HR, 24-12-2002, nr. 00482/02U

De arrondissementsrechtbank te 's-Gravenhage heeft zich bij uitspraak van 29 januari 2002 onbevoegd verklaard kennis te nemen van de vordering tot inbehandelingneming van het verzoek tot uitlevering van [de opgeëiste persoon] aan de Verenigde Staten van Amerika ter fine van strafvervolging. Voorts heeft de rechtbank het verzoek tot gevangenhouding van de opgeëiste persoon afgewezen en de opheffing van zijn bewaring bevolen. Deze zaak hangt samen met de zaken [...], kenmerk 00513/02 U, en [...], kenmerk 00548/02 U, in welke zaken ik vandaag eveneens concludeer.

De officier van justitie heeft beroep in cassatie ingesteld. Zij heeft bij schriftuur een middel van cassatie voorgesteld.

Het eerste onderdeel van het middel bevat de klacht dat de rechtbank ten onrechte heeft geoordeeld dat zij niet bevoegd is het verzoek tot uitlevering in behandeling te nemen, althans dat haar oordeel op dit punt ontoereikend gemotiveerd dan wel onbegrijpelijk is.

Van de kant van de verdediging is voor de rechtbank het verweer gevoerd dat de rechtbank niet bevoegd is om van het verzoek tot uitlevering kennis te nemen omdat de voorlopige aanhouding van de opgeëiste persoon heeft plaatsgevonden in het arrondissement Amsterdam. De officier van justitie heeft hiertegen ingebracht (I) dat de zaak is aangevangen met een (niet op uitlevering gericht) verzoek van de Bondsrepubliek Duitsland in het kader van de kleine rechtshulp gericht aan het parket te 's-Gravenhage, (II) dat het onder (I) genoemde verzoek het feitencomplex opleverde dat aan het uitleveringsverzoek door de Verenigde Staten ten grondslag ligt en dat daarom het uitleveringsverzoek aan het parket te 's-Gravenhage is gedaan en (III) dat één van de vijf personen waarvan de voorlopige aanhouding is verzocht verblijft in het arrondissement 's-Gravenhage.

De rechtbank heeft ten aanzien van haar bevoegdheid het volgende overwogen:

Het middel voert - kort gezegd - aan dat de rechtbank zich niet onbevoegd had mogen verklaren nu de officier van justitie te 's-Gravenhage uitvoering heeft gegeven aan een door de Verenigde Staten gedaan verzoek tot voorlopige aanhouding van de opgeëiste persoon, zodat de rechtbank te 's-Gravenhage op grond van het bepaalde in artikel 20, tweede lid, bevoegd was kennis te nemen van de vordering om het verzoek behandelen.

Artikel 20, eerste lid, van de Uitleveringswet (Uw) schrijft voor dat de minister van justitie het verzoek tot uitlevering in handen stelt van de officier van justitie bij de rechtbank van het arrondissement waarin de opgeëiste persoon zich bevindt. In het tweede lid is bepaald dat, indien eerder een verzoek tot voorlopige aanhouding is gedaan, de minister de stukken toezendt aan de officier van justitie die in verband daarmee reeds bij de zaak betrokken is geweest. Uit artikel 23 Uw volgt dat de rechtbank waarbij de officier van justitie werkzaam is aan wie de stukken op grond van het bepaalde in artikel 20 Uw zijn toegezonden, bevoegd is van de vordering om het verzoek tot uitlevering in behandeling te nemen, kennis te nemen (vgl. de conclusie van mijn ambtgenoot Fokkens voor HR 7 maart 2000, NJ 2000, 364).

Het middel voert terecht aan dat uit de geschiedenis van de totstandkoming van artikel 20 Uw geenszins valt af te leiden dat de wetgever bij de regeling van de relatieve competentie in uitleveringszaken voor ogen heeft gestaan 'forumshopping' door de minister zoveel mogelijk te voorkomen. Dat standpunt vindt geen steun in de parlementaire geschiedenis van het oorspronkelijke artikel 20 Uw, tot stand gekomen bij wet van 9 maart 1967 (Kamerstukken II 8054), Stb. 1967, 139, terwijl de wetgever blijkens de ontstaansgeschiedenis van het huidige artikel 20, derde lid, Uw ter voorkoming van coördinatieproblemen de relatieve competentieregeling juist heeft verruimd (Kamerstukken II, 1981/82, 17397, nr. 3, blz. 7). De strekking van artikel 20 Uw is dan ook veeleer te bewerkstelligen dat er altijd een bevoegde rechtbank is en dat niet twee of meer rechtbanken tegelijkertijd het uitleveringsverzoek in behandeling nemen. Strakke voorschriften voor de relatieve bevoegdheid passen ook naar hun aard niet in een uit. Ik citeer de A-G Meijers in zijn conclusie voor HR 21 januari 1986, NJ 1986, 520:

Onder de stukken van het geding bevindt zich een "request for the provisional arrest with a view towards extradition of [de opgeëiste persoon], a/k/a "[...]" in the Netherlands", gedateerd 12 september 2001, afkomstig van het Amerikaanse ministerie van justitie en strekkende tot de voorlopige aanhouding van de (thans) opgeëiste persoon. Dit verzoek is door het Nederlandse ministerie van justitie bij brief van 13 september 2001 doorgestuurd naar het arrondissementsparket te 's-Gravenhage. De opgeëiste persoon is vervolgens ter uitvoering van dit verzoek op last van de officier van justitie te 's-Gravenhage op 2 oktober 2001 te Amsterdam gearresteerd. Op 4 oktober 2001 heeft de rechter-commissaris bij de rechtbank te 's-Gravenhage op vordering van de officier van justitie in het arrondissement 's-Gravenhage op de voet van artikel 15 van de Uitleveringswet een bevel tot bewaring tegen de opgeëiste persoon verleend, welk bevel op last van die officier van justitie ten uitvoer is gelegd. Het verzoek tot uitlevering zelf is gedateerd 28 november 2001 en is bij brief van 29 november 2001 door het ministerie van justitie verzonden naar de hoofdofficier van justitie te 's-Gravenhage. Op die laatste datum verbleef de opgeëiste persoon in uitleveringsdetentie te Zoetermeer.

De rechtbank heeft overwogen dat de opgeëiste persoon zich niet in het arrondissement 's-Gravenhage bevond "op het moment waarop de eerste handeling werd verricht ter inleiding van de onderwerpelijke uitleveringsprocedure". Hier valt niet alleen niet uit op te maken op welk moment de rechtbank het oog heeft gehad, het is bovendien onduidelijk welke consequenties zij daaraan heeft verbonden voor haar oordeel omtrent de bevoegdheid. Ervan uitgaande dat de rechtbank het moment van arrestatie van de opgeëiste persoon heeft bedoeld, geeft haar oordeel dat die omstandigheid beslissend is voor de bevoegdheidsvraag blijk van een onjuiste rechtsopvatting van artikel 20 Uw. Het eerste lid sluit namelijk aan bij de plaats waar verzoeker zich bevindt op het moment van overhandiging door de minister van justitie van het uitleveringsverzoek en de daarbij behorende stukken (zie hierover meer in punt 12) en voor de toepassing van het tweede lid is de plaats van aanhouding niet relevant (vgl. ook in dit verband HR NJ 2000, 364, met name de laatste alinea van punt 7 van de conclusie daarbij).

Uit het bestreden vonnis blijkt weliswaar dat de rechtbank van het verzoek tot voorlopige aanhouding kennis heeft genomen (zie het vonnis onder 2, sub V), maar onduidelijk is of zij dit verzoek en de daarop door de officier van justitie te 's-Gravenhage ondernomen actie bij de vorming van haar oordeel of zij al dan niet op grond van artikel 20, tweede lid, Uw bevoegd was van de vordering kennis te nemen, in beschouwing heeft genomen. Het lijkt mij evident dat, zoals ook in het middel wordt aangevoerd, de officier van justitie te 's-Gravenhage door te handelen als omschreven in punt 9 hierboven 'in verband met dat verzoek reeds bij de zaak betrokken was' als bedoeld in artikel 20, tweede lid, Uw. Het oordeel van de rechtbank dat zij een zodanige betrokkenheid niet heeft kunnen vaststellen is dus onbegrijpelijk.

Ten overvloede merk ik nog op dat de rechtbank (ook) op grond van het bepaalde in artikel 20, eerste lid, Uw bevoegd was van de vordering kennis te nemen, nu deze is ingediend door de officier van justitie aan wie de minister van justitie de stukken ter hand heeft gesteld ten tijde dat de opgeëiste persoon zich in het arrondissement van die officier van justitie bevond.

Het tweede onderdeel van het middel bepleit dat de rechtbank, veronderstellenderwijs ervan uitgaande dat zij zich terecht onbevoegd heeft verklaard, niet de gevorderde gevangenhouding had mogen afwijzen en diens bewaring opheffen, maar de zaak met handhaving van de bewaring had moeten overdragen aan de wel bevoegde rechtbank.

Beroep in cassatie staat ingevolge het bepaalde in artikel 31 Uw, gelezen in samenhang met artikel 28 Uw, niet open tegen de beslissing op een vordering tot gevangenneming of -houding van de opgeëiste persoon, ook niet als deze beslissing in de bestreden uitspraak is opgenomen (zie HR 6 juni 1978, NJ 1979, 12). De officier van justitie zal dus niet-ontvankelijk moeten worden verklaard voorzover haar beroep in cassatie tegen deze beslissing is gericht.

Ik kan mij overigens bij de teneur van het middel wel iets voorstellen. Het bepleit kennelijk overeenkomstige toepassing van artikel 72, tweede lid, Sv, waarin is neergelegd dat de strafrechter bij onbevoegdverklaring kan bepalen dat, indien naar zijn mening een ander college wel bevoegd is van het feit kennis te nemen, het bevel tot voorlopige hechtenis van kracht blijft. Deze bepaling is echter in de uitleveringswet niet van overeenkomstige toepassing verklaard, hoewel de teneur van deze bepaling, namelijk dat voortzetting van detentie geïndiceerd kan zijn als de uitspraak niet het einde van de procedure betekent, a fortiori geldt in uitleveringszaken, en door art. 38, derde lid, Uw niet wordt weersproken: verlenging van de termijn van vrijheidsbeneming is (alleen) mogelijk indien - onder andere - de rechterlijke uitspraak omtrent het verzoek tot uitlevering nog niet in kracht van gewijsde is gegaan, hetgeen door het instellen van cassatieberoep het geval is. Zeker in geval het uitleveringsverzoek (niet ingeburgerde) vreemdelingen betreft, is detentie immers eerder regel dan uitzondering. In die gevallen zal Nederland veelal alleen aan zijn verdragsverplichtingen tot uitlevering kunnen voldoen als de opgeëiste persoon wordt gevangen genomen en gehouden. Als dat niet gebeurt zullen velen van hen het hazenpad prefereren. Het in cassatie met het oog op de aanzegging van het cassatieberoep verrichte onderzoek naar de verblijfplaats van de opgeëiste persoon doet ook in dit geval vermoeden dat genoemd pad daadwerkelijk is gekozen.

Indien Uw Raad het bestreden vonnis vernietigt en zou willen doen wat de rechtbank had behoren te doen, namelijk onderzoeken of het uitleveringsverzoek toelaatbaarheid is, zou de volgende situatie kunnen ontstaan. Als het vermoeden dat de opgeëiste persoon de benen heeft genomen bewaarheid wordt, zal dit tot niet-ontvankelijkheid van de officier van justitie in zijn vordering moeten leiden (HR 15 november 1988, NJ 1989, 758). Indien de rechtbank deze afloop heeft beoogd, heeft zij dat doeltreffend aangepakt. Ik zie geen uitweg uit dit fait accompli.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden vonnis voorzover de rechtbank zich daarin onbevoegd heeft verklaard kennis te nemen van de vordering tot behandeling van het uitleveringsverzoek, en tot niet-ontvankelijkverklaring van het beroep in cassatie voorzover het is gericht tegen de afwijzing van de vordering tot gevangenhouding van de opgeëiste persoon. De Hoge Raad zal na cassatie ingevolge het bepaalde in artikel 31, achtste lid, Uw moeten doen wat de rechtbank had behoren te doen, namelijk onderzoeken of het uitleveringsverzoek toelaatbaar is.