Hof Amsterdam, 06-06-2024, nr. 23-002199-21

Dit arrest is gewezen naar aanleiding van het onderzoek ter terechtzitting in hoger beroep van

14, 16, 17 en 23 mei 2024 en, overeenkomstig het bepaalde bij artikel 422, tweede lid, van het Wetboek van Strafvordering, naar aanleiding van het onderzoek ter terechtzitting in eerste aanleg.

De verdachte en het openbaar ministerie hebben hoger beroep ingesteld tegen voormeld vonnis.

Het hof heeft kennisgenomen van de vordering van de advocaat-generaal en van hetgeen de verdachte en de raadsman en de advocaat van de benadeelde partijen/de nabestaanden naar voren hebben gebracht.

De advocaat-generaal heeft ter terechtzitting in hoger beroep van 14 mei 2024 verzocht het openbaar ministerie niet-ontvankelijk te verklaren in het hoger beroep, omdat door het openbaar ministerie geen schriftuur houdende grieven is ingediend en de termijn voor het indienen daarvan ruim is overschreden. Gelet op het voorgaande en gehoord de raadsman, is het hof van oordeel dat de officier van justitie, gelet op het bepaalde in artikel 416, derde lid, van het Wetboek van Strafvordering, niet-ontvankelijk dient te worden verklaard in het ingestelde hoger beroep.

Aan de verdachte is tenlastegelegd dat:

1. primair hij op of omstreeks 23 oktober 2019 te Amsterdam, tezamen en in vereniging met een of meer anderen, althans alleen, [slachtoffer 1] opzettelijk van het leven heeft beroofd, door die [slachtoffer 1] met een vuurwapen in zijn nek, althans in zijn lichaam, te schieten,

welke doodslag werd gevolgd en/of vergezeld van enig strafbaar feit, te weten (het medeplegen van) een poging tot moord (danwel doodslag) op [slachtoffer 2], en welke doodslag werd gepleegd met het oogmerk om de uitvoering van dat feit gemakkelijk te maken en/of om, bij betrapping op heterdaad, aan zichzelf en/of aan andere deelnemers aan dat feit straffeloosheid te verzekeren;

1. subsidiair hij op of omstreeks 23 oktober 2019 te Amsterdam, tezamen en in vereniging met een of meer anderen, althans alleen, [slachtoffer 1] opzettelijk van het leven heeft beroofd, door die [slachtoffer 1] met een vuurwapen in zijn nek, althans in zijn lichaam, te schieten;

2. hij op of omstreeks 23 oktober 2019 te Amsterdam, tezamen en in vereniging met een of meer anderen, althans alleen, ter uitvoering van het door verdachte voorgenomen misdrijf om [slachtoffer 2] opzettelijk en met voorbedachten rade, in elk geval opzettelijk, van het leven te beroven, die [slachtoffer 2] met een vuurwapen in zijn buik, in elk geval in zijn lichaam, heeft geschoten, terwijl de uitvoering van dat voorgenomen misdrijf niet is voltooid.

Voor zover in de tenlastelegging taal- en/of schrijffouten voorkomen, zal het hof deze verbeterd lezen. De verdachte wordt daardoor niet in de verdediging geschaad.

Het vonnis waarvan beroep zal worden vernietigd, omdat het hof tot andere beslissingen, onder meer ten aanzien van de bewezenverklaring, de kwalificatie en de op te leggen straffen, komt.

Het hof acht wettig en overtuigend bewezen dat de verdachte het onder 1 primair en 2 tenlastegelegde heeft begaan, met dien verstande dat:

1. primair hij op 23 oktober 2019 te Amsterdam tezamen en in vereniging met anderen [slachtoffer 1] opzettelijk van het leven heeft beroofd, door die [slachtoffer 1] met een vuurwapen in zijn lichaam te schieten,

welke doodslag werd vergezeld van enig strafbaar feit, te weten het medeplegen van een poging tot moord op [slachtoffer 2], en welke doodslag werd gepleegd met het oogmerk om de uitvoering van dat feit gemakkelijk te maken;

2. hij op 23 oktober 2019 te Amsterdam, tezamen en in vereniging met anderen, ter uitvoering van het door verdachte voorgenomen misdrijf om [slachtoffer 2] opzettelijk en met voorbedachten rade van het leven te beroven, die [slachtoffer 2] met een vuurwapen in zijn buik heeft geschoten, terwijl de uitvoering van dat voorgenomen misdrijf niet is voltooid.

Hetgeen onder 1 primair en 2 meer of anders is tenlastegelegd, is niet bewezen. De verdachte moet hiervan worden vrijgesproken.

Het bewezenverklaarde is gegrond op de feiten en omstandigheden die in de bewijsmiddelen zijn vervat, zoals deze in de bijlage bij dit arrest zijn opgenomen.

Geen omstandigheid is aannemelijk geworden die de strafbaarheid van het onder 1 primair en 2 bewezenverklaarde uitsluit, zodat dit strafbaar is.

Het onder 1 primair bewezenverklaarde levert op:

medeplegen van doodslag, vergezeld van een strafbaar feit en gepleegd met het oogmerk om de uitvoering van dat feit gemakkelijk te maken.

Het onder 2 bewezenverklaarde levert op:

medeplegen van poging tot moord.

De verdachte is strafbaar, omdat geen omstandigheid aannemelijk is geworden die de strafbaarheid ten aanzien van het onder 1 primair en 2 bewezenverklaarde uitsluit.

De rechtbank heeft de verdachte voor het in eerste aanleg bewezenverklaarde veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 24 jaren met aftrek van de tijd die de verdachte reeds in voorlopige hechtenis heeft doorgebracht.

De advocaat-generaal heeft gevorderd dat de verdachte voor de door haar bewezen geachte feiten zal worden veroordeeld tot een gevangenisstraf van 28 jaar met aftrek van voorarrest. Ze heeft aangegeven bij het formuleren van haar eis geen rekening te houden met het tijdsverloop in eerste aanleg en in hoger beroep, nu dit enkel en alleen aan de verdachte te wijten is geweest. Ook heeft zij gesteld dat bij het bepalen van de hoogte van de straf geen rekening moet worden gehouden met de VI-regeling van voor

1 juli 2021.

De raadsman heeft het hof verzocht om, indien het hof tot een bewezenverklaring komt, uit te gaan van de hoogte van de straffen als opgelegd in een aantal door de raadsman genoemde strafzaken. Voorts heeft de raadsman gewezen op de mogelijkheid een zogenaamde gedragsbeïnvloedende en vrijheidsbeperkende maatregel ex artikel 38z van het Wetboek van Strafrecht (Sr) op te leggen. Daarnaast heeft de raadsman bepleit dat rekening wordt gehouden met een schending van de redelijke termijn als bedoeld in artikel 6 EVRM, verder te noemen de redelijke termijn, welke schending gecompenseerd dient te worden door het opleggen van een aanmerkelijk gematigde straf. Tenslotte heeft de raadsman gewezen op de gewijzigde VI-regeling, en aangevoerd dat indien de zaak binnen de redelijke termijn zou zijn behandeld, deze nieuwe VI-regeling die een gevolg is van de inwerkingtreding van de Wet straffen en beschermen per 1 juli 2021, niet van toepassing zou zijn. De raadsman verzoekt hiermee ten voordele van verdachte rekening te houden. Mocht het hof daartoe niet overgaan dan zou dit in de visie van de raadsman een extra schending van artikel 6 EVRM zou opleveren.

Alvorens in te gaan op de motivering van de aan de verdachte op te leggen straf zal het hof eerst nader ingaan op door de raadsman gestelde schending van de redelijke termijn en de verzochte toepassing van de VI-regeling zoals die gold voor 1 juli 2021.

De redelijke termijn

De raadsman heeft gesteld dat sprake is van schending van de redelijke termijn en daartoe het volgende aangevoerd. De verdachte is aangehouden op 23 oktober 2019 en de rechtbank heeft eerst 21 maanden later vonnis gewezen, terwijl bij het wijzen van het arrest van het hof in hoger beroep ongeveer drie jaar zullen zijn verstreken. De verdachte heeft steeds in voorlopige hechtenis heeft gezeten en in hoger beroep is een en ander niet gecompenseerd door bijvoorbeeld een vlotte behandeling.

De advocaat-generaal heeft gesteld dat (zo begrijpt het hof de advocaat-generaal) een eventuele schending van de redelijke termijn geheel voor rekening van de verdachte zelf komt. Daarbij maakt de advocaat-generaal melding van meerdere wisseling van de raadsman en een ingelaste (tweede) regiezitting in oktober 2023 naar aanleiding van verzoeken van de nieuwe raadsman.

Het hof overweegt met betrekking tot een schending van de redelijke termijn als volgt.

De verdachte is 23 oktober 2019 aangehouden. Van 15 september 2020 tot uiteindelijk 21 juni 2021 hebben de zittingen in eerste aanleg plaatsgevonden.

Voor de berechting van de strafzaak van een gedetineerde verdachte geldt als uitgangspunt dat de behandeling van de zaak ter terechtzitting in eerste aanleg en in hoger beroep binnen zestien maanden dient te zijn afgerond, tenzij sprake is van bijzondere omstandigheden.

Onder deze bijzondere omstandigheden kan worden verstaan:

Op 29 januari 2020 is de zaak door de rechtbank verwezen naar de rechter-commissaris voor nader onderzoek. Ditzelfde gebeurde op de terechtzittingen van 22 april 2020 en 9 juli 2020. Uit het proces-verbaal van bevindingen van de rechter-commissaris van 16 april 2020 blijkt dat de raadsvrouw eerst op 2 april 2020 haar onderzoekswensen heeft kenbaar gemaakt, waarna de rechter-commissaris op

16 april 2020 een beslissing daaromtrent heeft genomen, na. Uit het proces-verbaal bevindingen van de rechter-commissaris van 6 juli 2020 blijkt dat het onderzoek naar aanleiding van verzoeken van de verdediging al volop loopt . Daaruit blijkt ook dat de raadsvrouw op 30 april 2020 een bezwaarschrift heeft ingediend tegen de beschikking van de rechter-commissaris van 16 april 2020, en dat de raadsvrouw dat bezwaarschrift op 4 juni 2020 weer heeft ingetrokken.

Op 21 juli 2020 worden vervolgens door de rechter-commissaris getuigen gehoord. De regiebijeenkomst van 6 oktober 2020 is door de rechter-commissaris ingelast om de stand van zaken met betrekking tot het lopende onderzoek te bespreken, waarbij nog een aantal nieuwe verzoeken van de verdediging aan de orde zijn gekomen, waaronder het horen van drie medeverdachten. Er zijn op dat moment ook verzoeken van de kant van de verdediging van de medeverdachten gedaan en/of besproken. Uit een proces-verbaal van bevindingen van 30 november 2020 van de rechter-commissaris blijkt dat de raadsvrouw nog niet heeft laten weten of zij persisteerde bij het horen als getuige van de medeverdachten. Verder moest nog een deskundigenonderzoek worden verricht.

Uit het proces-verbaal van de terechtzitting van 18 februari 2021 blijkt dat dat de raadsvrouw een termijn tot 22 februari 2021 kreeg om nadere onderzoekswensen in te dienen bij de rechter-commissaris. De verdediging persisteerde vervolgens bij de bestaande onderzoekswensen met uitzondering van het verzoek tot het horen van de medeverdachte [medeverdachte 3]. Op 1 april 2021 heeft de rechter-commissaris het verzoek tot het horen van 3 medeverdachten toegewezen (welke getuigen evenwel niet zouden worden opgeroepen als zij zich op hun verschoningsrecht zouden beroepen). In juni 2021 wordt de zaak vervolgens inhoudelijk behandeld en wijst de rechtbank op 19 juli 2021 vonnis.

Het hof concludeert dat de autoriteiten, zowel de politie als de rechtbank, tijdens de strafprocedure in eerste aanleg voortvarend hebben gehandeld. Het tijdsverloop in eerste aanleg, en met name de overschrijding van de 16 maanden-termijn, is naar het oordeel van het hof grotendeels veroorzaakt door de invloed van de verdediging op het procesverloop, terwijl tevens sprake is geweest van een complexe zaak waarin veel onderzoek moest worden gedaan, en waarbij meerdere verdachten tegelijk terechtstonden, namens wie ook verzoeken waren gedaan tot nader onderzoek. Daar komt bij dat een van deze verdachten eerst in het buitenland moest worden opgespoord. Het voorgaande leidt tot de conclusie dat in eerste aanleg geen sprake is geweest van schending van de redelijke termijn.

Wat betreft de periode in hoger beroep: na het instellen van het hoger beroep door de verdachte en het openbaar ministerie in augustus 2021 ligt de zaak gedurende een paar maanden stil. Vervolgens is twee keer van raadsman gewisseld. Eerst heeft mr. P.M. Rombouts opgetreden voor de verdachte. Deze raadsman heeft bij appelschriftuur van 16 augustus 2021 een aantal verzoeken ingediend, en vervolgens op 1 juli 2022 nog een aantal nadere verzoeken ingediend. Vanaf 4 juli 2022 heeft mr. P.E. van Zon voor verdachte opgetreden. Deze raadsman heeft op 15 november 2022 laten weten dat de eerder ingediende onderzoekswensen werden gehandhaafd en dat er nog nadere onderzoekswensen zouden worden ingediend. Een eerste regiezitting in deze zaak heeft plaatsgevonden op 13 december 2022. Een deel van de aldaar gedane verzoeken is door het hof toegewezen. Vervolgens heeft mr. E.G.S. Roethof vanaf

30 juni 2023 voor verdachte opgetreden. Mr. E.G.S. Roethof heeft op 17 augustus 2023 weer een aantal onderzoekswensen ingediend. Daarna volgden nog meer verzoeken, die door het hof tijdens een tweede regiezitting op 27 september 2023 voor het grootste deel zijn afgewezen. Op 14 mei 2024 is vervolgens de inhoudelijke behandeling van start gegaan en het hof wijst heden, 6 juni 2024, arrest.

Het hof is van oordeel dat het tijdsverloop in hoger beroep voor een groot deel door de invloed van de verdediging op het procesverloop en de wisseling van raadslieden is te verklaren, maar niet geheel. Om die reden is het hof van oordeel dat in hoger beroep wel sprake is van schending van de redelijke termijn, nu de 16 maanden termijn met ruim 18 maanden is overschreden, maar dat sprake is van een dusdanige schending dat met de constatering daarvan kan worden volstaan.

De Wet straffen en beschermen

Op 1 juli 2021 is de Wet straffen en beschermen in werking getreden. Deze wet wijzigt de gehele detentiefasering, waaronder de regeling van de voorwaardelijke invrijheidstelling. De wetgever heeft ervoor gekozen niet te voorzien in een regeling van overgang. Dit heeft tot gevolg dat onder meer de wettelijke regelingen met betrekking tot voorwaardelijke invrijheidstelling aanzienlijk strenger zijn geworden. Ten aanzien van gevangenisstraffen van twee jaar of meer die voor 1 juli 2021 zijn opgelegd geldt dat een veroordeelde na het uitzitten van tweederde van zijn gevangenisstraf van rechtswege in aanmerking komt voor een voorwaardelijke invrijheidstelling, mits aan bepaalde voorwaarden is voldaan. Ten aanzien van gevangenisstraffen die worden opgelegd na 1 juli 2021 geldt gelet op het bepaalde in artikel IV-3 van de Wet straffen en beschermen dat de nieuwe wettelijke regeling van toepassing is en de maximale duur van de voorwaardelijke invrijheidstelling wordt beperkt tot twee jaar. Gedetineerden die na 1 juli 2021 worden veroordeeld tot een gevangenisstraf van meer dan zes jaar zullen door deze regeling in de regel pas aanzienlijk later vrijkomen dan gedetineerden die voor

1 juli 2021 tot een gevangenisstraf van dezelfde duur zijn veroordeeld.

De rechtbank heeft in haar oordeel bij het opleggen van een gevangenisstraf in het voordeel van de verdachte rekening gehouden met deze wetswijziging, nu, zo stelt de rechtbank, het onderzoek al geruime tijd klaar was, en de verdediging nauwelijks onderzoekswensen had ingediend, zodat de zaak eerder op zitting behandeld had kunnen worden, waardoor voor 1 juli 2021 zou kunnen zijn beslist. De rechtbank stelt het niet goed uit te kunnen leggen dat de verdachte enkel door niet aan hem te wijten tijdsverloop met een fors hogere netto straf zou worden geconfronteerd. Samengevat stelt de rechtbank dat rekening wordt gehouden met de inwerkingtreding van genoemde wet, waardoor de op te leggen straf lager uitvalt dan in vergelijkbare zaken die voor 1 juli 2021 zijn afgedaan.

Het hof is het daarmee niet eens. Bij het in werking treden van de Wet straffen en beschermen is door de wetgever niet gekozen voor een bijzondere regeling ten aanzien van de berechting van die feiten, die voor 1 juli 2021 zijn gepleegd, maar waarbij het vonnis van de rechtbank en/of het arrest van het gerechtshof, voor zover inhoudende een veroordeling tot een gevangenisstraf, van na die datum dateren. Gelet op de bewoordingen van artikel IV lid 3 van de wet, is de nieuwe regeling van toepassing op alle veroordelingen tot een vrijheidsstraf die vanaf de datum van inwerkingtreding van de wet (1 juli 2021) zijn uitgesproken. Zoals de raadsman terecht heeft aangevoerd, volgt uit jurisprudentie dat als een zaak redelijkerwijze voor 1 juli 2021 afgedaan had kunnen worden, dit een factor in de afweging kan zijn om bij het bepalen van de straf rekening te houden met de VI-regeling als geldend voor 1 juli 2021.

Hiervan is in de onderhavige zaak evenwel geen sprake.

De onderhavige feiten hebben plaatsgevonden op 23 oktober 2019. De laatste zittingen in eerste aanleg in deze zaak hebben plaatsgevonden op 16, 17 en 21 juni 2021. Tot kort voor 16 juni 2021 zijn er nog stukken binnengekomen, zoals rapporten van het NFI van 7 juni 2021 en 10 juni 2021, die op 16 juni 2021 aan het dossier zijn toegevoegd. Niet gebleken is dat de zaak tot aan de inhoudelijke behandeling onredelijk lang is blijven liggen en/of dat dit aan het openbaar ministerie te wijten was. Anders dan de rechtbank heeft gesteld, is er juist veel onderzoek verricht op verzoek van de verdachte. Hetzelfde geldt voor de behandeling in hoger beroep, waarin tot in een zeer laat stadium door de verdediging nieuwe onderzoekswensen zijn ingediend. Het hof ziet mitsdien geen reden om in voor de verdachte positieve zin rekening te houden met de inwerkingtreding van de Wet straffen en beschermen en het op basis van die wet wijzigen van de regeling inzake de voorwaardelijke invrijheidstelling. De raadsman heeft nog aangevoerd dat als het hof hiertoe zal overgaan dit schending zou opleveren van artikel 6 EVRM, mede gelet op de door hem gestelde schending van redelijke termijn. Afgezien van het feit dat het hof geconstateerd heeft dat in deze zaak in hoger beroep de redelijke termijn is geschonden, maar dat dit – naast enkele constatering daarvan – geen consequenties heeft levert het geen rekening houden met invoering van – kort gezegd – de nieuwe VI-regeling per 1 juli 2021 geen schending van artikel 6 EVRM op. De procedure in haar geheel voldoet naar het oordeel van het hof aan het door artikel 6 EVRM gewaarborgde recht op een eerlijk proces.

Ten aanzien van de aan de verdachte op te leggen straffen en maatregel

Bij de hierna te noemen strafoplegging heeft het hof rekening gehouden met de ernst van de bewezen verklaarde feiten, de omstandigheden waaronder deze zijn begaan en de persoon van de verdachte, zoals daarvan ter terechtzitting in eerste aanleg en in hoger beroep is gebleken. Het hof heeft bij de keuze tot het opleggen van een vrijheidsbenemende straf en bij de vaststelling van de duur daarvan in het bijzonder het volgende laten meewegen.

De verdachte heeft op klaarlichte dag in een door publiek bezocht restaurant, waar (vanzelfsprekend) ook personeel aan het werk was, geprobeerd een (voor zover kan worden nagegaan hem totaal onbekend) persoon, te weten [slachtoffer 2], van het leven te beroven. Deze moordaanslag is door de verdachte en zijn twee medeverdachten minutieus en met geduld voorbereid. Zijn twee medeverdachten hebben een jegens de verdachte aansturende en initiërende rol gehad. Van tevoren hebben gedurende een aantal dagen observaties van de te vermoorden persoon plaatsgevonden en de verdachte is vervolgens naar Nederland gehaald om de liquidatie uit te voeren. Direct na aankomst in Nederland heeft een bespreking plaatsgevonden waarbij kennelijk de details met betrekking tot de liquidatie zijn besproken. Kort daarna is een speciale schutterstelefoon voor de verdachte en een spotterstelefoon voor de medeverdachten in gebruik genomen. Via die telefoons is uitgebreid met elkaar gecommuniceerd waarbij, zo begrijpt het hof, op 21oktober 2019 en 22 oktober 2019 de verdachte al klaarstond om de liquidatie uit te voeren maar waarbij uiteindelijk de liquidatie niet doorging.

Tijdens de poging [slachtoffer 2] te vermoorden heeft de verdachte [slachtoffer 1], de man van de restauranteigenaresse, die [slachtoffer 2] te hulp kwam en de jas van de verdachte van achteren vastpakte, doodgeschoten, door zonder aarzeling zijn pistool naar achteren te brengen en hem zonder pardon neer te schieten.

Door te handelen als hij heeft gedaan heeft verdachte de nabestaanden van [slachtoffer 1] onherstelbaar leed bezorgd. Uit het dossier en het verhandelde ter terechtzitting in eerste aanleg en in hoger beroep, alsmede uit een schrijven van de behandelend psychologe van 3 mei 2024 blijkt dat de echtgenote van [slachtoffer 1], die getuige was van de schietpartij en in wier armen [slachtoffer 1] is overleden, het nog steeds heel erg moeilijk heeft met hetgeen haar en haar gezin is overkomen en nog steeds wordt behandeld voor een als gevolg van de schietpartij opgelopen posttraumatische stresssoortstoornis. Ook haar jongste zoon heeft psychologische hulp gekregen.

Wat in het oog springt is de volstrekte gewetenloosheid waarmee de verdachte en zijn mededaders te werk zijn gegaan. Zodra hij werd gevraagd naar Nederland te komen om de liquidatie uit te voeren is de verdachte ook gekomen, en vervolgens is de liquidatie, na een aantal dagen van intensieve voorbereidingen, uitgevoerd, waarbij in het geheel niet werd gedacht aan degenen die in het restaurant en daarbuiten getuige zouden zijn van deze liquidatie. Al evenmin is gedacht aan het feit dat ook anderen door de schietpartij gewond of zelfs gedood zouden kunnen worden. Nog steeds is onduidelijk waarom [slachtoffer 2] vermoord moest worden, en het hof gaat er – gelet op algemene ervaringsregels – vanuit dat kennelijk een forse beloning aan in ieder geval de verdachte in het vooruitzicht is gesteld om deze weerzinwekkende daad te verrichten.

Het behoeft geen betoog dat liquidaties en pogingen tot liquidaties in de samenleving een klimaat van angst en onveiligheid oproepen. De laatste jaren zijn liquidaties in Amsterdam in aantal sterk toegenomen waarbij regelmatig, als in het onderhavige geval, op klaarlichte dag in openbare gelegenheden of op de openbare weg geschoten wordt zonder dat door de betreffende daders wordt stilgestaan bij de ernstige gevolgen die dit ook voor anderen kan hebben. Hier moet een einde aan komen en het is dan ook van groot belang dat krachtdadig tegen dit soort feiten wordt opgetreden.

Wat het hof de verdachte bovendien kwalijk neemt is dat hij op geen enkel moment de verantwoordelijkheid voor zijn daden op zich heeft genomen, maar enkel en alleen bezig is geweest met zijn eigen belang, te weten het onder een veroordeling uitkomen. Hij heeft daarmee getoond in het geheel niet in te zien hoe verwerpelijk zijn daden zijn geweest.

Het hof heeft tevens acht geslagen op een de verdachte betreffende uittreksel Justitiële Documentatie van 17 april 2024 . Hieruit blijkt dat hij in 2009 is veroordeeld tot een gevangenisstraf van zeven jaar ter zake van onder meer een poging tot doodslag, meermalen gepleegd, en afpersing en in 2011 wegens de voortgezette handeling van diefstal voorafgegaan en vergezeld van bedreiging met geweld en afpersing tot een gevangenisstraf van 17 maanden, waarvan 8 maanden voorwaardelijk. Ook is hij in 2019 veroordeeld tot 140 dagen gevangenisstraf, waarvan 27 dagen voorwaardelijk, ter zake van het meermalen plegen van belaging. Al deze veroordelingen hebben de verdachte er kennelijk niet van weerhouden thans weer naar geweld te grijpen en, als triest dieptepunt, nu ook het leven van een medemens te nemen.

Ten voordele van de verdachte houdt het hof rekening met zijn gezondheidssituatie, zoals gebleken ter terechtzitting in hoger beroep, en het feit dat het bepaalde in artikel 63 Sr in deze zaak van toepassing is.

Alles overwegende, maar met name rekening houdend met de ernst van de feiten, de meedogenloosheid waarmee deze zijn begaan, en de impact van dit soort feiten op de maatschappij, is een gevangenisstraf van zeer lange duur de enig juiste reactie. De maatschappij dient voor langere tijd beschermd te worden tegen de verdachte. De gevangenisstraf die de rechtbank de verdachte heeft opgelegd komt daaraan onvoldoende tegemoet. Het verschil tussen de straf die de rechtbank heeft opgelegd en het hof zal opleggen, is ook te verklaren doordat het hof – anders dan de rechtbank – de straf niet matigt vanwege de inwerkingtreding van de Wet straffen en beschermen. Gelet op het voorgaande legt het hof het hof de verdachte gevangenisstraf van 28 jaar met aftrek van voorarrest op. Hetgeen de raadsman ter terechtzitting met betrekking tot de strafmaat overigens naar voren heeft gebracht kan niet tot een ander oordeel leiden.

Tenuitvoerlegging van de opgelegde gevangenisstraf zal volledig plaatsvinden binnen de penitentiaire inrichting, tot het moment dat de veroordeelde in aanmerking komt voor deelname aan een penitentiair programma, als bedoeld in artikel 4 Penitentiaire beginselenwet, dan wel de regeling van voorwaardelijke invrijheidsstelling, als bedoeld in artikel 6:2:10 Wetboek van Strafvordering, aan de orde is.

De hierna te noemen, nog niet teruggegeven, voorwerpen zijn onder de verdachte in beslag genomen:

(2) 1 STK Wapen (goednummer: 5826377);

(3) 1 STK Pistool (goednummer: 5825464, omschrijving: HSs 9);

(4) 1 DV Huls (goednummer: 5825466, omschrijving: Prvi Partizan Ppu);

(5) 1 STK Patroonhouder (goednummer: G5825514, omschrijving: PRVI PARTIZAN);

(6) 1 STK Munitie projectiel (goednummer: G5825900);

(7) 1 STK Projectiel (goednummer: G5825780);

(8) 1 STK Projectiel (goednummer: G5825898);

(9) 1 STK Projectiel (goednummer: G5825783);

(10) 1 STK Huls (goednummer: 5825893).

(11) 1 STK Telefoontoestel (goednummer: G5830076, omschrijving: Nokia);

(13) 1 STK Broek (goednummer: G5825539);

(14) 1 STK Schoenen (goednummer: G5825540);

(15) 1 STK Vest (goednummer: G5825542, omschrijving: Nike);

(16) 1 STK Shirt (goednummer: G5825538, omschrijving: Zara);

(17) 1 STK Jas (goednummer: G5826354).

Het hierna te noemen, nog niet teruggeven, voorwerp is onder slachtoffer [slachtoffer 2] in beslag genomen:

(18) 1 STK Jas (goednummer: G5827876).

Verbeurdverklaring

Het voorwerp genoemd onder nummer 11 zal worden verbeurd verklaard, omdat de bewezenverklaarde feiten met behulp van dat voorwerp zijn begaan.

Onttrekking aan het verkeer

De voorwerpen genoemd onder nummers 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 en 10 zullen worden onttrokken aan het verkeer, omdat de bewezenverklaarde feiten met behulp van deze voorwerpen zijn begaan en deze voorwerpen van zodanige aard zijn dat het ongecontroleerde bezit daarvan in strijd is met de wet en met het algemeen belang.

Het voorwerp genoemd onder nummer 2 is aangetroffen bij gelegenheid van het onderzoek naar de bewezenverklaarde feiten en behoort de verdachte toe. Dit voorwerp zal worden onttrokken aan het verkeer, omdat het omdat dit voorwerpen kan dienen tot het begaan of de voorbereiding van soortgelijke feiten en van zodanige aard is dat het ongecontroleerde bezit daarvan in strijd is met de wet en met het algemeen belang.

Teruggave

De voorwerpen genoemd onder nummers 13, 14, 15, 16 en 17 behoren de verdachte toe, zodat daarvan de teruggave aan de verdachte zal worden gelast.

Het voorwerp genoemd onder nummer 18 behoort slachtoffer [slachtoffer 2] toe, zodat daarvan de teruggave aan de [slachtoffer 2] zal worden gelast.

In het onderhavige strafproces hebben [benadeelde partij 1] (de partner van het overleden slachtoffer [slachtoffer 1]),

[benadeelde partij 2] (zoon van het overleden slachtoffer [slachtoffer 1]), [benadeelde partij 3] (zoon van het overleden slachtoffer [slachtoffer 1]) en [benadeelde partij 4] zich als benadeelde partij gevoegd en heeft [benadeelde partij 1], mede als wettelijk vertegenwoordiger namens haar zoons en de B.V. een vordering ingediend tot vergoeding van geleden materiele en/of immateriële schade als gevolg van het aan de verdachte ten laste gelegde, tot een bedrag van onderscheidenlijk € 71.417,16, € 20.000,00, € 20.000,00 en € 31.988,82, te vermeerderen met proceskosten en de wettelijke rente.

In hoger beroep zijn deze vorderingen aan de orde tot de in eerste aanleg gevorderde en in hoger beroep gehandhaafde bedragen, met dien verstande dat [benadeelde partij 4] de vordering heeft verminderd met € 4.181,85, zijnde de posten huur, salaris personeel en verloren producten (3e, 3f en 3g), zodat een vordering resteert ter hoogte van € 27.806,97.

De vorderingen zijn zowel schriftelijk als – ter terechtzitting – mondeling onderbouwd door

mr. E.P.H. van Esser. Het gaat om bedragen aan materiele schade, affectieschade en shockschade.

De raadsman heeft zich ter terechtzitting in hoger beroep op het standpunt gesteld dat de benadeelde partijen niet-ontvankelijk moeten worden verklaard in hun vorderingen, omdat een deel van die vorderingen niet is onderbouwd. Op deze wijze kan de civiele rechter de vorderingen als geheel in alle rust bekijken en bespreken, zodat de benadeelde partijen genoegdoening kunnen krijgen, aldus de raadsman.

Het hof stelt voorop dat benadeelde partijen in het algemeen een groot belang erbij hebben op een eenvoudige wijze binnen het strafproces schadeloos gesteld te worden voor de schade die zij door een strafbaar feit hebben geleden. De enkele omstandigheid dat onderdelen van de vorderingen van de benadeelde partijen niet met stukken onderbouwd zijn, is geen reden om de benadeelde partijen niet-ontvankelijk te verklaren in de gehele vordering en te verwijzen naar de civiele rechter.

Naar het oordeel van het hof staat vast dat de verdachte het onder 1 primair bewezenverklaarde feit (gekwalificeerde doodslag op [slachtoffer 1]) heeft begaan. Hij heeft daarmee onrechtmatig gehandeld als bedoeld in artikel 6:162 BW en is jegens de benadeelde partijen gehouden tot vergoeding van de daaruit rechtstreeks voortvloeiende schade, zulks voor zover de wet jegens hen een plicht tot schadevergoeding in het leven roept.

Het hof zal de vorderingen waar mogelijk gezamenlijk behandelen. Voor zover er dan nog posten overblijven, zal het hof deze per benadeelde partij behandelen.

Affectieschade

De benadeelde partijen [benadeelde partij 1], [benadeelde partij 2] en [benadeelde partij 3] hebben ieder een bedrag van € 20.000,00 aan affectieschade gevorderd.

Evenals de rechtbank is het hof van oordeel dat deze benadeelden als gevolg van het bewezenverklaarde handelen van de verdachte affectieschade hebben geleden. De gevorderde bedragen komen overeen met die in het Besluit vergoeding affectieschade en het hof ziet in beginsel geen reden hiervan af te wijken.

Het hof acht anders dan de verdediging voldoende onderbouwd dat beide minderjarige zoons ten tijde van de bewezenverklaarde feiten thuis bij hun ouders woonden.

Shockschade

De benadeelde partij [benadeelde partij 1] heeft een bedrag van € 30.000,00 aan shockschade gevorderd.

Vergoeding van shockschade op grond van artikel 6:106 aanhef en onder b, BW kan plaatsvinden als door het waarnemen van het strafbare feit of door de directe confrontatie met de ernstige gevolgen ervan, een hevige emotionele schok bij de benadeelde partij is teweeggebracht, waaruit geestelijk letsel voortvloeit, hetgeen zich met name zal kunnen voordoen indien iemand tot wie de aldus getroffene in een nauwe affectieve relatie staat, bij het tenlastegelegde is gedood of gewond (vgl. HR 28 mei 2019, ECLI:NL:HR:2019:793 (het zogeheten Overzichtsarrest), HR 29 juni 2021, ECLI:NL:HR:2021:124 en HR 24 december 2021, ECLI:NL:HR:2021:1947). Uit deze arresten volgt dat voor toewijzing van shockschade is vereist dat het bestaan van het betreffende letsel in rechte kan worden vastgesteld. Dat zal in het algemeen slechts het geval zijn als sprake is van een in de psychiatrie erkend ziektebeeld.

[benadeelde partij 1] was er getuige van dat haar man werd neergeschoten. [slachtoffer 1] overleed daarna in haar armen. Het hof is, in navolging van de rechtbank, van oordeel dat de door [benadeelde partij 1] gevorderde shockschade kan worden toegewezen, nu voldoende concrete gegevens zijn aangeleverd op grond waarvan het bestaan van geestelijk letsel in rechte kan worden vastgesteld. Bij [benadeelde partij 1] is een posttraumatische stress- stoornis geconstateerd als gevolg van de directe confrontatie met het gewelddadig overlijden van haar man. Uit een in hoger beroep overgelegde brief van haar psycholoog blijkt dat zij nog een lange weg te gaan heeft.

Materiële schade

De vordering van [benadeelde partij 1]

De gevorderde vergoeding van uitvaartkosten ten bedrage van € 19.521,18 betreft overlijdenschade die op grond van artikel 51f, tweede lid, Sv in verbinding met artikel 6:108 BW in dit strafproces voor vergoeding in aanmerking komt. Het hof is van oordeel dat deze kosten voldoende zijn onderbouwd en in dit kader redelijk zijn, waarbij het hof ook de toelichting van mr. E.P.H. van Esser ter terechtzitting in aanmerking heeft genomen. De kosten zijn toewijsbaar. Dat geldt evenzeer voor de overige gevorderde vergoedingen van kosten die verband houden met het overlijden en de begrafenis van [slachtoffer 1] en zien op medicatie, eigen risico, fysiotherapeut, benzine, parkeerkosten en babysitter tot een totaalbedrag van € 1.395,98. De schoonmaakkosten van het appartement na de doorzoeking van de politie acht het hof echter onvoldoende onderbouwd, zodat dit deel van de vordering wordt afgewezen.

De vordering van [benadeelde partij 4]

Anders dan de verdediging heeft bepleit is het hof van oordeel dat de posten omzetverlies, schade ten gevolge van het politieonderzoek en advocaatkosten inzake de Bibob procedure voldoende zijn onderbouwd en redelijk zijn, mede gelet op de toelichting van mr. E.P.H. van Esser ter terechtzitting. De gevorderde advocaatkosten houden verband met de Bibob-procedure naar aanleiding van het schietincident. Naar het oordeel van het hof betreft ook dit kosten die rechtstreeks het gevolg zijn van het bewezenverklaarde handelen van de verdachte. De reparatiekosten voor de elektrische apparaten acht het hof echter onvoldoende onderbouwd, zodat dit deel van de vordering wordt afgewezen.

Conclusie

Het hof zal de vordering van [benadeelde partij 1] toewijzen tot een totaalbedrag van € 70.917,16, bestaande uit

€ 20.917,16 aan materiele schade, € 20.000,00 aan affectieschade en € 30.000,00 aan shockschade.

Het hof zal de vorderingen van [benadeelde partij 2] en [benadeelde partij 3] toewijzen, ieder tot een bedrag van € 20.000,00 aan geleden affectieschade.

Het hof zal de vordering [benadeelde partij 4] toewijzen tot een bedrag van € 27.306,97 aan geleden materiele schade.

Wettelijke rente

Voor zover de vorderingen tot schadevergoeding door het hof zullen worden toegewezen, zullen deze worden vermeerderd met de gevorderde wettelijke rente vanaf de datum van het overlijden van [slachtoffer 1],

23 oktober 2019, tot aan de dag van de algehele voldoening.

Schadevergoedingsmaatregel

De verdediging heeft betoogd dat oplegging van de schadevergoedingsmaatregel in deze zaak onevenredig belastend en bezwarend en daarmee disproportioneel is, gelet op de ten laste gelegde feiten in combinatie met de inkomensmogelijkheden van de verdachte en zijn gezondheid. Het hof begrijpt dit betoog zo dat de verdediging verzoekt de schadevergoedingsmaatregel in deze zaak niet op te leggen omdat de verdachte niet in staat zal zijn tot betaling van de vorderingen van de benadeelde partijen en executie van de maatregel door de overheid zal leiden tot het toepassen van gijzeling. Het hof zal evenwel de schadevergoedingsmaatregel opleggen op de hierna te noemen wijze om te bevorderen dat de schade door de verdachte wordt vergoed. In de executiefase moet worden beoordeeld of sprake is van betalingsonwil- of onmacht aan de zijde van de verdachte. Het hof ziet dan ook geen aanleiding om af te wijken van de daarvoor geldende hoofdregel en bepaalt dat de gijzeling op 360 dagen wordt vastgesteld.

Proceskosten

Vast is komen te staan dat de benadeelde partij [benadeelde partij 1] € 2.500,00 heeft betaald ten behoeve van rechtsbijstand. Dit bedrag wordt als gevorderde proceskosten op de voet van artikel 592a Sv aangemerkt en wordt als zodanig toegewezen.

Hoofdelijkheid

De benadeelde partijen hebben verzocht de hoofdelijkheidsclausule toe te passen. Het hof zal dit verzoek toewijzen en bepalen dat indien en voor zover de verdachte of zijn mededader(s) aan een van beide betalingsverplichtingen hebben voldaan, de andere vervalt.

De op te leggen straf is gegrond op de artikelen 33, 33a, 36b, 36d, 36f, 45, 47, 57, 63, 288 en 289 van het Wetboek van Strafrecht.

BESLISSING

Het hof:

Vernietigt het vonnis waarvan beroep en het herstelvonnis van 27 juli 2021 en doet opnieuw recht:

Verklaart het openbaar ministerie niet-ontvankelijk in het hoger beroep.

Verklaart zoals hiervoor overwogen bewezen dat de verdachte het onder 1 primair en 2 tenlastegelegde heeft begaan.

Verklaart niet bewezen hetgeen de verdachte meer of anders is tenlastegelegd dan hierboven is bewezenverklaard en spreekt de verdachte daarvan vrij.

Verklaart het onder 1 primair en 2 bewezenverklaarde strafbaar, kwalificeert dit als hiervoor vermeld en verklaart de verdachte strafbaar.

Veroordeelt de verdachte tot een gevangenisstraf voor de duur van 28 (achtentwintig) jaren.

Beveelt dat de tijd die door de verdachte vóór de tenuitvoerlegging van deze uitspraak in enige in artikel 27, eerste lid, van het Wetboek van Strafrecht bedoelde vorm van voorarrest is doorgebracht, bij de uitvoering van de opgelegde gevangenisstraf in mindering zal worden gebracht, voor zover die tijd niet reeds op een andere straf in mindering is gebracht.

Verklaart verbeurd het in beslag genomen, nog niet teruggegeven voorwerp, te weten:

(11) 1 STK Telefoontoestel (goednummer: 5830076, omschrijving: Nokia).

Beveelt de onttrekking aan het verkeer van de in beslag genomen, nog niet teruggegeven voorwerpen, te weten:

(2) 1 STK Wapen (goednummer: 5826377);

(3) 1 STK Pistool (goednummer: 5825464, omschrijving: HSs 9);

(4) 1 DV Huls (goednummer: 5825466, omschrijving: Prvi Partizan Ppu);

(5) 1 STK Patroonhouder (goednummer: G5825514, omschrijving: PRVI PARTIZAN);

(6) 1 STK Munitie projectiel (goednummer: G5825900);

(7) 1 STK Projectiel (goednummer: G5825780);

(8) 1 STK Projectiel (goednummer: G5825898);

(9) 1 STK Projectiel (goednummer: G5825783);

(10) 1 STK Huls (goednummer: 5825893).

Gelast de teruggave aan de verdachte van de in beslag genomen, nog niet teruggegeven voorwerpen, te weten:

(13) 1 STK Broek (goednummer: G5825539);

(14) 1 STK Schoenen (goednummer: G5825540);

(15) 1 STK Vest (goednummer: G5825542, omschrijving: Nike);

(16) 1 STK Shirt (goednummer: G5825538, omschrijving: Zara);

(17) 1 STK Jas (goednummer: G5826354).

Gelast de teruggave aan [slachtoffer 2] van het in beslag genomen, nog niet teruggegeven voorwerp, te weten:

(18) 1 STK Jas (goednummer: G5827876).

Vordering van de benadeelde partij [benadeelde partij 2]

Wijst toe de vordering tot schadevergoeding van de benadeelde partij [benadeelde partij 2] ter zake van het onder 1 primair bewezenverklaarde tot het bedrag van € 20.000,00 (twintigduizend euro) ter zake van immateriële schade, waarvoor de verdachte met de mededader(s) hoofdelijk voor het gehele bedrag aansprakelijk is, vermeerderd met de wettelijke rente vanaf de hierna te noemen aanvangsdatum tot aan de dag der voldoening.

Veroordeelt de verdachte in de door de benadeelde partij gemaakte en ten behoeve van de tenuitvoerlegging nog te maken kosten, tot aan de datum van deze uitspraak begroot op nihil.

Legt aan de verdachte de verplichting op om aan de Staat, ten behoeve van het slachtoffer, genaamd

[benadeelde partij 2], ter zake van het onder 1 primair bewezenverklaarde een bedrag te betalen van € 20.000,00 (twintigduizend euro) als vergoeding voor immateriële schade, vermeerderd met de wettelijke rente vanaf de hierna te noemen aanvangsdatum tot aan de dag der voldoening.

Bepaalt de duur van de gijzeling op ten hoogste 61 (eenenzestig) dagen. Toepassing van die gijzeling heft de verplichting tot schadevergoeding aan de Staat ten behoeve van het slachtoffer niet op.

Bepaalt dat indien en voor zover de verdachte of zijn mededader(s) aan een van beide betalingsverplichtingen hebben voldaan, de andere vervalt.

Bepaalt de aanvangsdatum van de wettelijke rente voor de immateriële schade op 23 oktober 2019.

Vordering van de benadeelde partij [benadeelde partij 3]

Wijst toe de vordering tot schadevergoeding van de benadeelde partij [benadeelde partij 3] ter zake van het onder 1 primair bewezenverklaarde tot het bedrag van € 20.000,00 (twintigduizend euro) ter zake van immateriële schade, waarvoor de verdachte met de mededader(s) hoofdelijk voor het gehele bedrag aansprakelijk is, vermeerderd met de wettelijke rente vanaf de hierna te noemen aanvangsdatum tot aan de dag der voldoening.

Veroordeelt de verdachte in de door de benadeelde partij gemaakte en ten behoeve van de tenuitvoerlegging nog te maken kosten, tot aan de datum van deze uitspraak begroot op nihil.

Legt aan de verdachte de verplichting op om aan de Staat, ten behoeve van het slachtoffer, genaamd [benadeelde partij 3], ter zake van het onder 1 primair bewezenverklaarde een bedrag te betalen van € 20.000,00 (twintigduizend euro) als vergoeding voor immateriële schade, vermeerderd met de wettelijke rente vanaf de hierna te noemen aanvangsdatum tot aan de dag der voldoening.

Bepaalt de duur van de gijzeling op ten hoogste 61 (eenenzestig) dagen. Toepassing van die gijzeling heft de verplichting tot schadevergoeding aan de Staat ten behoeve van het slachtoffer niet op.

Bepaalt dat indien en voor zover de verdachte of zijn mededader(s) aan een van beide betalingsverplichtingen hebben voldaan, de andere vervalt.

Bepaalt de aanvangsdatum van de wettelijke rente voor de immateriële schade op 23 oktober 2019.

Vordering van de benadeelde partij [benadeelde partij 1]

Wijst toe de vordering tot schadevergoeding van de benadeelde partij [benadeelde partij 1] ter zake van het onder 1 primair bewezenverklaarde tot het bedrag van € 70.917,16 (zeventigduizend negenhonderdzeventien euro en zestien cent) bestaande uit € 20.917,16 (twintigduizend negenhonderdzeventien euro en zestien cent) materiële schade en € 50.000,00 (vijftigduizend euro) immateriële schade, waarvoor de verdachte met de mededader(s) hoofdelijk voor het gehele bedrag aansprakelijk is, vermeerderd met de wettelijke rente vanaf de hierna te noemen aanvangsdatum tot aan de dag der voldoening.

Wijst de vordering van de benadeelde partij tot schadevergoeding voor het overige af.

Veroordeelt de verdachte in de door de benadeelde partij gemaakte en ten behoeve van de tenuitvoerlegging nog te maken kosten, tot aan de datum van deze uitspraak begroot op € 2.500,00 (tweeduizend vijfhonderd euro).

Legt aan de verdachte de verplichting op om aan de Staat, ten behoeve van het slachtoffer, genaamd

[benadeelde partij 1], ter zake van het onder 1 primair bewezenverklaarde een bedrag te betalen van € 70.917,16 (zeventigduizend negenhonderdzeventien euro en zestien cent) bestaande uit € 20.917,16 (twintigduizend negenhonderdzeventien euro en zestien cent) materiële schade en € 50.000,00 (vijftigduizend euro) immateriële schade, vermeerderd met de wettelijke rente vanaf de hierna te noemen aanvangsdatum tot aan de dag der voldoening.

Bepaalt de duur van de gijzeling op ten hoogste 160 (honderdzestig) dagen. Toepassing van die gijzeling heft de verplichting tot schadevergoeding aan de Staat ten behoeve van het slachtoffer niet op.

Bepaalt dat indien en voor zover de verdachte of zijn mededader(s) aan een van beide betalingsverplichtingen hebben voldaan, de andere vervalt.

Bepaalt de aanvangsdatum van de wettelijke rente voor de materiële schade op 14 juni 2021 en van de immateriële schade op 23 oktober 2019.

Vordering van de benadeelde partij [benadeelde partij 4]

Wijst toe de vordering tot schadevergoeding van de benadeelde partij [benadeelde partij 4] ter zake van het onder 1 primair bewezenverklaarde tot het bedrag van € 27.306,97 (zevenentwintigduizend driehonderdzes euro en zevenennegentig cent) ter zake van materiële schade, waarvoor de verdachte met de mededader(s) hoofdelijk voor het gehele bedrag aansprakelijk is, vermeerderd met de wettelijke rente vanaf de hierna te noemen aanvangsdatum tot aan de dag der voldoening.

Wijst de vordering van de benadeelde partij tot schadevergoeding voor het overige af.

Veroordeelt de verdachte in de door de benadeelde partij gemaakte en ten behoeve van de tenuitvoerlegging nog te maken kosten, tot aan de datum van deze uitspraak begroot op nihil.

Legt aan de verdachte de verplichting op om aan de Staat, ten behoeve van het slachtoffer, genaamd [benadeelde partij 4], ter zake van het onder 1 primair bewezenverklaarde een bedrag te betalen van € 27.306,97 (zevenentwintigduizend driehonderdzes euro en zevenennegentig cent) als vergoeding voor materiële schade, vermeerderd met de wettelijke rente vanaf de hierna te noemen aanvangsdatum tot aan de dag der voldoening.

Bepaalt de duur van de gijzeling op ten hoogste 78 (achtenzeventig) dagen. Toepassing van die gijzeling heft de verplichting tot schadevergoeding aan de Staat ten behoeve van het slachtoffer niet op.

Bepaalt dat indien en voor zover de verdachte of zijn mededader(s) aan een van beide betalingsverplichtingen hebben voldaan, de andere vervalt.

Bepaalt de aanvangsdatum van de wettelijke rente voor de materiële schade op 23 oktober 2019.

Dit arrest is gewezen door de meervoudige strafkamer van het gerechtshof Amsterdam, waarin zitting hadden mr. L.I.M. van Bergen, mr. E. Mijnsberge en mr. R.A.E. van Noort, in tegenwoordigheid van

mr. L. van Dijk, griffier, en is uitgesproken op de openbare terechtzitting van dit gerechtshof van

6 juni 2024.