Hof 's-Gravenhage, 01-03-2007, nr. 10-000263-04, nr. 22-007546-05

De beperkingen, die de verdediging als door haar in deze zaak ondervonden naar voren heeft gebracht, vallen in een aantal onderdelen uiteen, die het hof afzonderlijk zal bespreken.

De op de verdachte — en in diens verlengde op zijn raadslieden — rustende wettelijke geheimhoudingsplicht vormt een belemmering voor een vrij en vertrouwelijk overleg tussen de verdachte en zijn raadslieden en levert ook een beperking op voor de verdachte om zich zelf te kunnen verdedigen; de door de AIVD onder voorwaarden verleende ontheffing van die geheimhoudingsplicht biedt geen uitkomst.

Dienaangaande overweegt het hof als volgt.

De belangen van staatsveiligheid, die de Wiv 2002 en de artikelen 98 en volgende van het Wetboek van Strafrecht beogen te beschermen, staan aan een volledige ontheffing van de geheimhoudingsverplichting zoals door de verdediging gewenst, in de weg.

Het is evident dat bedoelde geheimhoudingsverplichting enige beperking vormt van het — anders geheel — vrije en vertrouwelijke overleg tussen de verdachte en zijn raadslieden en dat deze — zo zij onverkort van kracht zou zijn geweest— aan een eerlijk proces in de weg zou staan.

Zoals het hof in zijn tussenarrest van 12 oktober 2006 heeft overwogen, kent de geheimhoudingsverplichting op grond van de Wiv 2002 slechts de in die wet genoemde uitzonderingen.

Dit brengt met zich dat voor de situatie waarin de verdachte zich in deze strafzaak bevindt slechts de weg van artikel 86 lid 1 van voormelde wet openstaat.

Op grond van deze wettelijke bepaling heeft het hoofd van de AIVD, S.J. van Hulst, bij beslissing van 4 maart 2005 de verdachte onder de volgende vijf cumulatieve voorwaarden van zijn geheimhoudingsplicht ex artikel 85, eerste lid, van de Wiv 2002 ontheven:

Bij schrijven van 1 april 2005, gericht aan de rechter-commissaris in strafzaken in de rechtbank Rotterdam, heeft Van Hulst voornoemd, zakelijk weergegeven, laten weten dat de in voormelde ontheffing genoemde voorwaarden mutatis mutandis ook gelden voor verdachtes raadslieden Böhler en Pestman, waarbij aanvullend nog de volgende voorwaarden worden gesteld:

De advocaat-generaal heeft ter zitting van het hof van 28 september 2006 de toezegging gedaan dat niet tot vervolging van [verdachte] zal worden overgegaan als een schending van de geheimhoudingsplicht door [verdachte] gerechtvaardigd is door een beroep op artikel 6 EVRM, met inachtneming van de aan een strafuitsluitingsgrond te stellen eisen van proportionaliteit en subsidiariteit.

De aan voormelde ontheffing gekoppelde voorwaarden, die alle betrekking hebben op belangen van staatsveiligheid in relatie tot belangen van de verdediging in de onderhavige strafrechtelijke procedure, komen het hof in het kader van de belangen van staatsveiligheid niet onredelijk voor en hebben het verdedigingsbelang naar het oordeel van het hof niet relevant geschaad.

Het hof heeft daarbij niet slechts in aanmerking genomen het reeds bij voormeld tussenarrest in dit kader overwogene, waarbij het hof volhardt, doch tevens het navolgende.

Ter zitting van het hof van 12 februari 2007 heeft de verdachte aangegeven een verklaring te willen afleggen. De verdediging had tevoren schriftelijk laten weten dat het wellicht noodzakelijk zou zijn daartoe de deuren te sluiten. Gelet op de laatste in de brief van 1 april 2005 vermelde ontheffingsvoorwaarde en indachtig voormelde toezegging van de advocaat-generaal ter zitting van 28 september 2006, heeft het hof vervolgens in het belang van de veiligheid van de staat, die door een dergelijke verklaring van de verdachte in het geding zou kunnen komen, behandeling van de zaak met gesloten deuren bevolen.

De verdachte heeft vervolgens vragen van het hof en de advocaat-generaal beantwoord en op vragen van zijn raadslieden in strijd met meergenoemde ontheffingsvoorwaarden namen van medewerkers van de AIVD genoemd.

Toen de advocaat-generaal de verdachte erop wees dat zijns inziens een dergelijke schending van de geheimhoudingsplicht niet wordt gerechtvaardigd door een beroep op artikel 6 EVRM en hem op het risico van een eventuele vervolging terzake wees, indien hij meer zou verklaren omtrent namen van AIVD-medewerkers, bronnen, werkwijze en kennisniveau van de dienst dan door de noodzakelijke verdediging wordt gerechtvaardigd, heeft de verdediging laten weten af te zien van het stellen van verdere vragen en heeft de verdachte verklaard zich verder op zijn geheimhoudingsplicht te zullen beroepen.

Op 15 februari 2007 heeft de verdediging ter zitting de uitgebreide lijst van vragen, die zij de verdachte (nog) had willen stellen, in het geding gebracht. Nadat de advocaat-generaal had volhard bij zijn eerder ingenomen standpunt, zakelijk weergegeven inhoudend dat een beroep op een strafuitsluitingsgrond als artikel 6 EVRM moet voldoen aan eisen van proportionaliteit en subsidiariteit, heeft ook de verdediging in haar standpunt geen verdere vragen te zullen stellen, volhard en heeft de verdachte zich op zijn geheimhoudingsplicht beroepen.

In eerste aanleg is door de verdediging een schema in het geding gebracht, waarin de bij de verdachte met naam bekende, voor de beoordeling van zijn zaak door de verdediging kennelijk relevant geachte medewerkers van de AIVD met hun functie en onder anonieme nummering zijn opgenomen. Met behulp van dit schema hadden verdediging en hof op aangeven van de verdachte in diens verklaring duidelijkheid omtrent deze personen en hun plaats in de organisatie kunnen verkrijgen. Zo al de verdachte voornemens zou zijn geweest meer namen te noemen dan hij heeft gedaan en zich daarvan door voormeld standpunt van de advocaat-generaal heeft laten weerhouden, is hij daardoor naar het oordeel van het hof op basis van voormelde omstandigheid niet relevant in zijn verdediging geschaad.

Voor het overige heeft als vermeld de verdediging er van afgezien de overige vragen op de lijst, die zij in het geding heeft gebracht, te stellen en heeft de verdachte zich verder op zijn geheimhoudingsplicht beroepen, zodat niet is gebleken dat het de verdachte heeft ontbroken aan de mogelijkheid zich vrijelijk te uiten en zich ter zitting te kunnen verdedigen en dat zijn recht op effectieve verdediging en rechtsbijstand is geschonden.

Het hof stelt hierbij overigens vast, dat bedoelde lijst een groot aantal vragen behelst, waarvan evident is dat deze afstuiten op verdachtes geheimhoudingsverplichting en buiten het bestek vallen van de ontheffingsvoorwaarden en/of de door de advocaat-generaal bedoelde strafuitsluitingsgrond.

De verdediging heeft niet de gelegenheid gehad het door de AIVD aangeleverde belastende materiaal in de vorm van het (interne) onderzoek dat de AIVD (ook na de eerste aangifte) heeft gedaan en dat in strijd met de bepalingen van het Vir-bi is uitgevoerd, te betwisten.

Het hof verwijst voor de beoordeling van dit verweer naar het hierboven onder 5.1.1. overwogene.

Het hof vermag niet in te zien dat de betrouwbaarheid van het aldus naar voren gebrachte belastend materiaal niet getoetst is kunnen worden. De verdediging heeft weliswaar vele klachten geuit over gelekte documenten en hun kwalificatie, maar nooit gesteld dat deze documenten vals zijn of niet van de dienst afkomstig.

Allereerst heeft de verdachte bij zijn verhoren door de Rijksrecherche —zakelijk weergegeven— zelf verklaard,

Verdachte heeft de documenten kennelijk herkend en tegenover de rijksrecherche nimmer de echtheid van die documenten ontkend of zelfs maar in twijfel getrokken.

Voorts heeft hij ter gelegenheid van zijn verhoor door de rijksrecherche op 30 september 2004 te 10.55 uur (blz. 71 e.v.) verklaard dat de aard van de informatie die is verwoord in een weekbericht staatsgeheim is.

De belastende getuigen [aangever van de AIVD], [betrokkene 3], 05/20040094 (de ICT-medewerker van de dienst) en [getuige] hebben bij hun verhoren door de rechter-commissaris uitgebreide verklaringen afgelegd, waarbij zij op een aantal vragen weliswaar in verband met de vereiste geheimhouding het antwoord schuldig bleven, maar waarbij terzake van het door de AIVD verrichte onderzoek geen sprake is geweest van een daadwerkelijke beperking op relevante onderdelen van het ondervragingsrecht. Voor zover de met nummer aangeduide getuige gegrimeerd mocht zijn verhoord, is het hof van oordeel dat van enige relevante beperking van het ondervragingsrecht dientengevolge geenszins is gebleken, mede gelet op de uitgebreide wijze waarop door de getuige is verklaard.

In het kader van voormelde beperking heeft de verdediging ook aangevoerd dat de rijksrecherche nauwelijks eigen onderzoek heeft verricht, doch slechts is blindgevaren op het door de AIVD aangeleverde materiaal.

In het dossier bevinden zich met betrekking tot elke ‘aangifte’ processen-verbaal van bevindingen van de rijksrecherche. Ter gelegenheid van zijn verhoor door de rechter-commissaris heeft [rechercheur], rijksrechercheur, ten aanzien van de uitgelekte documenten verklaard elk daarvan, met uitzondering van de ‘stand van zaken week 24’ in ongecensureerde versie te hebben gezien. Voorts zijn, in aanvulling op voormelde processen-verbaal van bevindingen, ten vervolge op het in deze zaak gewezen tussenarrest door de rijksrecherche aanvullende processen-verbaal d.d. 13 december 2006 en 8 februari 2007 opgemaakt, waaruit blijkt welke materiële onderzoekshandelingen door de rijksrecherche zijn verricht.

Uit een en ander kan worden opgemaakt dat de rijksrecherche ten aanzien van alle verdenkingen in deze zaak in enige vorm zelfstandige onderzoekshandelingen heeft verricht en documenten met elkaar heeft vergeleken, behoudens ten aanzien van de telefoontap van 5 augustus 2004, waarvan naar de letter niet kan blijken dat het bij [betrokkene 2] aangetroffen exemplaar, dat door de regiopolitie Amsterdam/Amstelland naar de AIVD is gefaxt, en het exemplaar dat blijkens de aangifte van de AIVD in de bureaula van de verdachte is aangetroffen, door de rijksrecherche zelf met elkaar zijn vergeleken.

In aanmerking genomen de hiervoor vermelde processen-verbaal en de getuigenverklaring van [rechercheur], is het hof van oordeel dat het niet noodzakelijk is om [rechercheur] met betrekking tot het door de rijksrecherche verrichte onderzoek nader als getuige te horen, zodat het daartoe strekkende verzoek van de verdediging wordt afgewezen.

Het hof is bovendien van oordeel dat de advocaat-generaal genoegzaam heeft voldaan aan de opdrachten van het hof om nader te worden geïnformeerd omtrent het door de rijksrecherche verrichte onderzoek.

Het hof heeft daarbij mede in aanmerking genomen zijn hierna te nemen beslissing ten aanzien van de verdenking betreffende de ‘stand van zaken week 24’ (feit 6) en de omstandigheid dat het hof zeer wel zelf in staat is de beide versies van de telefoontap van 5 augustus 2004 (feit 4), waarvan zich kopieën in het dossier bevinden, met elkaar te vergelijken.

De verdediging heeft voorts verzocht ‘het aan de aangiftes ten grondslag liggende onderzoek van de AIVD’ aan het dossier toe te voegen dan wel ter inzage te leggen voor de procesdeelnemers. De verdediging heeft daarbij verwezen naar de behandeling van een eerdere strafzaak door dit hof die leidde tot het arrest van 5 juli 2001 LJN AB2710, NJ 2001/590; in de visie van het hof verschilde die strafzaak overigens op tal van punten wezenlijk van de onderhavige zaak. De verdediging heeft in haar verzoek níet aangegeven om welke in documenten neergelegde onderzoeksbevindingen — want alleen die kunnen ter inzage worden gelegd — het zou moeten of kunnen gaan.

Met betrekking tot dit verzoek stelt het hof allereerst vast dat hetgeen aan de ‘aangiften’ vooraf ging, uitgebreid aan de orde is gekomen bij het verhoor van de getuige [aangever van de AIVD] door de rechter-commissaris. Het hof acht het bovendien ten zeerste de vraag of dienaangaande — naast de in de tenlastelegging genoemde documenten —überhaupt verdere documenten ter zake bestaan en — zo deze al mochten bestaan — zij zich gelet op de geheimhoudingsverplichtingen van de AIVD voor voeging in het strafdossier of inzage lenen. Van een en ander is niets gebleken of aannemelijk geworden.

Het verzoek dat — naar het hof aanneemt — ziet op belastende zowel als ontlastende documenten, wordt om deze redenen afgewezen.

de verdediging heeft slechts in zeer beperkte mate getuigen (naar het hof begrijpt: à décharge) uit de kring van de AIVD kunnen horen en ook overigens is aan het recht op informatie (omtrent mogelijk ontlastend materiaal) tekort gedaan.

Hof verstaat deze klacht in de sleutel van de door de verdediging naar voren gebrachte alternatieve scenario's.

Het hof ziet, gelet op voormelde verklaring van de verdachte ter zitting van het hof en eerdergenoemde verklaring van getuige Bot van 23 mei 2005, geen aanleiding terug te komen op zijn bij tussenarrest reeds ingenomen standpunt inzake het horen van nog niet eerder gehoorde AIVD-medewerkers en [betrokkene 4] als getuigen.

In het kader van voormelde beperking heeft de verdediging voorts aangevoerd dat het ondervragingsrecht is geschonden, omdat de verdediging daarbij met een aantal beperkingen is geconfronteerd, waarvan de noodzaak geenszins is komen vast te staan. De getuigen hebben zich vervolgens ook nog op cruciale momenten op hun geheimhoudingsplicht beroepen.

Het hof stelt allereerst vast, dat de verdediging blijkens haar pleitnota ten onrechte aanhaakt bij jurisprudentie van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens inzake anonieme getuigen, wier verklaring voor het bewijs wordt gebruikt. Bij de door de rechter-commissaris onder nummer gehoorde getuigen gaat het immers om getuigen, gehoord met toepassing van artikel 190 lid 2 van het Wetboek van Strafvordering, wier naam en functie bij de verdachte bekend zijn.

Zoals reeds door het hof in zijn tussenarrest overwogen, komt het hof de wijze van verhoor van de onder nummer gehoorde medewerkers van de AIVD niet in alle opzichten begrijpelijk voor.

Dit oordeel van het hof ziet niet op de omstandigheid dat voornoemde getuigen onder nummer zijn gehoord.

De verdachte is immers met de identiteit van de getuigen bekend en het hof acht het niet alleen in het belang van de AIVD, doch gelet op de wettelijke taakstelling van die dienst, waarop het hof bij zijn bewijsoverwegingen nader ingaat, tevens in het belang van de nationale veiligheid, dat de identiteit van (operationele) medewerkers van die dienst niet algemeen bekend wordt, zoals bijvoorbeeld door neerlegging van hun personalia in een proces-verbaal, dat buiten de onderhavige strafzaak een eigen leven kan gaan leiden.

Bedoelde beperking kan derhalve als noodzakelijk worden aangemerkt.

Wél kunnen bij de tot afscherming van de identiteit getroffen maatregelen alsook het herhaalde beroep op de geheimhoudingsplicht vraagtekens worden gezet.

Voor wat betreft de afscherming van de identiteit volstaat het hof met de constatering dat de dienst, zoals hiervoor (5.1.2.) overwogen, daaraan kennelijk groot belang hecht. De mate waarin die afscherming — visueel en akoestisch — plaatsvond was echter beperkt, zodat het hof van oordeel is dat de beperking van het ondervragingsrecht van deze getuige à décharge geen reële invloed op het ondervragingsrecht heeft gehad.

Met name het door de getuigen meermalen gedane beroep op hun wettelijke geheimhoudingsplicht, waaraan het hof hierboven onder de ‘algemene beschouwingen’ reeds overwegingen heeft gewijd, is de effectiviteit van de verhoren niet ten goede gekomen.

Of het strikt noodzakelijk was dat bedoelde getuigen zich (op aangeven van de officier van justitie) op hun geheimhoudingsplicht beriepen, laat het hof hierbij in het midden, gelet op hetgeen hieronder inzake het doel van hun verhoren wordt overwogen.

Het hof stelt daarbij overigens vast dat de verdediging bij de verhoren bij de rechter-commissaris in het licht van hetgeen hierboven onder d) reeds ten aanzien van de queeste is overwogen, voor een provocerende benadering heeft gekozen (welke benadering zij bij het verhoor van haar cliënt ter terechtzitting van 12 en 15 februari 2007 heeft willen herhalen, blijkens de overgelegde vragenlijst), door vele vragen te stellen waarvan evident is dat beantwoording daarvan zou moeten afstuiten op de op de getuigen rustende geheimhoudingsverplichting.

Met betrekking tot de door de verdediging gehoorde getuigen a décharge is het hof van oordeel dat noch de wijze van hun verhoor, noch de omstandigheid dat zij zich meermalen op hun geheimhoudingsplicht beriepen, in het licht van het door de verdediging nagestreefde doel van hun verhoor, te weten het zoeken naar alternatieve verklaringen voor het uitlekken van de documenten, de verdediging in relevante mate heeft geschaad.

Ten aanzien van de belastende getuigen verdient hierbij voorts aantekening, dat slechts van de verklaring van één onder nummer en wellicht — het dossier verschaft dienaangaande geen zekerheid — onder visuele en akoestische beperkingen gehoorde getuige, de ICT-medewerker van de AIVD, die als zodanig bij de verdachte bekend is en die vele vragen van de verdediging heeft beantwoord, gebruik is gemaakt voor het bewijs in deze zaak, overigens niet in beslissende mate.

De overige belastende getuigen zijn allen op naam gehoord en getuigen Bot en [aangever van de AIVD], die evenals getuige 05 een wettelijke geheimhoudingsplicht hebben, hebben desondanks uitgebreid verklaard.

Aan de verdediging is voor het onthouden van kennisneming van de ongecensureerde documenten geen enkele compensatie geboden, ook niet in de vorm van de hierboven aangeduide procedure van terinzagelegging.

Het hof volstaat op deze plaats met de constatering dat de AIVD blijkens mededeling van de advocaat-generaal niet bereid is aan een dergelijke terinzagelegging medewerking te verlenen, zulks in verband met de staatsgeheime inhoud van deze stukken. Op deze kwestie zal het hof bij zijn motivering van de bewezenverklaring verder ingaan. Hetgeen aldaar wordt overwogen en vastgesteld, leidt tot de conclusie dat in deze zaak de omstandigheid dat tekstdelen gecensureerd zijn niet noopt tot enige verdere compensatie dan bij wege van de door het hof ingewonnen nadere informatie van de AIVD.

Het hof stelt in het kader van het de verdachte toekomende recht op informatie, zowel in belastende als in ontlastende zin, vast dat er geen sprake van is geweest dat het openbaar ministerie over informatie heeft beschikt die aan de verdachte is onthouden. Zulks is ook niet door de verdediging gesteld. Van een tekort aan ‘equality of arms’ in dat opzicht is geen sprake geweest en dus ook niet van de vraag of ‘disclosure’ had moeten plaatsvinden.

Op basis van hetgeen hiervoor met betrekking tot de materiële relevantie van ieder van de aangevoerde beperkingen en de ten aanzien van elk van deze gevolgde procedurele weg door het hof is overwogen en vastgesteld, is het hof, de gehele procedure overziend, van oordeel dat de verdachte een eerlijk proces heeft gehad, zodat de dienaangaande gevoerde verweren worden verworpen.

Reeds uit de omstandigheid dat de bedoelde documenten en het e-mailbericht telkens zijn geadresseerd aan een met name genoemde individuele persoon, in één geval aan een tweetal personen, moet worden afgeleid dat de intentie van de afzender er op gericht was om uitsluitend met deze personen de betreffende informatie te delen. Weliswaar heeft de afzender door de gekozen wijze van verzending en het karakter van de informatie de kans aanvaard dat ook anderen dan de geadresseerden (zoals familieleden, huisgenoten, betrokkenen bij de informatie) van deze informatie kennis zouden kunnen krijgen, maar niet kan gezegd worden dat hij aldus ook de naar algemene ervaringsregels als aanmerkelijk te achten kans heeft aanvaard dat deze informatie in dusdanig brede kring van personen bekend zou worden dat die informatie in beginsel voor iedere belangstellende bereikbaar zou worden. Van het opzettelijk ‘openbaar maken’ van de informatie in de zin van artikel 98a Sr is naar het oordeel van het hof dan ook geen sprake, zodat de verdachte van het hem onder 1 tot en met 5 telkens primair ten laste gelegde dient te worden vrijgesproken, zoals ook door de advocaat-generaal gevorderd.

Er is geen bewijs voorhanden dat de in de tenlastelegging bedoelde inlichting van de AIVD-burelen of een andere ‘verboden plaats’ afkomstig was, zodat de verdachte van het hem onder 5 subsidiair, tweede cumulatief, ten laste gelegde dient te worden vrijgesproken.

Het hof acht niet wettig en overtuigend bewezen dat de verdachte verantwoordelijk is voor het openbaar maken dan wel verstrekken of ter beschikking stellen aan een ander of anderen van de nota ‘stand van zaken van week 24’. Weliswaar is in deze belastend voor de verdachte dat hij dat document heeft opgeslagen op de P-schijf van zijn werkcomputer en dat het tekstgedeelte uit die nota, zoals aangetroffen in de ‘unallocated clusters’ van de harde schijf van de werkcomputer van de verdachte, exact overeenkomst met de (ongecensureerde) tekstdeel van het door de AIVD van NRC Handelsblad ontvangen stuk, maar dat levert op zich onvoldoende overtuigend bewijs op. In deze zaak is de kennelijk gehanteerde modus operandi (het anoniem opsturen van het document aan een derde) te weinig specifiek om als voldoende ondersteunend (schakel)bewijs te kunnen dienen. De verdachte dient dan ook van het onder 6 primair en subsidiair ten laste gelegde te worden vrijgesproken.

dat hij in de periode van 1 augustus 2004 tot en met 29 september 2004 in Nederland een inlichting waarvan de geheimhouding door het belang van de staat wordt geboden opzettelijk heeft verstrekt aan of ter beschikking gesteld van een tot kennisneming daarvan niet gerechtigd persoon, terwijl hij wist dat het een zodanige inlichting betrof, terwijl hij hierdoor een bijzondere ambtsplicht heeft geschonden

door toen en daar

twee pagina's met informatie afkomstig uit de ‘stand van zaken van week 31’— waarin werd gerelateerd over het Vuursche-onderzoek dat door de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst werd verricht — in een enveloppe (per post) te doen toekomen aan

[betrokkene 5] en [betrokkene 1], terwijl hij, verdachte, werkzaam was als audiobewerker bij de directie Democratische Rechtsorde van de A.I.V.D. en uit hoofde van die functie kon beschikken over die pagina's met informatie en terwijl hij, verdachte bij zijn aanstelling op de hoogte was gesteld van zijn verplichting tot geheimhouding van de gerubriceerde gegevens die te zijner kennis zouden komen

en

dat hij in de periode van 1 augustus 2004 tot en met 29 september 2004 in Nederland een inlichting die van een verboden plaats afkomstig was en tot de veiligheid van de staat in betrekking stond, opzettelijk heeft verstrekt aan of ter beschikking gesteld van een tot kennisneming daarvan niet gerechtigd persoon, terwijl hij wist dat het een zodanige inlichting betrof en terwijl hij hierdoor een bijzondere ambtsplicht heeft geschonden

door toen en daar

twee pagina's met informatie afkomstig uit de ‘stand van zaken van week 31’ waarin werd gerelateerd over het Vuursche-onderzoek dat door de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst werd verricht, en welke pagina's/informatie afkomstig waren/was van een plaats die in gebruik was bij de A.I.V.D., welke plaats als verboden plaats was aangewezen, in een enveloppe (per post) te doen toekomen aan [betrokkene 5] en [betrokkene 1], terwijl hij, verdachte, werkzaam was als audiobewerker bij de directie Democratische Rechtsorde van de A.I.V.D. en uit hoofde van die functie kon beschikken over die pagina('s)/informatie en terwijl hij, verdachte bij zijn aanstelling op de hoogte was gesteld van zijn verplichting tot geheimhouding van de gerubriceerde gegevens die te zijner kennis komen;

dat hij in de periode van 12 januari 2004 tot en met 29 september 2004 in Nederland een inlichting waarvan de geheimhouding door het belang van de staat wordt geboden opzettelijk heeft verstrekt aan of ter beschikking gesteld van een tot kennisneming daarvan niet gerechtigd persoon, terwijl hij wist dat het een zodanige inlichting betrof, terwijl hij hierdoor een bijzondere ambtsplicht heeft geschonden

door toen en daar

een pagina met een uitwerking van een telefoontap (van een telefoongesprek gevoerd op 12 januari 2004) van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (A.I.V.D.) in een enveloppe (per post) te doen toekomen aan [betrokkene 3], terwijl hij, verdachte, werkzaam was als audiobewerker bij de directie Democratische Rechtsorde van de A.I.V.D. en uit hoofde van die functie kon beschikken over die pagina en terwijl hij, verdachte, bij zijn aanstelling op de hoogte was gesteld van zijn verplichting tot geheimhouding van de gerubriceerde gegevens die te zijner kennis zouden komen

en

dat hij in de periode van 12 januari 2004 tot en met 29 september 2004 in Nederland een inlichting die van een verboden plaats afkomstig was en tot de veiligheid van de staat in betrekking stond, opzettelijk heeft verstrekt aan of ter beschikking gesteld van een tot kennisneming daarvan niet gerechtigd persoon, terwijl hij wist dat het een zodanige inlichting betrof en terwijl hij hierdoor een bijzondere ambtsplicht heeft geschonden

door toen en daar

een pagina met een uitwerking van een telefoontap (van een telefoongesprek gevoerd op 12 januari 2004) van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (A.I.V.D.), en welke pagina afkomstig was van een plaats die in gebruik was van de A.I.V.D., welke plaats als verboden plaats was aangewezen, in een enveloppe (per post) te doen toekomen aan [betrokkene 3], terwijl hij, verdachte, werkzaam was als audiobewerker bij de directie Democratische Rechtsorde van de A.I.V.D. en uit hoofde van die functie kon beschikken over die pagina en terwijl hij, verdachte, bij zijn aanstelling op de hoogte was gesteld van zijn verplichting tot geheimhouding van de gerubriceerde gegevens die te zijner kennis zouden komen;

dat hij in de periode van 1 augustus 2004 tot en met 29 september 2004 in Nederland een inlichting waarvan de geheimhouding door het belang van de staat wordt geboden opzettelijk heeft verstrekt aan of ter beschikking gesteld van een tot kennisneming daarvan niet gerechtigd persoon, terwijl hij wist dat het een zodanige inlichting betrof, terwijl hij hierdoor een bijzondere ambtsplicht heeft geschonden

door toen en daar

een (deel van een) pagina met een voorlopig verslag van een observatieteam (welk verslag is opgemaakt op 2 augustus 2004) dat relateerde over een observatie die ten behoeve van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (A.I.V.D.) werd verricht — in een enveloppe (per post) te doen toekomen aan [betrokkene 5], terwijl hij, verdachte, werkzaam was als audiobewerker bij de directie Democratische Rechtsorde van de A.I.V.D. en uit hoofde van die functie kon beschikken over die pagina('s) met informatie en terwijl hij, verdachte, bij zijn aanstelling op de hoogte was gesteld van zijn verplichting tot geheimhouding van de gerubriceerde gegevens die te zijner kennis zouden komen

en

dat hij in de periode van 1 augustus 2004 tot en met 29 september 2004 in Nederland een inlichting die van een verboden plaats afkomstig was en tot de veiligheid van de staat in betrekking stond, opzettelijk heeft verstrekt aan of ter beschikking gesteld van een tot kennisneming daarvan niet gerechtigd persoon, terwijl hij wist dat het een zodanige inlichting betrof en terwijl hij hierdoor een bijzondere ambtsplicht heeft geschonden

door toen en daar

een (deel van een) pagina met een voorlopig verslag van een observatieteam (welk verslag is opgemaakt op 2 augustus 2004) dat relateerde over een observatie die ten behoeve van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (A.I.V.D.) werd verricht en welk(e) (deel van een) pagina afkomstig was van een plaats die in gebruik was van de A.I.V.D., welke plaats als verboden plaats was aangewezen in een enveloppe (per post) te doen toekomen aan [betrokkene 5], terwijl hij, verdachte, werkzaam was als audiobewerker bij de directie Democratische Rechtsorde van de A.I.V.D. en uit hoofde van die functie kon beschikken over die pagina('s) met informatie en terwijl hij, verdachte, bij zijn aanstelling op de hoogte was gesteld van zijn verplichting tot geheimhouding van de gerubriceerde gegevens die te zijner kennis zouden komen;

dat hij in de periode van 5 augustus 2004 tot en met 29 september 2004 in Nederland een inlichting waarvan de geheimhouding door het belang van de staat wordt geboden opzettelijk heeft verstrekt aan of ter beschikking gesteld van een tot kennisneming daarvan niet gerechtigd persoon, terwijl hij wist dat het een zodanige inlichting betrof, terwijl hij hierdoor een bijzondere ambtsplicht heeft

door toen en daar

een pagina met een uitwerking van een telefoontap (van een telefoongesprek gevoerd op 5 augustus 2004) van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (A.I.V.D.) in een enveloppe te doen toekomen aan [betrokkene 2], terwijl hij, verdachte, werkzaam was als audiobewerker bij de directie Democratische Rechtsorde van de A.I.V.D. en uit hoofde van die functie kon beschikken over die pagina en terwijl hij, verdachte, bij zijn aanstelling op de hoogte was gesteld van zijn verplichting tot geheimhouding van de gerubriceerde gegevens die te zijner kennis zouden komen

en

dat hij in de periode van 5 augustus 2004 tot en met 29 september 2004 in Nederland een inlichting die van een verboden plaats afkomstig was en tot de veiligheid van de staat in betrekking stond, opzettelijk heeft verstrekt aan of ter beschikking gesteld van een tot kennisneming daarvan niet gerechtigd persoon, terwijl hij wist dat het een zodanige inlichting betrof en terwijl hij hierdoor een bijzondere ambtsplicht heeft geschonden

door toen en daar

een pagina met een uitwerking van een telefoontap (van een telefoongesprek gevoerd op 5 augustus 2004) van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (A.I.V.D.), en welke pagina afkomstig was van een plaats die in gebruik was van de A.I.V.D., welke plaats als verboden plaats was aangewezen, in een enveloppe te doen toekomen aan [betrokkene 2], terwijl hij, verdachte, werkzaam was als audiobewerker bij de directie Democratische Rechtsorde van de A.I.V.D. en uit hoofde van die functie kon beschikken over die pagina en terwijl hij, verdachte, bij zijn aanstelling op de hoogte was gesteld van zijn verplichting tot geheimhouding van de gerubriceerde gegevens die te zijner kennis zouden komen;

dat hij in de periode van 1 april 2004 tot en met 29 september 2004 in Nederland een inlichting waarvan de geheimhouding door het belang van de staat wordt geboden opzettelijk heeft verstrekt aan of ter beschikking gesteld van een tot kennisneming daarvan niet gerechtigd persoon, terwijl hij wist dat het een zodanige inlichting betrof,

door toen en daar

een e-mailbericht te verzenden aan [betrokkene 3] met (onder meer) de volgende tekst: ‘Ik heb namelijk uit een betrouwbare bron vernomen dat er een aantal personen zijn waarmee jij tel. contact hebt worden afgeluisterd, i.v.m. radicaliseringstendensen in NL en internationaal terrorisme. Het betreft namelijk personen binnen de A..L…’ en ‘Verder is ook gebleken dat er een belangrijke figuur is binnen de A..L… die ruimtes voor vergaderingen van deze organisatie regelt alle info (notulen en dergel.) doorspeelt aan M..khabarat en dat men dan tijdens de vergaderingen ook meekijkt en luistert d.m.v. technische snufjes in die ruimte. Dit zijn geen vermoedens maar werkelijkheid.’.

Hetgeen meer of anders is tenlastegelegd, is niet bewezen. De verdachte moet daarvan worden vrijgesproken.

Voorzover in de tenlastelegging taal- en/of schrijffouten voorkomen, zijn deze in de bewezenverklaring verbeterd. Blijkens het verhandelde ter terechtzitting is de verdachte daardoor niet geschaad in de verdediging.

De verdediging heeft betoogd — kort samengevat — dat niet bewezen kan worden verklaard dat de in de tenlastelegging genoemde informatie is aan te merken als inlichtingen waarvan de geheimhouding door het belang van de Staat wordt geboden dan wel als inlichtingen die van een verboden plaats afkomstig zijn en tot de veiligheid van de Staat in betrekking staan, zoals bedoeld in artikel 98 van het Wetboek van Strafrecht.

Het hof overweegt hieromtrent als volgt.

Bij artikel 98 van het Wetboek van Strafrecht is strafbaar gesteld — kort gezegd en voor zover hier van belang — het opzettelijk verstrekken aan of ter beschikking stellen van een niet gerechtigde derde van inlichtingen waarvan de geheimhouding door het belang van de Staat wordt geboden en van inlichtingen die van een verboden plaats afkomstig zijn en tot de veiligheid van de Staat in betrekking staan.

Volgens artikel 80ter van het Wetboek van Strafrecht wordt onder ‘verboden plaats’ verstaan iedere plaats die als verboden plaats is aangewezen ingevolge de Wet bescherming staatsgeheimen.

Ter beantwoording van de vraag of een gegeven, afkomstig van de AIVD, een ‘staatsgeheim’ vormt of een inlichting van een verboden plaats afkomstig en tot de veiligheid van de Staat in betrekking staand als bedoeld in artikel 98 van het Wetboek van Strafrecht, zijn relevant — in willekeurige volgorde — het Voorschrift informatiebeveiliging rijksdienst-bijzondere informatie (Vir-bi), de Wet bescherming staatsgeheimen en de bepalingen van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2002 (Wiv 2002).

Artikel 1 van het Vir-bi luidt, voorzover hier van belang:

In dit besluit wordt verstaan onder:

Artikel 5 van het Vir-bi luidt, voorzover hier van belang:

Staatsgeheimen worden als volgt gerubriceerd:

Artikel 1 van de Wet bescherming staatsgeheimen luidt:

Elke plaats in gebruik bij de staat of bij een staatsbedrijf kan ter bescherming van gegevens, waarvan de geheimhouding door het belang van de veiligheid van de staat wordt geboden, door Ons als verboden plaats worden aangewezen.

Bij Koninklijke Besluiten van 25 augustus 1993 respectievelijk 24 februari 2003 zijn als verboden plaats aangewezen het bij de Binnenlandse Veiligheidsdienst (thans AIVD) in gebruik zijnde gebouw Dr. v.d. Stamstraat 1 te Leidschendam respectievelijk het bij de AIVD in gebruik zijnde gebouw ‘Damsigt’, linkertoren en aangrenzende helft van de laagbouw, Oosteinde 208 te Voorburg.

De wettelijke taak van de AIVD is vastgelegd in artikel 6, tweede lid, van de Wiv 2002. In de onderhavige zaak is onderstaand aspect van die taak in het bijzonder relevant:

Blijkens het ambtsbericht van het hoofd van de AIVD van 10 februari 2005 stelt die dienst zich op het standpunt dat in het licht van de in de Wiv 2002 opgenomen bepalingen betreffende de geheimhouding van gegevens van de AIVD, deze dienst zijn taak slechts effectief kan uitvoeren binnen een zekere mate van geheimhouding, te weten van het actuele kennisniveau, de bronnen en de werkwijze(n) van die dienst.

Voorts vermeldt dit ambtsbericht dat de AIVD-documenten ‘Stand van zaken week 31’, ‘Telefoontapverslag 12 januari 2004’, ‘Observatieverslag 2 augustus 2004’ en ‘Telefoontapverslag 5 augustus 2004’ betrekking hebben op lopende, zeer gevoelige operationele activiteiten van de AIVD in het kader van zijn wettelijke taakuitvoering ten aanzien van terrorismebestrijding.

Het hof is van oordeel dat in het kader van voormelde wettelijke taak van de AIVD ten aanzien van terrorismebestrijding het belang van de staat meebrengt dat het actuele kennisniveau, de (menselijke) bronnen en de operationele werkwijzen van de AIVD geheim worden gehouden en voorts dat informatie daaromtrent tot de veiligheid van de staat in betrekking staat.

Binnen dit toetsingskader zal het hof zelfstandig de vraag beantwoorden of de in de bewezenverklaringen genoemde informatie is aan te merken als ‘staatsgeheim’ of tot de veiligheid van de Staat in betrekking staand, zoals bedoeld in artikel 98, eerste respectievelijk tweede lid, van het Wetboek van Strafrecht.

De formele rubricering van de informatie als bedoeld in artikel 5 van het Vir-bi is in dit verband derhalve voor het hof niet van belang, nog daargelaten dat — zo neemt het hof waar — binnen de AIVD kennelijk niet op alle onderdelen consensus bestaat over de rubricering, zij het dat ten aanzien van alle AIVD documenten volgens die dienst in elk geval sprake is van staatsgeheimen.

Een en ander brengt mee dat alle nadere verzoeken die betrekking hebben op de rubricering door de AIVD worden afgewezen als zijnde niet noodzakelijk voor enige in deze zaak te nemen beslissing.

Het hof is ter beantwoording van de vraag of de kwestieuze informatie is aan te merken als ‘staatsgeheim’ of als een inlichting tot de veiligheid van de Staat in betrekking staand aangewezen op de zich in het dossier bevindende teksten van ‘Stand van zaken week 31’ (feit 1), ‘Telefoontapverslag 12 januari 2004’ (feit 2), ‘Observatieverslag 2 augustus 2004’ (feit 3) en ‘Telefoontapverslag 5 augustus 2004’ (feit 4), voor zover deze stukken in gecensureerde vorm bij ambtsbericht van de AIVD van 15 maart 2005 aan het dossier zijn toegevoegd, op de (ongecensureerde) tekst van het e-mail bericht van 10 april 2004 (feit 5), alsmede op de toelichtingen die door de AIVD op deze stukken zijn verstrekt, in het bijzonder zoals die zijn vervat in voormeld ambtsbericht van het hoofd van de AIVD van 10 februari 2005 en in het ambtsbericht van het plaatsvervangend hoofd van de AIVD van 28 december 2006, welk laatste bericht blijkens diens proces-verbaal van 29 december 2006 is geverifieerd door de landelijke officier van justitie terrorismebestrijding.

Het hof acht zich aan de hand van deze gegevens, in onderlinge samenhang bezien, voldoende in staat om de aard en het karakter van deze informatie te begrijpen en te beoordelen. Daartoe is het naar het oordeel van het hof niet noodzakelijk om te beschikken over — of inzage te hebben in de geheel ongecensureerde versies van de informatie. In dit verband heeft het hof met zijn opdracht bij tussenarrest, strekkende tot het inwinnen van een nader ambtsbericht over de typering en over de duiding van het staatsveiligheidsbelang van de in de gecensureerde tekstgedeelten vervatte informatie, beoogd optimaal inzicht te verkrijgen in de aard en het karakter van de informatie. Alhoewel de AIVD met het ambtsbericht van 28 december 2006 (geverifieerd door de landelijke officier van justitie terrorismebestrijding) zich niet geheel naar de letter aan die opdracht heeft gehouden, heeft het hof aan de hand van de voorliggende teksten in samenhang met de toelichtingen van de AIVD in de ambtsberichten van 10 februari 2005 en 28 december 2006 in voldoende mate bedoeld inzicht verkregen.

Dit brengt mee dat alle nadere verzoeken, die er direct of indirect toe strekken de inhoud van de gecensureerde tekstgedeelten in ruimere mate te doen onthullen, als niet noodzakelijk voor enige in deze zaak te nemen beslissing worden afgewezen, waarbij het hof voorts verwijst naar hetgeen in het tussenarrest omtrent de exclusieve competentie van de AIVD in deze is overwogen.

De verdediging maakt in het kader van haar verweren in deze een strak onderscheid tussen de gecensureerde en ongecensureerde tekstgedeelten van de gelekte documenten. Een zodanige onderscheiding miskent evenwel dat de gecensureerde gedeelten hun mogelijk staatsgeheime karakter ontlenen aan hun context met de niet-gecensureerde gedeelten, zodat de teksten in zoverre onsplitsbaar zijn. Het hof zal die teksten dan ook als één geheel in ogenschouw nemen. Voor heropening van het onderzoek om de verdediging in de gelegenheid te stellen het niet-geheime karakter van de niet-gecensureerde tekstgedeelten aan te tonen, zoals door de verdediging bepleit, is dan ook geen noodzaak aanwezig.

Met inachtneming van vorenstaande overwegingen zal het hof thans overgaan tot de beoordeling van de in de bewezenverklaringen vervatte informatie, als volgt.

‘Stand van zaken week 31’:

Uit dit document, zoals dit zich bij de stukken bevindt, blijkt in het bijzonder dat daarin concrete onderzoeksresultaten worden vermeld met betrekking tot personen behorende tot een islamitische groepering, terwijl daarin ook melding wordt gemaakt van een bron van de AIVD. Volgens de aangifte van 29 september 2004 betreft dit document een onderzoek van de AIVD naar een groepering, welk onderzoek de naam ‘Vuursche-onderzoek’ draagt. Volgens de toelichting in het ambtsbericht van 28 december 2006 heeft dit document betrekking op lopende, zeer gevoelige operationele activiteiten van de AIVD in het kader van terrorismebestrijding en leidt openbaarmaking tot schade aan het belang van de Staat, omdat hiermee bekend wordt op welke wijze en naar wie of welke organisaties de AIVD onderzoek verricht en welke modus operandi van terroristische groeperingen bij de AIVD bekend is, en zicht wordt gegeven op de identiteit van een menselijke bron van de AIVD en met welke buitenlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten de AIVD in dit kader samenwerkt.

‘Telefoontapverslag 12 januari 2004’:

Dit document betreft het verslag van een telefoongesprek tussen twee personen, die concrete informatie uitwisselen over personen en een instelling. Volgens de toelichting in het ambtsbericht van 28 december 2006 staan die twee personen vanwege hun activiteiten in de aandacht van de AIVD. Die activiteiten vinden volgens de dienst plaats in extreem Arabisch-nationalistisch kader en betreffen mogelijke financiering van terroristische groeperingen. Openbaarmaking leidt — aldus de toelichting — tot schade aan de belangen van de Staat, omdat hiermee bekend wordt naar wie of naar welke organisaties de AIVD onderzoek verricht.

‘Observatieverslag 2 augustus 2004’:

Dit document betreft een verslag van bevindingen met betrekking tot een observatie, waarin bewegingen van personen bij bepaalde panden worden beschreven en becommentarieerd. Volgens de toelichting in het ambtsbericht van 28 december 2006 betreft ook deze observatie een operationele activiteit van de AIVD in het kader van terrorismebestrijding en leidt openbaarmaking tot schade aan de belangen van de Staat, omdat hiermee het actueel kennisniveau van de AIVD bekend wordt gemaakt.

‘Telefoontapverslag 5 augustus 2004’:

Dit document betreft de uitwerking van een getapt telefoongesprek tussen twee personen, die over een zekere ‘Mohamed’ spreken. Volgens de toelichting in het ambtsbericht van 28 december 2006 zijn deze twee personen betrokken bij een terroristisch netwerk in Nederland en leidt openbaarmaking van dit stuk tot schade aan de belangen van de Staat, omdat hiermee zicht wordt gegeven of kan worden gegeven aan leden van dat terroristisch netwerk in de identiteit van menselijke bronnen in hun kringen. Het bekend worden van die bronnen leidt tot het wegvallen van gegevens die van belang zijn voor de bestrijding van terrorisme, tot afschrikking van potentiële bronnen van de AIVD en risico's voor de veiligheid van die bronnen, aldus de toelichting.

‘E-mail bericht van 10 april 2004’:

In dit bericht waarschuwt de afzender de beoogde ontvanger voor het feit dat personen, met wie laatstgenoemde telefonisch contact heeft, in de belangstelling staan van de AIVD en dat die personen worden afgeluisterd in verband met radicaliseringtendensen in Nederland en internationaal terrorisme. Ook geeft de afzender informatie prijs over een afluisteroperatie van de AIVD en over de daarbij gebezigde werkwijze.

De in elk van deze stukken vervatte informatie biedt naar het oordeel van het hof telkens onmiskenbaar zicht op het actuele kennisniveau en/of de (menselijke) bronnen en/of de operationele werkwijzen van de AIVD, zoals ook (behoudens ten aanzien van het emailbericht van 10 april 2004) in het ambtsbericht van 10 februari 2005 is verwoord.

Op grond van het vorenstaande komt het hof tot het oordeel dat de in de bewezenverklaringen genoemde informatie is aan te merken als inlichtingen waarvan de geheimhouding door het belang van de Staat wordt geboden en die tot de veiligheid van de Staat in betrekking staan, zoals bedoeld in artikel 98 van het Wetboek van Strafrecht.

Met uitzondering van het e-mail bericht van 10 april 2004 is de in elk van voornoemde stukken vervatte informatie blijkens de door het hof gebezigde bewijsmiddelen afkomstig van de AIVD-burelen te Leidschendam/Voorburg, derhalve van een verboden plaats als bedoeld in artikel 98 van het Wetboek van Strafrecht.

Het in deze gevoerde bewijsverweer wordt dan ook verworpen, terwijl alle daarmee verband houdende verzoeken als niet noodzakelijk worden afgewezen.

Op grond van de door het hof gebezigde bewijsmiddelen acht het hof wettig en overtuigend bewezen dat de verdachte de hiervoor als bewezen verklaard omschreven feiten heeft gepleegd. De door het hof gehanteerde bewijsconstructie luidt samengevat als volgt.