4.1 Inleiding

Er is geen Ontkomen aan, we zijn allemaal in een bepaalde vorm consument. Dit kan zijn doordat we een brood kopen, in het ziekenhuis zorg ontvangen, een verzekering afsluiten of op internet een droomreis boeken. Consumenten kopen, gebruiken of verbruiken producten en diensten. Aan dit kopen, gebruiken en/of verbruiken zijn wel allerlei gevaren verbonden. Krijgt de consument het gekochte product wel (tijdig) geleverd, is de verkoper wel betrouwbaar, wat staat er in de ‘kleine lettertjes’ en wat te doen als het product niet blijkt te deugen?

In Nederland zijn er veel regels die de consument beogen te beschermen. In de wet wordt het begrip consument echter niet eenduidig gedefinieerd. In het BW zijn verschillende definities te vinden die zijn toegespitst op de verschillende regelingen. Over het algemeen kan worden gesteld dat de consument wordt gezien als de zwakkere partij die bescherming behoeft jegens professionele partijen.1 Een voorbeeld van een definitie van het begrip consument is te vinden in artikel 6:193a lid 1 sub a BW, waar een consument wordt gedefinieerd als

De consumentenbescherming hangt dan ook samen met de juridische en economische ongelijkwaardige verhouding tussen professionele aanbieders enerzijds en consumenten anderzijds.2 Hierbij dient gedacht te worden aan imperfecte marktomstandigheden (onder meer openlijke en gesloten machtsposities),3 aan een tekort aan keuzemogelijkheden en aan onvoldoende informatie- en vergelijkingsmogelijkheden. De consument loopt hierdoor het risico dat de prijs die betaald moet worden te hoog is.4 Wanneer er geen open en evenwichtige concurrentie op de markt is en het aantal aanbieders te beperkt is, ontbreekt het level playing field.5 Het consumentenrecht kan, in relatie tot het herstellen van dit evenwicht, worden omschreven als

De consumentenregels zijn veelal dwingendrechtelijk van aard en staan geen afwijking toe in het nadeel van de consument. Als gevolg van het grote aantal dwingendrechtelijke regels, wordt het consumentenrecht ook wel de harde kern van het privaatrecht genoemd.7

De consumentenregels dienen te worden gehandhaafd. Deze handhaving kan door de consument zelf, een belangenorganisatie of door een (onafhankelijke) derde geschieden. De handhaving van consumentenrechten loopt door de verschillende rechtsgebieden heen. Zowel in het privaatrecht, het strafrecht als het bestuursrecht zijn regels opgenomen die de rechten van de consument beogen te beschermen. Een vierde type van handhaving is de zogenaamde zelfregulering.8 Kenmerkend voor het consumentenrecht is dat veel normen zijn ontwikkeld door particuliere organisaties.9 Gedacht kan worden aan algemene voorwaarden opgesteld door brancheverenigingen en geschillenregelingen voor bepaalde sectoren.

De doelstellingen van handhaving kunnen in de verschillende rechtsgebieden verschillen.10 In het privaatrecht is het doel om compensatie voor geleden schade van de individuele consument te bewerkstelligen. In het bestuursrecht ligt de nadruk van het handhavingskader meer op het voorkomen van overtredingen, oftewel de regels en de sancties op de overtreding daarvan, dienen een afschrikwekkende werking te hebben. Om de bestuursrechtelijke handhaving van de regels beter te waarborgen is de Consumentenautoriteit opgericht.11 Per 1 april 2013 is de Consumentenautoriteit opgegaan in de Autoriteit Consument en Markt (ACM). De aandacht in dit hoofdstuk zal met name uitgaan naar de publiekrechtelijke toezichthouder ACM die met bestuursrechtelijke bevoegdheden het privaatrechtelijke consumentenrecht handhaaft.

In dit hoofdstuk zullen eerst de achtergrond en het ontstaan van het consumentenrecht worden besproken. Vervolgens zal de relevante regelgeving worden uiteengezet (paragraaf 4.3). In de volgende paragraaf staat het toezicht op de consumentenbescherming door de ACM centraal (paragraaf 4.4). Aan de hand van besluiten van de voormalige Consumentenautoriteit en de ACM zal geanalyseerd worden hoe de ACM privaatrechtelijk geaarde regels van het consumentenrecht toepast. De uitleg en toepassing van deze privaatrechtelijke geaarde regels wordt vergeleken met de uitleg en toepassing van deze regels door de civiele rechter. Beoordeeld wordt de wijze waarop bestuursrechtelijke en privaatrechtelijke handhavingsmiddelen zich tot elkaar verhouden en, waar mogelijk, worden suggesties gedaan om eventuele fricties te verminderen. (paragraaf 4.5). Ten slotte volgt een conclusie aan de hand van de analyse en problematisering, waarmee antwoord wordt gegeven op de hoofd- en deelvragen van dit onderzoek (paragraaf 4.6).