HR, 11-10-2005, nr. 01237/05U

De Rechtbank te Haarlem heeft de uitlevering van de opgeëiste persoon aan Italië ter vervolging toelaatbaar verklaard.

Namens verdachte heeft mr. P.J. van den Broeke, advocaat te Haarlem, één middel van cassatie voorgesteld.

Het middel klaagt, dat de Rechtbank ten onrechte een verzoek om aan de opgeëiste persoon, nu de toegevoegde raadsman de verdediging had neergelegd, een andere raadsman toe te voegen, heeft afgewezen.

Tot de stukken van het geding behoort een op de voet van art. 24 lid 3 Uitleveringswet door de rechter-commissaris1. aan de Raad voor Rechtsbijstand2. gegeven last tot toevoeging van mr. D.W.H.M. Wolters aan de opgeëiste persoon.

Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting van 22 februari 2005 is de opgeëiste persoon aldaar bijgestaan door diens raadsman mr. Wolters. Ter terechtzitting heeft de rechtbank het onderzoek voor onbepaalde tijd geschorst, teneinde de Officier van Justitie in de gelegenheid te stellen nader onderzoek te doen alsmede om de raadsman in de gelegenheid te stellen aanvullende stukken over te leggen met betrekking tot de identiteit en het huwelijk van zijn cliënt.

Het proces-verbaal van de terechtzitting van 14 april 2005 houdt onder meer in:

en omtrent het verhoor van de opgeëiste persoon door de voorzitter onder meer:

Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting van 22 februari 2005, heeft de rechtbank een verzoek van de opgeëiste persoon als volgt samengevat en afgewezen:

Voor de beoordeling van het middel zijn de volgende wetsbepalingen van belang:

In aanmerking genomen dat de Rechtbank het onderzoek ter zitting van 14 april 2005 opnieuw heeft aangevangen wegens gewijzigde samenstelling van de Rechtbank, is de opgeëiste persoon bij zijn verhoor als bedoeld in art. 25 Uitleveringswet niet bijgestaan door een raadsman. Daaraan doet niet af dat de opgeëiste persoon ter zitting van 2 februari 2005 wel door een raadsman werd bijgestaan. Het onderzoek ter zitting van 22 februari 2005 ligt immers niet aan de beslissing van de Rechtbank ten grondslag ligt terwijl het wegens de gewijzigde samenstelling van de Rechtbank daaraan ook niet ten grondslag kan liggen.

In geval van verhindering of ontstentenis van de raadsman voorziet art. 45 Sv, welke bepaling in verbinding met art. 29 Uitleveringswet op het uitleveringsgeding van overeenkomstige toepassing is, in toevoeging van een andere raadsman, ongeacht de reden van verhindering of ontstentenis. Zo is art. 45 Sv van toepassing in de situatie dat de toegevoegde raadsman om andere redenen dan een enkele verhindering, aan de toevoeging geen of geen verder gevolg geeft3., zoals wegens een vertrouwensbreuk tussen de raadsman en zijn cliënt.4. Gelet op hetgeen de opgeëiste persoon op de zitting van 14 april 2005 heeft aangevoerd, nadat gebleken was dat de raadsman de verdediging had neergelegd, was daarvan kennelijk in het onderhavige geval sprake.

De opgeëiste persoon is ter zitting van 14 april 2005 niet bijgestaan door een raadsman terwijl hij om het voorzichtig te zeggen geen blijk heeft gegeven op bijstand van een raadsman geen prijs te stellen. Derhalve is gehandeld in strijd met art. 45 lid 1 of lid 4, Sv. Dit verzuim maakt een zodanige inbreuk op de beginselen van het uitleveringsproces, dat ook al is daarop niet uitdrukkelijk nietigheid van het onderzoek ter zitting gesteld, niettemin moet worden aangenomen dat het nietigheid van het onderzoek ten gevolge heeft. 5.

In het onderhavige geval heeft de Rechtbank geoordeeld dat het in de omstandigheden van het geval voor rekening en risico van de opgeëiste persoon komt dat hij ter zitting niet is bijgestaan door een advocaat. Dit roept de vraag op of art. 45 Sv ruimte biedt voor de afweging van het belang van de opgeëiste persoon zich te doen bijstaan door een advocaat tegen andere processuele belangen, zoals het door de Rechtbank genoemde belang van de verzoekende staat bij een voortvarende behandeling van het uitleveringverzoek.

Voor een bevestigende beantwoording van deze vraag lijkt de tekst van art. 45 lid 1 Sv zo op het eerste gezicht een aanknopingspunt te bieden. Er wordt immers gesproken van "zo nodig". Kennisneming van de wetsgeschiedenis leert echter dat met het opnemen van "zo nodig" alleen is beoogd te voorkomen dat ook een raadsman zou moeten worden toegevoegd in gevallen waarin dit slechts een zinloze formaliteit zou zijn, bijvoorbeeld wanneer de verdachte zich zou willen laten bijstaan door een gekozen raadsman of als door aanhouding van de behandeling van de zaak kan worden voorzien in behandeling op een dag dat de toegevoegde raadsman niet verhinderd is.6.

Niettemin meen ik dat niet onder alle omstandigheden aan een verzoek tot toevoeging van een nieuwe raadsman behoeft te worden voldaan.7. Het geval kan zich voordoen dat de aan dat verzoek ten grondslag gelegde redenen van zo weinig gewicht zijn dat het verzoek moeilijk serieus kan worden genomen, bijvoorbeeld wanneer het louter is ingegeven om de procedure te vertragen. Ook valt niet geheel uit te sluiten dat er omstandigheden zijn van zo zwaarwegende aard dat deze meebrengen dat de procedure moet worden voortgezet ondanks het feit dat - in een procedure als de onderhavige - de opgeëiste persoon niet meer wordt bijgestaan door een raadsman. In dit verband wijs ik op HR 19 januari 1990, NJ 1990, 442 waarin met betrekking tot het afzien van toevoeging van een raadsman aan de betrokkene in het kader van art. 17 lid 3 (oud) Krankzinnigenwet werd bepaald dat de rechter dient aan te geven welke zwaarwegende omstandigheden hem er toe hebben gebracht het verzoek tot toevoeging van een raadsman af te wijzen. Daarbij merk ik op dat genoemde bepaling de rechter de bevoegdheid gaf tot toevoeging van een raadsman, niet de plicht. Dat is anders in art. 8 lid 3 BOPZ, waarin de rechter wel wordt opgedragen een last tot toevoeging te geven, tenzij de betrokkene daartegen bedenkingen heeft.8.

In het onderhavige geval heeft de Rechtbank de opgeëiste persoon geen gelegenheid willen geven een andere raadsman te zoeken omdat de opgeëiste persoon ter zitting van februari 2005 al was bijgestaan door een raadsman, en hij pas kort voor de zitting heeft laten weten niet langer van de diensten van de toegevoegde raadsman gebruik te willen maken. Voorts heeft de Rechtbank in aanmerking genomen het belang van de verzoekende staat bij een voortvarende behandeling van het uitleveringsverzoek. Waarom geen last tot toevoeging is gegeven blijft in het midden.

Zo het oordeel van de Rechtbank al zo zou moeten worden gelezen dat op dezelfde gronden is afgezien van de mogelijkheid van het geven van een last tot toevoeging, ter uitvoering waarvan de behandeling van de zaak immers ook zou moeten worden aangehouden, meen ik dat van zwaarwegende gronden die een uitzondering op het bepaalde in art 45 Sv kunnen rechtvaardigen, uit de overwegingen van de Rechtbank niet blijkt. De omstandigheid dat de opgeëiste persoon ter terechtzitting van 22 februari 2005 is bijgestaan door een raadsman is niet relevant, omdat het onderzoek ter terechtzitting opnieuw is aangevangen. Dat de opgeëiste persoon pas ter terechtzitting te kennen heeft gegeven niet meer van de diensten van de hem toegevoegde raadsman gebruik te willen maken is daartoe evenmin voldoende. Die omstandigheid noopt immers nog niet tot het voortzetten van de behandeling van de zaak terwijl de opgeëiste persoon niet van rechtsbijstand is voorzien. Dat laatste geldt ook voor het belang van de verzoekende staat. De beslissing op het verzoek moet toch wel enkele weken hadden kunnen worden uitgesteld zonder dat het belang van de verzoekende staat wezenlijk zou zijn geschaad.

Het vorenstaande brengt mij tot de conclusie dat de Rechtbank ten onrechte is voorbijgegaan aan het, gelet op art. 29 Uitleveringswet, op het uitleveringsgeding toepasselijke art. 45 Sv.

Het middel slaagt.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak van de Rechtbank en tot bepaling van de dag van feitelijke behandeling van het uitleveringsverzoek door de Hoge Raad met bevel tot oproeping van de opgeëiste persoon tegen die dag.