HR, 26-03-2002, nr. 03692/00

1.

2.

3.1.

3.2.

3.3.

3.4.

3.5.

3.6.

3.6.

Het derde middel faalt dus (hoe dan ook).

4.1.

Het eerste middel klaagt erover dat het hof blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting door te oordelen dat een lijk is aan te merken als een goed in de zin van artikel 141 Sr, althans dat het hof dat oordeel ongenoegzaam heeft gemotiveerd.

4.2.1.

Ten laste van verzoeker is bewezenverklaard het feit zoals onder 3.2. omschreven.

4.2.2.

Met betrekking tot een ter terechtzitting in hoger beroep van 5 september 2000 gevoerd verweer heeft het in het verkorte arrest het volgende overwogen:

"7. Dient het (overleden) slachtoffer te worden aangemerkt als een goed in de zin van artikel 141 van het Wetboek van Strafrecht?

De raadsvrouwe van de verdachte heeft ten aanzien van het uiterst subsidiair tenlastegelegde - kort samengevat - als verweer gevoerd dat, nu overleden personen noch als "personen" noch als "goederen" in de zin van artikel 141 van het Wetboek van Strafrecht kunnen worden gekwalificeerd en in de onderhavige zaak niet kan worden vastgesteld of het slachtoffer [betrokkene] ten tijde van de aan de verdachte tenlastegelegde openlijke geweldpleging nog leefde, reeds op die grond geen veroordeling terzake van dit misdrijf kan volgen.

Bij de uitleg van het begrip "goederen" in het Wetboek van Strafrecht dient naar 's hofs oordeel, nu in het Wetboek van Strafrecht zelf geen algemene definitie van dit begrip is opgenomen, in beginsel aansluiting te worden gezocht bij de omschrijving van het begrip "zaken" in artikel 3:2 van het Burgerlijk Wetboek, te weten de voor menselijke beheersing vatbare stoffelijke objecten (zie Hoge Raad 14 april 1998, NJ 1998, 662), indien en voorzover tenminste de geschiedenis van de totstandkoming van de desbetreffende wetsbepaling dan wel de strekking van die wetsbepaling niet meebrengt dat het daarin voorkomende begrip "goederen" ruimer dan wel enger moet worden opgevat.

Artikel 141 van het Wetboek van Strafrecht (oud) strekt ertoe strafbaar te stellen het openlijk in groepsverband geweld plegen tegen een bepaald object in verband met de daaruit voortvloeiende schending van de openbare orde. Van een object als bedoeld in artikel 141 van het wetboek van Strafrecht (oud) - personen of goederen - moet derhalve als een wezenlijke eigenschap worden beschouwd dat door degene die openlijk in groepsverband tegen dat object geweld pleegt de openbare orde wordt geschonden. Als "goederen" in de zin van genoemde wetsbepaling dienen daarom volgens het hof te worden aangemerkt: alle voor openlijk in groepsverband gepleegd geweld vatbare stoffelijke objecten. Een op straat liggend persoon, die door toedoen van eerdere geweldpleging net is overleden, valt naar 's hofs oordeel onder deze omschrijving."

4.3.

Uit de gebezigde bewijsmiddelen kan worden afgeleid dat het slachtoffer reeds door anderen zeer zwaar was verwond en - minstgenomen - stervende op straat lag op het moment dat verzoeker en zijn mededader, kort na het eerder uitgeoefende geweld, het bewezenverklaarde schoppen van het slachtoffer hebben begaan. Het hof heeft niet kunnen vaststellen op welk moment precies de dood is ingetreden en heeft daarom bewezenverklaard dat het slachtoffer op het moment dat verzoeker en zijn mededader hun portie geweld op hem uitoefenden ofwel reeds was overleden ofwel op het punt stond het leven te laten.3.

4.4.

De stellers van het middel betogen dat een lijk noch een goed noch een persoon in de zin van artikel 141 Sr (oud) is.4. Daarvoor voeren de stellers argumenten aan die uiteenvallen in twee groepen.5. In de eerste plaats worden wetshistorische argumenten met betrekking tot de strekking van art.141 Sr in stelling gebracht die hierop neerkomen dat een goed - om onder het bereik van artikel 141 Sr te vallen - aan een ander moet toebehoren en dat een lijk aan dat vereiste niet voldoet. Daarnaast wijzen de stellers van het middel op het bestaan van artikelen die in het bijzonder gedragingen ten aanzien van lijken strafbaar stellen. Nu bij die artikelen niet ook de lijkschennis is strafbaar gesteld heeft de wetgever klaarblijkelijk niet de bedoeling gehad om dergelijk gedrag strafbaar te stellen. Dat brengt, aldus de stellers van het middel, met zich mee dat verzoekers gedragingen niet onder het bereik van een ander artikel van het Wetboek van Strafrecht kan worden gebracht.

4.5.

De op art.141 Sr toegesneden wetshistorische argumenten vangen aan met te wijzen op artikel 440 Code Pénal (oud):

"Tout pillage, tout dégât de denrées ou marchandises, effets, proriétés mobilières, commis en réunion ou bande et à force ouverte, sera puni des travaux forcés à temps; chacun de coupables sera de plus condamné à une amende de deux cents francs à cinq mille francs." 6.

4.6.

Artikel 440 Code Pénal stelde de plundering en vernieling van koopwaren en etenswaren strafbaar en maakte deel uit van de derde titel van Hoofdstuk II "Crimes et délits contre les propriétés" van de Code Pénal. Zodoende verschilt het artikel sterk van ons artikel 141 Sr dat weliswaar afstamt van artikel 440 CP maar waarmee de wetgever zich toch in zekere zin van artikel 440 CP heeft verwijderd. Artikel 141 Sr is immers opgenomen in de titel betreffende misdrijven tegen de openbare orde en betreft niet alleen de geweldpleging tegen - algemeen omschreven - goederen, maar ook tegen personen. Daardoor heeft het artikel een wezenlijk ander - ook uitgebreider - karakter gekregen dan artikel 440 CP, waar, vanzelfsprekend, de eigendomsbescherming veel sterker op de voorgrond treedt dan in ons art. 141 Sr.7.

4.7.

Dat neemt niet weg dat uit de wetsgeschiedenis van art.141 Sr wel valt af te leiden dat indertijd aan de Minister voor ogen stond dat de goederen aan een ander zouden moeten toebehoren om onder het bereik van dit artikel te vallen.

Minister Modderman heeft immers destijds bij de behandeling van het wetsvoorstel - in antwoord op de vraag of in de delictsomschrijving niet moest worden opgenomen dat goederen aan een ander moesten toebehoren -de opmerking gemaakt dat de advocaat van een persoon die van openlijke geweldpleging tegen eigen persoon of goed wordt beschuldigd "een wel zeer dankbare taak" zou hebben.8. En in de Memorie van Toelichting wordt er gewag van gemaakt dat artikel 141 niet louter de openbare orde moet beschermen maar ook de veiligheid van personen en eigendommen.9. Zo beschouwd, is artikel 141 Sr een aanvulling op art. 350 Sr, waar als extra - strafverzwarend - element bijkomt dat het geweld met verenigde krachten is gepleegd en openlijk.10.

4.8.

Het komt mij echter voor dat het belang van de bescherming van de openbare orde tegen geweldsuitoefening te allen tijde op de voorgrond staat in artikel 141 Sr. Het artikel strekt er in de eerste plaats toe de samenleving te beschermen tegen de aanblik van openlijk uitgeoefend geweld tegen personen of goederen. Ik acht het dan ook verdedigbaar dat naarmate het geweld waarmee men geconfronteerd wordt shockerender, groffer is, het aspect van de eigendomsbescherming steeds verder naar de achtergrond verdwijnt.11. Het behoeft geen betoog dat het schoppen tegen een lijk een zeer schokkende vorm van geweld is. En wel zó schokkend dat de vraag of een stoffelijk overschot aan iemand kan toebehoren en zoja aan wie dan, volledig naar de achtergrond verdwijnt. Ik kan mij dan ook niet voorstellen dat dergelijk gedrag niet strafbaar zou zijn, als in een casus als de onderhavige dat geweld werd uitgeoefend door een nabestaande van de overledene.

Ik laat maar daar dat het in de onderhavige zaak - waar het slachtoffer misschien juist was overleden -voor een buitenstaander niet direkt duidelijk zal zijn geweest of het slachtoffer nog leefde of reeds was overleden. En als art. 141 Sr zijn bestaansrecht dankt aan het schokeffect dat uitgaat van onverholen geweld tegen personen of goederen is de indruk die het geweld maakt belangrijker voor het misdrijf dan de achteraf vastgestelde mogelijkheid dat de persoon tegen wie het geweld werd uitgeoefend reeds was overleden.

4.9.

Ik wijs op HR NJ 1997, 88 waarin de vraag centraal stond of het bekladden van grafstenen met racistische leuzen geweld oplevert in de zin van art. 141 Sr. Die vraag beantwoordde Uw Raad bevestigend. Mijn ambtgenoot Fokkens verwoordde het in zijn conclusie vóór genoemd arrest aldus:

"Kortom, handelingen die geschikt zijn om het betreffende rechtsgoed aan te tasten, leveren geweld tegen dat rechtsgoed op.(...) Voor geweld in de zin van art. 141 Sr is nodig dat de handelingen die het rechtsgoed (integriteit van personen en goederen) in gevaar brengen, zodanig zijn dat de openbare orde erdoor wordt verstoord. Het bekladden en bespuiten van grafstenen met tectyl valt onder art. 350 Sr, het vernielen of beschadigen van goederen. In die zin is er sprake van geweld tegen goederen. Het gaat tevens om een vorm van geweld die zeer schokkend is voor eventuele omstanders die daarvan getuige zijn, zodat het geweld van dien aard is dat daardoor de openbare orde wordt verstoord."

4.10.

Het oordeel van het hof dat voor de definitie van "goed" in art. 141 Sr het belang van de bescherming van de openbare orde voorop staat en dat derhalve niet van belang is of vastgesteld kan worden dat het lijk aan een ander toebehoorde dan aan verzoeker, getuigt, in het licht van het voorgaande, niet van een onjuiste rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk. 's Hofs oordeel dat een lijk een stoffelijk object, vatbaar voor menselijke beheersing, is, getuigt evenmin van een onjuiste rechtsopvatting en is ook niet onbegrijpelijk.12.Ik merk nog op dat het middel daar ook niet over klaagt.

4.11.

Terzijde merk ik op dat ook in civielrechtelijk opzicht de nabestaanden een zekere beschikkingsmacht hebben over het stoffelijk overschot van hun overleden familielid of levenspartner. Ik wijs met name op artikel 11 van de Wet op de orgaandonatie, waarin is voorzien dat onder bepaalde voorwaarden de nabestaanden toestemming kunnen geven voor het verwijderen van organen uit het lichaam van hun overleden familielid.13. Ook valt te wijzen op artikel 67, derde lid van de Wet op de lijkbezorging, waar is voorzien dat nabestaanden toestemming kunnen geven voor ontleding van een lijk in het belang van de wetenschap of het wetenschappelijk onderwijs.

Iets anders is of een lijk vatbaar is voor verhandeling in het zakelijk verkeer. De stellers van het middel merken terecht op dat het maatschappelijk onwenselijk zou zijn als een lijk verkocht of verhuurd zou kunnen worden en ik meen dan ook dat civielrechtelijk een lijk geen verhandelbaar goed is. Dat brengt echter nog niet mee dat een lijk geen goed in strafrechtelijke zin zou kunnen zijn en ook niet dat de door het hof gebezigde definitie van "goed" onjuist zou zijn. Het materiële strafrecht kent immers een autonoom begrippenstelsel waarbinnen aan begrippen die ook in civilibus gehanteerd worden een andere dan de civielrechtelijk gebruikelijke betekenis gegeven kan worden.14. Dat laatste laat echter onverlet dat de strafrechter bij de uitleg van een in de strafwet voorkomend begrip te rade kan gaan bij de burgerrechtelijke uitleg daarvan.

4.12.

De geschiedenis van art.141 Sr noch de strekking ervan staat er naar mijn mening aan in de weg om art.141 Sr ook toe te passen op geweld dat jegens een menselijk stoffelijk overschot wordt uitgeoefend.

4.13.

Ik kom toe aan bespreking van een wetssystematisch argument dat door de stellers van het middel wordt aangedragen: de titel betreffende misdrijven tegen de openbare orde kent een aantal delicten ten aanzien van lijken en hun laatste rustplaats, daaronder begrepen art. 150 Sr, waar kort gezegd, is strafbaar gesteld het wederrechtelijk wegnemen van een lijk. Nu de wetgever daarbij niet een bepaling heeft opgenomen die lijkschennis strafbaar stelt, heeft de wetgever zo een strafbaarstelling kennelijk niet gewild en kan dergelijk gedrag ook niet onder het bereik van een ándere strafbaarstelling worden gebracht.

4.14.

Dit argument acht ik niet steekhoudend: uit de ontstaansgeschiedenis van de betreffende artikelen blijkt niet dat de wetgever het oog heeft gehad op een uitputtende en exclusieve opsomming van alle misdragingen ten aanzien van stoffelijke overschotten van mensen. De opmerking van de Commissie met betrekking tot het samenbrengen van diverse strafbare gedragingen in één wetboek noopt ook niet tot die conclusie. Die opmerking ziet immers louter op het voorkomen van een verstrooiing van misdrijven die een zelfde rechtsgoed schenden over diverse wetten.

Evenmin kan ik aan de wetsgeschiedenis enig argument ontlenen voor de stelling dat de wetgever aan het begrip goed in art. 141 Sr een beperkte betekenis heeft toe willen kennen en daaronder niet mede een lijk heeft wíllen begrijpen.15.

4.15.

In die zin lees ik ook de conclusie van mijn voormalig ambtgenoot Van Dorst vóór HR NJ 1996, 263. Daarin schrijft hij immers dat er weliswaar geen aparte strafbaarstelling van lijkschennis in ons wetboek is opgenomen, maar dat dergelijk gedrag zijns inziens wellicht wel te brengen zou zijn onder de strafbaarstelling van art 350 Sr, de zaaksbeschadiging of vernieling. Daarbij verwijst hij ook naar aant. 6 op artikel 150 Sr in N/L/R, waarin wordt opgemerkt dat met de term "aan een ander toebehoren" naast eigendom ook andere gevallen van zeggenschap over of overwegend, met name ook ideëel, belang bij enig object is bedoeld, weshalve het niet onmogelijk wordt geacht dat een lijk gestolen of beschadigd kan worden.

4.16.

Artikel 150 Sr verdient in dit verband nadere aandacht. Dit artikel stelt strafbaar degene die "opzettelijk en wederrechtelijk een lijk opgraaft of wegneemt of een opgegraven of weggenomen lijk verplaatst of vervoert".

Het oorspronkelijk regeringsontwerp stelde in artikel 162 strafbaar degene die, "buiten de gevallen bij de wet toegelaten, een begraven lijk opgraaft of wederregtelijk een lijk van eene begraafplaats of uit een lijkenhuis wegneemt of op opzettelijk zoodanig opgegraven of weggenomen lijk verplaatst of vervoert". Op voorstel van de Commissie werd het artikel geredigeerd zoals het thans luidt. De Minister van Justitie verzette zich niet tegen deze wijzigingen, waarbij hij opmerkte:

"Art. 162 drukt, in de gewijzigde redactie, met minder woorden meer uit. Ook het wederrechtelijk weghalen van een lijk uit het sterfhuis valt thans onder het artikel."

Ik trek daaruit de conclusie dat deze strafbaarstelling vooral ziet op de wegneming van een lijk van enkele specifieke plaatsen en dat niet is beoogd het wegnemen van een lijk afzonderlijk strafbaar te stellen, nu dat niet onder het bereik van artikel 310 Sr zou kunnen vallen, omdat het lijk niet aan een ander kan toebehoren.

4.17.

De stellers van het middel doen het voorkomen dat de wetgever een discrepantie ontwaarde tussen het wegnemen van een goed in de zin van art.310 Sr en het wegnemen van een lijk in de zin van art.150 Sr. Zij verwijzen daartoe naar de wetsgeschiedenis en meer bepaald naar het Verslag van de Eerste Kamer. Zij maken daaruit op dat de wetgever kennelijk alle strafbare handelingen ten aanzien van lijken heeft willen samenvatten in de artikelen 148 t/m 151 Sr.

Zij hebben evenwel over het hoofd gezien wat de regering antwoordde op de kritiek van de Eerste Kamer:

"Overigens, zoo de grafschennis geschiedt met het, meest gewone, oogmerk, om zich iets toe te eigenen, dan zijn ook de bepalingen omtrent diefstal toepasselijk."16.

Ik maak hieruit op dat zich naar de mening van de wetgever een geval van samenloop zal voordoen als een andere strafbepaling voor toepassing in aanmerking komt naast de strafbepalingen van de artikelen 148 t/m 151 Sr. Ik zie daarom geen grond waarom deze artikelen exclusieve werking zouden hebben in die zin dat zij een uitputtende opsomming zouden geven van strafbaar gedrag ten aanzien van een menselijk stoffelijk overschot waardoor art.141 Sr zou worden uitgeschakeld.17.

4.18.

Het eerste middel faalt dus.

5.1.

Resteert bespreking van het tweede middel. Dat klaagt erover dat de bewijsmiddelen innerlijk tegenstrijdig zijn, danwel dat de bewezenverklaring onbegrijpelijk is voor zover inhoudende dat het feit is gepleegd op 12 juni 1999.

5.2.

Het middel faalt naar mijn mening. Het hof heeft klaarblijkelijk het meeste belang gehecht aan de verklaring van verzoeker, inhoudende dat hij op 12 juni 1999 het café heeft verlaten en in de richting van het slachtoffer is gelopen en vlakbij hem heeft gestaan (bewijsmiddelen 1 en 2, AM) De verklaring van mededader [mededader] (bewijsmiddel 3, AM) dat zij op 11 juni 1999 omstreeks 22.30 uur bij het café aankwam zegt niets over het moment dat zij het café weer heeft verlaten, behalve dat dat tijdstip na 22.30 uur moet hebben gelegen. Ook de andere gebezigde verklaringen zijn voor wat het tijdstip betreft niet met elkaar of met de genoemde bewijsmiddelen in tegenspraak. De onder 4 opgenomen getuigenverklaring houdt in dat de getuige omstreeks 00.30 uur in bed lag en even later "iets" op straat zag liggen en daar een man en een vrouw stonden. En als bewijsmiddel 5 is gebezigd de verklaring van een getuige, inhoudende dat "op de bewuste avond" een groep, waaronder verzoeker en zijn mededader, ging rennen, in de richting van de straat waar het slachtoffer is aangetroffen. "De bewuste avond" kan immers zeer wel ook de nachtelijk uren omvatten. Tevens sluit die tijdsaanduiding niet uit dat verdachte vóór middernacht naar de Citerstraat is gerend waar hij, naar eigen zeggen, na middernacht het geweld heeft gepleegd.

5.3.

Het middel faalt dus en leent zich naar mijn mening voor de zogenaamde 101a Ro-afdoening.

6.

Nu ik ambtshalve geen gronden tot cassatie heb aangetroffen, concludeer ik tot verwerping van het beroep.