HR, 17-10-2003, nr. R02/069HR

Het gaat in deze zaak om de vraag of de beëindiging van de huurovereenkomst die [eiser] met [verweerster] was aangegaan, door de van die overeenkomst deel uitmakende diplomatenclausule wordt beheerst.

In cassatie kan van het volgende worden uitgegaan1..

Tegen deze achtergrond heeft [eiser] bij verzoekschrift van 8 mei 2000 (ontvangen op 9 mei 2000) verzocht [verweerster] te veroordelen tot betaling van NAfl. 23.200,-, te vermeerderen met 15% aan kosten van buitengerechtelijke juridische bijstand ter verkrijging van betaling in der minne, en voorts te vermeerderen met de wettelijke rente vanaf 21 juli 1999 tot aan de dag der algehele voldoening. De door [eiser] gevorderde hoofdsom omvat een bedrag van NAfl. 17.400,- ter zake van de over de maanden juli tot en met december 1999 vooruitbetaalde huur en een bedrag van NAfl. 5.800,- ter zake van de borgsom.

[Verweerster] heeft gemotiveerd verweer gevoerd. Zij heeft een vordering in reconventie ingesteld. De reconventionele vordering is in cassatie niet meer van belang5..

Bij vonnis van 25 juni 2001 heeft het GEA de conventionele vordering van [eiser] toegewezen, met dien verstande dat het de wettelijke rente over NAfl. 23.200,- heeft toegewezen vanaf 1 augustus 1999. Het GEA heeft geoordeeld dat [eiser] aannemelijk heeft gemaakt dat hij pas in maart 1999 definitief bericht kreeg van zijn overplaatsing naar New York en dat hem daarom in beginsel een beroep op de diplomatenclausule toekomt (rov. 7). In rov. 8 heeft het GEA geoordeeld dat aan een beroep op de diplomatenclausule niet in de weg staat dat [eiser] bij het aangaan van de huurovereenkomst in december 1998 door huwelijksproblemen al enige maanden niet in de gehuurde woning verbleef (en daarin uiteindelijk ook niet is teruggekeerd) en dat de echtgenote van [eiser] in maart 1999 voor zichzelf een woning op Curaçao kocht en de gehuurde woning op dat moment wilde verlaten.

Tegen dit vonnis heeft [verweerster] onder aanvoering van twee grieven hoger beroep bij het Hof ingesteld. [Eiser] heeft gemotiveerd verweer gevoerd.

Bij vonnis van 4 juni 2002 heeft het Hof het bestreden vonnis, voor zover in conventie gewezen, vernietigd en heeft het [verweerster] veroordeeld tot betaling aan [eiser] van een bedrag van NAfl. 5.800,-, vermeerderd met de wettelijke rente daarover vanaf 1 augustus 1999 tot de dag der algehele voldoening.

Tegen dit vonnis heeft [eiser] tijdig6. beroep in cassatie ingesteld. [Verweerster] heeft geen verweer gevoerd7.. [Eiser] heeft ervan afgezien het cassatieberoep schriftelijk toe te lichten8..

Het middel is gericht tegen de rov. 7-11, gelezen in samenhang met de eindbeslissing in het dictum. [Eiser] klaagt dat het Hof daarin buiten de grenzen van de rechtsstrijd van partijen is getreden en een ontoelaatbare verrassingsbeslissing heeft gegeven, door een uitleg aan de opzeggingsbrief te geven "die niet langer tot het debat van partijen behoorde" en door te toetsen of bij die opzegging, dan wel eerst nadien, een beroep op de diplomatenclausule is gedaan (cassatierekest, p. 2, eerste volle alinea). Op p. 5/6 van het cassatierekest klaagt [eiser] meer specifiek:

De rechtsoverwegingen waartegen het middel klachten richt, luiden als volgt.

Naar mijn mening kiest het middel terecht als uitgangspunt dat naar Antilliaans procesrecht de appelrechter, als grieven zijn aangevoerd, weliswaar niet is gehouden zich tot een onderzoek van die grieven te beperken9., maar de grenzen van de rechtsstrijd van partijen in acht moet nemen10.. Voorts kiest het middel terecht als uitgangspunt dat ook naar Antilliaans recht de rechter niet mag handelen in strijd met het fundamentele beginsel van procesrecht dat partijen over de wezenlijke elementen die ten grondslag liggen aan de rechterlijke beslissing, voldoende moeten zijn gehoord en niet mogen worden verrast met een beslissing van de rechter waarmee zij, gelet op het verloop van het processuele debat, geen rekening behoefden te houden11..

Of het Hof de aldus aan de beoordeling in hoger beroep gestelde grenzen in acht heeft genomen, is mede afhankelijk van de wijze waarop het aangevochten vonnis moet worden uitgelegd. In dat verband stel ik voorop dat, naar mij voorkomt, (de rov. 7 en 11 van) het aangevochten vonnis niet aldus moet(en) worden opgevat dat de opzegging van 18 maart 1999 rechtsgevolg mist, omdat zij van een ander dan de huurder is uitgegaan. Blijkens rov. 4 is volgens het Hof niet aan de orde of de huurovereenkomst is opgezegd, maar of [eiser] bevoegdelijk (dat wil zeggen: onder omstandigheden die hem daartoe het recht gaven) een beroep op de diplomatenclausule heeft gedaan. Bij de beantwoording van die laatste vraag heeft het Hof, kennelijk van een opzegging van de huurovereenkomst uitgaande, niet de in de rov. 5 en 6 bedoelde omstandigheden ten tijde van (en kort na) het sluiten van de huurovereenkomst, maar de wijze waarop (en de omstandigheden waaronder) de huur is opgezegd, van doorslaggevende betekenis geacht (rov. 7; zie ook rov. 10). Weliswaar heeft het Hof in dat verband mede gereleveerd dat de opzeggingsbrief is geschreven door de echtgenote van [eiser], die daarbij niet uitdrukkelijk namens [eiser] handelde (rov. 8), maar kennelijk (en mede gelet op de onderlinge samenhang van de rov. 7-11) slechts om te benadrukken dat in de opzeggingsbrief een verwijzing naar [eiser] persoonlijk betreffende omstandigheden (waarop het volgens de diplomatenclausule aankomt) ontbrak.

De eerste klacht, hiervóór in 2.1 onder (i) weergegeven, is gericht tegen rov. 7. Nu [eiser] in zijn pleitnotities in de eerste aanleg heeft gesteld dat zijn echtgenote, daartoe door hem gemachtigd, de huur heeft opgezegd12. en [verweerster] deze stelling niet heeft betwist en geen grief heeft gericht tegen de vaststelling door het GEA dat [betrokkene 1] namens haar echtgenoot de huur heeft opgezegd, had volgens het middel ook het Hof daarvan moeten uitgaan.

Naar mijn mening mist de klacht feitelijke grondslag. Het Hof heeft zich niet begeven in een beoordeling of de echtgenote van [eiser] bevoegd was de huurovereenkomst namens [eiser] op te zeggen13., maar of de opzeggingsbrief aanwijzingen bevatte dat de opzegging steunde op feiten en omstandigheden die een beroep op de diplomatenclausule konden rechtvaardigen. Waar het volgens de bedoelde clausule in de eerste plaats aankomt op feiten en omstandigheden die (de expat) [eiser] persoonlijk betreffen, heeft het Hof, niet onbegrijpelijk, mede van betekenis geacht dat niet [eiser] maar zijn echtgenote de opzeggingsbrief schreef en dat uit de brief niet blijkt dat de opzegging namens [eiser] plaatsvond. Wordt het aangevochten oordeel aldus opgevat, dan heeft het Hof daarmee de grenzen van de rechtsstrijd van partijen (welke rechtsstrijd zich in appel, ook volgens p. 4 van het cassatierekest, op aard en strekking van de diplomatenclausule toespitste) niet overschreden en heeft het partijen daarmee evenmin ontoelaatbaar verrast.

Aan de tweede klacht, hiervóór in 2.1 onder (ii) weergegeven, heeft [eiser] ten grondslag gelegd dat, waar het debat in hoger beroep zich concentreerde op de stelling van [verweerster] dat het beroep van [eiser] op de diplomatenclausule niet opgaat, het Hof niet alsnog mocht treden in een toetsing van de opzeggingsbrief door tot het oordeel te komen dat "hier geen sprake is geweest van een rechtsgeldige voortijd(ig)e beëindiging van de huur door de huurder [eiser] (...)" (rov. 11).

Ook de tweede klacht mist naar mijn mening feitelijke grondslag. Het Hof heeft zich (met inachtneming van de grenzen van de rechtsstrijd van partijen) wel degelijk beperkt tot de vraag of het beroep op de diplomatenclausule opgaat. In dit verband wijs ik erop dat, anders dan het onvolledige citaat van rov. 11 doet vermoeden, het Hof daarin niet heeft gesproken van het ontbreken van "een rechtsgeldige voortijd(ig)e beëindiging van de huur door de huurder [eiser]" zonder méér, maar van "een rechtsgeldige voortijd(ig)e beëindiging van de huur door de huurder [eiser] op de grond dat hij - zoals de diplomatenclausule vereist -"has to leave Curaçao with his family in order to move to another county" (onderstreping toegevoegd; LK).

De derde klacht, hiervoor weergegeven in 2.1 onder (iii), is gericht tegen rov. 8, waarin het Hof heeft geoordeeld dat de opzeggingsbrief geen enkele aanwijzing bevat dat de opzegging is geschied naar aanleiding van de overplaatsing van [eiser] naar de Verenigde Staten. [Eiser] voert daartegen aan, dat tussen partijen in confesso zou zijn dat tussentijds met een beroep op de diplomatenclausule is opgezegd.

Ook de derde klacht mist doel. Anders dan [eiser] kennelijk veronderstelt, heeft het Hof zich in rov. 8 niet uitgelaten over de vraag of de opzeggingsbrief van 28 maart 1999 een beroep op de diplomatenclausule omvatte, maar of de daarin voor de opzegging van de huur genoemde reden, te weten de voorgenomen verhuizing van de echtgenote van [eiser], zodanig met de overplaatsing van [eiser] naar de Verenigde Staten verband hield, dat zij een beroep op de diplomatenclausule kon schragen. Ook in rov. 8 heeft het Hof de grenzen van de rechtsstrijd van partijen in acht genomen en partijen niet ontoelaatbaar met zijn oordeel verrast.

De vierde klacht van [eiser], hiervóór in 2.1 onder (iv) weergegeven, betreft rov. 9, waarin het Hof betekenis heeft toegekend aan de termijn met inachtneming waarvan de echtgenote van [eiser] de huur heeft opgezegd. Uit het feit dat die termijn de (volgens het Hof:) "normale" opzeggingstermijn van twee maanden in plaats van de door de diplomatenclausule voorgeschreven opzeggingstermijn van drie maanden is, heeft het Hof afgeleid dat "(o)ok in dit opzicht (...) derhalve geen - ondubbelzinnig - beroep op de diplomatenclausule is gedaan". Het onderdeel voert ook hiertegen aan dat de vraag of bij de opzegging een beroep op de diplomatenclausule is gedaan, niet langer onderdeel van de rechtsstrijd van partijen vormde.

De aangevochten overweging sluit geenszins uit dat (de echtgenote van) [eiser] ook naar het oordeel van het Hof bij de opzegging van de huur een beroep op de diplomatenclausule heeft (of althans geacht moet worden te hebben) gedaan. Wat het Hof [eiser] in rov. 9 heeft tegengeworpen, is dat dit beroep, (óók) gelet op de termijn waartegen de huur werd opgezegd, niet ondubbelzinnig was, in die zin dat kennelijk ook in de visie van de echtgenote van [eiser] niet onmiskenbaar was dat aan de voor het welslagen daarvan geldende eisen was voldaan. Aldus beschouwd mist, naar ik meen, ook de vierde klacht feitelijke grondslag.

Aan [eiser] kan intussen worden toegegeven dat de argumentatie die het Hof heeft ontleend aan de termijn waartegen de huur werd opgezegd, weinig dwingend is. Aan een keuze voor de ene dan wel de andere opzegtermijn kan naar mijn mening slechts dan betekenis worden toegekend, indien de huurovereenkomst zowel door een "normale" opzegging als door een opzegging op grond van de diplomatenclausule tussentijds kon worden beëindigd. Dat ook paragraaf B van de huurovereenkomst14. (naast de diplomatenclausule) een mogelijkheid van tussentijdse beëindiging bood, is door het Hof niet vastgesteld en ligt, gelet op de bepalingen van de huurovereenkomst, niet voor de hand. Paragraaf B lijkt slechts betrekking te hebben op opzegging ter voorkoming van stilzwijgende verlenging van de huur met een nieuwe periode van één jaar.

Overigens moet erop worden gewezen dat de aangevochten overweging, mede blijkens haar aanhef ("Daarbij komt dat (...)"), een overweging ten overvloede is en dat de andere gronden die het Hof, in het bijzonder in de rov. 8 en 10, voor zijn oordeel heeft aangevoerd, dat oordeel zelfstandig kunnen dragen.

De vijfde klacht van [eiser], hiervóór in 2.1 onder (v) weergegeven, is gericht tegen rov. 10, waarin het Hof heeft geoordeeld dat overigens niet is gebleken van feiten en omstandigheden die erop wijzen dat de voortijdige opzegging op grond van de diplomatenclausule heeft plaatsgevonden. Ook de vijfde klacht is hierop gestoeld dat het Hof naar het oordeel van [eiser] bij de gegeven stand van het processuele debat niet meer mocht beoordelen of bij de opzegging een beroep op de diplomatenclausule was gedaan.

Alhoewel de door het Hof gebruikte bewoordingen inderdaad tot misverstand aanleiding kunnen geven, meen ik, mede gelet op het verband tussen rov. 10 en rov. 11, dat het Hof kennelijk (ook) in rov. 10 niet heeft beoogd zich uit te laten of bij de opzegging een beroep op de diplomatenclausule is gedaan, maar of die opzegging op de diplomatenclausule kon steunen. Ook de vijfde klacht mist daarom feitelijke grondslag.

De zesde klacht van [eiser], hiervóór in 2.1 onder (vi) weergegeven, is gericht tegen de slotsom waartoe het Hof in rov. 11 is gekomen. De zesde klacht, die op geen andere gronden steunt dan de voorgaande klachten, behoeft geen afzonderlijke bespreking en kan evenmin als die voorgaande klachten tot cassatie leiden.

Deze strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden,

Advocaat-Generaal