HR, 26-06-2009, nr. 07/11610

De eiser tot cassatie, [eiser]3., is met de verweerder in cassatie, [verweerder], een overeenkomst aangegaan. Deze overeenkomst is vastgelegd in een op 7 november 2002 gedateerd en op 11 november 2002 ondertekend schriftelijk contract. Het contract is opgesteld door [verweerder]. Partijen hebben zich bij het aangaan van de overeenkomst niet laten bijstaan door juridische adviseurs.

De overeenkomst houdt — kort gezegd — in dat [eiser] een auto van het merk Ferrari van [verweerder] koopt voor € 213.478,- en dat [eiser] de overeengekomen prijs zal voldoen door een partij bloembollen en de daarbij behorende verkoopcontracten aan [verweerder] te leveren. In het contract, dat de vorm heeft van een aan [eiser] gerichte brief4., staat onder andere:

Ten aanzien van de bloembollentransacties die in de overeengekomen inbetalinggeving een rol spelen is vastgesteld:

[Verweerder] heeft [eiser] aangesproken tot betaling van de bij de koop van de Ferrari overeengekomen koopsom. [Verweerder] voerde in hoofdzaak aan dat de hem ten goede gekomen verkoopopbrengst van de bloembollen nihil is geweest.

Van [eiser] voerde verweer en stelde een reconventionele vordering in.

In de eerste aanleg wees de rechtbank de vordering van [verweerder] toe en de reconventionele vordering van [eiser] af.

Op het namens [eiser] ingestelde hoger beroep heeft het hof, na het wijzen van een tussenarrest waarin een inmiddels niet meer terzake doende bewijsopdracht werd gegeven, het vonnis van de eerste aanleg bekrachtigd.

[Eiser] heeft tijdig en regelmatig cassatieberoep laten instellen6.. Namens [verweerder] is geconcludeerd tot verwerping en is voorwaardelijk incidenteel cassatieberoep ingesteld. [Eiser] heeft laten concluderen tot verwerping van dat cassatieberoep. De standpunten van partijen zijn over en weer schriftelijk toegelicht. Van de kant van [verweerder] is gedupliceerd.

Onderdeel 1 van het middel klaagt over de formulering van rov. 1.1 van het bestreden (eind)arrest, waar gewag wordt gemaakt van het niet ontvangen van de opbrengst van de bloembollen in verband met problemen bij het incasseren van de vordering(en) in kwestie.

De klacht lijkt mij ongegrond. De door het hof gekozen formulering beoogt kennelijk de essentie van [verweerder]s betoog samen te vatten: te weten dat de bloembollen niet de hem, [verweerder], in het vooruitzicht gestelde opbrengst hebben opgeleverd omdat die niet — althans: niet ten gunste van [verweerder] — gerealiseerd is. De door het hof gekozen weergave doet voldoende recht aan het namens [verweerder] aangevoerde en is (dan ook) als voldoende begrijpelijk aan te merken. De uitleg van het namens partijen betoogde is overigens voorbehouden aan de rechters in feitelijke instantie7..

Onderdeel 2 klaagt over onbegrijpelijkheid van de door het hof aan de overeenkomst van partijen gegeven uitleg. Daarbij zou eenzijdig acht zijn geslagen op de bedoelingen en verwachtingen van [verweerder], en onvoldoende zijn gerespondeerd op een reeks in het onderdeel aangewezen (‘uitleg’-)argumenten van de kant van [eiser].

Ook deze klacht beoordeel ik als ongegrond.

Bij een uitleg zoals die in de onderhavige zaak van het hof werd gevraagd komt het aan op de zin die de contractspartijen over en weer redelijkerwijs aan het overeengekomene mochten toekennen en op wat zij te dien aanzien van elkaar mochten verwachten8.. De werkelijke bedoelingen dan wel verwachtingen van ieder van de partijen — waarvan in een geval als het onderhavige in de rede ligt, dat die van elkaar verschillen9. — zijn dus niet beslissend: het gaat om een beoordeling van wat, bezien vanuit de posities van partijen over en weer, en met inachtneming van de redelijkheid, als de zin van het overeengekomene moet worden aangemerkt.

Wanneer men dit gegeven onderzoekt is de meer of minder geobjectiveerde zin of ‘bedoeling’ die tenslotte wordt gevonden, naar de aard der dingen — vaak — een ‘bedoeling’ die overeenkomt met (althans: die nadert tot) het standpunt van de partij wier zienswijze de rechter als de meest aannemelijke beoordeelt: de van die zijde verdedigde uitleg wordt dan aangemerkt als de uitleg die de zin die partijen over een weer in redelijkheid aan het overeengekomene mochten geven, het beste benadert.

Dat betekent dan (natuurlijk) niet dat de rechter zich alleen, of eenzijdig, op de subjectieve bedoelingen van die partij heeft georiënteerd (en ook niet dat de rechter aan de subjectieve bedoelingen van de andere partij voorbij is gegaan).

De rechter heeft bij de zojuist als illustratie te berde gebrachte beoordeling de strekking — de zin — van het overeengekomene zoals die in redelijkheid aan de partijen over en weer moet worden toegerekend, vastgesteld; en omdat daarbij het standpunt van een van beide partijen heeft gezegevierd, benadert die strekking de door die partij verdedigde (ook: subjectieve) bedoeling allicht beter, dan de subjectieve bedoeling die de andere partij blijkt te hebben gehad. Met eenzijdig ‘voortrekken’ van de bedoeling van de ene partij boven, c.q. vóór, de bedoeling van de andere heeft dit niets uitstaande.

Bij een beoordeling zoals wij die hier voor ogen hebben, kent de rechter aan de argumenten van de zegevierende partij een groter gewicht toe dan aan de argumenten van de in het ongelijk gestelde partij. De motivering van het gegeven oordeel vertoont dan ook vaak het beeld, dat daarin de argumenten van de zegevierende partij die de rechter als doorslaggevend heeft aangemerkt, worden aangehaald. Dat betekent natuurlijk niet dat aan de argumenten van de andere partij geen aandacht is besteed; het geeft slechts aan welke argumenten de rechter hebben gebracht tot de in het gegeven oordeel gemaakte keuze. Daarmee is dat oordeel in de meeste gevallen ook voldoende gemotiveerd: de motivering maakt duidelijk op welke gronden de rechter tot het gegeven oordeel is gekomen. Dat de overigens aangevoerde argumenten niet tot een andere beoordeling hebben geleid, ligt in zo'n motivering besloten. Dat nog eens expliciet vermelden heeft weinig zin, en is in elk geval rechtens niet vereist10..

Het zojuist gezegde doet in de onderhavige zaak ongetwijfeld opgeld: de reeks argumenten die in middelonderdeel 2 (tweede cijferreeks) wordt weergegeven bevat geen argumenten die, eenmaal gegeven de motivering die het hof aan zijn andere uitleg van de overeenkomst ten grondslag had gelegd, nog bespreking behoefden. De door het hof gegeven motivering maakt meer dan voldoende duidelijk dat het hof deze argumenten als van onvoldoende gewicht heeft beoordeeld, en die beoordeling kan men zonder verdere uitleg begrijpen11.. Overigens: op enkele in deze reeks genoemde argumenten (bijvoorbeeld het bij cijfer 7 genoemde argument) is het hof, in mijn zienswijze dus: ten overvloede, wél expliciet ingegaan12..

Aan het slot van middelonderdeel 2 lijkt — op grond van het eerder in dit onderdeel betoogde — ook een rechtsklacht te worden geformuleerd; te weten, dat het hof met de gegeven motivering blijk zou hebben gegeven, de hier geldende uitleg-maatstaf te hebben miskend.

Na het voorafgaande zal duidelijk zijn dat ik (ook) die klacht als ondoeltreffend beoordeel, en waarom dat zo is.

Ik merk, volledigheidshalve, nog op dat de hier vermelde stelling die ertoe strekt dat de opgesomde argumenten voor een andere uitleg van de overeenkomst van partijen dan de namens [eiser] verdedigde geen ruimte laten, mij van iedere grond ontbloot lijkt. De door het hof gekozen uitleg kan men geredelijk als de meest voor de hand liggende beoordelen — en beduidend minder aannemelijk dan de namens [eiser] verdedigde uitleg, is die zeker niet.

Onderdeel 3 klaagt over de verwerping van het namens [eiser] gedane beroep op gebrek aan initiatieven of inspanningen aan de kant van [verweerder] om de hem in het vooruitzicht gestelde opbrengsten te realiseren.

Het hof heeft dit argument van [eiser]s kant verworpen in de rov. 2.2 en 2.3. Rov. 2.2 strekt er (uiteraard: in mijn lezing van die, overigens bepaald niet onheldere, overweging) toe dat de overeenkomst van partijen geen verplichting aan de kant van [verweerder] inhoudt om activiteiten met het oog op de realisatie van de opbrengst van de bloembollen te ontplooien; en dat het, dat zo zijnde, op de weg van [eiser] zou liggen om te wijzen op concrete stappen die van [verweerder] gevergd hadden mogen worden en die (ten onrechte) achterwege zouden zijn gebleven.

Ook deze overweging berust in overwegende mate op uitleg van de overeenkomst van partijen. Die uitleg lijkt mij plausibel en goed te begrijpen: de overeenkomst waarover partijen strijden zag op inbetalinggeving doordat aan [verweerder] de beschikking werd gegeven over twee partijen nog te vermeerderen bloembollen, aanvankelijk klaarblijkelijk geplaatst bij een kweker (vermeerderaar13.) en mogelijk later, na de vermeerdering, bij een opslag- en/of distributiebedrijf14.. In verband met deze bloembollen zijn via weer een ander bedrijf, SBC, koopbrieven verzorgd jegens [betrokkene 2] en Bulb Invest B.V. Alle genoemde stappen vonden blijkbaar plaats zonder dat [verweerder] daarmee enige bemoeiing had15., en van hem werden bemoeiingen in dit verband ook kennelijk niet verwacht.

Verder haalt het hof in rov. 1.2 aan dat [verweerder] leek is op het gebied van bloembollen terwijl [eiser] dat niet is.

Tegen de aldus in het kort geschetste achtergrond vind ik het goed te begrijpen dat het hof de overeenkomst zo heeft uitgelegd dat van [verweerder] geen activiteit met betrekking tot de kweek, verkoop, levering en betaling van de bloembollen werd verlangd. Al die zaken waren ogenschijnlijk toevertrouwd aan wél in de branche ingewijde vaklui (en de gedachte dringt zich op dat dat was gebeurd op initiatief van [eiser], zelf ook in de branche ingewijd). Dan ligt inderdaad bepaald niet voor de hand dat [verweerder] zou hebben moeten begrijpen dat er in sommige opzichten ook initiatieven of inspanningen van hem werden verwacht (en al helemaal niet, welke initiatieven etc. dat dan zouden zijn).

Aan de hand van de zojuist besproken uitleg van de overeenkomst kon het hof ook geredelijk oordelen dat het aan [eiser] was om nader aan te geven welke stappen, in weerwil van de zojuist besproken contra-indicaties, tóch van [verweerder] verwacht hadden mogen worden. Het oordeel dat van [eiser] hiermee in gebreke was gebleven, tenslotte, is bij uitstek plausibel (dat oordeel wordt in de cassatieklachten ook niet bestreden).

Bij de beoordeling van de hier bestreden overwegingen van het hof is nog in aanmerking te nemen dat van de kant van [eiser] in appel aanvankelijk het standpunt was ingenomen dat de bollen waarop de inbetalinggeving betrekking had wél zouden zijn verkocht en dat [verweerder] wél een adequate opbrengst zou hebben gerealiseerd (zie bijvoorbeeld rov. 2.1 van het tussenarrest van 14 december 2006). Aan de hand van deze stelling(en) heeft het hof in dat tussenarrest een bewijsopdracht ten laste van [verweerder] gegeven. Pas daarna heeft [eiser] de hier bedoelde stelling (bij de na dit tussenarrest plaatsgevonden comparitie) ingetrokken.

Na deze opmerkelijke ontwikkeling van het partijdebat valt eens te meer te begrijpen dat het hof van [eiser] verlangd heeft dat die aan het wezenlijk andere betoog dat nadien op de voorgrond kwam te staan, een concrete onderbouwing ‘meegaf’16..]

Op deze bedenkingen stuit de reeks klachten die in onderdeel 3 wordt aangevoerd, volgens mij in zijn geheel af. Ik loop die klachten niettemin punt voor punt na:

Onderdeel 4 klaagt over 's hofs uitleg van de overeenkomst van partijen als een koop (dan wel ruil) met een voorwaardelijke inbetalinggevings-bepaling, en niet als (mede) een overeenkomst van borgtocht. Ik bespreek de verschillende subalinea's van de klacht achtereenvolgens:

Onderdeel 5 herhaalt een in de feitelijke instanties gevoerd verweer dat op het volgende neerkomt:

Het hof heeft dit verweer op onweerlegbare gronden verworpen. Reeds de tegenwerping dat [verweerder] geen schadevergoeding vordert maar nakoming van de in de overeenkomst neergelegde betalingsregeling, kan de door het hof gevonden uitkomst dragen.

Ik wil intussen kwijt, dat ik zelf het onderhavige verweer van [eiser] als onbegrijpelijk beoordeel: als men een bij een koopovereenkomst in het vooruitzicht gestelde koopprijs niet ontvangt, lijdt men tot het bedrag van die koopprijs schade. Dat men later het voorwerp van de koop in kwestie voor een lagere prijs heeft teruggekocht verandert daar niets aan: het blijft zo dat men de koopprijs waarop men recht had (en waarop men ook recht behoudt), niet heeft gekregen.

Het middelonderdeel doet, ten betoge dat redelijkheid en billijkheid hier iets anders zouden meebrengen, beroep op drie gegevens: de teruggekochte Ferrari zou (eigenlijk) een waarde vertegenwoordigen gelijk aan de gederfde (oorspronkelijke) koopprijs; het is niet aan [eiser] te wijten dat de opbrengst van de bollen niet gerealiseerd is; en [verweerder] zou zijn tekortgeschoten in de van deze te verwachten inspanningen om de opbrengst te realiseren. Het zal duidelijk zijn dat deze argumenten niet tot de daarmee aangedrongen uitkomst (kunnen) leiden:

Het zesde — en, stel ik met enige opluchting vast, laatste — onderdeel klaagt over het voorbijgaan aan [eiser]s bij Memorie van Grieven gedane bewijsaanbod.

In de hier aangehaalde alinea's uit de Memorie van Grieven vindt men het volgende:

Van de verder in deze alinea genoemde feiten heeft het hof kennelijk geoordeeld dat die, ook als zij vast zouden staan, niet tot een andere uitleg van de overeenkomst zouden kunnen leiden (en daarom uitgesproken dat de desbetreffende bewijsgegevens irrelevant waren). Dat is ook goed te begrijpen: als men de gegevens in aanmerking neemt die het hof in rov. 1.5 – 1.8 heeft aangewezen als gronden voor de door hem aanvaarde uitleg, valt inderdaad niet in te zien dat de feiten waarnaar alinea 88 verwijst daar noemenswaardig aan kunnen toe- of afdoen. Dat het hof heeft gemeend dat zijn uitleg ook bij volledig vaststaan van de desbetreffende feiten (die ik zou kwalificeren als ‘randverschijnselen’) ongewijzigd zou blijven, lijkt mij dan ook noch rechtens aanvechtbaar noch onverenigbaar met de motiveringsplicht.

Het bewijsaanbod uit alinea 66 van de pleitnota namens [eiser] in appel, waarnaar in deze klacht eveneens wordt verwezen, leed aan dezelfde gebreken als zojuist in alinea 25 onder ogen werden gezien: de aldaar bij het eerste en vierde ‘gedachtestreepje’ genoemde gegevens betreffen geen concrete, voor bewijslevering vatbare feiten; en voor zover dat voor de overigens vermelde gegevens al anders zou zijn, gaat het telkens om feiten die voor de beslissing zoals het hof die heeft gegeven, niet terzake deden; zodat bewijslevering niet in aanmerking kwam.

Subonderdeel 6 sub 2) gaat uit van de mogelijkheid dat het hof zijn oordeel aan de hand van een — verboden — prognose van de resultaten van de aangeboden bewijslevering heeft gevormd. Dat heeft het hof echter klaarblijkelijk niet gedaan.

De hiervóór ten beste gegeven beschouwingen leiden ertoe dat het principale middel in alle onderdelen als ongegrond moet worden beoordeeld. Als de Hoge Raad die mening deelt komt het incidentele cassatieberoep niet in behandeling.

Voor het andere geval vermeld ik, dat ik denk dat het incidentele middel op een verkeerde lezing van de bestreden beslissing berust. Ik denk namelijk dat, anders dan dit middel tot uitgangspunt neemt, het hof niet — impliciet — heeft geoordeeld dat [verweerder] inderdaad het gebrek aan initiatief aan de dag heeft gelegd dat [eiser] hem had verweten. Het hof heeft dit in het midden gelaten, en op ‘unrelated grounds’ geoordeeld dat [eiser]s beroep op dit gegeven moest worden afgewezen. Bij eventuele vernietiging en verwijzing zou dus alsnog aan de orde kunnen komen of de onderhavige stellingen van [eiser] feitelijk gegrond zijn.

Voor het geval ik dit verkeerd zie en de aan het incidentele middel ten grondslag liggende lezing van het arrest van het hof juist zou zijn, geldt het omgekeerde: dan zou dit middel met recht klagen dat voorbij is gegaan aan (in het middel aangewezen21.) stellingen van [verweerder] die ertoe strekken, af te dingen op de feitelijke juistheid van de in dit verband aan hem verweten inactiviteit. Een materieel oordeel daarover mocht het hof niet geven zonder daar deze stellingen bij te betrekken.

Ik concludeer tot verwerping van het principale cassatieberoep.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden