HR, 03-12-2002, nr. 00941/01E

Verzoeker is door het Gerechtshof te 's-Hertogenbosch wegens "overtreding van een voorschrift, gesteld krachtens artikel 96 van de Gezondheids- en welzijnswet voor dieren (artikel 9 van de Verordening Identificatie en Registratie Varkens 1998)" veroordeeld tot een geldboete van f 5.000,=, subsidiair 50 dagen hechtenis.

Namens verzoeker heeft mr. M.J.E. Stassen, advocaat te Tilburg, twee middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel bevat de klacht dat het Hof ten onrechte artikel 9 van de Verordening Identificatie en Registratie Varkens 1998 verbindend heeft geacht, en een beroep op de onverbindendheid van die bepaling ten onrechte heeft verworpen.

Aan verzoeker is tenlastegelegd - kort gezegd - het feitelijk leidinggeven aan het als ondernemer de feitelijke macht uitoefenen over varkens.

Art. 96 van de Gezondheids- en welzijnswet voor dieren luidt:

De in art. 96 bedoelde algemene maatregel van bestuur is het Besluit identificatie en registratie van dieren. In art. 2, eerste lid van dat Besluit wordt van het Productschap Vee en Vlees medewerking gevorderd bij de uitvoering van - onder meer - de Richtlijn 92/102/EEG van de Raad van 27 november 1992 met betrekking tot de identificatie en de registratie van dieren.

Het Productschap heeft aan die medewerking gestalte gegeven door middel van de Verordening identificatie en registratie varkens 1998, hierna aangeduid als 'de Verordening'.

Art. 9 van de Verordening luidt:

Uit de door het Hof gebezigde bewijsmiddelen kan worden afgeleid dat in de door verzoeker geleide onderneming ongemerkte varkens aanwezig waren, terwijl niet blijkt dat die varkens in de inrichting waren geboren en niet langer dan een week tevoren waren gespeend.

Het arrest houdt met betrekking tot het ter terechtzitting gevoerde verweer in:

In het licht van de hiervoor weergegeven overwegingen ontbeert de in het middel geuite klacht dat het Hof geen juridische onderbouwing voor zijn oordeel heeft gegeven feitelijke grondslag. Ook overigens meen ik niet dat de klacht doel kan treffen. Het Hof heeft naar mijn inzicht terecht overwogen dat het eerste lid van art. 9 van de Verordening niet los gezien kan worden van het tweede lid van dat artikel, terwijl de nauwe samenhang tussen de twee leden van het artikel meebrengt dat de grondslag die art. 96 van de Gezondheids- en welzijnswet voor dieren biedt voor het treffen van maatregelen omtrent de identificatie en registratie van dieren niet is overschreden.

In de toelichting op het middel wordt in het bijzonder nog bezwaar gemaakt tegen 's Hofs overwegingen met betrekking tot de door art. 9 van de Verordening veroorzaakte "bewijslastverdeling". Naar aanleiding daarvan merk ik op dat de rechter, indien een beroep op een strafuitsluitingsgrond wordt gedaan, gehouden is de feitelijke grondslag van het verweer te onderzoeken, terwijl de last tot het aannemelijk maken van die feitelijke grondslag niet uitsluitend op de verdachte mag worden gelegd, vgl. HR NJ 1997, 657. Dat impliceert dat van de verdachte die zich op een strafuitsluitingsgrond beroept onder omstandigheden wel enig initiatief mag worden gevergd. Het is niet steeds ontoelaatbaar dat de rechter wegens de aard van de door de verdachte ingeroepen omstandigheden verlangt dat de verdachte tenminste enigermate aannemelijk maakt dat die omstandigheden zich hebben voorgedaan.

Het Hof heeft de in art. 9, tweede lid, van de Verordening genoemde omstandigheden aangemerkt als strafuitsluitingsgronden. Men zou daar tegenover kunnen stellen dat het bepaalde in dit tweede lid dogmatisch bezien een iets verdergaande strekking heeft. Strafuitsluitingsgronden brengen, indien aannemelijk is dat zij zich hebben voorgedaan, mee dat hetzij het feit, hetzij de verdachte niet strafbaar is. De in art. 9, tweede lid, van de Verordening genoemde omstandigheden brengen, strikt genomen, het wat verdergaande gevolg mee dat het in het eerste lid opgenomen verbod volledig wordt opgeheven. Praktisch gesproken is er in de strafprocedure evenwel geen verschil. Indien aannemelijk is dat één van de in art. 9, tweede lid, van de Verordening genoemde omstandigheden zich heeft voorgedaan zal de uitspraak volgen dat het "feitelijke macht uitoefenen over" dan wel "aanwezig hebben van" varkens, vermeld in de tenlastelegging die is geschoeid op de leest van het eerste lid van art. 9 Verordening, bewezen kan worden, doch de verdachte moet worden ontslagen van alle rechtsvervolging omdat dit feitelijk handelen niet een verboden en strafbare gedraging is.

Voorts moet niet uit het oog worden verloren dat de rechter, indien van hem wordt verlangd een oordeel te geven over de verbindendheid van een wettelijk voorschrift in verband met een gesteld te ruim bereik van de daarin geformuleerde verbodsnorm, in beginsel heeft te respecteren dat de wetgever om redenen van een doelmatige handhaving uitgaat van een algeheel verbod op bepaalde gedragingen, waarop uitzonderingen worden aangebracht die door degene die met het gebod wordt geconfronteerd ingeroepen zullen moeten worden.

In verband met de verhouding tussen zo een ruim geformuleerd verbod en de daarop voorziene uitzonderingen, en de inspanningen die justitiabelen zich moeten getroosten om zich met succes op dergelijke uitzonderingen te beroepen, zal de strafrechter een (tot een strafbaarstelling behorend) wettelijk voorschrift naar mijn overtuiging slechts onverbindend mogen verklaren in de uitzonderlijke gevallen waarin het wettelijk verbod en de daarop voorziene uitzonderingen, in onderling verband beschouwd, tot een vermoeden van schuld leiden dat de verdachte niet, dan wel slechts door inspanningen die in redelijkheid niet van hem gevergd kunnen worden, kan weerleggen. Aan art. 6, tweede lid, EVRM kan de rechter in die uitzonderlijke gevallen de bevoegdheid ontlenen het voorschrift onverbindend te verklaren.

's Hofs oordeel dat de uit de redactie van art. 9 van de Verordening voortvloeiende consequentie dat degene die wordt beschuldigd van overtreding van het in het eerste lid opgenomen verbod ermee wordt belast aannemelijk te maken dat zich één der in het tweede lid genoemde uitzonderingen op dat verbod heeft voorgedaan niet onredelijk te noemen is, omdat het bestaan van die uitzonderingen op eenvoudige wijze zal zijn aan te tonen, getuigt in het licht van het vorenstaande niet van een onjuiste rechtsopvatting.

Dat oordeel acht ik, anders dan in de toelichting op het middel wordt gesteld, evenmin onbegrijpelijk. Dat varkens overeenkomstig de verordening zijn gemerkt is immers een omstandigheid die zich dadelijk laat waarnemen, terwijl - nu het tegendeel in feitelijke aanleg niet is betoogd - aangenomen moet worden dat een deugdelijke administratie de ondernemer in staat stelt aanstonds te laten zien dat varkens op zijn bedrijf zijn geboren en niet langer dan een week tevoren zijn gespeend.

Daarnaast merk ik nog op dat in hoger beroep niet is gesteld dat verzoeker in onzekerheid verkeerde omtrent de strekking van het hem gemaakte verwijt of over hetgeen hij zou moeten aanvoeren om duidelijk te maken dat het in art. 9, eerste lid, van de Verordening gestelde verbod niet toepasselijk zou zijn, dan wel onevenredig grote inspanningen van hem zouden worden gevergd teneinde de straffeloosheid van zijn gedrag aannemelijk te maken. Het in hoger beroep gehouden betoog hield integendeel in dat verzoeker er desbewust voor heeft gekozen niet te doen wat noodzakelijk zou zijn om een beroep te kunnen doen op de in art. 9, tweede lid, van de Verordening opgenomen uitzonderingen.

Men zou in het middel ten slotte nog de klacht kunnen ontwaren dat het Hof ten onrechte heeft nagelaten de inleidende dagvaarding wegens onduidelijkheid of onbepaaldheid van de tenlastelegging nietig te verklaren.

Er blijkt evenwel niet dat de verdediging heeft gesteld dat de dagvaarding om die reden nietig verklaard zou moeten worden.

Voorts getuigt het oordeel dat, ofschoon het de duidelijkheid ten goede zou zijn gekomen indien de steller van de tenlastelegging daarin had opgenomen dat één van de in art. 9, tweede lid, van de Verordening genoemde uitzonderingen zich niet heeft voorgedaan, die vermelding, gelet op de gehanteerde wetgevingstechniek, niet noodzakelijk is om de dagvaarding geldig te achten, niet van een onjuiste rechtsopvatting.

Het middel faalt derhalve in alle onderdelen.

Het tweede middel komt op tegen de beslissing op verweren die in de bestreden uitspraak als volgt zijn samengevat en verworpen:

In de toelichting op het middel worden eerdere uitspraken van de Hoge Raad met betrekking tot handelen in een noodtoestand (objectieve overmacht) genoemd, en voorts de in feitelijke aanleg betrokken stellingen herhaald dat verzoeker is afgegaan op adviezen of in noodtoestand heeft gehandeld. Er is evenwel verzuimd aan te geven waarom de verwerping van deze verweren zou getuigen van een onjuiste rechtsopvatting of ontoereikend gemotiveerd zou zijn. Een naar behoren onderbouwde cassatieklacht kan ik daarom in dit middel niet goed onderkennen.

Overigens geeft 's Hofs oordeel dat een dierenarts en een bedrijfsvoorlichter/begeleider niet de juridische deskundigheid kan worden toegekend die mee zou kunnen brengen dat verzoeker mocht vertrouwen op de deugdelijkheid van hun advies met betrekking tot de naleving van een wettelijk voorschrift geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting, terwijl dat oordeel niet onbegrijpelijk is. Daarbij heeft het Hof terecht het belang van een doelmatige controle in aanmerking genomen. Gewezen zij op de Memorie van Antwoord van de Minister aan de Eerste Kamer (Kamerstukken 1991/1992, 16 447, nr.88a) met betrekking tot artikel 96 van de Gezondheids- en welzijnswet voor dieren:

De vaststelling dat het door en namens verzoeker geschetste conflict van plichten tot een oplossing gebracht had kunnen en moeten worden op een andere wijze dan het niet-naleven van het wettelijk voorschrift, namelijk door roosters in de stal te vervangen, vormt een toereikende en begrijpelijke verwerping van het beroep op rechtvaardigende overmacht.

Ook het tweede middel faalt. De beide middelen lenen zich voor toepassing van art. 81 RO.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.