HR, 16-01-2004, nr. R03/006HR

Verzoeker van cassatie, hierna kortweg aangeduid als eiser, is bij vonnis van het Gerecht in eerste aanleg (GEA), zittingsplaats Sint Maarten, d.d. 9 oktober 1996 wegens afpersing en een misdrijf tegen het leven, begaan op het Caraïbische eiland St. Kitts, veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 12 jaren. In het vonnis is bepaald dat de tijd welke eiser sedert 5 november 1995 in verzekering en verzekerde bewaring heeft doorgebracht bij de tenuitvoerlegging van de opgelegde straf in mindering zal worden gebracht.

Het GEA heeft overwogen dat het bij het bepalen van de duur van de gevangenisstraf onder meer rekening heeft gehouden met de omstandigheid dat eiser voorlopig gedetineerd is geweest te St. Kitts vanaf 25 mei 1993 tot aan zijn ontsnapping uit het huis van bewaring aldaar op 8 mei 1995. In welke mate daarmee rekening is gehouden blijkt uit het vonnis niet.

Nadat eiser en de officier van justitie hoger beroep tegen dit strafvonnis hadden ingesteld, heeft het Gemeenschappelijk Hof van Justitie van de Nederlandse Antillen en Aruba op 21 maart 19971. het vonnis van het GEA vernietigd en, opnieuw rechtdoende, eiser veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 15 jaren, met aftrek van de tijd welke eiser vanaf 5 november 1995 in verzekering en verzekerde bewaring heeft doorgebracht (d.w.z. de voorlopige hechtenis in de Nederlandse Antillen). Het hof heeft geen overweging gewijd aan de detentie van eiser te St. Kitts. De Hoge Raad heeft het door eiser ingestelde cassatieberoep verworpen bij arrest van 7 april 19982..

Toen eiser na zijn ontsnapping vanuit St. Kitts naar Sint Maarten was gevlucht en enkele maanden later daar werd aangehouden, stelde dit de Nederlands-Antilliaanse justitie voor een probleem. Uitlevering naar St. Kitts stuitte op bezwaren. Daarom is gekozen voor een berechting te Sint Maarten3.. In de strafzaak heeft eiser het verweer gevoerd dat de strafwet van de Nederlandse Antillen niet op hem van toepassing is omdat de telastegelegde feiten buiten de Nederlandse Antillen, nl. te St. Kitts, zijn gepleegd en eiser niet een "ingezetene" is als bedoeld in art. 5 WvSr NA4.. Het hof heeft dit verweer in de strafzaak verworpen op de grond dat eiser, blijkens zijn eigen verklaringen aan de politie en verklaringen van getuigen, na zijn ontvluchting uit het huis van bewaring te St. Kitts gedurende circa 7 maanden (onder een andere naam) heeft gewoond op een adres te Sint Maarten. De Hoge Raad overwoog hieromtrent dat het hof "blijk [heeft] gegeven te zijn uitgegaan van een sterk op de feitelijke situatie geënt begrip ingezetene. Dat oordeel getuigt niet van een onjuiste rechtsopvatting daarover."

Bij inleidend verzoekschrift d.d. 5 december 2001 heeft eiser een vordering in kort geding ingesteld tegen het Land. Eiser heeft gesteld dat hij in aanmerking meent te komen voor een voorwaardelijke invrijheidstelling (v.i.), als bedoeld in art. 18 WvSr NA, en dat, wanneer de preventieve detentie te St. Kitts wordt gerekend tot de duur van de detentie, de v.i. reeds op korte termijn zou kunnen ingaan. Hij vorderde (naast het verstrekken van officiële gegevens omtrent zijn detentie te St. Kitts) een onmiddellijke beslissing op zijn verzoek om v.i., een bevel tot het doen opmaken door de reclassering van het noodzakelijke v.i.-voorlichtingsrapport en een onmiddellijke overplaatsing naar de half-open afdeling van de gevangenis.

Bij akte vermeerdering van eis heeft eiser hieraan toegevoegd een vordering om voor de verdere duur van de tenuitvoerlegging van zijn straf en ook voor de periode nadat hij in vrijheid zal zijn gesteld, te worden aangemerkt en behandeld als een ingezetene van de Nederlandse Antillen.

Nadat het Land verweer had gevoerd, heeft het GEA bij vonnis van 21 december 2001 de vorderingen afgewezen. Het GEA overwoog dat er geen wettelijke basis is voor een verrekening van de te St. Kitts ondergane detentie met de in de Nederlandse Antillen opgelegde gevangenisstraf. Het staat de minister van justitie niet vrij, eiser eerder in vrijheid te stellen. De eerste drie vorderingen werden op die grond afgewezen. Plaatsing in de half-open afdeling was om een praktische reden (verbouwingswerkzaamheden) niet mogelijk. Met betrekking tot de later toegevoegde vordering (het aanmerken als "ingezetene") wees het GEA op art. 85 lid 2 WvSr NA: voor de toepassing van het Wetboek van Strafrecht staat degene wiens uitlevering bij algemene verordening is verboden gelijk met de in art. 5 WvSr NA bedoelde ingezetene. Dat eiser voor de toepassing van art. 5 WvSr NA als een ingezetene is beschouwd, betekent volgens het GEA geenszins dat hij door het Land ook in andere opzicht als een ingezetene van de Nederlandse Antillen moet worden aangemerkt.

Eiser heeft hoger beroep ingesteld. Bij memorie van grieven heeft eiser subsidiair, voor het geval het verdisconteren van de periode van detentie te St. Kitts niet mogelijk is, een schadevergoeding gevorderd voor het aantal aldaar in detentie doorgebrachte dagen. Bij akte tot vermeerdering van de vordering heeft eiser een nieuwe vordering ingesteld m.b.t. de weigering van weekendverlof voor een bezoek buiten de gevangenis5.. Bij tussenvonnis van 10 september 2002 heeft het hof alle vorderingen m.b.t. de verdiscontering van de detentieperiode te St. Kitts afgewezen (rov. 4.1 - 4.8). Voor wat betreft de vordering om voor de verdere duur van de tenuitvoerlegging te worden behandeld als ingezetene, heeft het O.M. aan eiser toegezegd dat hij voor wat betreft het toekennen van het recht op v.i. en strafkorting zal worden behandeld op dezelfde wijze als de Nederlands-Antilliaanse gedetineerden. Het hof constateert dat door deze toezegging aan eiser het belang bij dit gedeelte van de vordering is ontvallen (rov. 4.9).

Met betrekking tot de vraag of eiser ook na zijn invrijheidstelling door het Land als een ingezetene moet worden behandeld overwoog het hof dat, wanneer St. Kitts een uitleveringsverzoek aan de Nederlandse Antillen zou doen, eiser in het kader van de uitleveringsprocedure, waarvoor een advies van het hof wordt vereist, voldoende gelegenheid zal hebben om zijn belangen alsnog naar voren te brengen (rov. 4.10-4.12). Voor wat betreft de mogelijkheid van verwijdering van eiser uit de Nederlandse Antillen op een andere grondslag, zoals het ontbreken van een geldige verblijfstitel, heeft het hof de zaak naar de rol verwezen voor uitlating van het Land (rov. 4.13-4.16).

Bij eindvonnis van 26 november 2002 heeft het hof geconstateerd dat van de zijde van het Land inmiddels is toegezegd dat eiser niet naar St. Kitts zal worden uitgezet, zodat het belang bij het desbetreffende gedeelte van de vordering is weggenomen. Zou de Gezaghebber in strijd met deze toezegging eiser na zijn invrijheidstelling willen uitzetten naar een land waar hem de doodstraf wacht, dan kan eiser zich opnieuw tot de kort geding-rechter wenden (rov. 4.3)6.. Tenslotte heeft het hof de vordering m.b.t. het weekendverlof van de hand gewezen (rov. 4.4). Het hof heeft het vonnis bekrachtigd.

Eiser heeft tijdig cassatieberoep ingesteld tegen het tussenvonnis en het eindvonnis7.. Het Land heeft geconcludeerd tot verwerping van het beroep. Beide partijen hebben hun standpunten schriftelijk laten toelichten, waarna het Land heeft gedupliceerd.

Middel I heeft in al zijn onderdelen betrekking op de vraag of, bij de vaststelling van de v.i.-datum, de tijd welke eiser in detentie te St. Kitts heeft doorgebracht in de berekening moet worden meegenomen. Hiervoor zijn twee bepalingen van belang: art. 18 en 31 WvSr NA. Het laatstgenoemde artikel gaat over de aftrek van voorlopige hechtenis die in het strafvonnis wordt bepaald. Art. 31 WvSr NA schrijft voor dat bij rechterlijke uitspraak wordt bepaald dat de tijd, door de veroordeelde vóór de tenuitvoerlegging van de uitspraak in verzekering, in voorlopige hechtenis of in detentie in het buitenland ingevolge een Nederlands-Antilliaans verzoek om uitlevering doorgebracht, bij de uitvoering van de hem opgelegde tijdelijke gevangenisstraf geheel of gedeeltelijk in mindering zal worden gebracht. De bepaling komt overeen met art. 27 van het Nederlandse Wetboek van Strafrecht. Ten tijde van de strafoplegging aan eiser was in de Nederlandse Antillen de aftrek van preventieve hechtenis nog facultatief8..

Voor zover eiser zich in (par. 3.2 van) middel I beroept op art. 31 WvSr NA zoals dit luidt sedert 1 oktober 1997, miskent hij dat dit nog niet van toepassing was toen het hof op 21 maart 1997 de straf bepaalde. Voorts miskent de klacht dat ook naar huidig recht de strafrechter een preventieve hechtenis in het buitenland niet in mindering brengt wanneer zij anders dan krachtens een uitleveringsverzoek van de Nederlandse Antillen is ondergaan.

Art. 18 lid 1 WvSr NA bepaalt dat de tot gevangenisstraf veroordeelde voorwaardelijk in vrijheid kan worden gesteld wanneer twee derden van deze straf en tevens tenminste negen maanden daarvan zijn verstreken. Het Nederlandse equivalent van deze bepaling, art. 15 Sr, bepaalt in het derde lid dat voor de toepassing van het eerste lid (vervroegde invrijheidstelling) de tijd die door de veroordeelde voor de tenuitvoerlegging van de uitspraak in verzekering, in voorlopige hechtenis of in detentie in het buitenland ingevolge een Nederlands verzoek om uitlevering is doorgebracht, onder de termijn wordt begrepen.

In middel I, paragraaf 3.2, wordt geklaagd dat het hof in rov. 4.2 van het tussenvonnis weliswaar aanneemt dat eiser "in verband met de feiten waarvoor hij door dit Hof is veroordeeld in St. Kitts gedurende 23 maanden door de aldaar bevoegde autoriteiten van zijn vrijheid beroofd is geweest", maar desondanks in rov. 4.4 geen reden ziet voor het meetellen van deze detentie bij het bepalen van de v.i.-datum. Het middelonderdeel laat zich moeilijk lezen, maar komt in essentie neer op drie klachten:

Met betrekking tot de klacht onder (a): eiser heeft niet gesteld dat hij door de strafrechter te St. Kitts is veroordeeld. Het GEA heeft in rov. 2.1 van zijn vonnis vastgesteld dat eiser in voorlopige hechtenis is gehouden te St. Kitts, tegen welke vaststelling geen grief is gericht. In cassatie moet ervan worden uitgegaan dat er geen sprake is van een dubbele veroordeling voor hetzelfde feit en dus evenmin sprake is van het tweemaal ondergaan van een straf voor hetzelfde feit.

Met betrekking tot de klacht onder (b): een daartoe strekkend rechtsbeginsel bestaat bij mijn weten niet. In de wettelijke regelingen wordt wel rekening gehouden met de uitleveringsdetentie, maar niet met (preventieve) detentie in het buitenland uit anderen hoofde. Art. 18 WvSr NA biedt het Land eenvoudigweg geen mogelijkheid om de v.i.-datum anders vast te stellen dan hier is gedaan. Zelfs al zou een dergelijk rechtsbeginsel wel hebben bestaan: toetsing van een wet in formele zin aan algemene rechtsbeginselen is uitgesloten9..

Met betrekking tot de klacht onder (c): het zevende protocol bij het EVRM is niet van toepassing in Nederland en de Nederlandse Antillen. Overigens zou het beroep op dit protocol eiser niet baten. Art. 4 van dit protocol bepaalt immers dat niemand opnieuw wordt berecht of gestraft in een strafrechtelijke procedure binnen de rechtsmacht van dezelfde Staat voor een strafbaar feit waarvoor hij reeds onherroepelijk is vrijgesproken of veroordeeld overeenkomstig de wet en het strafprocesrecht van die Staat. Die situatie doet zich hier niet voor. Art. 3 EVRM bepaalt dat niemand mag worden onderworpen aan folteringen of aan onmenselijke of vernederende behandelingen of bestraffingen. Hoewel het EHRM de laatste jaren aan art. 3 EVRM een ruimere betekenis toekent dan voorheen, biedt de rechtspraak tot dusver geen houvast voor het standpunt dat, op grond van deze bepaling, een in het buitenland ondergane preventieve hechtenis moet worden meegerekend bij het bepalen van een v.i.-datum. Ik acht een dergelijke zware kwalificatie bovendien niet passend. Te St. Kitts is eiser niet ten behoeve van de Nederlands-Antilliaanse justitie vastgehouden, anders dan het geval zou zijn geweest bij een uitleveringsdetentie. De niet nader uitgewerkte motiveringsklacht faalt omdat 's hofs redengeving de beslissing kan dragen.

Paragraaf 3.3 van middel I is gericht tegen rov. 4.5 van het tussenvonnis en bouwt voort op de voorgaande klachten. In deze paragraaf benadrukt eiser dat, indien bij het bepalen van de v.i.-datum de detentieperiode te St. Kitts wordt meegerekend, daarmee niet wordt "getornd" aan de duur van de gevangenisstraf die de strafrechter heeft opgelegd.

Voor zover deze klacht al zelfstandige betekenis heeft, faalt zij. Het hof heeft terecht beslist dat het O.M. wettelijk verplicht is om de gevangenisstraf zoals deze door de strafrechter is opgelegd ten uitvoer te leggen. Het O.M. kan niet op grond van een eigen waardering, inhoudend dat de detentie te St. Kitts behoort te worden verdisconteerd, een van de wet afwijkende v.i.-datum vaststellen. Los daarvan, heeft het hof bij herhaling geoordeeld dat in de Nederlandse Antillen v.i. niet een uit de wet voortvloeiend recht is waarop iedere gedetineerde na ommekomst van de in art. 18 WvSr NA bedoelde termijn automatisch aanspraak heeft10..

Paragraaf 3.4 van middel I klaagt dat het hof in rov. 4.6 van het tussenvonnis miskent dat tot het wezen van het strafrecht behoort dat de aanspraak van eiser op verdiscontering (lees: van de te St. Kitts ondergane detentie) van rechtswege geldt, ongeacht of de strafrechter daaraan wel of geen uitdrukkelijke overweging heeft gewijd.

De klacht neemt tot uitgangspunt dat eiser aanspraak heeft op verdiscontering van de detentie te St. Kitts bij het bepalen van de v.i.-datum. Aangezien dit uitgangspunt niet klopt, kan de klacht niet worden gehonoreerd. Voor zover in het onderdeel wordt bedoeld dat - omdat in het strafvonnis van het GEA wél hieraan een overweging was gewijd en in het strafvonnis in hoger beroep niet - onduidelijkheid bestaat met betrekking tot de vraag of het hof de detentie te St. Kitts wel of niet heeft verdisconteerd in de strafmaat en dat, bij gebreke van duidelijkheid daaromtrent, het ervoor moet worden gehouden dat dit niet is geschied en de administratie een oplossing moet vinden om de detentie te St. Kitts alsnog te verdisconteren bij het vaststellen van de v.i.-datum, gaat de klacht niet op. Voor het verdisconteren van de detentie te St. Kitts bij het vaststellen van de v.i.-datum is een wettelijke basis nodig en die ontbreekt.

De klachten in de paragrafen 3.5, 3.6 en 3.7 zijn gericht tegen de hierop voortbouwende rov. 4.7 en 4.8 van het tussenvonnis en tegen rov. 4.5 van het eindvonnis. Zij missen zelfstandige betekenis naast de vorige klachten.

Middel II heeft betrekking op een ander gedeelte van de vordering. In eerste aanleg had eiser gevorderd hem, ook nadat hij in vrijheid zal zijn gesteld, aan te merken en te behandelen als een ingezetene van de Nederlandse Antillen. Sedert de akte d.d. 25 juni 2002 tot vermeerdering van de vordering in appel (punt 5) luidde deze eis:

Ter onderbouwing heeft eiser aangevoerd dat de kans bestaat dat hij, wanneer hij in de handen van de justitiële autoriteiten te St. Kitts valt, opnieuw zal worden berecht en met de doodstraf zal worden bedreigd. Middel II komt neer op de klacht dat het hof ten onrechte slechts heeft gelet op het risico van (rechtstreekse) uitzetting vanuit de Nederlandse Antillen naar St. Kitts, maar geen acht heeft geslagen op het risico dat eiser vanuit de Nederlandse Antillen wordt verwijderd of uitgezet naar Tortola of een ander eiland, van waaruit eiser weer kan worden uitgeleverd aan of worden uitgezet naar St. Kitts.

Het hof heeft in rov. 4.14 van het tussenvonnis vooropgesteld dat een verwijdering van eiser uit de Nederlandse Antillen wanneer hij na zijn invrijheidstelling niet over een geldige verblijfstitel beschikt in beginsel niet onrechtmatig jegens eiser is. Dit algemene uitgangspunt wordt in cassatie - terecht - niet bestreden. Vervolgens is het hof ingegaan op de stelling van eiser dat, wanneer hij vanuit de Nederlandse Antillen naar St. Kitts wordt verwijderd het risico van een doodstraf loopt. Nadat het hof bij tussenvonnis het Land had uitgenodigd zich hierover uit te laten, heeft het hof in rov. 4.2 van het eindvonnis gewezen op de toezegging van het Land dat eiser niet zal worden uitgezet naar St. Kitts. Het hof heeft het niet daarbij gelaten. Het hof overweegt in rov. 4.3 immers dat niet aannemelijk is dat de Gezaghebber zal handelen in strijd met de verplichtingen die voor het Land voortvloeien uit hetgeen werd overwogen in HR 30 maart 1990, NJ 1991, 249. In ieder geval heeft eiser volgens het hof op dit punt onvoldoende aangevoerd. In voorkomend geval zal eiser zich tot de rechter in kort geding kunnen wenden. Hieruit volgt dat het hof in de meest brede zin van het woord alle verplichtingen die voor het Land voortvloeien uit hetgeen werd overwogen in het arrest van 30 maart 1990, in zijn beschouwingen heeft betrokken. Dit betekent dat middel II feitelijke grondslag mist.

Middel III hangt hiermee samen. De klacht houdt in dat, nu eiser eenmaal voor de toepassing van de strafwet is aangemerkt als een "ingezetene" van de Nederlandse Antillen en onder de jurisdictie van de Nederlandse Antillen is geplaatst, eiser óók ten aanzien van de mogelijkheden tot verwijdering of uitzetting gelijk behoort te worden gesteld met een ingezetene van de Nederlandse Antillen. Zo dit al niet in het algemeen geldt (het middel spreekt van: "ingezetene in civielrechtelijke zin"11.), dan had het hof dit tenminste moeten beschouwen als een bijzondere omstandigheid (zoals bedoeld in rov. 4.14 van het tussenvonnis) die aan een verwijdering of uitzetting van eiser in de weg staat.

De omstandigheid dat eiser voor de toepasselijkheid van de Nederlands-Antilliaanse strafwet is beschouwd als een "ingezetene" brengt, op zichzelf, niet mee dat eiser ook voor andere wettelijke regelingen, i.h.b. de regelingen omtrent toelating en uitzetting12., als een ingezetene moet worden beschouwd en behandeld. Reeds hierom faalt de klacht. Bovendien, zelfs al zou met het middel worden aangenomen dat het Land bescherming behoort te bieden aan personen die voor toepassing van de strafwet onder de jurisdictie van het Land zijn geplaatst, dan valt niet in te zien waarom die bescherming (bedoeld is: bescherming tegen verwijdering uit de Nederlandse Antillen) zou moeten voortduren nadat de straf ten uitvoer is gelegd en de toepassing van de strafwet is geëindigd. Toepassing van de strafwet brengt immers niet mee dat de betrokkene na zijn detentie in de Nederlandse Antillen kan blijven wonen zonder te beschikken over een geldige verblijfstitel. De redengeving kan het oordeel van het hof dragen.

Middel IV heeft betrekking op de weigering van het weekendverlof (rov. 4.4 van het eindvonnis). Het hof heeft de vordering afgewezen als "prematuur", omdat eiser eerst op 17 september 2002 (d.w.z. ná het tussenvonnis in hoger beroep) een schriftelijk verzoek om een dergelijk verlof heeft gedaan, op dat verzoek nog niet is beslist en het Land inmiddels heeft toegezegd dat eiser voor wat betreft de verdere tenuitvoerlegging van zijn straf als een ingezetene van de Nederlandse Antillen zal worden behandeld. Die redengeving is, op zich, alleszins begrijpelijk. De klacht van het middel houdt in dat eiser tóch belang had bij de gevraagde voorziening, omdat eerdere mondelinge verzoeken van hem waren afgewezen.

M.i. richt deze klacht zich vergeefs tegen een waardering door de feitenrechter van de noodzaak van een spoedeisende voorziening. Ook al zou waar zijn dat eerdere mondelinge verzoeken van eiser niet zijn ingewilligd, op het verzoek van 17 september 2002 moest nog een beslissing worden genomen. Bovendien was inmiddels duidelijkheid gekomen door de in rov. 4.4 bedoelde toezegging van het Land. Het hof heeft de vordering daarom kunnen aanmerken als prematuur.

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden,