HR, 15-11-2005, nr. 00807/05

De verdachte is door het Gerechtshof te Amsterdam wegens "opzettelijk handelen in strijd met een in artikel 2 onder A, van de Opiumwet gegeven verbod" veroordeeld tot 47 maanden gevangenisstraf, met verbeurdverklaring zoals in het arrest omschreven.

Namens de verdachte hebben mr. G.P. Hamer en mr. B.P. de Boer, advocaten te Amsterdam, één middel van cassatie voorgesteld.

Ambtshalve vraag ik aandacht voor het volgende.

De appèldagvaarding inhoudende de oproeping om op 21 oktober 2004 te verschijnen ter terechtzitting in hoger beroep is aan de verdachte in persoon uitgereikt, evenals de oproeping om te verschijnen op de nadere terechtzitting van 11 januari 2005. De verdachte is, tezamen met zijn raadsman, verschenen ter terechtzitting in hoger beroep van 11 januari 2005. Het Hof heeft uitspraak gedaan op 25 januari 2005. Namens de verdachte is op 10 februari 2005 beroep in cassatie ingesteld. Gelet op art. 432 lid 1 Sv is het cassatieberoep eerst na ommekomst van de wettelijke termijn ingesteld.

De wet bepaalt in welke gevallen tegen een rechterlijke uitspraak een rechtsmiddel kan worden ingesteld en binnen welke termijn dit kan geschieden; die termijnen zijn van openbare orde. Overschrijding van de termijn voor het instellen van beroep in cassatie door de verdachte, zoals in het onderhavige geval, betekent in de regel dat hij niet in dat beroep kan worden ontvangen. Dit gevolg kan daaraan uitsluitend niet worden verbonden, indien sprake is van bijzondere, de verdachte niet toe te rekenen omstandigheden welke de overschrijding van de termijn verontschuldigbaar doen zijn.1.

Aan de cassatieschriftuur is gehecht een schrijven van advocaat mr. E.C.G. Groenendaal van 2 juni 2005, gericht aan haar kantoorgenoot mr. G.P. Hamer, inhoudende, voor zover thans van belang:

In de zaak die leidde tot HR 25 februari 1986, NJ 1986, 648 was de appèltermijn overschreden. Ter terechtzitting voerde de raadsman van de verdachte aan dat die overschrijding te wijten was geweest aan een verzuim van de raadsman die de verdachte in eerste aanleg had bijgestaan en dat daarom sprake was van "schuldloze tardiviteit" aan de zijde van de verdachte. Het Hof verwierp dit verweer omdat de wettelijke beroepstermijnen strikt in acht behoren te worden genomen en slechts onder zeer bijzondere omstandigheden aan overschrijding van de beroepstermijn geen fataal gevolg behoort toe te komen; dat zulks het geval zou kunnen zijn indien deze bijzondere omstandigheden buiten de invloedssfeer van de verdachte gelegen zijn, welk geval zich hier niet voordeed nu een verzuim van de raadsman behoort tot de omstandigheden die voor rekening van de verdachte komen. De Hoge Raad oordeelde dat het Hof het verweer terecht had verworpen.2.

Het is de vraag of de nationale jurisprudentiële regel dat een verzuim van de raadsman bij het instellen van het rechtsmiddel aan de verdachte wordt toegerekend en derhalve niet disculperend werkt, onder de vigeur van art. 6 leden 1 en 3 sub c EVRM in gevallen als het onderhavige nuancering behoeft. In de cassatieschriftuur wordt zulks bepleit, en wel onder verwijzing naar EHRM 10 oktober 2002, nr. 38830/97 (Czekalla v. Portugal).3.

In deze uitspraak overwoog het EHRM, voor zover thans van belang:

Uitgangspunt van het Europees Hof is aldus dat een verdragsstaat niet verantwoordelijk kan worden gehouden voor elke tekortkoming aan de kant van de advocaat.4. Op dit uitgangspunt maakt het mensenrechtenhof een uitzondering voor de gevallen waarin sprake is van een verzuim van de advocaat dat "manifest" is of dat genoegzaam onder de aandacht van de bevoegde nationale autoriteiten is gebracht. In de zaak Czekalla oordeelde het EHRM art. 6 EVRM geschonden omdat de advocate van de klager had verzuimd "to comply with a simple and purely formal rule when lodging the appeal on points of law to the Supreme Court". In dit verband overwoog het EHRM dat "negligent failure to comply with a purely formal condition" niet kan worden gelijkgesteld met "an injudicious line of defence or a mere defect of argumentation". Daarbij kent het EHRM betekenis toe aan de specifieke omstandigheden van het geval, die zich in de zaak Czekalla daardoor kenmerkten dat het een buitenlander betrof die de Portugese taal niet machtig was en die, bij gegrondheid van de tegen hem ingebracht beschuldigingen, een lange gevangenisstraf tegemoet kon zien.

De indieners van de schriftuur leggen er zelf sterk de nadruk op dat de fout in de zaak Czekalla werd gemaakt door een "officially appointed lawyer". Zelf zou ik geneigd zijn wat minder gewicht toe te kennen aan het feit dat het in de zaak Czekalla om een "officially appointed lawyer" ging. In de Nederlandse verhoudingen - waarin bij de toevoeging in verregaande mate rekening wordt gehouden met de voorkeuren van de verdachte - lijkt er weinig reden te zijn om aan te nemen dat het functioneren van een toegevoegde raadsman meer zorg van de overheid vergt, dan dat van een gekozen raadsman. Voorts zou ik ook niet de nadruk willen leggen op (andere) casuïstische verschillen tussen de zaak Czekalla en de voorliggende zaak. Er zij slechts op gewezen dat de verdachte - blijkens een door hem persoonlijk geschreven brief die bij de Hoge Raad is binnengekomen - de Nederlandse taal redelijk beheerst en dat de opgelegde straf aanzienlijk lager is.

De hamvraag lijkt mij te zijn of het door een (beweerde) onachtzaamheid tardief instellen van beroep in cassatie een verzuim is "to comply with a simple and purely formal rule", welk verzuim bovendien "manifest" is of althans genoegzaam onder de aandacht van de bevoegde nationale autoriteiten - in de onderhavige zaak: de Hoge Raad - is gebracht. Of is hier toch sprake van een tekortkoming van de advocaat die voor rekening van de verdachte dient te blijven?

Voor de beantwoording van die vraag lijkt het goed eerst nader in te gaan op het karakter van de fout die de raadsvrouw in de zaak Czelkalla maakte. Als ik het goed begrijp vond die fout haar oorsprong in de hoog opgeschroefde eisen die het Portugese Wetboek van Strafvordering aan een cassatieschriftuur stelt. Volgens art. 412 van dat wetboek (zie daarvoor § 45 van het arrest) moeten daarin niet alleen "in detail" de "grounds of appeal" worden vermeld, maar moet die schriftuur bovendien eindigen met "submissions", dat wil zeggen een puntsgewijze samenvatting van de beroepsgronden. Daarnaast dienen de wettelijke voorschriften te worden vermeld die zouden zijn geschonden. Daarbij moet niet alleen worden aangegeven wat er verkeerd is gegaan, maar ook hoe het wel had gemoeten. Aan deze eisen voldeed de schriftuur niet ten volle. De "submissions" ontbraken en niet aangegeven was hoe de geschonden voorschriften wél hadden moeten worden toegepast (§ 28). Als ik het goed begrijp was het dus niet zo dat de schriftuur geen precies omschreven klachten bevatte. Zo althans kan begrepen worden dat het Hof spreekt van het niet-naleven van "a simple and purely formal rule" en erop wijst dat dit wat anders is dan "a mere defect of argumentation". Terzijde merk ik op dat dit voor de toepassing van art. 437 Sv niet zonder betekenis is. Het vereiste dat klachten worden geformuleerd die zich voor bespreking in cassatie lenen, kan mijns inziens niet worden beschouwd als een simpele formaliteit. Het ontbreken van dergelijke klachten lijkt mij een wezenlijk gebrek, en niet een eenvoudig te herstellen gebrek in de vorm.

Dit brengt mij op het volgende. Volgens het Europese Hof was sprake van een "manifest failure" die om "positive measures" van de autoriteiten vroeg. Daarbij denkt het Hof in het bijzonder aan een uitnodiging aan de raadsman om de schriftuur aan te vullen en aan te passen. Het ging dus om een herstelbaar verzuim. Dat nu is bij een te laat ingesteld cassatieberoep niet het geval. Een dergelijke fout kan niet hersteld worden, maar hooguit gepardonneerd. En dat is wat anders. Dat maakt dat grote terughoudendheid geboden is met het doortrekken van de in de zaak Czekalla uitgezette lijn naar termijnverzuimen.5.

Het gaat bij het stellen van termijnen waarbinnen rechtsmiddelen moeten worden ingesteld, allerminst om formaliteiten. Dergelijke termijnen zijn niet voor niets van openbare orde. Dat houdt mede verband met de omstandigheid dat de onherroepelijkheid van een rechterlijke beslissing ondubbelzinnig moet kunnen worden vastgesteld ten behoeve van de rechtszekerheid en de uitvoerbaarheid van beslissingen.6. Dat argument is niet aan de orde in gevallen waarin tijdig een rechtmiddel is aangewend, maar het beroepsschrift gebreken vertoont.

Ik zou het er derhalve op willen houden dat het belang dat is gemoeid met het handhaven van termijnen waarbinnen rechtsmiddelen kunnen worden ingesteld, dusdanig zwaar weegt dat de nalatigheid van de advocaat om tijdig namens zijn cliënt het rechtsmiddel in te stellen, voor rekening van de verdachte moet komen. Dat wordt in het onderhavige geval niet anders door de omstandigheid dat het Hof heeft verzuimd een uitgewerkt arrest op te maken en heeft volstaan met een "uittreksel" waarin slechts zijn opgenomen de kwalificatie van het bewezenverklaarde feit, de datum waarop en de plaats waar het is begaan, de toepasselijke wetsartikelen alsmede het dictum.7.

Deze conclusie strekt ertoe dat de verdachte niet-ontvankelijk wordt verklaard in het beroep.