelijke informatie, aangevuld met de resultaten van het binnen de beroepsgroep voor dergelijke akten gebruikelijke zelfstandige onderzoek. Onder bepaalde omstandigheden, bijvoorbeeld in geval van onduidelijkheden of tegenstrijdigheden in de verkregen informatie, dient hij dat zelfstandige onderzoek uit te breiden.

Tegen die achtergrond heeft [gedaagde 1] naar het oordeel van de rechtbank, voor zover het betreft het eerste en derde punt van onderdeel 1 van het petitum, niet onrechtmatig jegens [eiser] gehandeld. Redengevend is het volgende.

a. Het eerste contact tussen [eiser] en het kantoor van [gedaagde 1] en [gedaagde 2] dateert van 24 december 1998, toen voor [naam] de hiervoor onder 2.6 vermelde hypotheekakte betreffende het woonhuis en het bedrijfspand werd verleden. Die akte zegt niets over de gevolgen, aan de zijde van vader, moeder en [eiser], van het overlijden van een van hen, in het bijzonder niet over (voorgenomen) verwerpingen van nalatenschappen.

b. [eiser] bestrijdt niet het met cliëntenkaarten gestaafde verweer van [gedaagde 1] en [gedaagde 2] dat er vervolgens in elk geval tot het overlijden van vader geen contact is geweest tussen enerzijds (het kantoor van) [gedaagde 1] en [gedaagde 2] en anderzijds vader, moeder, [eiser] en [zoon].

c. [eiser] heeft zijn aanvankelijke stelling dat hij en [zoon] de nalatenschap van vader mede op advies van [gedaagde 1] hebben verworpen na de gemotiveerde betwisting van die stelling door [gedaagde 1] en [gedaagde 2] niet gehandhaafd.

d. [eiser] bestrijdt niet het verweer van [gedaagde 1] en [gedaagde 2] dat [gedaagde 1] op 10 maart 2004 de hiervoor onder 2.8 aangehaalde verklaring niet kende (en ook niet hoefde te kennen).

e. [eiser] bestrijdt niet het verweer van [gedaagde 1] en [gedaagde 2] dat [gedaagde 1] op 10 maart 2004 de hiervoor onder 2.9 aangehaalde verklaring niet kende (en ook niet hoefde te kennen).

f. [eiser] bestrijdt niet voldoende, het verweer van [gedaagde 1] en [gedaagde 2] dat de hiervoor onder 2.10 beschreven actie van [naam 2] volledig buiten hen en – afgezien van het gebruikte briefpapier – hun kantoor om is gegaan. [eiser] bestrijdt ook onvoldoende het verweer van [gedaagde 1] en [gedaagde 2] dat ook de daarop gevolgde akte van de griffier van de rechtbank te Haarlem volledig buiten hen en hun kantoor om is gegaan. [naam 2] is, zo voeren [gedaagde 1] en [gedaagde 2] onweersproken aan, nimmer aan hen of hun maatschap verbonden geweest. Hij is ook nimmer aan hun kantoor verbonden geweest. Wel was [naam 2] tot 1994 verbonden aan het later mede door hen voortgezette kantoor van [naam]. Na zijn vertrek kwam [naam 2], die vanuit zijn huis nog enkele personen bijstond, af en toe bij [naam] op kantoor. De omstandigheid dat [naam 2] de aanvraag van de akte tot verwerping op briefpapier van het kantoor van [gedaagde 1] en [gedaagde 2] heeft ingediend is, mede gelet op hetgeen [gedaagde 1] en [gedaagde 2] in dit verband hebben aangevoerd, onvoldoende om te kunnen oordelen dat [gedaagde 1] van de aanvraag en dus van de verwerping op de hoogte was of had moeten zijn. Nu vaststaat dat [eiser] noch [zoon] aan [gedaagde 1] opdracht had verleend voor het indienen van de aanvraag, moet het ervoor worden gehouden dat de griffier van de rechtbank te Haarlem in de akte van verwerping [gedaagde 1] als de betrokken notaris heeft vermeld omdat hij de eerste op het briefpapier genoemde notaris was. [eiser] bestrijdt niet, althans niet voldoende, het verweer van [gedaagde 1] en [gedaagde 2] dat hun kantoor de brief van 18 april 2002 niet heeft geregistreerd, dat de griffier van de rechtbank te Haarlem hun kantoor geen vastrecht in rekening heeft gebracht, althans dat hun kantoor geen dergelijke nota heeft geregistreerd, en dat hun kantoor de betrokken werkzaamheden en verschotten niet aan [eiser] (of moeder of [zoon]) in rekening heeft gebracht, althans dat hun kantoor geen dergelijke nota heeft geregistreerd. [eiser] heeft tijdens de comparitie bevestigd dat hij ter zake van de verwerping van de nalatenschap van vader geen nota van (het kantoor van) [gedaagde 1] en [gedaagde 2] heeft ontvangen.

g. [gedaagde 1] en [gedaagde 2] erkennen dat, in het kader van de afwending van de (dreiging van) executie van het woonhuis en het bedrijfspand (zie hiervoor onder 2.14 en 2.15), aanvankelijk werd ingezet op, zoals zij het noemen, ‘gewone’ levering van het bedrijfspand (naar de rechtbank begrijpt: door moeder) aan [eiser] (van het woonhuis was [eiser] al eigenaar).

h. Intussen lag er echter ook de op verzoek van [eiser] door moeder, kennelijk met het oog op de naderende transactie, aan [naam 5] toegezonden verklaring van erfrecht. [eiser] kan [gedaagde 1] niet verwijten dat hij aan die door een (niet aan zijn kantoor verbonden) beroepsgenoot opgestelde verklaring grote betekenis heeft gehecht. [eiser] kan [gedaagde 1] ook niet verwijten dat hij, bij gebreke van voldoende concrete aanwijzingen voor het tegendeel, is uitgegaan van de juistheid en volledigheid van de verklaring van erfrecht en dat hij niet zelfstandig onderzoek heeft gedaan naar die juistheid en volledigheid door in het zogenoemde verwerpingenregister na te gaan of de nalatenschap van vader, anders dan uit de verklaring van erfrecht volgt, toch door een of meer van de erfgenamen was verworpen. De enkele omstandigheid dat aanvankelijk een andere weg was ingeslagen (zie hiervoor onder g) kan in dit verband niet als een dergelijke aanwijzing worden aangemerkt. Daarbij is mede van belang dat de verklaring van erfrecht strookt met de daaraan gehechte boedelvolmachten van [eiser] en [zoon]. Daarbij is ook van belang dat de verklaring van erfrecht strookt met de correspondentie rond de (dreiging) van executie van het woonhuis en het bedrijfspand, waarin (ook) de erven van vader figureren (dat wil zeggen: ook [eiser] en [zoon]). Daarbij is voorts van belang dat, zoals [gedaagde 1] en [gedaagde 2] onweersproken aanvoeren, uit de door [gedaagde 1] verrichte kadastrale recherche niet bleek van verwerping van de nalatenschap van vader door [eiser] of [zoon]. Ook in de gedragingen van moeder, [eiser] en [zoon] heeft [gedaagde 1] geen aanwijzing kunnen zien dat de nalatenschap van vader door [eiser] en [zoon] was verworpen. [gedaagde 1] en [gedaagde 2] hebben onweersproken aangevoerd dat [gedaagde 1] de akte van verdeling en levering heeft doorgenomen met alle betrokkenen en dat ook tijdens die bespreking er geen aanwijzingen aan het licht zijn gekomen dat de nalatenschap van vader door [eiser] en [zoon] was verworpen.

Onder deze omstandigheden hoefde [gedaagde 1] redelijkerwijs niet te twijfelen aan de juistheid van de - voor de geldigheid van de akte van verdeling en levering essentiële - vooronderstelling dat [eiser] en [zoon] ieder een derde deel van de nalatenschap van vader hadden verkregen en rustte op hem geen verplichting daar verder onderzoek naar te doen.

Resteert het tweede punt van onderdeel 1 van het petitum, namelijk dat [gedaagde 1] de akte van verdeling en levering onvoldoende heeft doorgesproken met (onder anderen) [eiser]. Naar het oordeel van de rechtbank heeft [gedaagde 1] ook op dit punt niet onrechtmatig jegens [eiser] gehandeld. Het is weliswaar minder gelukkig dat [gedaagde 1] aanvankelijk een akte van levering had opgesteld, die nadat [eiser] en zijn familieleden op het kantoor van [gedaagde 1] waren gearriveerd is gewijzigd in de akte van verdeling en levering, maar dat brengt op zichzelf nog niet mee dat [gedaagde 1] zich onvoldoende ervan heeft vergewist dat [eiser] de gevolgen van die laatste akte overzag. Voor zover [eiser] heeft bedoeld dat [gedaagde 1] hem op de verwerping van de nalatenschap van vader had moeten wijzen, strandt dit op het gegeven dat [gedaagde 1] daarvan niet op de hoogte was of had moeten zijn. Er was, zoals gezegd, ook geen aanleiding voor [gedaagde 1] om door te vragen op dit punt. Voor zover is bedoeld dat [eiser] de te elfder ure doorgevoerde wijzigingen niet goed tot zich heeft kunnen laten doordringen, geldt dat uit hetgeen naar voren is gebracht niet kan worden afgeleid dat eerdere toezending van of nadere toelichting op de tekst van de akte van verdeling en levering door [gedaagde 1] in dit geval geboden was. De stukken die [gedaagde 1] ter beschikking stonden wezen er consistent op dat [eiser] de nalatenschap van vader had aanvaard en ook tijdens de bespreking op 10 maart 2004 zijn de nalatenschap van vader en de aanvaarding daarvan door [eiser] nadrukkelijk aan de orde geweest. Dit was immers de directe aanleiding om de akte aan te passen. Het valt dan ook niet in te zien dat eerdere toezending van of nadere toelichting op de akte van verdeling en levering ertoe had geleid dat [eiser] wél zou hebben bedacht dat van verdeling geen sprake kon zijn vanwege de verwerping. Onder deze omstandigheden kan niet worden gezegd dat [gedaagde 1] onrechtmatig heeft gehandeld door [eiser] niet meer bedenktijd te geven dan wel de akte van verdeling en levering niet nader toe te lichten.

Uit het voorgaande vloeit voort dat het gevorderde dient te worden afgewezen. [eiser] zal, als de in het ongelijk gestelde partij, worden veroordeeld in de kosten van het geding. Deze worden begroot op EUR 904,00 aan salaris advocaat (twee punten, tarief II) plus EUR 274,00 aan griffierecht, in totaal EUR 1.178,00.

De rechtbank:

- wijst het gevorderde af;

- veroordeelt [eiser] in de kosten van het geding, tot dit vonnis aan de zijde van [gedaagde 1] en [gedaagde 2] begroot op EUR 1.178,00;

- verklaart deze proceskostenveroordeling uitvoerbaar bij voorraad.

Dit vonnis is gewezen door mr. H.J. Fehmers en in het openbaar uitgesproken op 19 februari 2014.