HR, 26-09-2000, nr. 00106/00

Bij arrest van 17 november 1998 heeft het Gerechtshof te 's-Gravenhage bevestigd, met aanvulling van gronden, een uitspraak waarbij verzoeker ter zake van diefstal is veroordeeld tot een week gevangenisstraf. De dagvaarding voor de behandeling in hoger beroep, op 3 november 1998, is verzoeker in persoon uitgereikt.

Mr Mantz, advocaat te ’s Gravenhage, heeft op 1 december 1999 - de veertiende

dag na wijzen van het arrest - per fax een brief verzonden aan zowel de strafgriffie

van het Hof als aan de (griffie van) de Hoge Raad.

Daarin deelt mr Mantz mede verzoeker op een politiebureau te hebben bezocht in verband met een zaak die kennelijk (aangezien mr Mantz krachtens een piketregeling optrad) had geleid tot inverzekeringstelling van verzoeker. Voorts deelt mr Mantz daarin mee dat verzoeker bij die gelegenheid te kennen heeft gegeven beroep in cassatie te willen instellen tegen de bestreden uitspraak, waarop mr Mantz in bijzijn van een opsporingsambtenaar verzoeker een verklaring van die strekking heeft laten ondertekenen. Bij de brief is gevoegd een exemplaar van de aan verzoeker gerichte appèldagvaarding in verband met deze zaak, waarop met de hand is bijgeschreven “[verzoeker], thans verblijvende in verzekering gesteld op het politiebureau cel 311, wenst in cassatie te gaan en verzoekt advocaat Mantz dit nog heden per fax door te geven” Daarbij is een handtekening geplaatst en een stempelafdruk van de Politie Haaglanden, Centrale Taken, Arrestantenhuis.

Ten slotte is in deze brief vermeld dat zij, met de verklaring van verzoeker, die dag, woensdag 1 december 1999 te 22.30 uur, per fax naar de strafgriffie van het Hof en naar de Hoge Raad is verzonden. Overigens heeft de faxapparatuur op het ter griffie van het Hof ontvangen exemplaar van deze brief en de verklaring van verzoeker afgedrukt dat de verzending heeft plaatsgevonden om 23.50 uur.

Het is onvermijdelijk dat de mogelijkheden van faxapparatuur zich ook in de rechtspleging doen gelden. Daar is niets op tegen. Het kan de snelheid van die rechtspleging dienen

Het ligt ook voor de hand dat justitiabelen in de verleiding komen faxapparatuur te gebruiken bij het instellen van rechtsmiddelen, en menen dat die apparatuur het mogelijk maakt de voor dat instellen geldende termijnen tot en met de laatste minuut van het laatste uur van de laatste dag te benutten. Zolang de wet aan het instellen van een rechtsmiddel geen andere eisen stelt dan dat een daartoe strekkend geschrift tijdig bij (de griffie van) een gerecht moet zijn gedeponeerd is daar niet zo veel bezwaar tegen te maken, te meer omdat faxapparaten op het verzonden geschrift automatisch en met weinig risico van manipulatie kunnen afdrukken op welke datum en op welk tijdstip het verzenden heeft plaatsgehad.

Voor het instellen van een rechtsmiddel gelden in civiele zaken die door een

verzoekschrift worden ingeleid geen andere voorschriften dan het in acht nemen van de termijn (art. 429o Rv). In dat licht beschouwd wekt het geen verwondering dat reeds enkele jaren geleden is uitgemaakt dat in civiele rekestzaken - onder uitdrukkelijke verwijzing naar de eigenschap van faxapparaten om op verzonden stukken dag en uur van het verzenden af te drukken - is uitgemaakt dat ook een op de laatste dag van de termijn, vóór middernacht, nog per fax op de griffie ontvangen verzoekschrift kan worden aangemerkt als tijdig ingesteld. Vgl. HR NJ 1997, 55, met een aanwijzing hoe te handelen in geval van een griffie die nog niet van een eigentijds faxapparaat mocht zijn voorzien.

Daarentegen gelden in strafzaken bijzondere voorschriften - naast de termijn die

in acht genomen moet worden - ten aanzien van de wijze waarop een rechtsmiddel

moet worden ingesteld. De wetgever is er als hoofdregel vanuit gegaan dat een

rechtsmiddel wordt ingesteld door het afleggen van een verklaring ter griffie. Dat

geldt voor de verdachte, maar ook voor diens raadsman of (bij schriftelijke volmacht)

gemachtigde, art. 449 en 450 Sv. In de rechtspraak is ten aanzien van de verdachte

zelf op dit vereiste een versoepeling aangebracht die vrij ver gaat; zo ver zelfs dat ik

waag op te merken - hetgeen in het geheel niet moet worden begrepen als een uiting

van onvrede met deze ontwikkeling - dat het belang van diens persoonlijke

verschijning geen primair vereiste meer is voor het op rechtsgeldige wijze instellen

van een rechtsmiddel.

Ik doel uiteraard op de uitspraken waarbij is bepaald dat ieder van de verdachte afkomstig geschrift, waaruit in redelijkheid kan worden opgemaakt dat deze de zaak aan een hogere rechter wenst voor te leggen, dat (al dan niet door tussenkomst van het parket waarnaar het geschrift was gestuurd, vgl. HR NJ 1984, 634) ter griffie wordt ontvangen moet worden aangemerkt als een schriftelijke volmacht aan een griffiemedewerker om namens de verdachte het geëigende rechtsmiddel in te stellen, vgl HR NJ 1988, 352 en HR 3 maart 1998, griffienr 106.869.

Een wezenlijk onderdeel van de vormvoorschriften rond het instellen van een

rechtsmiddel is voorts dat de griffier van de afgelegde verklaring een akte opmaakt,

art. 451 Sv. Eerst door het opmaken en, behoudens een beletsel waarvan melding

zal moeten worden gemaakt, door de comparant ondertekenen van die akte is het

rechtsmiddel werkelijk ingesteld. Het geheel van deze handelingen - verschijnen van

de verdachte (of diens raadsman of gemachtigde) ter griffie en het opmaken en

ondertekenen van de akte waarin de wens tot het instellen van het rechtsmiddel is

opgenomen - zal uiterlijk op de laatste dag van de termijn moeten plaatsvinden.

Dit is niet anders indien de verdachte een brief stuurt waaruit volgt dat het instellen van een rechtsmiddel wordt beoogd. Die brief zal immers behandeld moeten worden als een bijzondere volmacht, als bedoeld in art. 450, lid 1, aanhef en onder b Sv. Daaraan zal vóór het eindigen van de beroepstermijn door het opstellen van een akte uitvoering moeten kunnen worden gegeven.

Uit het in art. 451 Sv opgenomen voorschrift moet daarom een beperking

voortvloeien ten aanzien van het gebruik van faxapparatuur bij het instellen van

rechtsmiddelen in strafzaken. Ook daarbij zal degene die zich niet bij de uitspraak

van een rechter wenst neer te leggen er voor moeten zorgen dat het faxbericht op

een zodanig tijdstip de griffie van die rechter bereikt dat het aldaar werkzame

personeel uiterlijk op de laatste dag van de termijn nog in staat is de verlangde akte

op te maken.

De voorgaande, wellicht wat uitvoerige, bespiegelingen zijn ingegeven doordat de

Hoge Raad zeer onlangs heeft bepaald dat een cassatieschriftuur die op de laatste

dag van de in de art. 437 lid 2 en 435 lid 1 Sv bedoelde termijn als faxbericht te zijner

griffie is ontvangen - met het oog op de wijziging die voornoemde bepalingen

inhouden ten opzichte van de voorheen geldende regeling - kan worden aangemerkt

als tijdig binnengekomen, HR 23 mei 2000, griffienr 00490/99. Uit de ten aanzien van

dit arrest genomen conclusie blijkt dat in dat geval de schriftuur grotendeels na het

sluitingstijdstip van de griffie was binnengekomen. Daarmee is ten aanzien van dit

soort geschriften (in HR NJ 1997, 55 nog nadrukkelijk uitgezonderd van de aldaar

genomen beslissing) een gevestigd standpunt losgelaten. Dat was de reden dat ik

mij afvroeg of een dergelijke verruiming nu ook aangewezen zou kunnen zijn met

betrekking tot het instellen van rechtsmiddelen in strafzaken. Naar ik meen moet

daaraan evenwel in de weg staan dat het instellen van zo een rechtsmiddel geen

eenzijdige handeling is, maar ook de medewerking van de griffier verlangt. Zonder

diens tussenkomst kan het instellen van een rechtsmiddel niet worden voltooid. In

dat opzicht vertoont het indienen van een (cassatie)schriftuur een verschil met het

aanwenden van een rechtsmiddel. Bij de indiening van een schriftuur wordt van de

griffier niet méér verlangd dan het maken van een aantekening betreffende dag en

uur van de ontvangst op het geschrift zelf en in een register (art. 452 Sv).

Het komt mij derhalve voor dat, ook indien gebruik wordt gemaakt van faxapparatuur, vastgehouden zal moeten worden aan hetgeen is beslist in onder andere HR NJ 1997, 475, r.o. 4.4.: de mogelijkheid een rechtsmiddel aan te wenden eindigt op de laatste dag van de daarvoor gestelde termijn bij het sluiten van de griffie.

Het voorgaande voert mij tot de slotsom dat de verklaring die mr Mantz verzoeker

op het politiebureau heeft laten tekenen nog wel aan te merken is als een voor de

griffier bij het Hof bestemde bijzondere volmacht van verzoeker tot het instellen van

cassatie - in dit verband wijs ik wederom op het hiervoor reeds genoemde HR 3

maart 1998, griffienr 106.869, ofschoon het in dat geval ging om een (kennelijk)

geheel door de verdachte opgesteld en per fax aan de griffie verzonden bericht,

waarin bovendien werd medegedeeld dat verzending per gewone post zou volgen -

maar dat deze verklaring op een zodanig tijdstip is verzonden dat het cassatieberoep

niet tijdig meer kon worden ingesteld. Het behoeft, dunkt mij, geen verder betoog dat

de griffie in de late avonduren niet bemand is.

Aan bespreking van het middel, dat is voorgesteld in een door mr Mantz ingediende cassatieschriftuur, kom ik derhalve niet toe, en ik concludeer dat verzoeker niet-ontvankelijk zal worden verklaard in zijn cassatieberoep.