HR, 14-06-2005, nr. 01608/04

In deze zaak gaat het om het volgende. In de avond van 6 mei 2002 nadat de moordaanslag op Pim Fortuijn heeft plaatsgevonden, wordt verdachte -indertijd namens Groen Links wethouder en loco-burgemeester van [plaats]- gebeld door [de burgemeester] burgemeester van laatstgenoemde plaats. In een tweetal gesprekken wordt hem verteld dat de vermoedelijke dader van de moord op Pim Fortuijn tot voor kort in [plaats] woonde en dat hij waarschijnlijk Volkert van der G. is genaamd. Volgens zijn eigen verklaring heeft verdachte daarna contact opgenomen met een partijgenoot, [betrokkene 2] en over de verdenking ten aanzien van Van der G. gesproken. Bij dit gesprek kwam aan de orde dat Van der G. wellicht werkte voor [A], waarvan [betrokkene 1] voorzitter was. Verdachte heeft vervolgens [betrokkene 1] gebeld en hem verteld over de tegen Van der G. gerezen verdenking. [Betrokkene 1], die Van der G. inderdaad kende, bevestigde dat deze bij de [A] werkzaam was.

Uit de stukken volgt dat in de nacht van 6 op 7 mei 2002 tijdens de doorzoeking van de woning van Van der G., diens echtgenote is gebeld door [betrokkene 1]. In het -getapte- telefoongesprek vertelt [betrokkene 1] door verdachte te zijn gebeld en informeert hij naar Van der G. Op 9 mei 2002 is verdachte voor de eerste keer door de politie gehoord.

Zowel door de Politierechter in de Rechtbank te Arnhem als door het Gerechtshof in die plaats is verdachte wegens het schenden van een ambtsgeheim veroordeeld tot een geldboete van vijfhonderd euro, subsidiair tien dagen hechtenis.

Namens verdachte heeft mr. D.R. Doorenbos, advocaat te Amsterdam, vijf middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel klaagt dat het Hof ten onrechte bewezen heeft verklaard dat verdachte zijn geheimhoudingsplicht als wethouder heeft geschonden, nu uit de bewijsmiddelen volgt dat hij uit hoofde van zijn functie als loco-burgemeester kennis droeg van het geheim.

Ten aanzien van verdachte is bewezen verklaard dat hij

Verdachte heeft ter terechtzitting in hoger beroep verklaard dat hij op de avond van 6 mei 2002 wethouder en tweede loco-burgemeester van [plaats] was (bewijsmiddel 1). Voorts is voor het bewijs gebezigd de verklaring die [de burgemeester] bij de politie heeft afgelegd voor zover deze inhoudt (bewijsmiddel 5):

De wet kent niet het ambt van loco-burgemeester. De Gemeentewet bepaalt in art. 77 dat het ambt van de burgemeester bij diens verhindering of ontstentenis wordt waargenomen door een door het college van B&W aan te wijzen wethouder. Dit gebeurt in de praktijk op basis van een vastliggende vervangingsregeling, waarbij een eerste loco-burgemeester, een tweede etc. wordt aangewezen. Deze vervangingsregeling pleegt doorgaans tot stand te komen op basis van anciënniteit en een verdeling van functies over de politieke groeperingen die deelnemen aan het college, waarbij de grootte van de fractie vaak mede maatgevend is.1. De omstandigheid dat een dergelijke vervangingsregeling in de praktijk op deze wijze tot stand komt, betekent niet dat loco-burgemeester een afzonderlijk ambt is. De vervangingsregeling verschaft slechts duidelijkheid over de vraag welke wethouder in een concreet geval als vervanger van de burgemeester op moet treden als deze verhinderd is.

[De burgemeester] heeft kennelijk gemeend dat de omstandigheid dat de verdachte van de die avond op Pim Fortuyn gepleegde moord wellicht uit [plaats] afkomstig was, een risico zou kunnen opleveren voor de orde en veiligheid in de gemeente en dat het daarom verstandig was de wethouders die hem bij verhindering dan wel ontstentenis als eersten zouden moeten vervangen, in te lichten en op de hoogte te brengen van deze omstandigheden. Het is dan ook niet onbegrijpelijk dat het Hof tot de slotsom is gekomen dat verdachte de informatie te horen heeft gekregen in zijn functie van wethouder.

Het middel faalt.

In het tweede middel wordt geklaagd dat het Hof de identiteit van de vermoedelijke moordenaar van Pim Fortuijn ten onrechte heeft aangemerkt als geheim in de zin van art. 272 Sr.

Het Hof heeft het in hoger beroep ter zake gevoerde verweer als volgt verworpen.

Art. 272, eerste lid Sr luidt:

In de toelichting op het middel wordt aangevoerd dat uit de wetsgeschiedenis bij art. 272 volgt dat dit artikel zich niet uitstrekt tot 'alle geheimen, welke men rechtens verplicht is te bewaren', onder verwijzing naar de MvT bij de (later ingetrokken) voorgestelde wijziging van art. 272 Sr. De toenmalige minister van justitie Donker heeft hierin opgemerkt:

De passage uit de MvT waarop het middel zich beroept gaat mijns inziens niet over de vraag wat een geheim is, maar over de vraag wanneer schending van een geheim strafbaar is en dat is alleen het geval indien het gaat om ambts- of beroepsgeheimen, dan wel om geheimen die men op grond van een wettelijk voorschrift moet bewaren.

Het bezwaar van het middel tegen het oordeel van het Hof dat hier sprake zou zijn van een geheim is dat in het algemeen de identiteit van een verdachte geen geheim vormt voor degene die daar toevallig mee bekend wordt. Afgezien van de omstandigheid dat in een aantal gevallen dit gegeven ook bij bekendheid bij een willekeurige derde een geheim kan opleveren (zie de beschouwingen van de Minister die ik hierboven heb weergegeven), het schenden daarvan zal bij een willekeurige derde niet strafbaar zijn omdat hij niet uit hoofde van ambt of beroep etc. verplicht is het geheim te bewaren.

Het oordeel van het Hof dat de gegevens over de identiteit van de mogelijke moordenaar van de heer Fortuijn op de betreffende avond een geheim opleverden, geeft geen blijk van een verkeerde rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk. Door de identiteit bekend te maken kon, zoals het Hof heeft overwogen, het opsporingsonderzoek worden doorkruist of bemoeilijkt en daarom behoorden die gegevens met het oog op de juiste vervulling van een overheidstaak, zijnde het opsporingsonderzoek in de betreffende zaak, geheim te blijven.

Het middel faalt.

Het derde middel behelst de klacht dat het Hof ten onrechte niet heeft gerespondeerd op het verweer dat de informatie betreffende de identiteit van Van der G. verdachte slechts door 'deductie' ter ore zou zijn gekomen en niet door de daartoe bevoegden zou zijn medegedeeld, zodat die informatie niet als een geheim in de zin van art. 272 kon worden beschouwd.

In aantekening 1a bij art. 272 in Noyon-Langemeijer-Remmelink, Het Wetboek van Strafrecht wordt over de tekst van art. 272 opgemerkt: "Er wordt niet gesproken van geheimen die iemand in zijn ambt of beroep zijn toevertrouwd, maar die hij uit hoofde van zijn ambt of beroep moet bewaren, waaronder ook kan vallen het geheim waarmede hij op andere wijze dan door toevertrouwen is bekend geworden". Dat lijkt mij het antwoord op het middel, waarbij ik opmerk dat het Hof niet gehouden was op dit deel van het verweer te reageren, omdat de raadsman hier een opsomming gaf van omstandigheden die tezamen volgens hem betekenden dat er geen geheim was (er zouden op grond van die omstandigheden teveel mensen bekend geweest zijn met dit gegeven om nog van een geheim te kunnen spreken) en niet de rechtsopvatting heeft neergelegd dat een gegeven dat door deductie bij iemand bekend is om die reden geen geheim in de zin van art. 272 Sr kan opleveren.

Het middel faalt.

Het vierde middel behelst de klacht dat Het Hof ten onrechte heeft aangenomen dat verdachte wist dat 'de identiteit van de vermoedelijke moordenaar van Pim Fortuijn' viel onder een ambtsgeheim dat hij uit hoofde van zijn functie als wethouder gehouden was te bewaren.

Het Hof omtrent het in hoger beroep gevoerde verweer overwogen:

In de toelichting op het middel is aangevoerd dat verdachte niet had kunnen weten dat uit zijn ambt als wethouder de verplichting voortvloeide dat de hem ter kennis gekomen informatie geheim was, nu deze verplichting voor hem niet op enigerlei wijze zou zijn terug te vinden.

Het oordeel van het Hof spoort in zoverre met de opvatting van de wetgever in 1886 dat in de MvT (Smidt, Tweede deel, p. 403) staat: "De verplichting tot geheimhouding spruit in art. 291 [nu 272; JWF] voort uit den wet of den aard van den werkkring waarin men geplaatst is (...) Overigens moet telkens in facto door den regter worden beslist, in hoever eenig ambt of beroep tot geheimhouding verplicht". Ook overigens valt niet in te zien dat een verplichting tot geheimhouding alleen zou gelden als deze uitdrukkelijk is vastgelegd in een regeling of instructie. Dat lijkt mij een te beperkte opvatting van art. 272 Sr. Vanzelfsprekend zullen ambtsinstructies, gedragscodes en andere regelingen een belangrijk argument kunnen opleveren om voor een bepaald ambt een geheimhoudingsplicht aan te nemen, maar dat maakt ze nog niet tot een noodzakelijke voorwaarde. De verplichting tot geheimhouding van bepaalde gegevens ligt besloten in het uitoefenen van een functie in het openbaar bestuur. De omstandigheid dat het bij een wethouder om een ander soort functie in het openbaar bestuur gaat dan bij een "gewone ambtenaar" kan betekenen dat de omvang van zijn plicht tot geheimhouding afwijkt van die van de ambtenaar, maar betekent niet dat er in het geheel geen plicht tot geheimhouding zou bestaan. Als deze opvatting juist zou zijn zou dat betekenen dat de betrokken politie- en gemeenteambtenaren als zij de gegevens over de identiteit van de vermoedelijke moordenaar van de heer Fortuijn naar buiten hadden gebracht strafbaar zouden zijn geweest, terwijl verdachte geen ambtsplicht zou schenden als hij derden op de hoogte zou brengen. De consequentie van dit standpunt zou zijn dat wethouders van bepaalde vertrouwelijke informatie niet op de hoogte kunnen worden gebracht omdat zij niet op grond van hun ambt verplicht zijn die informatie vertrouwelijk te houden. Het hof heeft het verweer terecht en op de juiste gronden verworden.

Het middel faalt dus.

Het vijfde middel behelst de klacht dat uit de gebezigde bewijsmiddelen niet kan volgen dat verdachte's opzet gericht was op het bestaan van een geheim.

Ten laste van verdachte is bewezen verklaard zoals hiervoor is weergegeven onder 6.

In de toelichting op het middel wordt aangevoerd dat de plaats van het woord opzet in de tenlastelegging en bewezenverklaring meebrengt dat het opzet zich tevens uitstrekt over de term geheim, zodat het Hof bewezen heeft verklaard dat verdachte ook de opzet had op het feit dat het hier een geheim betrof, terwijl dit niet uit het gebezigde bewijsmiddelen kan volgen.

Ik meen dat het middel feitelijke grondslag mist. De steller van het middel past de regel die in het algemeen geldt bij de uitleg van de delictsomschrijving, te weten dat alles wat volgt op het woord opzet onder het bereik van het opzet valt, zonder nadere toelichting toe op de tenlastelegging. Die regel geldt daarvoor echter niet en dus gaat het om de vraag of de plaatsing van het woord opzet aan het begin van de tenlastelegging betekent dat opzet ook betrekking heeft op geheim.

Het Hof heeft in het slot van zijn overweging naar aanleiding van de gevoerde bewijsverweren, aandacht besteed aan het opzet:

Ik lees die overweging aldus dat het Hof het deel van de tenlastelegging waarin sprake is van "een geheim, te weten de identiteit van de vermoedelijke moordenaar van Pim Fortuijn, waarvan hij wist of redelijkerwijs moest vermoeden dat hij uit hoogde van zijn ambt verplicht was het te bewaren" als een geheel heeft gelezen en heeft geoordeeld dat gelet op de bewijsmiddelen verdachte heeft geweten of redelijkerwijs moeten vermoeden dat het hier om a) een geheim ging dat hij b) uit hoofde van zijn ambt moest bewaren. Die uitleg is met de tekst van de tenlastelegging niet onverenigbaar zodat het middel berust op een verkeerde lezing van de tenlastelegging en bewezenverklaring en om die reden faalt.

Ik heb ook overigens geen gronden voor cassatie aangetroffen. Daarom concludeer ik dat de Hoge Raad het beroep zal verwerpen.