HR, 28-11-2003, nr. C02/157HR

1.1

1.2

(a)

Partijen zijn op 13 mei 1990 te Las Vegas (Verenigde Staten) met elkaar gehuwd.

(b)

Tijdens het huwelijk hebben partijen bij akte van 7 juli 1992 huwelijkse voorwaarden gemaakt2.. De art. 3 en 5 van de huwelijkse voorwaarden luiden als volgt:

"Artikel 3.

De kosten van de gemeenschappelijke huishouding en die van verzorging en opvoeding van de kinderen die uit het huwelijk van de echtgenoten mochten worden geboren, die door hen mochten worden geadopteerd of die met beider toestemming in het gezin mochten worden opgenomen, komen ten laste van het inkomen uit arbeid en/of onderneming van de beide echtgenoten en wel naar evenredigheid van die inkomsten. Indien in enig kalenderjaar de inkomsten uit arbeid en/of onderneming van beide echtelieden tezamen niet voldoende zijn tot bestrijding van gemelde kosten, dan zijn de echtgenoten verplicht naar evenredigheid van hun overige inkomsten en daarna naar evenredigheid van hun zuivere vermogens daartoe bij te dragen.

(...)

Onder de kosten van de huishouding zullen mede zijn begrepen de huishuur en ook de rente van schulden, aangegaan voor de verwerving van de gemeenschappelijk bewoonde woning. Voor de toepassing van het in dit artikel bepaalde worden alle uitkeringen welke in redelijkheid moeten worden geacht in de plaats te treden van inkomsten uit arbeid, zoals pensioenuitkeringen en sociale uitkeringen, aangemerkt als inkomsten uit arbeid. Tot de inkomsten zullen niet worden gerekend te behoren prijzen verkregen ten gevolge van spel of weddenschap en premies gevallen op loten of obligaties, welke bij de uitloting teniet zijn gegaan of zijn afgelost, claims en bonussen van aandelen, wat deze laatste betreft echter alleen indien deze niet gepaard zijn gegaan met toevoeging van een gelijk bedrag uit de winst aan de reserves, welke voor de uitkering der bonussen zijn aangesproken. (...)

Artikel 5.

Alle netto-inkomsten uit arbeid alsmede alle uitkeringen welke in redelijkheid moeten worden geacht in de plaats te treden van inkomsten uit arbeid, zoals pensioenuitkeringen en sociale uitkeringen, zullen door de echtelieden maandelijks worden bijeengevoegd en bij helfte worden gedeeld. Onder netto-inkomsten worden ten deze verstaan de bruto uitkeringen verminderd met de door de uitkeringsplichtige ingehouden loonheffingen.

De echtgenoot die als gevolg daarvan een uitkering aan de andere echtgenoot moet doen, dient deze betaling te doen plaatsvinden binnen twee weken na afloop van de kalendermaand waarop de verrekening betrekking heeft. (...)

(c)

Het huwelijk van partijen is ontbonden door de inschrijving in de registers van de burgerlijke stand van de gemeente 's-Gravenhage, op 29 oktober 1997, van de beschikking van de rechtbank 's-Gravenhage van 22 juli 1997 waarbij de echtscheiding tussen partijen werd uitgesproken3..

(d)

De man is eigenaar van alle aandelen in de besloten vennootschap Gate Electronics B.V., statutair gevestigd te Delft doch kantoorhoudende te België op het woonadres van de man.

(e)

Bij wege van voorlopige voorziening is aan de vrouw ten laste van de man een uitkering tot haar levensonderhoud toegekend van fl. 7.000,- per maand4..

1.3.

Tegen deze achtergrond heeft de vrouw bij dagvaarding van 29 december 1997 het onderhavige geding voor de rechtbank 's-Gravenhage ingeleid. Haar vordering strekte - voorzover in cassatie nog van belang - tot benoeming van een deskundige om de waarde van de aandelen Gate Electronics B.V. vast te stellen en tot veroordeling van de man tot betaling aan de vrouw van de helft van de vastgestelde waarde van die aandelen.

1.4.

De man heeft gemotiveerd verweer gevoerd en een vordering in reconventie ingesteld die in cassatie niet meer van belang is.

1.5.

Bij tussenvonnis van 30 september 1998 heeft de rechtbank een comparitie van partijen gelast. In haar tussenvonnis heeft de rechtbank de vrouw verzocht een afschrift van de volledige akte van huwelijkse voorwaarden over te leggen5.. Voorts heeft de rechtbank ervan blijk gegeven nadere informatie te behoeven, onder meer over de vraag of er sprake is geweest van overgespaarde netto-inkomsten en zo ja, waaraan deze inkomsten zijn besteed, en heeft zij een comparitie van partijen gelast6..

1.6.

Bij eindvonnis van 15 maart 2000 heeft de rechtbank de vorderingen van de vrouw afgewezen. De rechtbank heeft overwogen dat bij de beantwoording van de vraag of art. 5 van de huwelijkse voorwaarden een zogenaamd Amsterdams Verrekenbeding inhoudt, de bedoeling van partijen ten tijde van het tekenen van de akte geen aanknopingspunt kan bieden, nu uit de mededelingen van partijen ter comparitie kan worden afgeleid dat zij bij de inhoud en betekenis van dat artikel toen in het geheel niet hebben stilgestaan7.. Volgens de rechtbank komt het dan ook aan op de tekst van het artikel. De rechtbank heeft overwogen:

8. (...) Naar het oordeel van de rechtbank valt uit die tekst - wat er met de inhoud daarvan ook bedoeld moge zijn - in elk geval niet af te leiden dat de opsteller daarvan heeft bedoeld een beding in de akte op te nemen houdende verrekening van overgespaarde inkomsten. In dat artikel wordt immers met geen woord gerept over overgespaarde of onverteerd gebleven inkomsten, doch slechts over netto inkomsten. Ook overigens valt uit geen van de andere artikelen van de akte van huwelijkse voorwaarden enige aanwijzing te putten voor de veronderstelling dat - in tegenstelling tot de bewoordingen daarvan - die akte heeft bedoeld een beding, vergelijkbaar met het "Amsterdam(s) Verrekening(s)beding" in het leven te roepen."

1.7.

Tegen deze vonnissen heeft de vrouw onder aanvoering van vijf grieven hoger beroep bij het hof 's-Gravenhage ingesteld.

De man heeft gemotiveerd verweer gevoerd en een incidentele grief gericht tegen de beslissing van de rechtbank de proceskosten tussen partijen te compenseren, welke grief in cassatie niet meer van belang is.

1.8.

Bij tussenarrest van 18 juli 2001 heeft het hof de vrouw alsnog in de gelegenheid gesteld de huwelijkse voorwaarden en het door de rechtbank in (rov. 11 van) haar eindvonnis genoemde rapport van Deloitte en Touche van 3 juli 1998 bij akte in het geding te brengen8..

1.9.

Nadat partijen hun zaak hadden doen bepleiten, heeft het hof bij eindarrest van 27 februari 2002 de vonnissen van de rechtbank bekrachtigd.

1.10.

Tegen het (eind)arrest van 27 februari 2002 heeft de vrouw tijdig9. beroep in cassatie ingesteld. De man heeft geconcludeerd tot verwerping van het beroep. De zaak is voor partijen toegelicht door hun advocaten.

2.1

2.2

2.3

2.4

2.5

2.6

2.7

2.8

2.9

1.

Men moet veeleer nagaan wat de bedoeling van de handelende partijen is geweest, dan zich aan de letterlijke zin der woorden te houden.

2.

Men moet een beding veeleer opvatten in de zin waarin het van enige uitwerking kan zijn, dan in die waarin het geen gevolg zou hebben.

a.

De vrouw heeft ter comparitie verklaard dat partijen weliswaar geen gemeenschap van goederen wensten, maar dat het de bedoeling was om overigens wel alles te verdelen; de man zou deze stelling ter comparitie niet hebben weersproken22..

b.

De bedoeling van partijen kan ook worden afgeleid uit gedragingen nadien. Beide partijen hebben ter comparitie verklaard dat zij de regeling voor de kosten der huishouding (art. 3 van de huwelijkse voorwaarden) zijn nagekomen en wel doordat beiden een proportioneel deel van hun netto-inkomen op een gezamenlijke rekening hebben gestort, waaruit vervolgens de kosten van de huishouding werden voldaan23.. Voorts zou volgens de vrouw van belang kunnen zijn, dat de man zich in rechte niet aanstonds op het standpunt heeft gesteld dat van een verrekenbeding geen sprake was.

c.

Notaris Dröge heeft bij brief van 16 augustus 1999 (overgelegd bij conclusie na comparitie van de vrouw) verklaard dat art. 5 beoogt een verrekenbeding van overgespaarde inkomsten te geven. Volgens de vrouw is van belang dat noch het hof, noch de rechtbank heeft geoordeeld dat deze verklaring waardeloos is24..

d.

Art. 5 van de huwelijkse voorwaarden moet worden gelezen in samenhang met art. 3, dat een regeling voor de kosten van de huishouding geeft. Voor de door de vrouw voorgestane uitleg van art. 5 biedt art. 3 een aanknopingspunt25..

e.

In de door het hof gegeven uitleg kan art. 5 geen zinvolle uitwerking hebben. Als art. 5 (zoals uit de door het hof gegeven uitleg voortvloeit) ertoe dwingt de netto-inkomens bijeen te voegen en te verdelen vóór betaling van de kosten van de huishouding, verliest de regeling van art. 3 haar zin. Gaat men ervan uit dat art. 3 toepassing moet vinden vóór art. 5, dan staat daarmee vast dat art. 5 op verdeling bij helfte van onverteerde inkomsten ziet26..

2.10.

Het hof heeft geoordeeld dat de bewoordingen van art. 5 reeds op zichzelf beslissend zijn en dat andere mogelijke gezichtspunten, zoals in het bijzonder de bedoeling van partijen, daarom niet aan de orde komen. Dit (met onderdeel 2.2 bestreden) oordeel impliceerde dat het hof de in onderdeel 2.4 bedoelde gezichtspunten en hetgeen de vrouw in verband daarmee heeft aangevoerd, niet in aanmerking behoefde te nemen. Zoals hiervóór (onder 2.3-2.6) reeds uiteengezet, meen ik dat onderdeel 2.2 slaagt. Vernietiging op die grond zal meebrengen dat opnieuw over de uitleg van art. 5 moet worden geoordeeld; daarbij moeten, voor zover het over en weer door partijen gestelde daartoe aanleiding geeft27., naast de tekst van de bepaling ook andere gezichtspunten in aanmerking worden genomen. De onderdelen 2.4 en 2.5 behoeven bij die stand van zaken geen behandeling.

Onderdeel 2.6

2.11.

Onderdeel 2.6 bouwt op de voorgaande onderdelen (althans op onderdeel 2.5) voort en behoeft daarom geen afzonderlijke bespreking.

Toepassing van art. 421 Rv?

2.12.

De vrouw heeft verzocht dat de Hoge Raad de zaak zelf deels zal afdoen door te beslissen dat de huwelijkse voorwaarden van partijen een verrekenbeding inhouden en dat alsnog verrekening dient plaats te vinden28.. Naar ik meen betreffen de nog te nemen beslissingen echter geen punten van ondergeschikte aard waarover de Hoge Raad op grond van de stukken van het geding kan beslissen, zodat het geding op grond van art. 421 Rv moet worden verwezen.

3.