HR, 15-10-2019, nr. 18/02774

Nummer 18/02774

Zitting 3 september 2019

D.J.M.W. Paridaens

In de zaak

[verdachte] ,

geboren te [geboorteplaats] op [geboortedatum] 1990,

hierna: de verdachte.

4. Voor deze zaak zijn de volgende artikelen van de Havenbeheersverordening Rotterdam 2010 van belang.

- Art. 4.6:

“1. Het is verboden om in door het college aan te wijzen gebieden aan boord van een binnenschip een generator te gebruiken.

2. Het college kan van het in het eerste lid gestelde verbod ontheffing of vrijstelling verlenen.”

- Art. 14.2:

“Overtreding van het bepaalde bij of krachtens deze verordening wordt gestraft met hechtenis van ten hoogste drie maanden of geldboete van de tweede categorie.”

5. Ten laste van de verdachte is bewezenverklaard dat:

“hij op 27 april 2015, te Rotterdam, aan de Maashavenkade (ter hoogte van oeverfrontnummer [001] ), zijnde een ligplaats waarop de Havenbeheersverordening Rotterdam 2010 van toepassing is en een door het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Rotterdam aangewezen gebied, als schipper van een binnenschip, genaamd ‘[A]’, met dat schip aldaar ligplaats heeft genomen, terwijl aan boord van dat binnenschip een generator werd gebruikt.”

6. Niet ter discussie staat dat het binnenschip zich bevond in een door het college aangewezen gebied. Ook staat niet ter discussie dat aan boord van het binnenschip waarvan de verdachte schipper was, een generator is gebruikt.

7. Het eerste middel klaagt over de verwerping door het hof van het beroep op noodtoestand.

8. Het hof heeft het verweer waarop het middel betrekking heeft als volgt samengevat en verworpen:

“Ter terechtzitting in hoger beroep heeft de raadsman het verweer gevoerd dat de verdachte dient te worden ontslagen van alle rechtsvervolging, nu hij heeft gehandeld uit overmacht/noodtoestand, een en ander zoals nader toegelicht in de door de raadsman overgelegde pleitnota.

[…]Het hof verwerpt dit verweer.

Naar het oordeel van het hof is er geen sprake van overmacht dan wel een noodtoestand, nu de verdachte de mogelijkheid had uit te wijken naar een ligplaats waar geen generatorverbod gold, om daar af te meren. Verdachte heeft niet gesteld dat zulks redelijkerwijs van hem niet verlangd kon worden, doch slechts gewezen op mogelijke nadeliger gevolgen voor het milieu. Als daarvan al sprake zou zijn levert dat geen overmachtsituatie noch een noodtoestand op.”

9. Bij de beoordeling van een beroep op noodtoestand waarop met het middel wordt gedoeld, moet in de woorden van de Hoge Raad voorop worden gesteld dat “uitzonderlijke omstandigheden in een individueel geval kunnen meebrengen dat gedragingen die door de wetgever strafbaar zijn gesteld, niettemin gerechtvaardigd kunnen worden geacht, onder meer indien moet worden aangenomen dat daarbij is gehandeld in noodtoestand, dat wil zeggen – in het algemeen gesproken – dat de pleger van het feit, staande voor de noodzaak te kiezen uit onderling strijdige plichten en belangen, de zwaarwegende heeft laten prevaleren.”2.Indien de wetgever een bijzondere regeling heeft getroffen voor de afweging van de aan de naleving van de wet verbonden nadelen – bijvoorbeeld in de vorm van de mogelijke verlening van een ontheffing – is een beroep op noodtoestand niet zonder meer uitgesloten, maar een dergelijk beroep zal slechts bij hoge uitzondering kunnen worden aanvaard.3.

10. Om te beginnen, kan worden vastgesteld dat de wetgever in dit geval, te weten in art. 4.6, tweede lid, van de Havenbeheersverordening Rotterdam 2010, een bijzondere regeling heeft getroffen voor de afweging van de aan de naleving van de wet verbonden nadelen, nu hierin wordt bepaald dat het college van – kortgezegd – ‘het generatorverbod’ ontheffing of vrijstelling kan verlenen, terwijl in feitelijke aanleg door of namens de verdachte niet is aangevoerd dat hierop een beroep is gedaan.

11. In de toelichting op het middel worden argumenten naar voren gebracht om te onderbouwen dat het leggen van kabels die nodig zijn om walstroom te gebruiken, “gevaar” oplevert en in strijd is met de te betrachten maatschappelijke zorgvuldigheid en de “goede zeemanschap […] ‘voorzorgsmaatregelen’” die een schipper in acht moet nemen, waarbij wordt verwezen naar art. 1.04 Binnenvaartpolitiereglement. Ook wordt erop gewezen dat het uitzetten van de generator geen optie is, gelet op het vereiste dat een binnenvaartschip te allen tijde bedrijfsklaar moet zijn.

12. Deze argumenten, die ook ter terechtzitting naar voren zijn gebracht zoals blijkt uit de daar overgelegde pleitnota, doen echter niet af aan het argument waarmee het hof het beroep op noodtoestand heeft verworpen. Het hof heeft erop gewezen dat de verdachte de mogelijkheid had om uit te wijken naar een ligplaats waar geen generatorverbod gold om daar af te meren. Namens de verdachte is in dit verband gewezen op nadeliger gevolgen voor het milieu (omdat hij dan een uur heen zou moeten varen en een uur terug), maar naar het oordeel van het hof levert dit, als daarvan al sprake is, geen noodtoestand op. Tegen dat oordeel van het hof worden in cassatie geen bezwaren aangevoerd, zodat het middel om die reden faalt.

13. In zoverre wijs ik er ten overvloede op dat de verdachte zich weliswaar heeft beroepen op milieubelangen die geschaad zouden worden door een uur met het schip te varen naar die andere plek waar het generatorverbod niet van toepassing was en om vervolgens weer een uur terug te varen, maar dat de.Rotterdamse wetgever juist met het oog op het milieu het generatorverbod heeft ingesteld. Dit blijkt uit de “Toelichting bij de Havenbeheersverordening Rotterdam 2010”, die bij art. 4.6 Havenbeheersverordening Rotterdam 2010 het volgende inhoudt:

“In het kader van het leveren van een bijdrage aan het verbeteren van de (lokale) luchtkwaliteit worden in de haven bij de ligplaatsen voor de binnenvaart aansluitingen voor de afname van elektriciteit (ten behoeve van de binnenvaart) gerealiseerd.

Uitgangspunt is dat binnenschepen die direct of indirect zijn afgemeerd op een ligplaats die in het beheer is bij Havenbedrijf Rotterdam N.V. en indien deze ligplaats voorzien is van een mogelijkheid voor afname van walstroom ten behoeve van dat binnenschip, het binnenschip geen gebruik maakt van een generator.

Om kenbaar te maken waar het verbod om een generator te gebruiken geldt, worden gebieden door het college als zodanig nader aangewezen. Het aanwijzen van deze gebieden geschiedt in de praktijk – namens het college – door de havenmeester.

Voor zover het gebieden betreft – al dan niet in beheer bij Havenbedrijf Rotterdam N.V. – waar walstroom beschikbaar is, maar die niet als zodanig zijn aangewezen, geldt er geen verbod om een generator te gebruiken.”

14. Met het generatorverbod voor bepaalde plaatsen, waaronder de Maashavenkade waar de verdachte zijn schip heeft afgemeerd, heeft de Rotterdamse wetgever al een afweging gemaakt tussen de milieubelangen van de omwonenden en de milieubelangen die ermee gemoeid zijn om met het schip verder te varen naar een plek waar hij mag afmeren en waar het generatorverbod niet van toepassing is.

15. Voorts merk ik ten overvloede op dat het oordeel van het hof geen blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting. De verdachte heeft een goed, niet-strafbaar alternatief laten liggen dat het hof met zoveel woorden heeft omschreven.4.

16. Als inzet waarmee de walstroomplicht wordt aangevochten, is door de verdachte naar voren gebracht dat walstroom alleen kan worden gebruikt door de kabels die daarvoor nodig zijn in het gangboord van het schip te leggen. Op die levensgevaarlijke situatie is ook ter terechtzitting van het hof een beroep gedaan en ook in cassatie wordt daarop gewezen. Of een zo levensgevaarlijke situatie zich voordoet en in de praktijk onvermijdelijk is, staat in de onderhavige zaak echter niet ter beoordeling van de Hoge Raad doordat het hof zich daarover niet heeft uitgelaten. Het hof heeft namelijk de bezwaren tegen de verplichting om gebruik te maken van walstroom verworpen door erop te wijzen dat de schipper in deze zaak de mogelijkheid had zijn schip op een andere plek af te meren waar het generatorverbod niet van toepassing was, zodat hij daar niet verplicht was geweest walstroom te gebruiken.

17. Het middel faalt.

18. Het tweede middel klaagt over het verzuim van het hof een beslissing te geven op het verweer dat art. 4.6, eerste lid, van de Havenbeheersverordening Rotterdam 2010 onverbindend is.

19. Het beroep op onverbindendheid van art. 4.6, eerste lid, van de Havenbeheersverordening Rotterdam 2010, dat een generatorverbod bevat, is in de pleitnota als volgt onderbouwd:

“Onverbindendheid Havenbeheersverordening Rotterdam 2010, artikel 4.6, eerste lid.

Artikel 4.6, eerste lid van de Havenbeheersverordening Rotterdam 2010 is op de hierboven bij nr. 2 genoemde gronden in strijd met hogere wetgeving, namelijk de internationale wetgeving van het ROSR en de Verordening (EG) 2006/87, alsmede met de Arbeidsomstandighedenwet en het Arbeidsomstandighedenbesluit en het Binnenvaartpolitiereglement artikel 1.04. Artikel 4.6, eerste lid van de Havenbeheersverordening Rotterdam 2010 verdraagt zich niet met de hierboven genoemde hogere regelgeving. Vergelijk rechtbank Rotterdam 06.09.1976, ECLI:NL:KTGROT:1976:AD7242. Op grond daarvan kan ‘overtreding van artikel 4.6 lid 1 van de Havenbeheersverordening Rotterdam 2010 niet als strafbaar feit worden beschouwd en dient verdachte te worden ontslagen van alle rechtsvervolging[’].”

20. Uit de pleitnota blijkt dat het beroep op onverbindendheid steunt op precies dezelfde redenen als de redenen die ten grondslag zijn gelegd aan het beroep op noodtoestand.

21. Als ik het goed begrijp, is aan het beroep op onverbindendheid ten grondslag gelegd dat het in art. 4.6, eerste lid, van de Havenbeheersverordening Rotterdam 2010 neergelegde generatorverbod onverbindend is omdat het onverenigbaar is met veiligheidsvoorschriften. Het gaat om veiligheidsvoorschriften waarop in de pleitnota een beroep is gedaan waaruit ik hierboven heb geciteerd. Het beroep op onverbindendheid berust op het standpunt dat de veiligheidsvoorschriften niet nagekomen kunnen worden indien een schipper, zoals de verdachte, geen generator zou mogen gebruiken en in plaats daarvan walstroom zou moeten afnemen. Het zou immers onmogelijk zijn om op een veilige manier kabels te leggen die nodig zijn om op het schip walstroom te gebruiken. Daarom is het generatorverbod onverenigbaar met veiligheidsvoorschriften en daarom is het generatorverbod ongeldig en het betreffende onderdeel uit de Havenbeheersverordening Rotterdam 2010 onverbindend. Het hof heeft echter aangegeven dat het voor de verdachte redelijkerwijs mogelijk was om het schip ergens anders af te meren waar het generatorverbod niet van toepassing was. Daaruit vloeit tevens voort dat het hof van oordeel is dat gronden ontbreken om het generatorverbod zoals dat is opgenomen in de Havenbeheersverordening Rotterdam 2010 onverbindend te verklaren wegens onverenigbaarheid met veiligheidsvoorschriften. Daarom faalt het middel.

22. De middelen stellen geen rechtsvragen aan de orde die in het belang van de rechtseenheid of de rechtsontwikkeling door de Hoge Raad beantwoord moeten worden. Daarom kunnen de middelen worden afgedaan met de aan art. 81, eerste lid, RO ontleende motivering.

23. Ambtshalve heb ik geen grond aangetroffen die tot vernietiging van de bestreden uitspraak aanleiding behoort te geven.

24. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De procureur-generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

plv. AG