HR, 17-02-2004, nr. 02010/03H

Het Hof heeft in hoger beroep onder aanvulling van de bewijsvoering bevestigd het vonnis van de Arrondissementsrechtbank te 's-Gravenhage van 9 december 1986 waarbij de aanvraagster ter zake van 1. "doodslag" en 2. "opzettelijk gebruik maken van een vals geschrift, als bedoeld in artikel 225 eerste lid van het Wetboek van Strafrecht, als ware het echt en onvervalst, terwijl uit dat gebruik enig nadeel kan ontstaan, meermalen gepleegd", veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van zes jaren.

De aanvragen tot herziening zijn aan dit arrest gehecht en maken daarvan deel uit.

Beoordeling van de hiervoor met I aangeduide aanvrage

Ingevolge art. 458, eerste lid, Sv wordt een aanvrage tot herziening aangebracht, voorzover hier van belang, door het indienen van een verzoekschrift door een veroordeelde of door zijn raadsman. [Betrokkene 1] is noch de veroordeelde noch de raadsvrouwe van de aanvraagster.

Dat brengt mee dat de aanvraagster in de namens haar door [betrokkene 1] gedane aanvrage tot herziening niet kan worden ontvangen.

Beoordeling van de hiervoor met II aangeduide aanvrage

Het Hof heeft ten laste van de aanvraagster bewezenverklaard dat:

De Hoge Raad heeft eerdere aanvragen tot herziening van voormeld arrest van het Hof niet-ontvankelijk verklaard bij beschikking van 14 september 1993, nr. 4729 Herz, bij beschikking van 4 oktober 1994, nr. 4861 Herz en bij beschikking van 6 november 2001, nr. 5239 H.

De aanvrage die heeft geleid tot de beschikking van 14 september 1993 steunde a) op een nieuw schriftkundig onderzoek van de deskundigen W.A. Tinbergen en drs. T. Tinbergen, waaruit zou volgen dat de aanvraagster niet strafrechtelijk betrokken is bij de strafbare feiten die haar worden verweten, b) op een rapport en een bij de aanvrage gevoegde brief van 12 februari 1990 van prof.dr. M. Zeegers, zenuwarts te 's Gravenhage, met daarin de conclusie dat hij het thans zeer onwaarschijnlijk vindt dat de aanvraagster schuldig is, c) op een rapport van prof.dr. U. Undeutsch waarin wordt geconcludeerd dat de veroordeelde ontvankelijk is voor suggestieve vraagstelling, met name in verhoorsituaties, resulterend in meegaandheid met de vraagsteller en d) op een artikel in het weekblad Elsevier, behelzende onder meer een interview met de verbalisanten Van der Geest en Pestman over het verhoor van de aanvraagster als de verdachte.

Met betrekking tot die aldus voorgedragen gronden voor herziening heeft de Hoge Raad toen - voorzover hier van belang en zakelijk weergegeven - overwogen dat die gronden geen omstandigheid opleveren als bedoeld in art. 457, eerste lid aanhef en onder 2º, (oud) Sv,

Ook hetgeen in de andere twee hiervoor genoemde aanvragen door of namens de aanvraagster is aangevoerd, is ongenoegzaam geoordeeld voor de verzochte herziening.

De aanvrage berust op de stelling dat het Hof de bekennende verklaring die door de aanvraagster tegenover de politie is afgelegd niet voor het bewijs zou hebben gebezigd, en om die reden niet tot de bewezenverklaring zou zijn gekomen, indien het bekend zou zijn geweest met de in de onderhavige aanvrage gepresenteerde feiten en omstandigheden.

Ter toelichting op de in de aanvrage betrokken stellingen worden, met na te noemen bescheiden gestaafde feiten en omstandigheden aangevoerd:

Als grondslag voor een herziening kunnen, voorzover hier van belang, krachtens het eerste lid, aanhef en onder 2° van art. 457 Sv slechts dienen een of meer door een opgave van bewijsmiddelen gestaafde omstandigheden die bij het onderzoek op de terechtzitting niet zijn gebleken en die het ernstig vermoeden wekken dat, waren zij bekend geweest, het onderzoek der zaak zou hebben geleid - voorzover hier van belang - tot vrijspraak van de veroordeelde. De hiervoor bedoelde grondslag, hierna als 'novum' aan te duiden, kan slechts een omstandigheid van feitelijke aard betreffen. Een mening, overtuiging of gevolgtrekking kan in het algemeen niet als een zodanige feitelijke omstandigheid worden aangemerkt. Dat brengt mee dat het oordeel van een deskundige in beginsel, behoudens bijzondere omstandigheden, slechts als een novum kan gelden voorzover daarbij wordt uitgegaan van feiten en/of omstandigheden van feitelijke aard welke niet bekend waren dan wel niet geacht kunnen worden bekend te zijn geweest aan de rechter die de uitspraak, waarvan herziening wordt gevraagd, heeft gewezen.

Het rapport van prof.dr. P.J. van Koppen

Uit het rapport blijkt dat de rapporteur zich bij zijn oordeelsvorming heeft bediend van de stukken van het geding. Aan de hand daarvan constateert hij dat de processen-verbaal van politie slechts "een dermate fragmentarische weergave [zijn] van de verhoren, dat zij geen gelegenheid bieden om maar enigszins de manier van verhoren te reconstrueren", alsmede dat de inhoud van de verklaringen van de aanvraagster omtrent de wijze waarop de van het slachtoffer gestolen cheques zijn geïnd "niet strookt met hetgeen bij waarheidsgetrouwe bekentenissen verwacht kan worden" en tenslotte dat "op een aantal punten kan worden getwijfeld aan de validiteit van de bekennende verklaringen van [aanvraagster]". Uit dit een en ander leidt hij af dat er in de bekennende verklaringen en de context daarvan aanwijzingen gevonden kunnen worden dat de bekentenissen vals zijn.

Deze beschouwingen en conclusies bevatten geen feiten en/of omstandigheden die als een novum in de vorenbedoelde zin kunnen worden aangemerkt, doch als een van het oordeel van het Hof afwijkende mening of gevolgtrekking. De feiten en omstandigheden waarvan de deskundige is uitgegaan en die tot zijn conclusies hebben geleid, heeft hij ontleend aan de stukken van het geding, welke stukken al bekend waren aan het Hof ten tijde van zijn uitspraak.

Het rapport van prof.dr. H. Merckelbach

Blijkens het rapport heeft de deskundige de aanvraagster onderworpen aan psychologische testen waaraan zij nog niet eerder onderworpen is geweest. De conclusies van het rapport komen voor een groot deel overeen met de conclusies van de eerder genoemde deskundige Undeutsch, wiens rapport ten grondslag lag aan het hiervoor onder 5.2 sub c genoemde herzieningsverzoek en waaruit ook reeds bleek dat de aanvraagster een suggestibele vrouw is. Thans komt daar bij dat de hardnekkigheid van de zogeheten PTSS-symptomen "moeilijk, zo niet onmogelijk, te verklaren zijn vanuit de aanname dat de betrokkene het haar ten laste gelegde delict beging en daar een trauma aan overhield". Op grond van een en ander luidt het oordeel van de deskundige dat het "meer waarschijnlijk" is dat de aanvraagster een valse bekentenis heeft afgelegd.

Het rapport van prof.dr. H.F.M. Crombag en anderen

De in het rapport getrokken conclusie is hiervoor onder 6.2 sub iii weergegeven en betreft de betrouwbaarheid van de bekennende verklaringen zoals de aanvraagster die heeft afgelegd. Blijkens het rapport is de conclusie gebaseerd op de inhoud van de stukken van het geding en is daarnaast een interview afgenomen van verbalisant Groen.

Voorzover de gedingstukken aan het rapport en de conclusie ten grondslag liggen, bevatten dat rapport en die conclusies geen nova in de vorenbedoelde zin, aangezien het Hof ook reeds met de uit die stukken blijkende feiten en omstandigheden bekend was. Voorts bevat de conclusie in zoverre een oordeel over omstandigheden waarnaar het Hof ook zelf onderzoek heeft gedaan, welk onderzoek - zoals reeds gezegd - tot de slotsom leidde dat de bewuste verklaringen van de aanvraagster als voldoende betrouwbaar konden worden aangemerkt.

Opmerking verdient dat het Hof op basis van zijn onderzoek klaarblijkelijk heeft aangenomen dat de aanvraagster ten tijde van haar verhoor door de politie in ieder geval bleek te beschikken over informatie die alleen de dader bekend kon zijn.

Met betrekking tot het interview met de verbalisant Groen geldt het volgende. Hij was destijds door het Hof als getuige ter terechtzitting opgeroepen, maar van zijn verhoor is met instemming van de verdachte, haar raadsman en de Advocaat-Generaal bij het Hof afgezien nadat gebleken was dat hij niet was verschenen. Groen verklaart thans omtrent de wijze van verhoor van de aanvraagster, haar psychische toestand en omtrent haar daderwetenschap. Uit het interview komt naar voren, kort gezegd en voorzover hier van belang, dat de verhoren destijds soms sturend zijn geweest, dat door de lengte van de verhoren druk op de aanvraagster uitgeoefend kan zijn geweest, dat de emoties soms hoog opliepen en dat zij al met de politie op de plaats van het delict was geweest voordat zij als verdachte was aangemerkt, zodat bepaalde daderinformatie ook kennis kan betreffen die zij bij die gelegenheid had opgedaan.

Het Hof heeft voor het bewijs de bekennende verklaring gebezigd die de aanvraagster heeft afgelegd tegenover de verbalisanten Van der Geest en Van Rijn. Niet blijkt dat Groen, wiens opmerkingen voor een groot deel van algemene aard zijn en zijn gemaakt zeventien jaar na het opsporingsonderzoek in de onderhavige zaak, bij dat verhoor aanwezig is geweest. Het Hof heeft die twee verhorende verbalisanten als getuige gehoord, uit welk verhoor naar zijn oordeel niet is kunnen blijken van onregelmatigheden die aan het gebruik van die verklaring voor het bewijs in de weg zouden staan. Verder bevat hetgeen Groen heeft verklaard tal van veronderstellingen, onder meer op het vlak van de mogelijke daderinformatie, die als zodanig dan ook niet als nieuwe omstandigheden van feitelijke aard kunnen worden beschouwd.

Op grond van dit een en ander kan de inhoud van dit interview niet het ernstige vermoeden wekken als hiervoor onder 7.1 bedoeld.

Het rapport van prof.dr. A.J.W.M. Thomassen

Zoals hiervoor onder 6.2 sub iv reeds weergegeven, concludeert de deskundige dat het zeer onwaarschijnlijk is dat de aanvraagster degene is die de cheques heeft ingevuld en ondertekend. Hij bereikt dat oordeel na vergelijking van het handschrift van de aanvraagster ten tijde van het delict (1986), uit een verder verleden (1964) en uit 1988, met het handschrift op de in de bewezenverklaring bedoelde cheques.

De deskundige heeft, anders dan in de verklaring van de schriftkundige die het Hof voor het bewijs heeft gebruikt (weergegeven onder 4.2), schrijfmateriaal uit de jeugd van de aanvraagster in het onderzoek betrokken. Tevens zou van andere onderzoekstechnieken gebruik zijn gemaakt dan in het verleden.

Aan de conclusie van het rapport kan niet het ernstige vermoeden worden ontleend als bedoeld in art. 457, eerste lid aanhef en onder 2°, Sv.

Vooropgesteld zij dat het Hof de verklaring van de schriftkundige L.N. Kroon- van der Kooij uitsluitend ten aanzien van feit 2 heeft gebezigd voorzover deze verklaring inhoudt (ten aanzien van de ingevulde en verzilverde kascheques nrs 5 en 7 ten name van het slachtoffer [...]) dat op grond van een aantal significante verschillen naar haar overtuiging de beide ondertekeningen niet door de rechthebbende [het slachtoffer] zijn geproduceerd. Voor het overige heeft het Hof geen conclusies van de deskundige Kroon-van der Kooij tot het bewijs gebezigd, dus ook niet voor wat betreft een vergelijking van het schrift op de kascheques met enig schrift van de aanvraagster. Verder geldt dat het bewijs van feit 2 niet alleen op de bedoelde schriftkundige verklaring berust, maar tevens op de verklaring van de aanvraagster, welke het Hof na uitvoerig onderzoek betrouwbaar heeft geoordeeld, en op het proces-verbaal van politie waaruit van de verzilvering van de cheques met gebruikmaking van de giropas ten name van het slachtoffer blijkt.

Bovendien geldt dat de deskundige zelf een belangrijke relativering aanbrengt op de te trekken conclusies waar deze stelt met betrekking tot de identificatie van de schrijver: "Daarom is het wenselijk (a) dat er voldoende litigieus schrift aanwezig is (...). Aan (a) wordt niet voldaan door de uiterst summiere invulling van de kascheques". Verder is dit onderzoeksthema ook reeds aan de orde is geweest in het genoemde eerste herzieningsverzoek, waarbij een oordeel van een andere deskundige op het gebied van schriftvergelijking voorlag dat grotendeels overeenkwam met de conclusies van het schriftkundig onderzoek van L.N. Kroon-van der Kooij.

Het vorenoverwogene brengt mee dat hetgeen in de aanvrage en de daarbij behorende bijlagen is aangevoerd, zowel afzonderlijk als in onderling verband beschouwd, niet oplevert een of meer omstandigheden in de zin van art. 457, eerste lid aanhef en onder 2°, Sv, die het ernstig vermoeden wekken dat, ware het Hof daarmee bekend geweest, het onderzoek der zaak zou hebben geleid tot vrijspraak van de aanvraagster.

Nadat het onder II bedoelde herzieningsverzoek bij de Hoge Raad was ingekomen en in behandeling was genomen, heeft de kantoorgenoot van mr. Knoops, mr. J. Boumans, bij brief van 11 november 2003 met verwijzing naar het herzieningsverzoek, aan de griffie van de Hoge Raad verzocht om toezending van de zich in het dossier bevindende originele cheques teneinde een inktvergelijkend onderzoek te laten verrichten door het NFI. Pennen van de soort waarover de aanvraagster tegenover de politie heeft verklaard dat zij deze in 1986 voor het invullen van de cheques zou hebben gebruikt, zouden nog beschikbaar zijn; het gaat om reclamemateriaal van het bedrijf Atema, zoals dat, naar de raadsman stelt, omstreeks 1986 werd gebruikt.

De wettelijke regeling van het buitengewone rechtsmiddel van herziening gaat ervan uit dat op basis van hetgeen in de aanvrage op grond van bijgevoegde bewijsmiddelen is gesteld, wordt beoordeeld of de herziening ontvankelijk en gegrond is. Daarmee verdraagt zich niet dat hangende de beoordeling van het herzieningsverzoek om nieuwe onderzoeken wordt verzocht met de kennelijke bedoeling om de daaruit voortkomende rapporten aan de bijlagen van het herzieningsverzoek toe te voegen.

Voorzover in de onder 8.1 bedoelde brief met de verwijzing naar het onderhavige herzieningsverzoek is bedoeld het beoogde inktvergelijkend onderzoek op enigerlei wijze in de behandeling van de onderhavige aanvrage te betrekken, in welk geval de behandeling van deze aanvrage tot het beschikbaar komen van die resultaten zou moeten worden aangehouden, kan die brief dat effect dus niet hebben.

De Hoge Raad ziet voorts, gelet op de inhoud van die brief en hetgeen hiervoor in dit arrest is overwogen, geen grond voor de benoeming van een Raadsheer-Commissaris teneinde in het kader van deze aanvrage nader onderzoek te doen of te doen verrichten.

Hetgeen hiervoor is overwogen leidt tot de slotsom dat de aanvrage als kennelijk ongegrond moet worden afgewezen.

De Hoge Raad:

Verklaart de aanvraagster in de hiervoor met I aangeduide aanvrage tot herziening niet-ontvankelijk;

Wijst de hiervoor met II aangeduide aanvrage tot herziening af.

Dit arrest is gewezen door de vice-president C.J.G. Bleichrodt als voorzitter, en de raadsheren J.P. Balkema, B.C. de Savornin Lohman, W.A.M van Schendel en J.W. Ilsink, in bijzijn van de griffier S.P. Bakker, en uitgesproken op 17 februari 2004.