HR, 04-06-2002, nr. 01320/01

Het Gerechtshof te Amsterdam heeft verdachte op 13 april 2001 voor 1. doodslag; 2. poging tot afpersing, en 3. opzettelijk iemand van de vrijheid beroven/beroofd houden, veroordeeld tot een gevangenisstraf van twaalf jaren. Voorts heeft het hof verbeurdverklaring van in het arrest aangegeven voorwerpen gelast.

Mr S.C. van Putten, advocaat te Amsterdam, heeft cassatie ingesteld. Mr A.A. Franken, eveneens advocaat te Amsterdam, heeft een schriftuur ingezonden, houdende zes middelen van cassatie.

Het tweede middel klaagt over de verwerping van het beroep op niet-ontvankelijkheid van het OM.

In de pleitnota van 13 november 2000 is het volgende te lezen:

Niet ontvankelijkheid openbaar ministerie:

In het verlengde hiervan bepleit de verdediging voor alles uit dan ook de niet ontvankelijkheid van het openbaar ministerie in de verdere vervolging van cliënt, aangezien elementair bewijsmateriaal dat cliënt had kunnen ontlasten, te weten de schoenen, de schilfers en de haren van de bar zijn verdwenen. Hetzelfde geldt ten aanzien van de in de hand van [slachtoffer 1] aangetroffen pluk haren, welke voortijdig werden vernietigd. Hierdoor wordt in strijd met artikel 6 lid 2 EVRM uitgegaan van een onweerlegbaar vermoeden van schuld van cliënt. Subsidiair geldt in dit verband dat het openbaar ministerie niet ontvankelijk verklaard dient te worden, wegens strijd met de beginselen van een behoorlijke procesorde.

Dit verweer speelt met name ten aanzien van de haren en de schoenen. De haren werden slechts visueel onderzocht. Nader onderzoek had nu juist onomstotelijk moeten vaststellen of de haren daadwerkelijk van het slachtoffer waren. Indien dit niet zou zijn vastgesteld had bekeken moeten worden of de haren van cliënt zijn. Zo niet dan waren ze van de mogelijke dader.

Nader onderzoek aan de schoenen had kunnen uitwijzen of de verklaring van cliënt voor de wijze waarop het bloed van [slachtoffer 1] op zijn schoen terecht is gekomen klopt of niet.

Nader onderzoek aan de pluk haren uit de hand van [slachtoffer 1] had daadwerkelijk kunnen uitsluiten dat de haren iets te maken hadden met de Amstelvaartzaak. Nu is die conclusie zomaar getrokken, terwijl niet duidelijk is of de haren werden aangetroffen in de palm van de hand of tussen de vingers. De laatste optie kan er op wijzen dat de pluk haren bij eerdere onderzoeken aan de handen van [slachtoffer 1] over het hoofd waren gezien. Vooral, omdat tengevolge van lijkstijfheid de haren tussen de vingers geklemd konden zitten.

Bijzonder kwalijke ontwikkelingen in een zaak als de onderhavige waarbij de belangen van degene die terechtstaat bijzonder groot zijn.

Het arrest houdt het volgende in:

De steller van het tweede middel merkt op dat in de kern genomen het hof aldus gebruik maakt van het Zwolsmancriterium (HR NJ 1996,249) en stelt daar vraagtekens bij. De steller van het middel bespreekt eerst enige rechtspraak van het EHRM en werkt dan de stelling uit dat verdragsrechten effectief behoren te zijn en dat daarom de overweging van het hof een verkeerd vertrekpunt kiest. Uitgangspunt zou moeten zijn dat schending van art.6 lid 1 EVRM, bijvoorbeeld doordat materiaal zoekraakt, bewust is geschied en dat enkel van die uitgangsstelling kan worden afgeweken indien er aanknopingspunten voor het tegendeel zijn. Een andere benadering ondermijnt de effectiviteit van de verdragsrechten en zadelt de verdediging op met een onmogelijke opgave, te weten die van het aanwijzen van gegevens waaruit de kwade trouw van de politie zou zijn af te leiden.

In de door de steller van het middel genoemde zaak Edwards1. heeft het EHRM geoordeeld dat art.6 lid 1 EVRM verlangt dat "all material evidence for or against the accused" aan de verdediging wordt geopenbaard. Het bewijs van Edwards betrokkenheid bij het strafbare feit "was mainly based on police evidence, which he contested, that he had confessed to the offences." Door de politie waren bepaalde onderzoeksresultaten (aantreffen op de locus delicti van andermans vingerafdrukken, niet-herkenning door het bejaarde slachtoffer van een foto van Edwards) niet geopenbaard, maar uiteindelijk mocht zulks Edwards niet baten omdat de verdediging alsnog voor het Court of Appeal alle kansen had gekregen aan te voeren wat haar dienstig voorkwam. Myjer schreef in het NJCM Bulletin dat de overweging over 'material evidence' betrekking had op 'onderzoeksresultaten'.2.

In de zaak Jasper werd doelbewust, met toestemming van de rechter, onderzoeksmateriaal voor de verdachte verborgen gehouden in verband met onderzoeksbelangen. Het EHRM wees erop dat het OM geen beroep heeft gedaan op dat verborgen gehouden materiaal, dat de jury er geen kennis van had genomen, en dat de rechter die toestemming gaf voor het achterhouden van de gegevens onafhankelijk en zorgvuldig te werk was gegaan.3. Het EHRM oordeelde geen schending van art.6 lid 12 EVRM aanwezig.

De zaken Edwards en Jasper hebben minder gelijkenis met de onderhavige zaak dan de niet genoemde zaak Suart. Suart werd ervan verdacht cocaïne, verborgen in een klok, in Nederland te hebben ingevoerd. De klok had volgens verbalisanten opvallend dikke wanden. Zij gingen tot nader onderzoek over en vonden in de dubbele wand cocaïne. De klok kon in feitelijke aanleg niet meer als stuk van overtuiging dienen omdat hij ten onrechte was vernietigd. Wel waren er beschrijvingen en foto's van de klok. Het onderzoek van de klok werd voor het bewijs gebezigd. Een beroep op niet-ontvankelijkheid van het OM vanwege de onmogelijkheid voor de verdediging de klok nader te (doen) onderzoeken kon Suart niet baten. De Hoge Raad verwierp op 7 november 1995 het cassatieberoep4. en Suart wendde zich tot het EHRM. Het EHRM oordeelde als volgt:5.

Het hof heeft in de onderhavige zaak vastgesteld dat van een doelbewust verdonkeremanen en van misleiding geen sprake is geweest. Europese rechtspraak dwingt dan niet tot een conclusie als de steller van het middel voor ogen staat. Hetzelfde geldt voor de nationale rechtspraak.

De Hoge Raad heeft in enige arresten het standpunt dat het hof heeft verwoord gehuldigd. Ik citeer wederom:

Daarnaast beroept de steller van het tweede middel zich nog op motiveringsgebreken in de overwegingen in het arrest van het hof naar aanleiding van het beroep op niet-ontvankelijkheid van het OM.

Uit de laatste volzinnen in de zojuist geciteerde overwegingen van de Hoge Raad valt op te maken dat het redelijkerwijs aan de verdwenen stukken van overtuiging toe te kennen belang wel een rol kan spelen. Het hof heeft in dat verband ten aanzien van de verdwenen schoenen opgemerkt:

De steller van het tweede middel kapittelt in nr. 2.7 deze overwegingen vanwege het speculatieve gehalte ervan. Ik merk in de eerste plaats op dat de Hoge Raad in de boven geciteerde overwegingen akkoord is gegaan met een zekere geobjectiveerde inschatting van de schade voor de verdediging als gevolg van het zoekraken van stukken van overtuiging. In de tweede plaats meen ik dat de overwegingen van het hof over de zwaarte van de schending van beginselen van behoorlijke procesorde verweven zijn met waarderingen van feitelijke aard die in cassatie niet dan op begrijpelijkheid kunnen worden getoetst.7. Ik meen dat de overwegingen van het hof niet onbegrijpelijk zijn. In de overwegingen van het hof ligt immers besloten dat een nader onderzoek in het voor verdachte gunstigste geval zou hebben kunnen bevestigen dat de bloedspatten op de schoenen veroorzaakt zouden kunnen zijn door het feit dat verdachte in een plas bloed is gestapt. Onder een negatief resultaat in die zin dat "het bloed niet op de schoen (is) gespat" heeft het hof klaarblijkelijk begrepen een eventuele uitkomst van het onderzoek, inhoudende dat het bloed niet door de bewezenverklaarde handelingen op de schoenen is terechtgekomen. Zo een uitkomst zou 'neutraal' zijn in die zin dat zij ander bewijsmateriaal niet ontkracht of onbegrijpelijk maakt. De aanduiding 'neutraal' is kennelijk door het hof in die betekenis bedoeld.

De klacht onder 2.8 opgeworpen stelt dat het enkele feit dat de verdediging zich heeft gerefereerd aan het oordeel van het hof op de vordering van de Advocaat-Generaal om nader onderzoek te doen verrichten naar de bloedspatten op de schoenen zich niet tegen de verdediging mag keren. Die referte kan niet bijdragen aan het oordeel dat de verdedigingsbelangen niet zijn geschaad door het uitblijven van dat onderzoek.

De overweging van het hof lees ik aldus dat het hof daarin tot uitdrukking heeft willen brengen dat de verdediging klaarblijkelijk niet een zodanig belang bij het onderzoek van de schoenen had dat zij aanleiding heeft gezien om meer te doen dan zich aan het oordeel van het hof te refereren. De verdediging had het eigen belang bij een dergelijk onderzoek kunnen benadrukken door zich achter de vordering van de Advocaat-Generaal te stellen. Door zulks na te laten heeft de verdediging bij het hof de indruk kunnen wekken niet zwaar te tillen aan dat nader onderzoek en dus evenmin bezwaren te hebben als het hof zou oordelen dat voor zo een onderzoek geen aanleiding bestond en het door de Advocaat-Generaal gevorderde onderzoek dáárom zou zijn achterwege gebleven. Welnu, of het onderzoek is achterwege gebleven doordat het hof de vordering van de Advocaat-Generaal zou hebben afgewezen, of dat het onderzoek zou zijn achterwege gebleven omdat het niet meer mogelijk was nu de schoenen in het ongerede zijn geraakt, maakt, zo interpreteer ik de overweging van het hof, de proceshouding van de verdediging ten aanzien van dat onderzoek niet anders. Daarom gaat deze klacht naar mijn mening niet op.

Onder 2.9 formuleert de steller van het middel bedenkingen tegen 's hofs overwegingen met betrekking tot een verdwenen plukje haar. Deze overwegingen luiden aldus:

De gang van zaken is aldus geweest dat de advocaat van verdachte op 3 april 2000 het hof heeft verzocht na te gaan of nader onderzoek naar de pluk haar tot de mogelijkheden behoort. Het hof heeft dat verzoek ingewilligd. Blijkens de overwegingen van het hof is nadien een aanvullend proces-verbaal opgemaakt door de technische recherche waaruit het hof heeft afgeleid dat vast is komen te staan dat de pluk haar zich vóór de sectie nog niet in de hand van het slachtoffer kan hebben bevonden. Het oordeel van het hof dat een nader onderzoek onder deze omstandigheden geen zin had acht ik niet onbegrijpelijk. Raadselachtig is immers hoe de pluk haar daar terecht kan zijn gekomen. Wel staat - zo lees ik de overwegingen van het hof - vast dat de pluk haar zich niet in de hand van het slachtoffer bevond toen het slachtoffer is aangetroffen. Aldus heeft het hof kunnen aannemen dat het verband tussen de pluk haar en de doodsoorzaak van het slachtoffer zo onwaarschijnlijk is geworden dat door het uitblijven van nader onderzoek de belangen van de verdediging onvoldoende zijn geschaad om tot niet-ontvankelijkheid van het OM te concluderen.

Tenslotte keert het middel zich onder 2.10 nog tegen de volgende overwegingen van het hof met betrekking tot het verzoek nader onderzoek te laten doen naar op de bar aangetroffen haren en op de borst van het slachtoffer gevonden metaalschilfers:

Ter terechtzitting van 3 april 2000 heeft het hof nader onderzoek gelast naar de haren, op de bar aangetroffen, en naar de metaalschilfers. Ter terechtzitting van 21 maart 2001 heeft de deskundige Kloosterman verklaard over zwervend haar en gezegd dat aan onderzoek van ergens in de bar aangetroffen haar geen waarde kan worden gehecht. Wat betreft de metalen schilfers heeft het hof aangenomen dat dit een ondergeschikt punt betreft. Zowel ten aanzien van het haar als ten aanzien van de schilfers is het oordeel van het hof dat door de onmogelijkheid van nader onderzoek zich niet een zodanige ernstige schending van de beginselen van een behoorlijke procesorde voordoet, dat daardoor doelbewust en met grove veronachtzaming van de belangen van de verdachte aan diens recht op een eerlijke behandeling is tekort gedaan, weer van feitelijke aard en slechts op begrijpelijkheid te toetsen. De verklaring van de deskundige Kloosterman biedt houvast voor het bestreden oordeel en maakt dat de beslissing van het hof over het onderzoek naar de haren niet onbegrijpelijk is. Nu het hof bovendien beschikte over een redelijke verklaring over de herkomst van de metaalschilfers geldt hetzelfde voor het onderzoek dáárnaar. De verdediging heeft in feitelijke aanleg niet de relevantie van een onderzoek naar haren en schilfers aangegeven en beklemtoond, maar enkel aangedrongen op onderzoek naar de herkomst ervan. Aan de feitenrechter is niet voorgehouden welke rol uitkomsten van nader onderzoek wellicht zouden kunnen spelen bij de opheldering van het misdrijf of ter ontlasting van verdachte.

Het tweede middel is tevergeefs voorgesteld.

Het eerste middel formuleert een aantal klachten tegen het horen van de weduwe van het slachtoffer van feit 1 ter terechtzitting van 21 maart 2001. Het proces-verbaal van het onderzoek ter terechtzitting beschrijft de gang van zaken als volgt:

Het hof doet vervolgens voor zich verschijnen een persoon die in de zaal van de terechtzitting aanwezig is, zijnde [getuige 1], nabestaande van het slachtoffer [slachtoffer 1].

Zij doet op de vragen van de voorzitter opgave omtrent naam, voornamen, geboortedatum, beroep, woon- en verblijfplaats zoals hieronder is vermeld, verklaart geen bloed- of aanverwant van de verdachte te zijn en legt vervolgens op de bij de wet voorgeschreven wijze in handen van de voorzitter de belofte af de gehele waarheid en niets dan de waarheid te zeggen, alles voor zover hieronder niet anders is vermeld.

De raadsvrouw van de verdachte verklaart:

Formeel heb ik bezwaar tegen het horen van de getuige [getuige 1], nu zij de tijdens de gehele behandeling aanwezig is geweest in de zaal van de terechtzitting. Zij heeft gehoord wat de getuige-deskundigen hebben verklaard en weet daarom precies wat wel of niet gunstig voor mijn cliënt.

lk vraag akte van dit bezwaar.

De voorzitter merkt op dat het bezwaar is genoteerd, maar dat het hof toch zal overgaan tot het horen van de getuige [getuige 1], nu het hof het wenselijk acht dat deze getuige een verklaring aflegt, nu zij de weduwe van het slachtoffer is en het hof wenst te vernemen hoe het met haar gaat en haar ook overigens in de gelegenheid wil stellen opmerkingen te maken.

De getuige [getuige 1], geboren op [geboortedatum] 1947, zonder beroep, wonende te [woonplaats], verklaart:

De steller van het middel wil de Hoge Raad verleiden tot een uitspraak over de door hem gestelde vraag of thans het Wetboek van strafvordering reeds voldoende grondslag biedt voor het toekennen van spreekrecht aan een slachtoffer of nabestaande. Zoals in de toelichting op het middel ook is te lezen behoeft die vraag niet beantwoord te worden als [getuige 1] als getuige is gehoord. Het middel stelt dat [getuige 1] niet als getuige is gehoord, maar als benadeelde spreekrecht heeft gekregen, onder het mom van het afleggen van een getuigeverklaring. Dat zou kunnen blijken uit het feit dat de motivering om haar te horen geen enkele aansluiting zoekt bij datgene waarover "echte" getuigen nu juist worden gehoord; over hetgeen zij hebben ervaren of waargenomen uit eigen ervaring of ondervinding. [Getuige 1] is door de voorzitter gevraagd of zij uit eigen beweging iets wil vertellen en is uitgenodigd om te verklaren hoe het met haar ging.

Het Wetboek van strafvordering kent geen uitdrukkelijke imperatieve uitsluiting van bepaalde personen van het afleggen van een verklaring als getuige. Ook nabestaanden en slachtoffers kunnen dus als getuige optreden. De kwaliteit van nabestaande of slachtoffer staat daaraan niet in de weg.8. Wel is de verdachte naar ongeschreven recht onbekwaam om als getuige in zijn eigen zaak op te treden.9. Gelet op het perspectief waarin personen als getuige worden gehoord ligt het voor de hand te veronderstellen dat een getuige geacht zal kunnen worden een verklaring af te leggen die relevant is voor een door de rechter te nemen beslissing.10. Getuigen zullen in de eerste plaats kunnen verklaren over het tenlastegelegde feit, maar ook kan de rechter personen horen die iets zouden kunnen zeggen over de rechtmatigheid van de opsporing. Buruma onderscheidt in deze zin bewijsgetuigen en rechtmatigheidsgetuigen.11. Men kan zelfs nog verder gaan en als een van de beslissingen die de rechter moet nemen en waarvoor een getuige van belang kan zijn de straftoemeting aanmerken. Niet uitgesloten is dat wat een persoon heeft waargenomen aan gedrag van verdachte van belang is voor de vraag welke sanctie gepast is. Een verdachte die zegt geen gevaar meer te vormen omdat hij totaal van de cocaïne af is en daarom voor onbetaalde arbeid in aanmerking wil komen kan worden tegengesproken door bijvoorbeeld een PIWer die verdachte verschillende malen op gebruik en bezit van cocaïne in het HvB heeft betrapt. Wat een slachtoffer heeft te melden over de gevolgen van het delict kan zeer goed in het perspectief gezet worden van een inschatting van de ernst van het feit, een factor die zwaar weegt bij de bepaling van een passende sanctie. Dat het de voorkeur zou verdienen het slachtoffer niet als getuige op te laten treden, maar via een spreekrecht een andere positie te gunnen in het strafprocesrecht heeft er niet mee te maken dat een slachtoffer niet als getuige kan optreden, maar met de wens het slachtoffer niet bloot te stellen aan een uitbenende ondervraging door de verdediging.12.

Wat voor deskundigen geldt gaat ook op voor getuigen. Deskundigen worden ingeschakeld door de rechter over wat hun wetenschap hun leert op een terrein dat voor enigerlei beslissing van de rechter van belang is. Het kan gaan om deskundigen die informatie verstrekken die relevant is voor de bewijsbeslissing. Maar deskundigen zijn ook welkom als de factoren die de op te leggen sanctie determineren aan de orde zijn. Zelfs vragen gerechten wel aan deskundigen om hun mening te geven over ingewikkelde kwesties van internationaal recht.

Ik zie geen belemmering om een slachtoffer als getuige te horen over het effect dat een bepaald delict op zijn leven heeft gehad. De wet kent niet zo een verhindering en zo een verklaring kan bijdragen aan de informatie die de rechter nodig heeft om tot een adequate reactie te kunnen komen. Het slachtoffer zal dan als getuige kunnen worden gehoord, met alle verplichtingen die ook op de getuige rusten. Dat een rechter het slachtoffer wil horen in een ander kader dan het onderzoek of het tenlastegelegde kan worden bewezenverklaard diskwalificeert zo een getuige naar mijn mening niet.

Als een rechter het slachtoffer als getuige aanmerkt en als zodanig behandelt om nader te worden geïnformeerd over de gevolgen van het verweten delict is dat geen verlenen van een verpakt spreekrecht. Een slachtoffer kan zeer goed uit eigen ervaring en ondervinden verklaren hoe het met hem gaat en welke impact het delict op zijn leven heeft gehad. Dat een getuige in algemene zin door de voorzitter wordt uitgenodigd te verklaren doet daaraan niet af.

Onder § 2.10 van de schriftuur brengt de steller van het middel als bezwaar tegen de gang van zaken naar voren dat [getuige 1] heeft verklaard nadat zij kennis had genomen van de verklaringen die ter terechtzitting door anderen waren afgelegd. Zij heeft de gelegenheid te baat genomen om alles wat verdachte zou kunnen ontlasten te weerspreken. Haar verklaring zou weer niet berusten op eigen wetenschap, ervaring of ondervinding.

Art.297 lid 1 Sv verschaft de rechter de mogelijkheid om getuigen met elkaar te confronteren en in elkaars aanwezigheid te laten verklaren, in afwijking van het in art.289 lid 1 Sv gestelde. Art.289 Sv heeft de strekking getuigen te behoeden voor wederzijdse beïnvloeding. De voorzitter heeft overigens te dier zake een discretionaire bevoegdheid om maatregelen te nemen die verhinderen dat getuigen zich vóór het afleggen van hun verklaring met elkaar onderhouden. Doorgaans behoeft die beslissing geen motivering.13. De wet voorziet niet uitdrukkelijk in een mogelijkheid getuigen met de verdachte te confronteren.14. Als de rechter zulks in het belang van het onderzoek acht mag hij daartoe besluiten. Het is aan de voorzitter om dan de gang van zaken te bepalen. Deze bevoegdheid is in art.272 Sv gegeven. De beslissing behoeft niet te worden gemotiveerd. Het wettelijk systeem biedt dus naar mijn mening geen steun voor de opvatting dat iemand die ter terechtzitting aanwezig is geweest voortaan niet meer als getuige kan optreden. Het kan immers gebeuren dat de noodzaak om iemand die eerder als toeschouwer aanwezig is geweest bij het onderzoek ter terechtzitting alsnog als getuige te horen pas tijdens dat onderzoek pregnant wordt. En bij een onderzoek dat zich over meerdere zittingsdagen uitstrekt heeft de rechter doorgaans geen overzicht over de personen die zich op de publieke tribune hebben bevonden.

Onder omstandigheden kan het zelfs juist aangewezen zijn als een getuige of een deskundige aanwezig is als een verdachte, een andere getuige of deskundige zijn verklaring aflegt. Dat kan het geval zijn als de verdachte een bepaalde toedracht presenteert die enkel door de getuige of de deskundige op waarde kan worden geschat. Zo een gang van zaken diskwalificeert iemand niet als getuige, zodat het aan de rechter vrij staat deze persoon te horen.

Inderdaad is de getuige op 21 maart 2001 in de zittingszaal aanwezig geweest toen de deskundigen Kloosterman en De Knijff hun verklaring aflegden. Niet uitgesloten is dat de getuige ook eerder zittingen heeft bijgewoond en aldus kennis heeft kunnen nemen van de verklaringen van verdachte. Op het door de verdediging geopperde bezwaar tegen het horen van [getuige 1] heeft de voorzitter geantwoord dat het hof het wenselijk achtte haar te horen, hetgeen aldus dient te worden verstaan dat het hof het in het belang van het onderzoek zinvol achtte haar ondanks haar eerdere aanwezigheid te laten verklaren. Die beslissing geeft geen blijk van miskenning van het recht en is niet onbegrijpelijk.

Voorts bestrijd ik de stelling in het middel dat de verklaring van [getuige 1] niet op eigen ervaring of ondervinding berust. De inhoud van haar verklaring geeft haar ervaringen weer met de wijze waarop het café werd gedreven en hoe haar man placht op te treden.15.

De steller van het middel wijst er in § 2.11 op dat niet blijkt dat aan Advocaat-Generaal, advocaat en verdachte gelegenheid is geboden vragen te stellen of opmerkingen te maken. Primair zou daaruit kunnen blijken dat [getuige 1] niet als getuige is gehoord maar spreekrecht als benadeelde heeft gekregen, subsidiair zou dat een grond voor vernietiging zijn.

Over de primaire klacht in dit onderdeel heb ik hiervoor al mijn mening gegeven. De subsidiaire klacht treft naar mijn mening ook geen doel. Uit de weergave van de gang van zaken nadat de getuige haar verklaring had afgelegd volgt dat de verdachte de gelegenheid heeft gekregen te reageren op haar verklaring. Niet blijkt dat de advocaat van verdachte nadien niet de gelegenheid heeft gehad om opmerkingen te maken of nog vragen te stellen. Klaarblijkelijk is de getuige in de zittingszaal aanwezig gebleven. De advocaat heeft nog aanhouding gevraagd om haar slotpleidooi te kunnen voorbereiden. Aldus blijkt niet dat de verdediging de mond is gesnoerd en dat zij geen gelegenheid heeft gekregen om op de verklaring van de getuige te reageren.16.

Het eerste middel faalt.

Het derde middel heeft betrekking op de verwerping door het hof van een verweer dat zich richtte tegen het gebruik voor het bewijs van de resultaten van DNA-onderzoek aan een in de spoelbak van het café aangetroffen sok.

Het bestreden arrest houdt het volgende in:

De raadsvrouwe heeft ter terechtzitting van 13 november 2000 en 2 april 2001 met betrekking tot het op de sok aangetroffen mengspoor van de verdachte en het slachtoffer het volgende aangevoerd.

De getuige-deskundige Kloosterman heeft in de aanvulling van 31 augustus 2000 op het rapport van 8 juni 1999 verklaard, dat zeer onwaarschijnlijk is dat DNA materiaal van speeksel dat op een glas bier zat terechtkomt op de in de spoelbak aangetroffen sok.

Gelet op de verklaring van de verdachte, dat hij ongeveer 15 glazen bier heeft gedronken, is de mogelijkheid aanwezig dat DNA materiaal van verdachte, afkomstig van het speeksel op ongeveer 15 glazen, wel via de spoelbak op de sok terecht is gekomen en dat op die manier een verklaring kan worden gegeven voor het op de sok aangetroffen DNA-materiaal van verdachte.

Het hof overweegt hieromtrent als volgt.

Ter terechtzitting van 21 maart 2001 zijn de getuige-deskundigen Kloosterman en De Knijff op dit punt nader gehoord.

De getuige-deskundige Kloosterman heeft verklaard dat het niet waarschijnlijk is te achten dat DNA dat zich op een bierglas bevindt en vervolgens in het spoelwater terechtkomt, onder normale omstandigheden bijdraagt aan het DNA op de sok. Met "normale omstandigheden" bedoelt de deskundige blijkens zijn verklaring, dat er bijvoorbeeld niet in het glas is gespuugd. Voorts heeft hij verklaard dat, als het spoelwater niet wordt ververst, het DNA, afkomstig van meerdere glazen, zich opbouwt. Wellicht kan niet worden uitgesloten, dat het DNA van de glazen alsdan in de spoelbak terechtkomt op de sok. De getuige-deskundige De Knijff heeft verklaard, dat de kans groter is dat het door de raadsvrouwe geschetste scenario heeft plaatsgevonden wanneer sprake is van meer bierglazen die terechtkomen in een spoelbak, dan wanneer sprake is van slechts één glas. Tevens heeft hij verklaard dat DNA-materiaal zich langzaam verspreidt in water en dat het enige tijd duurt voordat het DNAmateriaal gelijkmatig verdeeld is over de gehele spoelbak.

Het hof is van oordeel dat deze beide verklaringen onvoldoende aanknopingspunten bieden om het door de raadsvrouwe gestelde aannemelijk te achten, zelfs indien ervan wordt uitgegaan dat het water in de spoelbak stilstond, dat de kraan van de spoelbak niet aanstond en het water om die reden niet steeds werd ververst.

Overigens acht het hof het verweer onaannemelijk, omdat op de door de politie vervaardigde foto van de spoelbak slechts jeneverglazen en één glas zijn te zien. Het glas oogt overigens niet als de in café kennelijk gebruikte bierglazen met het opschrift "Amstel bier". Het is ook in het proces-verbaal van inbeslagneming in tegenstelling tot een ander aangetroffen glas (T4) niet als zodanig omschreven en is door de inspecteur Attema (p. 13 van zijn ingesproken tekst) ook als frisdrankglas (T8B) aangeduid.

In het licht van de overige bewijsmiddelen in onderling verband en samenhang beschouwd, gaat het hof eveneens als onaannemelijk voorbij aan de stelling van de zijde van de verdediging, dat het overige op de sok aangetroffen DNA-materiaal - bedoeld wordt ander materiaal dan dat van verdachte en het slachtoffer - in de richting zou wijzen van een mogelijk andere dader dan verdachte.

Het vijfde middel heeft betrekking op het bewijs van het onder 2 en 3 bewezenverklaarde. Het betoogt dat uit het gebruik van een onderdeel van bewijsmiddel 1 volgt dat het hof van oordeel is geweest dat verdachte ten tijde van de feiten 2 en 3 niet wist wat hij deed waaruit volgt dat het bewijs van het opzet onvoldoende met redenen is omkleed. In ieder geval zou het hof ten onrechte verzuimd hebben te beslissen op het verweer dat verdachte zich als gevolg van een "black out" zich niets meer kan herinneren, hetgeen erop wijst dat verdachte van ieder inzicht in de draagwijdte van zijn handelen verstoken zou zijn geweest.

Het betwiste bewijsmiddel luidt als volgt:

De pleitnota van 13 november 2000 waarop de steller van het middel zich beroept en waarvan de inhoud als herhaald en ingelast is beschouwd in de pleitnota van 2 april 2001, houdt het volgende in:

Met betrekking tot het onderdeel inhoudende dat cliënt heeft verklaard dat hij zich met betrekking tot de taxichauffeur niet veel kan herinneren, wil ik het volgende opmerken.

Over het feit dat cliënt heeft aangegeven dat hij last heeft gehad van een black out is in eerste aanleg nogal schamper gedaan, zeker ook door de schrijvende pers.

Cliënt heeft dit echter in deze zaak niet verzonnen, omdat hem dit goed uit zou komen. Uit de stukken welke met betrekking tot cliënt zijn opgemaakt door medewerkers van de jellinekkliniek blijkt ook dat hij vaker last heeft van Black outs (zie bijlage 5..zijnde een opgave 'medische/somatische klachten' van de polikliniek Jellinekhuis d.d. 21 oktober 1997. Onder de kolom 'black outs' is opgenomen 'regelmatig'). Het feit dat cliënt last had van black outs was zelfs één van de redenen waarom hij zich voor behandeling heeft laten opnemen in de jellinekkliniek. De black outs verontruste cliënt.

Nadrukkelijk wijs ik er in dit verband nog op dat cliënt pas nadat hij in paniek [café A] verliet cocaïne heeft gebruikt.

(...)

Cliënt kan zich niet herinneren wat hij in de taxi al dan niet heeft gedaan en of gezegd. Dat betekent dat feitelijk slechts afgegaan kan worden op de verklaringen van [slachtoffer 2]. Bij de bespreking van bewijsmiddel 3 onder het primair tenlastegelegde heb ik al opgemerkt dat de vraag rijst in hoeverre de verklaringen van [slachtoffer 2] wel betrouwbaar zijn, of op zijn minst eenduidig genoeg zijn om als bewijs te kunnen dienen.

Het hof heeft het bovenstaande klaarblijkelijk opgevat als een verklaring voor het feit dat verdachte zich van het gebeuren in de taxi weinig kon herinneren en daarom daarover slechts een gebrekkige verklaring af kon leggen. Het hof heeft erin niet gelezen dat verdachte op het moment van de bewezenverklaarde handelingen verstoken was van ieder inzicht in de draagwijdte van zijn handelen waardoor het opzet zou hebben ontbroken. De black out waarop de verdediging zich heeft beroepen heeft het hof uitgelegd als een verklaring voor het gebrek aan herinnering en niet als een verweer inhoudende dat verdachte niet heeft geweten wat hij deed. Die uitleg acht ik niet onbegrijpelijk. Hij is niet in strijd met de bewoordingen van het betoog en evenmin, bij gebreke van een specifiek aan het betoog in de pleitnota verbonden conclusie, met de kennelijke strekking ervan.

Het middel faalt.

Het zesde middel klaagt over het bewijs van feit 2. De stelling van het middel is - kort gezegd - dat het manipuleren met het mes niet de strekking had de taxichauffeur van zijn geld te ontdoen maar om hem te dwingen verdachte snel ergens heen te brengen. Er zou geen verband bestaan tussen de bedreigingen met het mes en de vraag om geld.

Mijns inziens gaat het niet om een causale relatie tussen het dreigen met een mes en de vraag naar geld, maar om de vraag of bewezen kan worden dat verdachte met het oogmerk van wederrechtelijke bevoordeling met het mes heeft gedreigd om de taxichauffeur te dwingen tot afgifte van geld. Het cruciale bewijsmiddel is de verklaring van de bedreigde taxichauffeur, als bewijsmiddel 3 in de aanvulling op het verkort arrest opgenomen:

Ik ben van beroep taxichauffeur. Op 15 november 1998 omstreeks 23.20 uur stond ik op de taxistandplaats Nieuwmarkt te Amsterdam. Er stapte een klant in die naar Geuzenveld te Amsterdam wilde. De klant nam plaats naast mij. Ik zag dat de man ter hoogte van de Geldersekade (het hof begrijpt: te Amsterdam) een mes uit de binnenzak van zijn jas haalde. Ik zag dat de man het mes in zijn rechterhand vasthield en met dat mes in mijn richting wees. Hij hield het mes ter hoogte van mijn ribben. Ik voelde mij daardoor bang. Ik hoorde de man zeggen: "Rijden, rijden, snel, anders snijd ik je open. Je bent van mij als je niet doorrijdt". Dit heeft de man een paar keer herhaald. Even later hoorde ik de man zeggen: "Als je de Theo van Doesburgstraat niet weet, snijd ikje alsnog open." De man hield de gehele tijd het mes op 10 cm afstand van mij. De man hield het mes ter hoogte van mijn ribben maar ook wel eens ter hoogte van mijn keel.

Op de hoek van de Theo van Doesburgstraat te Amsterdam hoorde ik de man zeggen: "Stoppen, stoppen". Ik stopte meteen. Ik hoorde de man zeggen: "Heb je geld bij je".

De vraag die de steller van het middel opwerpt is een interessante; kan er sprake zijn van afpersing wanneer de verdachte geweld pleegt met een ander doel, bijvoorbeeld enkel om iemand te bedreigen, en dan het idee krijgt evengoed van de opgewekte angst te kunnen profiteren door het slachtoffer geld af te troggelen. Of denk aan het geval waarin een verdachte iemand onder bedreiging met geweld verkracht en meteen daarna ook het geld van het slachtoffer meeneemt. De vraag is dus of het oogmerk het plegen van de bedreiging of van het geweld moet hebben gestuurd.

De wetsgeschiedenis geeft nauwelijks een aanwijzing. De Memorie van Toelichting bij art.317 Sr stelt wel dat het geweld het middel moet zijn waardoor afgifte is verkregen,17. maar dat biedt nog geen helder antwoord op de vraag of het geweld ook als zodanig moet zijn aangewend. Men zou immers ook wel kunnen zeggen dat degeen die profiteert van de invloed van geweld of bedreiging deze invloed als middel hanteert. De Memorie van Toelichting bij de diefstal met geweld, art.312 Sr, merkt op dat het geweld alleen als een verzwarende omstandigheid kan worden aangemerkt wanneer het de strekking heeft de diefstal voor te bereiden of gemakkelijk te maken.18.

Het Duitse strafrecht neemt aan dat een met een bepaald doel begonnen daad van geweld of dreiging een andere of uitgebreidere strekking kan krijgen. Wanneer geweld aanvankelijk gericht is geweest op een bepaald doel kan er toch diefstal met geweld of afpersing ontstaan wanneer gaandeweg het oogmerk van de dader zich verbreedt. Maar wanneer de dader enkel profiteert van het effect van een eerdere geweldpleging is dat voor diefstal met geweld niet voldoende. Het enkel profiteren van de hulpeloosheid of radeloosheid van het slachtoffer, met een ander doel door geweld of bedreiging veroorzaakt, is niet genoeg. Het gaat dus om het onderscheid tussen de situatie waarin de 'Gewaltanwendung' nog voortduurt en (tevens) op een ander doel wordt gericht, of waarin enkel de 'Wirkung' van het uitgeoefende geweld nog van invloed is. Echter, zo stellen Schönke/Schröder:

Raub ist auch dann anzunehmen wenn das Opfer aus anderen Gründen niedergeschlagen wird, und die Täter ihm anschließend in einer Weise Sachen abnehmen, aus der das Opfer - was die Täter erkennen - die Drohung mit erneuter Gewalt entnimmt.19.

Wat voor 'Raub' is opgemerkt zal ook gelden voor 'Erpressung', omdat volgens de auteurs het verschil tussen beide gelegen is in het 'äußere Erscheinungsbild' van het wegnemen of af laten geven.20.

Van de kant van het slachtoffer bezien ligt het voor de hand aan te nemen dat het geen weet heeft van de interne processen in het hoofd van de dader. Het slachtoffer zal een direct causaal verband beleven tussen de dreiging, de daardoor ontstane angst, en het daarom geen weerstand kunnen of willen bieden. Een serieuze bescherming van slachtoffers doet neigen in de richting van een negeren van de wissels die de plannen in het hoofd van de dader nemen. Men zou zich ook de vraag kunnen stellen of er niet evenveel reden is voor strafverzwaring wanneer de dader, na geweld te hebben gebruikt voor een bepaald doel, meteen de gelegenheid te baat neemt om van het effect van dat geweld te profiteren door een slachtoffer nog spullen afhandig te maken, als wanneer de dader met dat vooropgezette doel het geweld gebruikt. Een ontkennende beantwoording van die vraag is uit praktisch oogpunt niet voor de hand liggend. Een verdachte zou anders een strafverzwarende omstandigheid van zich af kunnen wentelen door te verklaren dat hij eerst het idee kreeg het slachtoffer ook te beroven onmiddellijk nadat hij het geweld of de bedreigingen had gepleegd. Een vergelijkbaar thema levert de verkrachting. De van verkrachting verdachte zou kunnen trachten zich aan aansprakelijkheid voor het misdrijf van art.242 Sr te onttrekken door te beweren dat hij het slachtoffer enkel wilde mishandelen of bedreigen, maar het idee kreeg het slachtoffer ook seksueel te misbruiken toen hij merkte welk effect het geweld of de bedreiging op het slachtoffer had.

Het voorgestelde middel heeft mij wel gebracht tot deze beschouwingen, maar ik meen toch dat de knoop in deze zaak niet in deze of andere richting behoeft te worden doorgehakt. Uit de voor het bewijs gebezigde verklaring nr.3 is immers af te leiden dat verdachte de gehele tijd de taxichauffeur met het mes bedreigde. Het hof zal hebben aangenomen dat die bedreiging voortduurde op het moment dat verdachte om geld vroeg en dat de bedreiging door verdachte ook is gepleegd om zijn vraag naar geld kracht bij te zetten. Die uitleg van het bewijsmiddel is niet onbegrijpelijk. Daarom faalt het zesde middel.

Ambtshalve heb ik geen grond gevonden die tot vernietiging aanleiding behoren te geven.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.