HR, 13-11-2009, nr. 08/00698

Op 2 april 1979 is de Europese Richtlijn betreffende de handel in mengvoeders vastgesteld (hierna: Richtlijn 79/373)2.. In de oorspronkelijke versie van Richtlijn 79/373 is aan de lidstaten de nodige vrijheid gelaten wat betreft de etikettering van mengvoeders. Art. 3 van de richtlijn luidt als volgt:

Richtlijn 79/373 is nadien diverse malen gewijzigd. Richtlijn 2002/23. heeft de lidstaten voorgeschreven met ingang van 6 november 2003 de etikettering van mengvoeders wettelijk te regelen. Art. 1 punt 1 onder b van Richtlijn 2002/2 bevat een bepaling die moet worden toegevoegd aan art. 5 lid 1 van Richtlijn 79/373:

Art. 1 punt 4 van Richtlijn 2002/2, waarin een nieuw art. 5 quater is opgenomen ter vervanging van het oude art. 5 quater van Richtlijn 79/373, bevat de zogenaamde open-declaratieverplichting. De bepaling luidt als volgt:

De considerans van Richtlijn 2002/2 vermeldt onder 5 het volgende:

Bij kortgedingvonnis (KG 04/317) heeft de voorzieningenrechter van de rechtbank 's‑Gravenhage op verzoek van Nevedi het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen (hierna: HvJ EG) prejudiciële vragen gesteld over de geldigheid van de bepalingen van Richtlijn 2002/2 aangaande de etikettering van diervoeders en de werking van de toenmalige implementatievoorschriften van de richtlijnbepalingen opgeschort.

Het HvJ EG heeft bij arrest van 6 december 20054. geoordeeld dat art. 1 punt 1 onder b van Richtlijn 2002/2 ongeldig is, gelet op het evenredigheidsbeginsel. Voor het overige oordeelde het HvJ EG dat niet is gebleken van feiten of omstandigheden die, gelet op dit beginsel, de geldigheid van art. 1 punt 4 van die richtlijn kunnen aantasten.

Op 1 januari 2006 is Verordening (EG) nr. 183/2005 tot vaststelling van voorschriften voor diervoederhygiëne5. (hierna: Verordening 183/2005) in werking getreden. De considerans vermeldt onder 21 het volgende:

Bij de huidige stand van zaken geeft de Regeling diervoeders (Stcrt. 2004, 193) uitvoering aan Richtlijn 79/373 in Nederland. Naar aanleiding van het arrest van het HvJ EG is deze regeling met ingang van 16 juli 2006 gewijzigd bij de Wijziging Regeling diervoeders van 29 juni 2006, Stcrt. 2006, 135. Art. 1 C van de genoemde Wijziging Regeling diervoeders luidt als volgt:

De toelichting op de Wijziging Regeling diervoeders bevat de volgende passage:

Bij exploot van 23 augustus 2006 heeft Nevedi de Staat in kort geding gedagvaard. Nevedi heeft gevorderd dat de voorzieningenrechter van de rechtbank 's‑Gravenhage de leden 2 en 3 van art. 31 Regeling diervoeders in de versie van 29 juni 2006 buiten werking stelt voor zover die bepalingen de vermelding voorschrijven van gewichtspercentages van in mengvoeders voorkomende voedermiddelen, totdat het HvJ EG zal hebben beslist dat art. 1 punt 4 van Richtlijn 2002/2 (ook) voor zover die bepaling de vermelding voorschrijft van gewichtspercentages van in mengvoeders voorkomende voedermiddelen niet nietig c.q. ongeldig is, althans dat de voorzieningenrechter de Staat beveelt zodanige maatregelen te treffen dat de leden 2 en 3 van art. 31 Regeling diervoeders in de versie van 29 juni 2006 tot genoemd tijdstip — op welke formele wijze dan ook — buiten toepassing worden gelaten voor zover die bepalingen de vermelding voorschrijven van gewichtspercentages van in mengvoeders voorkomende voedermiddelen. Nevedi heeft voorts gevorderd dat de voorzieningenrechter de zaak verwijst naar het HvJ EG met het verzoek een aantal door Nevedi voorgestelde prejudiciële vragen te beantwoorden.

Nevedi heeft aan haar vordering ten grondslag gelegd dat het voorschrift om gewichtspercentages van in mengvoeders voorkomende voedermiddelen te vermelden (het systeem van de open declaratie) meebrengt dat geheime en wezenlijke know-how van de producenten van mengvoeders wordt prijsgegeven, terwijl het voorschrift geen bijdrage levert aan de bescherming van de volksgezondheid, zodat het evenredigheidsbeginsel wordt geschonden. Deze kwestie is voorwerp geweest van een eerdere prejudiciële procedure, die heeft geleid tot het arrest van het HvJ EG van 6 december 20056., maar volgens Nevedi zijn er nieuwe gronden die een tweede verwijzing rechtvaardigen. Zij beroept zich op de volgende gronden:

Bij (incidentele) conclusie tot voeging van 10 oktober 2006 heeft het Productschap gevorderd als gevoegde partij aan de zijde van Nevedi te worden toegelaten.

De Staat heeft verweer gevoerd tegen de inhoudelijke vordering. Tegen de incidentele vordering tot voeging heeft de Staat zich niet verweerd.

Bij vonnis van 23 oktober 2006 heeft de voorzieningenrechter de incidentele vordering toegewezen, maar de vordering in de hoofdzaak afgewezen. De voorzieningenrechter heeft geoordeeld dat de nieuwe feiten en omstandigheden waarop Nevedi c.s. zich beroepen, bij de beoordeling van de geldigheid van Richtlijn 2002/2 slechts een rol kunnen spelen, voor zover de Europese wetgever ten tijde van de vaststelling van die richtlijn daarmee bekend was. Het CIVIC-rapport van 6 juni 2004 dateert van na de invoering van Richtlijn 2002/2 en kan volgens de voorzieningenrechter daarom niet bij de beoordeling van de geldigheid van die richtlijn worden betrokken. De nieuwe verordening waarop Nevedi c.s. zich beroepen, vormt geen onderdeel van de rechtsregels die ten tijde van de vaststelling van de richtlijn golden en kan, nog steeds volgens de voorzieningenrechter, voor de geldigheid van de richtlijn daarom geen gevolgen hebben. Ten aanzien van het argument dat de tolerantiemarge van 15% tot misleidende etikettering leidt, geldt dat art. 1 punt 4 van Richtlijn 2002/2 niet door de uitspraak van het HvJ EG is gewijzigd, terwijl naar het oordeel van de voorzieningenrechter de toegestane afwijking in de etikettering niet misleidend is in de zin van art. 3 van Richtlijn 79/373. Met betrekking tot de toekomstige vereenvoudiging van de wetgeving heeft de voorzieningenrechter geoordeeld dat deze Nevedi c.s. niet kan baten nu het hier geen nieuwe feiten ten tijde van de vaststelling van de richtlijn betreft.

Nevedi c.s. hebben hoger beroep van het vonnis van de voorzieningenrechter doen instellen. Het hof 's‑Gravenhage heeft bij arrest van 6 december 2007 het bestreden vonnis bekrachtigd. Het heeft hiertoe onder meer als volgt overwogen:

Nevedi c.s. hebben tijdig9. cassatieberoep doen instellen. De Staat heeft geconcludeerd tot verwerping. Beide partijen hebben hun standpunt schriftelijk doen toelichten. Nevedi c.s. heeft nog gerepliceerd.

Het HvJ EG heeft in zijn arrest van 6 december 200510. geoordeeld dat art. 1 punt 1 onder b van Richtlijn 2002/2 ongeldig is, gelet op het evenredigheidsbeginsel. Het HvJ EG heeft voorts geoordeeld dat niet is gebleken van feiten of omstandigheden die, gelet op dat beginsel, de geldigheid van art. 1 punt 4 van die richtlijn kunnen aantasten.

Bij Beschikking van 23 mei 200711. hebben de Raad en het Parlement — naar aanleiding van het arrest van het HvJ EG van 6 december 2005 — art. 1 punt 1 onder b van Richtlijn 2002/2 geschrapt. In de considerans van diezelfde beschikking is ten aanzien van het aspect van de open declaratie het volgende overwogen:

Op 3 maart 2008 heeft de Commissie een Voorstel voor een Verordening van het Europees Parlement en de Raad betreffende het in de handel brengen en het gebruik van diervoeders vastgesteld en bij het Europees Parlement en de Raad ingediend12.. In dit voorstel wordt in de considerans onder (17) overwogen:

Hoofdstuk 4 (art. 11–24) van het voorstel regelt de ‘Etikettering, documentatie en verpakking’. Art. 17 — dat specifieke verplichte etiketteringsvoorschriften voor mengvoeders omvat — luidt als volgt:

Bij het voorstel is een werkdocument van de diensten van de Commissie13. gevoegd, houdende een samenvatting van de effectbeoordeling. Hierin wordt onder meer opgemerkt:

Op 24 april 2008 heeft de Nederlandse regering een BNC-fiche14. met haar initiële standpunt over de verordening15. — ter informatie — aan de Eerste en Tweede Kamer gezonden. De Nederlandse regering onderschrijft de doelstellingen van de Commissie. In de BNC-fiche valt — onder meer — te lezen:

Op 17 september 2008 heeft het Europees Economisch en Sociaal Comité (hierna: EESC) een advies over het voorstel uitgebracht16.. Het EESC is in zijn algemeenheid ingenomen met het voorstel om de regelgeving voor de sector diervoeders te vereenvoudigen, te stroomlijnen en te verbeteren (advies onder 6.1). Tegelijkertijd waarschuwt het EESC dat de grotere verantwoordelijkheid voor producenten van diervoeders die hiermee ontstaat ook grotere risico's met zich brengt. Het EESC wijst er op dat wanneer zich ernstige problemen voordoen doordat voeders worden verontreinigd met giftige stoffen of wanneer voeders schadelijk blijken te zijn voor de veehouderij of het milieu, grote schade voor de sector van voedselproducerende dieren kan ontstaan voordat passende tegenmaatregelen worden genomen (advies onder 6.3).

Op 5 februari 2009 heeft het Europees Parlement zijn goedkeuring gehecht aan het voorstel zoals door het Parlement geamendeerd17.. De amendementen van het Parlement betreffen onder meer art. 17 lid 2 onder b. De geamendeerde bepaling houdt in dat, wanneer de gewichtspercentages van de in mengvoeder verwerkte voedermiddelen voor voedselproducerende dieren niet in de etikettering worden vermeld, de voor de etikettering verantwoordelijke persoon — onverminderd het bepaalde in Richtlijn 2004/48/EG18. — de afnemer op verzoek informatie ter beschikking stelt betreffende de kwantitatieve samenstelling binnen een bereik van +/- 15% van de waarde volgens de voederformulering.

De Raad heeft het geamendeerde voorstel op 22 juni 2009 goedgekeurd. De aldus aangenomen Verordening betreffende het in de handel brengen en het gebruik van diervoeders is op 13 juli 2009 door de voorzitter van het Europees Parlement en de voorzitter van de Raad ondertekend. Inmiddels is de Verordening als Verordening (EG) nr. 767/2009 gepubliceerd19.. Zij zal met ingang van 1 september 2010 van toepassing zijn, met uitzondering van de art. 31 en 32, die reeds van toepassing zijn met ingang van de dag waarop de verordening in werking treedt, te weten 21 september 2009 (art. 33). Van belang is vooral art. 32 lid 4, dat bepaalt:

Anticipatie op de etiketteringsvoorschriften van Verordening 2009/767 is dus mogelijk, zij het dat zij aan de gemeenschapswetgever (de zogenaamde comitéprocedure) en niet aan de individuele lidstaten is voorbehouden.

Volgens vaste rechtspraak van het HvJ EG is het de nationale (kortgeding)rechter slechts onder nauw omlijnde voorwaarden toegestaan de tenuitvoerlegging van een tot uitvoering van een gemeenschapshandeling strekkende nationale maatregel op te schorten. Het hof heeft in rov. 6 van het bestreden arrest in cassatie onbestreden uiteengezet welke die voorwaarden zijn (ernstige twijfel over de geldigheid van de betrokken gemeenschapshandeling, een zonodig alsnog te entameren prejudiciële procedure, spoedeisendheid van de zaak, dreiging van ernstige en onherstelbare schade en inachtneming van het gemeenschapsbelang). In rov. 6 heeft het hof eveneens in cassatie onbestreden gereleveerd dat de geldigheid van gemeenschapshandelingen volgens vaste rechtspraak van het HvJ EG naar het tijdstip van vaststelling daarvan moet worden beoordeeld en dat het aan de instellingen en met name de Commissie is erop toe te zien dat de communautaire wetgeving aan nieuwe gegevens wordt aangepast.

Nevedi c.s. hebben één cassatiemiddel voorgesteld, dat naast een inleiding drie klachten omvat.

De klacht onder 1 richt zich tegen rov. 8. Onder a wordt eraan herinnerd dat Nevedi c.s. hebben aangevoerd dat de vraag in het onderhavige geding in het bijzonder is of het HvJ EG, indien het zou hebben beschikt over het ter discussie staande CIVIC-rapport, in gelijke zin zou hebben beslist als het in zijn arrest van 6 december 2005 heeft gedaan. De klacht betoogt dat, anders dan het hof in rov. 8 kennelijk heeft geoordeeld, in dat verband geen beslissende betekenis toekomt aan de overweging in dat laatste arrest dat de bestreden bepalingen van Richtlijn 2002/2 rechtstreeks kunnen bijdragen tot de verwezenlijking van het doel van bescherming van de volksgezondheid en dat het voorschrift van de open declaratie niet met het evenredigheidsbeginsel in strijd is, nu het HvJ EG dit een en ander nu juist zonder kennis van het bedoelde rapport heeft overwogen.

De klacht berust op een onjuiste lezing van het bestreden arrest. Het hof heeft zijn oordeel dat niet valt in te zien waarom kennisname van het rapport van CIVIC het HvJ EG tot een ander oordeel zou hebben gebracht, niet zonder meer gebaseerd op de in rov. 8 bedoelde overweging in het prejudiciële arrest van 6 december 2005. Na te hebben vooropgesteld dat het bedoelde rapport de instellingen en de lidstaten niet bindt en de gemeenschapswetgever ook niet ervan heeft weerhouden het voorschrift van de open declaratie in Beschikking nr. 623/2007/EG voorshands ongewijzigd in stand te laten, heeft het hof kennelijk in het bijzonder van belang geacht dat de (door het bedoelde rapport bevestigde) grote verschillen van inzicht met betrekking tot het verband tussen de open declaratie en de bescherming van de volksgezondheid ook in de prejudiciële procedure die tot het arrest van 6 december 2005 heeft geleid aan de orde zijn gekomen en dat het HvJ EG dat verband desondanks heeft aangenomen, overigens na verzoeken om een heropening van de mondelinge behandeling (in verband met ‘het Deense voorbeeld’) te hebben afgewezen omdat het zich voldoende voorgelicht achtte. Het bestreden oordeel dat in het licht van dit een en ander niet valt in te zien waarom kennisname van het rapport van CIVIC het HvJ EG tot een ander oordeel zou hebben gebracht, getuigt niet van een onjuiste rechtsopvatting en is niet onvoldoende gemotiveerd.

Onder b wordt geklaagd dat het bestreden oordeel ook niet goed begrijpelijk is in het licht van de stellingen van Nevedi c.s. omtrent de inhoud van het rapport van CIVIC. Met die stellingen hebben Nevedi c.s. met een beroep op dat rapport (volgens hetwelk niet minder dan 2/3 van de lidstaten van oordeel was dat tussen open declaratie en gezondheidsbescherming geen verband bestaat) stelling genomen tegen het oordeel van het HvJ EG en het in de prejudiciële procedure door de Commissie en de Raad ingenomen standpunt dat de open declaratie het belang van de gezondheidsbescherming zou dienen, en hekelden zij het procesgedrag van de Commissie en de Raad, die, alhoewel zij ten tijde van de prejudiciële procedure reeds over het rapport beschikten, bestaan en inhoud daarvan toen hebben verzwegen.

Ook deze klacht stuit af op het geenszins onbegrijpelijke oordeel van het hof

Overigens is het niet juist dat, zoals in de klacht geformuleerd, volgens het rapport ca. 2/3 (blijkens de aangehaalde passages gaat het om meer dan 60%) van de lidstaten van oordeel was dat tussen open declaratie en gezondheidsbescherming geen verband bestaat; het rapport betreft de opvattingen van nationale autoriteiten, die niet noodzakelijkerwijs de opvattingen van de respectieve lidstaten representeren. Voorts dwingt de in het rapport vermelde kwantitatieve verhouding tussen voor- en tegenstanders van het voorschrift van de open declaratie niet zonder meer ertoe het standpunt van de meerderheid (de tegenstanders) te volgen, temeer niet nu bescherming van de volksgezondheid in de communautaire rechtsorde een fundamenteel belang vormt dat in geval van twijfel dient te prevaleren. A-G Tizzano merkt daarover (met verdere verwijzingen20.) in zijn conclusie voor het arrest van 6 december 2005 op:

De klacht kan evenmin slagen, voor zover Nevedi c.s. daaraan hun kritiek op het procesgedrag van de Commissie en de Raad ten grondslag hebben gelegd. Dat de Commissie en de Raad in de prejudiciële procedure mogelijk van bestaan en inhoud van het CIVIC-rapport mededeling hadden moeten doen, doet, wat daarvan ook zij21., niet af aan de begrijpelijkheid van het oordeel van het hof dat niet valt in te zien waarom zodanige mededeling tot een ander oordeel van het HvJ EG zou hebben geleid.

Onder c wordt geklaagd dat het veronderstelde verband tussen open declaratie en gezondheidsbescherming eenbelangrijke rol heeft gespeeld in het prejudiciële arrest van 6 december 2005 en dat het HvJ EG voor zijn oordeel over dat verband (mede blijkens het belang dat het HvJ EG in punt 59 van het arrest aan het door de Deense regering ter terechtzitting gegeven voorbeeld hechtte) op het kompas van anderen moest varen. Bij die stand van zaken zou, nog steeds volgens Nevedi c.s., kennisname van het CIVIC-rapport wel degelijk relevant zijn geweest voor het HvJ EG en ‘is wel degelijk voorstelbaar dat het Hof van Justitie tot een andere conclusie omtrent het verband tussen open declaratie en gezondheidsbescherming zou zijn gekomen indien het Hof van Justitie kennis had genomen van het CIVIC-rapport (…)’.

Nog daargelaten dat de enkele mogelijkheid dat het HvJ EG na kennisname van het rapport anders zou hebben geoordeeld niet volstaat voor de door vaste rechtspraak verlangde ernstige twijfel over de rechtsgeldigheid van de betrokken gemeenschapsbepalingen (ernstige twijfel impliceert mijns inziens dat de nationale rechter een ander oordeel zoals bedoeld niet slechts ‘voorstelbaar’, maar ook in hoge mate waarschijnlijk moet achten), stuit ook de klacht onder c af op het gegeven dat het HvJ EG zich — naar het in cassatie in zoverre niet bestreden oordeel van het hof — de grote verschillen van inzicht met betrekking tot het verband tussen open declaratie en gezondheidsbescherming zeer wel bewust is geweest en dat kennisname van het rapport daaraan niets wezenlijks zou hebben toegevoegd.

Onder d wordt nog geklaagd dat de omstandigheid dat het HvJ EG verzoeken om heropening van de mondelinge behandeling in verband met betwisting van ‘het Deense voorbeeld’ heeft afgewezen, niet kan bijdragen aan het oordeel dat niet valt in te zien waarom kennisname van het CIVIC-rapport het HvJ EG tot een ander oordeel zou kunnen brengen. De beslissing van het HvJ EG ten aanzien van ‘het Deense voorbeeld’ is immers juist zonder kennisname van het CIVIC-rapport gegeven.

De klacht onder d kan niet tot cassatie leiden, omdat zij de gedachtegang van het hof miskent. Voor het hof achtte kennelijk van belang dat het HvJ EG, alhoewel het niet bekend was met het CIVIC-rapport, zich wel de grote verschillen van inzicht met betrekking tot het verband tussen open declaratie en gezondheidsbescherming bewust was, maar zich dienaangaande reeds voldoende voorgelicht achtte. Voor de veronderstelling dat het HvJ EG, wetende van de grote verschillen van inzicht, zich niettemin voldoende voorgelicht achtte, heeft het hof kennelijk mede een aanwijzing gevonden in de weigering van het HvJ EG de mondelinge behandeling in verband met de betwisting van ‘het Deense voorbeeld’ te heropenen. Ook in zoverre is het bestreden oordeel niet onbegrijpelijk, temeer niet nu ‘het Deense voorbeeld’ een niet onbelangrijk element in het oordeel van het HvJ EG vormde (aldus ook Nevedi c.s.; zie de klacht onder e: ‘in r.o. 59, waarop de conclusie in r.o. 60 voornamelijk stoelt, wordt bijvoorbeeld uitvoerig stilgestaan bij een door de gemachtigde van de Deense regering ter terechtzitting gegeven voorbeeld (…)’) en het HvJ EG nadere voorlichting, óók over dat belangrijke, maar niet onbetwiste voorbeeld, van de hand wees.

Onder e ten slotte wordt aangevoerd dat, voor zover het hof betekenis heeft toegekend aan Beschikking nr. 623/2007/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 mei 2007, Pb EU 2007, L 154, p. 23–24, dit onjuist althans onbegrijpelijk is, omdat het hof in dat geval de status van die beschikking zou hebben miskend. Volgens de klacht strekte de beschikking slechts ertoe de regelgeving aan te passen aan het arrest van 6 december 2005 en is in dat licht zonder betekenis dat daarbij niet ook wijzigingen zijn aangebracht in het voorschrift van de open declaratie.

De klacht faalt, reeds omdat blijkens de hiervóór (onder 3.2) geciteerde considerans van de Beschikking Raad en Europees Parlement (in elk geval op dat moment bekend met het CIVIC-rapport) verdergaande wijzigingen (ook met betrekking tot het voorschrift van de open declaratie) kennelijk wél hebben overwogen, maar daarvan hebben afgezien.

De tweede klacht richt zich tegen rov. 9. Volgens de klacht heeft het hof miskend dat de inwerkingtreding (op 1 januari 2006) van Verordening (EG) nr. 183/2005 van het Europees Parlement en de Raad van 12 januari 2005 tot vaststelling van voorschriften voor diervoederhygiëne, Pb EU 2005, L 35, p. 1-22 (nadien gewijzigd), kan bijdragen aan het oordeel dat sprake is van ernstige twijfel omtrent de geldigheid van het ter discussie gestelde gedeelte van Richtlijn 2002/2. Immers staat — aldus de klacht — de rechtsregel dat het aan de instellingen van de Gemeenschap is erop toe te zien dat de regelgeving eventueel wordt aangepast aan de nieuwe situatie, niet in de weg aan de omstandigheid dat ratio en systematiek van een nieuwe verordening kunnen bijdragen aan het oordeel dat het aan de communautaire instellingen is om bestaande belastende maatregelen door minder belastende maatregelen te vervangen en zulks mede van belang kan zijn bij de beoordeling van een eerder tot stand gekomen richtlijn.

Voor zover met de klacht wordt bedoeld dat het hof heeft miskend dat de inwerkingtreding van de genoemde verordening kan bijdragen aan het oordeel dat van ernstige twijfel over de geldigheid van Richtlijn 2002/2 sprake is, faalt zij. De rechtmatigheid van een handeling dient immers te worden beoordeeld aan de hand van de situatie zoals die bestond op de datum waarop die handeling is vastgesteld22.. Waar de genoemde verordening van een latere datum is dan de litigieuze Richtlijn 2002/2, kan haar totstandkoming aan de geldigheid van die eerdere richtlijn geen afbreuk doen. Iets anders is (maar dat heeft het hof niet miskend), dat de latere verordening de instellingen van de Gemeenschap wel aanleiding kan geven de regelgeving aan de nieuwe situatie aan te passen.

De derde klacht is gericht tegen rov. 11. Volgens de klacht is onjuist althans onbegrijpelijk 's hofs oordeel dat de mogelijke schrapping van het voorschrift van de open declaratie inmiddels is achterhaald door Beschikking nr. 623/2007. Gezien de betekenis van die beschikking valt, aldus het onderdeel, niet — althans niet zonder nadere motivering, die ontbreekt — in te zien dat het beroep van Nevedi c.s. op een mogelijke schrapping van het voorschrift van de open declaratie door die beschikking is achterhaald.

Ook de derde klacht kan niet tot cassatie leiden. Ten tijde van het bestreden arrest was de situatie deze, dat, naar uit Beschikking nr. 623/2007 moest worden afgeleid, de gemeenschapswetgever had besloten het voorschrift van de open declaratie vooralsnog niet te wijzigen en verdere voorstellen van de Commissie dienaangaande af te wachten. Meer dan dat heeft het hof met de bestreden rechtsoverweging kennelijk niet bedoeld. Weliswaar impliceerde een en ander dat het voorschrift van de open declaratie in een later stadium alsnog zou worden heroverwogen, maar naar het kennelijke oordeel van het hof was die omstandigheid onvoldoende om de door Nevedi c.s. gestelde ongeldigheid van het voorschrift te schragen.

De hiervóór (onder 3.3–3.9) geschetste legislatieve ontwikkelingen die zich na het bestreden arrest hebben voorgedaan (en waarop de klacht niet is gebaseerd) hebben ertoe geleid dat het systeem van de open declaratie per 1 september 2010 zal worden verlaten, zij het dat, indien de gewichtspercentages niet in de etikettering worden vermeld, de voor de etikettering verantwoordelijke persoon, onverminderd Richtlijn 2004/48/EG, de afnemer op diens verzoek alsnog informatie over kwantitatieve samenstelling binnen een bereik van +/- 15 % zal moeten verstrekken (art. 17 lid 2 onder b van Verordening 767/2009). Ook dat kan de vordering van Nevedi c.s. echter niet dragen. Nog daargelaten of Nevedi c.s. in het licht van die ontwikkelingen nog belang bij hun vordering hebben, impliceert Verordening 767/2009 allerminst dat Richtlijn 2002/2 voor ongeldig moet worden gehouden.

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden,

Advocaat-Generaal