HR, 05-12-2000, nr. 01711/00

Het gaat in deze zaak om het smokkelen van cocaïne van Curaçao naar Nederland en het smokkelen van hashish en marihuana van Nederland naar Groot Brittannië door onder meer personeel van de Koninklijke Marine. De zaak is, zo heeft het Hof vastgesteld, aan het rollen gekomen doordat ene [getuige 1] de CID in Curaçao mededeelde dat verdachte hem had gevraagd of hij mee wilde werken aan een transport van cocaïne per HMS Philips van Almonde. In het vervolg is deze [getuige 1] als informant/infiltrant opgetreden. Het onderzoek ter terechtzitting ging, zoals inmiddels gebruikelijk in dit type zaken, nauwelijks over de tenlastegelegde feiten, maar over de wijze waarop het opsporingsonderzoek was verlopen. In totaal heeft de behandeling van de zaak in eerste aanleg 16 zittingsdagen geduurd, in hoger beroep waren er 18 zittingsdagen mee gemoeid. [Getuige 1], de runners, twee officieren van justitie en vele andere getuigen zijn gehoord. Uiteindelijk kwam het Hof tot de slotsom dat er -met uitzondering van de inbreuk die observaties op verdachtes privé-leven hebben gemaakt, ter compensatie waarvan strafvermindering is toegepast - geen reden is om de enkele onvolkomenheden in het opsporingsonderzoek zodanig ernstig te achten dat niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie of bewijsuitsluiting daarvan het gevolg zouden moeten zijn. Kort samengevat is de mening van de verdediging dat het Hof een nog diepergaand onderzoek naar de rechtmatigheid van het opsporingsonderzoek had moeten instellen door op punten waar getuigen elkaar tegenspraken nog andere door de verdediging ook genoemde getuigen te horen en bepaalde stukken te doen overleggen. Voor zover de middelen daarop betrekking hebben betreffen zij een kwestie die, zoals ook uit de bespreking van de middelen zal blijken, zich slechts in beperkte mate leent voor toetsing in cassatie. De beantwoording van de vraag of een bepaald punt door het horen van een of meer getuigen voldoende is opgehelderd, dan wel daarover nog meer getuigen moeten worden gehoord, is immers in belangrijke mate een kwestie van waardering van het voorliggende materiaal.

Namens de verdachte heeft mr. M. Moszkowicz, advocaat te Maastricht, zeven middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel houdt in dat het Hof ten onrechte dan wel onvoldoende gemotiveerd het verzoek van de verdediging om de officier van justitie Witteveen als getuige te horen heeft afgewezen.

Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 1 juli 1999 en de door de raadsman overgelegde pleitnotitie die van het proces-verbaal deel uitmaakt, heeft de verdediging het Hof verzocht de officier van justitie Witteveen te horen in verband met de wijze waarop het onderzoek in zijn algemeenheid is uitgevoerd, de inzet van en besluitvorming rondom de burgerinfiltratie, de contacten met de CTC en het College van P.-G.'s inzake de inzet van [getuige 1] en de resultaten c.q. gevolgen van de adviezen van het CTC en het College van P.-G.'s.

In het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 9 juli 1999 heeft het Hof dit verzoek als volgt afgewezen:

Ter terechtzitting in hoger beroep op 27 september 1999 heeft de getuige Teeven onder meer de volgende verklaring afgelegd :

Ter terechtzitting in hoger beroep van 25 oktober 1999 heeft de raadsman het volgende verzoek gedaan.

De Advocaat-Generaal heeft zich verzet tegen de toewijzing van het door de verdediging gedane verzoek. Hij heeft hiertoe het volgende betoogd:

Het Hof heeft dit verzoek als volgt afgewezen:

Het middel komt erop neer dat dit oordeel onbegrijpelijk is, omdat [getuige 1] en diens runners deze onduidelijkheden in een eerder verhoor niet hadden kunnen opheffen. Die klacht faalt, enerzijds omdat een nader verhoor naar aanleiding van deze tegenstrijdigheden nog niet had plaatsgevonden, anderzijds omdat alleen deze drie getuigen daarover uit eigen wetenschap konden verklaren en het Hof niet onbegrijpelijk kon aannemen dat Witteveen, die zijn informatie van de runners had, daar niets aan kon toevoegen. De raadsman brengt daar thans tegen in dat hij niet alleen over de diverse tijdstippen aan Witteveen vragen had willen stellen, maar ook had willen vragen of de verschillen in verklaringen daarover in het opsporingsonderzoek zijn onderkend en hoe daarop werd gehandeld. Nu niet blijkt dat dit destijds is aangevoerd als een van de redenen om Witteveen te willen horen, kan dit in cassatie niet als bezwaar tegen de afwijzing van het verzoek door het Hof naar voren worden gebracht.

Het middel faalt derhalve.

In het tweede middel wordt betoogd dat het Hof ten onrechte het verzoek van de raadsman van de verdachte om de officier van justitie Teeven, aanvullende vragen te stellen, toen het Hof Teeven hernieuwd had opgeroepen - nadat hij reeds ter terechtzitting was gehoord - om hem een specifieke vraag te kunnen stellen die was gerezen naar aanleiding van het verhoor van een andere getuige. Bovendien zou het Hof het verkeerde criterium hebben gehanteerd bij de afwijzing van het verzoek Teeven als getuige te horen.

Blijkens het proces-verbaal van de zittingen van 27 september 1999 en 16 november 1999 is de officier van justitie Teeven als getuige gehoord. Op de zitting van 16 november 1999 hebben zowel de raadsman als de Advocaat-Generaal afgezien van het verder horen van voornoemde getuige (p. 12 proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 16 november 1999).

Op de terechtzitting van 6 december 1999 heeft het Hof onder meer de volgende beslissing genomen.

De Advocaat-Generaal deelt hierop mede dat hij zich wenst te beraden over de vraag of hij, dan wel de getuige Teeven zich zal uitlaten over de door het hof gestelde vraag over de getuige [getuige 2] en dat hij de uitkomst van dat beraad op de terechtzitting van 9 december 1999 zal mededelen.

Hierop deelt de voorzitter mede dat het hof hiermee akkoord gaat en dat het onderzoek thans daarom wordt onderbroken tot de terechtzitting van 9 december 1999 te 10.15'. (p. 2-3)

Op de terechtzitting van 9 december 1999 heeft het Hof onder meer het volgende medegedeeld:

Uit het telefoongesprek van 26 juni 1998 te 18.34 uur tussen [verdachte] en [getuige 2] kan het sterke vermoeden rijzen dat [getuige 2] zich heeft schuldig gemaakt aan voorbereidingshandelingen in de zin van de Opiumwet.

Uit het vorenstaande zou de conclusie kunnen worden getrokken dat [getuige 2] geen informant is. Gelet echter op de verschillend definities die worden gegeven van begrippen als "informant" en "infiltrant, is het hof van oordeel dat de vraag, zoals deze ter terechtzitting van 6 december 1999 is gesteld, door het openbaar ministerie dient te worden beantwoord in dier voege, dat het hof wil weten of [getuige 2] onder regie van de politie en/of justitie (in de ruimste zin des woords) instructies heeft gekregen hoe te handelen in contacten met betrokkenen in deze zaak.' (p. 2-3)

De Advocaat-Generaal heeft hierop medegedeeld dat:

Het Hof heeft daarop als zijn beslissing medegedeeld:

Na hervatting van het onderzoek doet de voorzitter de inmiddels gearriveerde mr. Teeven voor het gerechtshof verschijnen. Het proces-verbaal houdt hierover in:

Hierop deelt de raadsman mee dat de verdediging aan mr Teeven nog een aantal vragen wenst te stellen. Dit verzoek wordt als volgt gemotiveerd:

De Advocaat-Generaal verzet zich tegen dit verzoek. Hij stelt daarbij dat hij:

De raadsman betwist dit standpunt. Hij stelt dat 'aan mr. Teeven, nu hij weer als getuige ter terechtzitting wordt gehoord, ook door de verdediging nog (nadere) vragen met betrekking tot [getuige 2] moeten kunnen worden gesteld, temeer daar deze inmiddels als getuige op Curaçao een verklaring heeft afgelegd en daarna ter terechtzitting de geluidsopname van het telefoongesprek tussen [getuige 2] en [verdachte] is beluisterd, waarbij is kunnen worden vastgesteld dat [getuige 2] als getuige niet de waarheid heeft gesproken.

Voorts is het - aldus de raadsman - aan het hof om bepaalde vragen aan een getuige te beletten en heeft het hof de oorspronkelijk geformuleerde vraag heden niet ingeperkt, doch slechts nader uitgelegd. De vraag, zoals deze oorspronkelijk was geformuleerd, is nog niet aan de getuige gesteld; dat dient nog te geschieden en de getuige zal daarop moeten antwoorden.' (p. 4)

De voorzitter deelt na beraad van het Hof in raadkamer als beslissing van het Hof mede:

De steller van het middel formuleert een tweetal punten van kritiek.

Bovendien stelt de raadsman van de verdachte dat het Hof een verkeerd criterium heeft gehanteerd voor de afwijzing van het verzoek, nu het ging om het verzoek een ter terechtzitting aanwezige getuige te horen, welk verzoek slechts kon worden afgewezen indien de verdachte daardoor redelijkerwijs niet in zijn verdediging kon worden geschaad.

Ik zie af van een bespreking van de vraag of het Hof de positie en de aard van de verklaring van Teeven geheel juist heeft omschreven, omdat het middel om een andere reden niet kan slagen. De overweging van het Hof houdt in dat de vragen omtrent de aard van de samenwerking van [getuige 2] met politie / justitie bij eerdere gelegenheden telkens door het Hof zijn belet om redenen van bronbescherming en/of opsporingsbelangen en derhalve nu ook zouden worden belet, nu zich geen nieuwe feiten en/of omstandigheden hebben voorgedaan op grond waarvan het Hof tot een ander oordeel zou moeten komen. Dat niet onbegrijpelijke oordeel betekent niet alleen dat volgens het Hof de noodzaak tot het nader stellen van vragen aan mr Teeven niet is gebleken, maar ook dat verdachte door het niet toestaan van het stellen deze vragen niet in zijn verdediging kon worden geschaad, omdat zij toch niet beantwoord zouden worden.

In het derde middel wordt erover geklaagd dat het Hof ten onrechte dan wel onvoldoende gemotiveerd afwijzend heeft beslist op het verzoek van de verdediging inzage te krijgen in de journaals van de CID-runners dan wel het anderszins doen van nader onderzoek naar gebleken tegenstrijdigheden in verklaringen en processtukken. De verdediging wenste onder meer opheldering over het tijdstip van het eerste contact tussen de (latere) burgerinfiltrant en de verdachte en over de omstandigheid dat was gebleken dat de burgerinfiltrant in strijd met zijn instructies, inhoudelijke informatie omtrent ontmoetingen met verdachte aan zijn runners had verstrekt op tijdstippen, gelegen ver na de datum waarop die ontmoetingen hadden plaatsgevonden.

Dit middel valt gedeeltelijk samen met middel V waarin wordt gesteld dat het Hof geen uitdrukkelijke beslissing zou hebben gegeven op het namens requirant bij eindpleidooi gedane verzoek tot nader onderzoek naar de inzet van [getuige 1], alsmede naar gebleken onwaarheden, tegenstrijdigheden en ongeloofwaardigheden. Dit middel zal derhalve samen met het derde middel worden behandeld.

Ter terechtzitting van 16 november heeft de raadsman inzage verzocht in de journaals van de runners, teneinde opheldering te verkrijgen over de vraag wanneer [getuige 1] zijn runners voor het eerst mededeling heeft gedaan van het tijdstip waarop hij door de verdachte was benaderd.

In de pleitnotitie die tijdens de terechtzitting van 9 december 1999 is overgelegd, heeft de verdediging opnieuw het verzoek gedaan inzage in de journaals van de runners te krijgen. Volgens de verdediging zou er onduidelijkheid bestaan over de vraag wanneer de verdachte voor het eerst met [getuige 1] - de informant - in contact was gekomen. De verdediging stelde dat de afwijzing door het Hof van dit verzoek, omdat de getuigen (informant en runners) reeds zouden zijn gehoord, eraan voorbij ging dat er nog steeds onjuiste dan wel onvolledige informatie was gepresenteerd (p. 9 pleitnotitie).

Tijdens de terechtzitting van 20 januari 2000 heeft de raadsman bij pleidooi verzocht om nader onderzoek te laten verrichten naar de tegenstrijdige verklaringen van [getuige 1].

Het Hof heeft het verzoek van de verdediging gedaan op de terechtzitting van 16 november 1999 en het op de terechtzitting van 2 december 1999 nader toegelichte verzoek ter terechtzitting van 2 december 1999 als volgt afgewezen:

Ter terechtzitting van 9 december 1999 heeft het Hof het hernieuwde verzoek met betrekking tot de inzage in de journaals van de runners afgewezen wegens het ontbreken van de noodzaak tot toewijzing ervan. Het Hof overweegt verder:

Het Hof heeft de afwijzing van het verzoek opnieuw gemotiveerd in het bestreden arrest:

Verder heeft het Hof onder het kopje 'De inzet van [getuige 1]' onder meer het volgende overwogen:

Anders dan de steller van het middel meent, zijn deze afwijzingen niet onbegrijpelijk en toereikend gemotiveerd. Daarbij is het van belang op te merken dat het hier gaat om onderzoek naar de vraag hoe de burger-infiltrant/informant is ingezet en de CID-informatie rechtmatig is verkregen. De verdediging is blijkens de herhaalde verzoeken van mening dat de tegenstrijdigheden in de verklaringen een indicatie vormen dat de werkelijke gang van zaken tijdens het infiltratietraject onrechtmatig zou zijn geweest en dat daarom nader onderzoek door het doen overleggen van de journaals noodzakelijk is. Het Hof is een andere mening toegedaan, namelijk dat er gelet op de verklaringen van [getuige 1] en de runners geen reden is te veronderstellen dat hun verklaring afwijkt van de inhoud van de journaals. Dat is anders dan de steller van het middel meent geen ongeoorloofde prognose over de inhoud van de journaals. Van een ongeoorloofde prognose is sprake indien er op voorhand van wordt uitgegaan dat een getuige op een bepaalde wijze zal verklaren. Dat is niet geoorloofd omdat dat in het algemeen niet op voorhand vaststaat: getuigen kunnen naar aanleiding van nadere vragen een uitgebreidere, genuanceerdere verklaring afleggen, terugkomen op eerder afgelegde verklaringen etc. Hier zijn de getuigen ter terechtzitting gehoord omtrent hetgeen in de journaals is geschreven. De inhoud van die journaals ligt vast en kan niet, zoals bij verklaringen van een getuige het geval is, worden gewijzigd. Als er geen reden is te twijfelen aan de juistheid van de verklaringen van de runners over hetgeen die journaals inhouden, is daarmee de inhoud van die journaals bekend. Controle is mogelijk door ook van die journaals kennis te nemen, maar het oordeel dat dit niet noodzakelijk is, is niet onbegrijpelijk, mede niet omdat het belang van de veiligheid van informanten etc. meebrengt dat die journaals slechts in "geschoonde" vorm zouden kunnen worden overgelegd.

Ook de afwijzing van het op 9 december gedane subsidiaire verzoek is toereikend gemotiveerd: het oordeel dat het opnieuw horen van deze getuigen, die alle reeds uitgebreid waren gehoord, niet noodzakelijk is, is niet onbegrijpelijk nu in het verzoek op geen enkele wijze is aangegeven welke vragen nog aan hen zouden kunnen worden gesteld die tot opheldering van de gestelde onduidelijkheden en tegenstrijdigheden zouden kunnen leiden. Andere maatregelen tot opheldering, waarover in het verzoek wordt gesproken, zijn op geen enkel wijze geconcretiseerd waardoor dit verzoek niet kan worden beschouwd als een verzoek in de zin van art. 328 Sv (vgl. HR 23 november 1999, NJ 2000, 128). Overigens is ook het oordeel dat dergelijke maatregelen niet noodzakelijk zijn niet onbegrijpelijk.

De in het vijfde middel verwoorde klacht luidt dat het Hof niet heeft beslist op het bij pleidooi gedaan verzoek tot het doen van nader onderzoek naar de inzet van [getuige 1] en de gebleken onwaarheden, tegenstrijdigheden en ongeloofwaardigheden. Mijns inziens mist dit middel feitelijke grondslag. In de overweging 2.6.3.2.2. heeft het Hof - mede gelet op hetgeen het Hof heeft overwogen over de oorzaak en betekenis van tegenstrijdigheden in/tussen de verklaringen van [getuige 1] en de runners niet onbegrijpelijk - overwogen dat het voldoende in staat is gesteld de inzet van [getuige 1] te toetsen en dat toevoeging van de journaals van de runners niet noodzakelijk wordt geacht. Daarmee is het verzoek, nu uit de motivering tevens volgt dat het Hof ander onderzoek - voor zover dit al voldoende geconcretiseerd is - dan het doen overleggen van de journaals niet noodzakelijk acht, op toereikende gronden afgewezen.

Beide middelen falen derhalve.

Het vierde middel klaagt erover dat het Hof op onbegrijpelijke dan wel ontoereikende gronden heeft geoordeeld dat de verklaringen van [getuige 1] betrouwbaar zouden zijn.

Hof heeft in het bestreden arrest met betrekking tot de betrouwbaarheid van [getuige 1] een aantal overwegingen opgenomen.

Verder verwijs ik naar de overweging van het Hof hiervoor onder nr. 31, opgenomen waarin het Hof zijn motivering met betrekking tot de betrouwbaarheid van de getuige [getuige 1] vervolgt.

Of de verklaringen van een getuige betrouwbaar zijn of niet is een kwestie die alleen door de feitenrechter kan worden beoordeeld. Het is duidelijk dat de steller van het middel fundamenteel met het Hof van mening verschilt over de vraag of de gebleken tegenstrijdigheden aanleiding moeten geven tot nader onderzoek dan wel, zoals het Hof oordeelt, van ondergeschikt belang zijn en geen reden vormen om aan de betrouwbaarheid van [getuige 1]s verklaringen te twijfelen. Zijn stevige kritiek op de werkwijze van het Hof snijdt echter in zoverre geen hout, dat de conclusie van het Hof niet onbegrijpelijk is en voor het overige in cassatie niet op haar juistheid kan worden beoordeeld.. Het middel is dan ook ongegrond..

De klacht in het zesde middel dat het Hof ten onrechte geen uitdrukkelijk en gemotiveerde heeft gegeven op het verweer dat de verklaringen van [getuige 1] van het bewijs uitgesloten moeten worden, mist feitelijke grondslag. Het Hof heeft in overweging 6.1. geoordeeld dat, gelet op hetgeen daarvoor met betrekking tot het vooronderzoek is overwogen, het verweer dat het bewijsmateriaal - waaronder de verklaringen van [getuige 1] - als onrechtmatig verkregen bewijs moest worden uitgesloten, niet slaagt.

Het zevende middel houdt in dat het oordeel van het Hof dat in het midden kan blijven of de met [getuige 1] gemaakte afspraken op schrift moesten worden gesteld, rechtens onjuist dan wel onbegrijpelijk.

Blijkens het bestreden arrest heeft het Hof het volgende overwogen met betrekking tot de vastlegging van de afspraken met [getuige 1].

De steller van het middel betoogt dat dit oordeel niet juist is. Het schriftelijk vastleggen van afspraken met informanten/infiltranten, heeft onder meer tot doel toetsing van die afspraken ter terechtzitting mogelijk te maken. Door het ontbreken van een schriftelijke vastlegging kan niet worden vastgesteld of alle tussen de infiltrant/informant en het openbaar ministerie gemaakte afspraken bij de openbare behandeling ter terechtzitting door de gehoorde getuigen zijn genoemd en zo dat al het geval zou zijn, is niet met voldoende zekerheid vast te stellen of de getuigen de genoemde afspraken op de juiste wijze hebben weergegeven.

Het middel faalt. Het belang van het schriftelijk vastleggen van afspraken met een infiltrant/informant is, zoals het Hof terecht oordeelt, het scheppen van waarborgen voor een rechtmatig verloop van het optreden van de infiltrant/informant en het bevorderen van de mogelijkheden tot toetsing van diens optreden. Het Hof heeft niet onbegrijpelijk vastgesteld dat die mogelijkheden in casu voldoende geboden zijn en dat er geen redenen zijn voor twijfel aan de rechtmatigheid van de inzet van [getuige 1] en dat derhalve de omissie de instructies aan [getuige 1] behoorlijk op schrift te stellen geen gevolgen behoeft te hebben. Dit oordeel getuigt niet van een verkeerde rechtsopvatting (het middel maakt ook niet duidelijk waarom dit rechtens onjuist zou zijn) en is niet onbegrijpelijk. Het middel treft dan ook geen doel.

Nu geen van de middelen kan slagen (de middelen IV tot en met VII kan Uw Raad afdoen met de in art. 101a RO bedoelde motivering) en ik ambtshalve geen gronden heb aangetroffen die tot cassatie dienen te leiden, concludeer ik dat de Hoge Raad het beroep zal verwerpen.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden,

1. EHRM Bönisch, 6 mei 1985, Series A, vol. 92.