HR, 17-10-2003, nr. C02/145HR

17 oktober 2003 Eerste Kamer Nr. C02/145HR JMH Hoge Raad der Nederlanden Arrest in de zaak van: 1. [Eiseres 1], handelende onder de naam De Koperen Lantaarn, gevestigd te [vestigingsplaats], 2. [Eiseres 2], 3. [Eiser 3], beiden wonende te [woonplaats], EISERS tot cassatie, advocaat: mr. R.F. Thunnissen, t e g e n [Verweerder], wonende te [woonplaats], VERWEERDER in cassatie, advocaat: mr. T.H. Tanja-van den Broek. 1. Het geding in feitelijke instanties...

17 oktober 2003

Eerste Kamer

Nr. C02/145HR

JMH

Hoge Raad der Nederlanden

Arrest

in de zaak van:

1. [Eiseres 1], handelende onder de naam De Koperen Lantaarn, gevestigd te [vestigingsplaats],

2. [Eiseres 2],

3. [Eiser 3],

beiden wonende te [woonplaats],

EISERS tot cassatie,

advocaat: mr. R.F. Thunnissen,

t e g e n

[Verweerder],

wonende te [woonplaats],

VERWEERDER in cassatie,

advocaat: mr. T.H. Tanja-van den Broek.

1. Het geding in feitelijke instanties

Verweerder in cassatie - verder te noemen: [verweerder] - heeft bij exploit van 4 oktober 1999 eisers tot cassatie - gezamenlijk verder te noemen: [eiser] - gedagvaard voor de kantonrechter te Alkmaar en gevorderd bij vonnis, uitvoerbaar bij voorraad, het tijdstip vast te stellen waarop de huurovereenkomst tussen partijen betreffende de bedrijfsruimte, zijnde een café-restaurant en pension, gelegen aan de [adres] te [plaats] zal eindigen met vaststelling van het tijdstip van ontruiming en [eiser] te veroordelen tot ontruiming van het gehuurde.

[Eiser] heeft de vordering bestreden en in reconventie gevorderd bij vonnis, voor zoveel mogelijk uitvoerbaar bij voorraad, [verweerder] te veroordelen tot betaling aan [eiser] van een bedrag van ƒ 750.000,--, althans een bedrag in goede justitie te bepalen, ten titel van schadevergoeding, te vermeerderen met de wettelijke rente vanaf de dag der ontruiming tot aan de dag der algehele voldoening.

[Verweerder] heeft de vordering in reconventie bestreden.

De kantonrechter heeft bij tussenvonnis van 20 december 2000 in reconventie een comparitie van partijen gelast en in conventie en in reconventie iedere verdere beslissing aangehouden.

Tegen dit tussenvonnis heeft [eiser] hoger beroep ingesteld bij de rechtbank te Alkmaar.

Bij vonnis van 15 november 2001 heeft de rechtbank het vonnis van de kantonrechter vernietigd voor zover daarbij het door [verweerder] te betalen bedrag ingeval van voorgewende wil is vastgesteld op ƒ 50.000,-- en, in zoverre opnieuw rechtdoende, bepaald dat het door [verweerder] ingeval van voorgewende wil te betalen bedrag op ƒ 150.000,-- zal worden vastgesteld. Voorts heeft de rechtbank in conventie en in reconventie het vonnis voor het overige bekrachtigd en de zaak naar de kantonrechter te Alkmaar verwezen te verdere behandeling en beslissing met inachtneming van het bepaalde in dit vonnis.

Het vonnis van de rechtbank is aan dit arrest gehecht.

2. Het geding in cassatie

Tegen het vonnis van de rechtbank heeft [eiser] beroep in cassatie ingesteld. De cassatiedagvaarding is aan dit arrest gehecht en maakt daarvan deel uit.

[Verweerder] heeft geconcludeerd tot verwerping van het beroep.

De zaak is voor partijen toegelicht door hun advocaten en voor [verweerder] mede door mr. M.E.M.G. Peletier, advocaat bij de Hoge Raad.

De conclusie van de Advocaat-Generaal L. Strikwerda strekt tot vernietiging van het bestreden vonnis van de rechtbank te Alkmaar en tot verwijzing van de zaak naar het gerechtshof te Amsterdam ter verdere behandeling en beslissing.

3. Beoordeling van het middel

3.1 Zoals de rechtbank in rov. 2 van haar vonnis heeft overwogen, is de kernvraag in dit geding of [verweerder] met succes een beroep doet op het dringend voor eigen gebruik nodig hebben van de aan [eiser] verhuurde bedrijfsruimte. Deze vraag is door de rechtbank, overeenkomstig het oordeel van de kantonrechter, bevestigend beantwoord. Daarbij heeft de rechtbank in rov. 7 van haar vonnis een bewijsaanbod van [eiser] als "onvoldoende relevant" gepasseerd omdat deze "zijn stellingen met betrekking tot de vermeende toekomstplannen van [verweerder] slechts baseert op gegevens van horen zeggen door derden".

3.2 De primaire klacht van het middel dat zich tegen de hiervoor in 3.1 vermelde overweging van de rechtbank richt, is gegrond. Dat [eiser] haar stellingen inzake de toekomstplannen van [verweerder] baseert op gegevens van horen zeggen vormt geen begrijpelijke redengeving voor het oordeel dat het door [eiser] met betrekking tot die stellingen gedane bewijsaanbod onvoldoende relevant is. Ook stellingen die op gegevens van "horen zeggen" door derden berusten, zijn immers voor bewijs vatbaar.

4. Beslissing

De Hoge Raad:

vernietigt het vonnis van de rechtbank te Alkmaar van 15 november 2001;

verwijst het geding ter verdere behandeling en beslissing naar het gerechtshof te Amsterdam;

veroordeelt [verweerder] in de kosten van het geding in cassatie, tot op deze uitspraak aan de zijde van [eiser] bepaald op € 376,36 aan verschotten en op € 1.590,-- voor salaris.

Dit arrest is gewezen door de vice-president R. Herrmann als voorzitter en de raadsheren J.B. Fleers, O. de Savornin Lohman, A. Hammerstein en P.C. Kop, en in het openbaar uitgesproken door de raadsheer F.B. Bakels op 17 oktober 2003.

Conclusie 17‑10‑2003

Inhoudsindicatie

Rolnr. C02/145HR

Mr L. Strikwerda

Zt. 23 mei 2003

conclusie inzake

1. [Eiseres 1] h.o.d.n. De Koperen Lantaarn

2. [Eiseres 2]

3. [Eiser 3]

tegen

[verweerder]

Edelhoogachtbaar College,

1. In dit geschil betreffende de beëindiging van de huur en verhuur van een bedrijfsruimte als bedoeld in art. 7A:1624 BW gaat het in cassatie om de vraag of de Rechtbank een bewijsaanbod van de huurders heeft mogen passeren.

2. Voor zover in cassatie van belang komen de feiten op het volgende neer (zie r.o. 1 van het bestreden vonnis).

(i) Thans verweerder in cassatie, hierna: [verweerder], heeft bij schriftelijke huurovereenkomst van 5 november 1991 met ingang van 1 december 1989 aan thans eisers tot cassatie, hierna: [eiser], verhuurd het café-restaurant en pension aan de [adres] te [plaats], zulks voor de aanvangshuurprijs van f 30.000,- per jaar, te voldoen in gelijke maandelijkse termijnen van f 2.500,- en te indexeren met ingang van 1 december 1992.

(ii) De bepalingen van art. 7A:1624 e.v. BW zijn op de huurovereenkomst van toepassing.

(iii) [Verweerder] heeft bij aangetekende brief van 23 november 1998 en overigens met inachtneming van art. 7A:1631 BW de huurovereenkomst tegen 1 december 1999 aan [eiser] opgezegd op (onder meer) de grond dat hij het gehuurde dringend nodig heeft voor eigen gebruik.

(iv) [Eiser] heeft bij brief van zijn raadsman d.d. 7 december 1998 aan [verweerder] bericht niet in te stemmen met de beëindiging van de huurovereenkomst.

3. Bij exploit van 4 oktober 1999 heeft [verweerder] [eiser] gedagvaard voor de Kantonrechter te Alkmaar en gevorderd - kort gezegd - vaststelling van het tijdstip waarop de huurovereenkomst zal eindigen en van het tijdstip van ontruiming van het verhuurde, zulks op de grond dat hij het verhuurde dringend nodig heeft voor eigen gebruik.

4. Nadat [eiser] de vordering had weersproken (en een reconventionele vordering tot schadevergoeding had ingesteld), heeft de Kantonrechter bij tussenvonnis van 20 december 2000 de conventionele vordering van [verweerder] op grond van het bepaalde in art. 7A:1631a lid 2 onder 2º BW (dringende behoefte voor eigen gebruik) toewijsbaar geoordeeld. Naar het oordeel van de Kantonrechter heeft [verweerder] aannemelijk gemaakt dat hij met zijn gezin in het gehuurde wenst te gaan wonen en het pand als pension wil gaan exploiteren, met name vanwege de omstandigheid dat de exploitatie van zijn café te Alkmaar voor hem niet voldoende opbrengt om in zijn oude dag te voorzien en zijn huidige woning te klein en ongeschikt is om daar op zijn leeftijd nog langer te wonen. Onder aanhouding van iedere verdere beslissing in conventie en in reconventie heeft de Kantonrechter in reconventie een comparitie van partijen gelast.

5. [Eiser] is van het vonnis van de Kantonrechter in hoger beroep gegaan bij de Rechtbank te Alkmaar. Hij voerde vier grieven aan waarmee hij onder meer opkwam tegen het oordeel van de Kantonrechter dat [verweerder] aannemelijk heeft gemaakt dat hij het verhuurde persoonlijk in duurzaam gebruik wil nemen als bedrijfsruimte en dat hij het verhuurde daartoe dringend nodig heeft. Hij stelde onder meer (memorie van grieven, blz. 3):

"De opzegging in casu is slechts een opzegging "pour besoin de la cause". [verweerder] is op geen enkele wijze (serieus) van plan het pand c.q. de onderneming ter plaatse te gaan exploiteren. [Verweerder] vertelt aan eenieder die dit maar wil horen, dat hij zodra [eiser] het pand heeft verlaten het pand laat omstoten om ter plaatse een nieuw groot hotel te bouwen.

[Eiser] biedt dan ook aan [verweerder] en een aantal anderen als getuige ter zake te laten horen."

[Eiser] heeft vijf personen met name genoemd, onder wie [verweerder] en zijn echtgenote, die als getuigen kunnen worden gehoord (memorie van grieven, blz. 4).

6. [Verweerder] heeft ontkend dat de opzegging een opzegging "pour besoin de la cause" is en heeft gesteld dat hij wel degelijk van plan is in het pand te gaan wonen en een onderneming te gaan exploiteren en dat hij daarvoor reeds een architect in de arm heeft genomen om schetsplannen te maken om in het gehuurde een pension c.q. een hotel te exploiteren (memorie van antwoord, onder 20).

7. In haar vonnis van 15 november 2001 is de Rechtbank aan het bewijsaanbod van [eiser] voorbijgegaan. Zij overwoog daartoe (r.o. 7):

"Nu [eiser] zijn stellingen met betrekking tot de vermeende toekomstplannen van [verweerder] slechts baseert op gegevens van horen zeggen door derden, moet [eiser]' bewijsaanbod te dezer zake als onvoldoende relevant worden gepasseerd."

Vervolgens oordeelde de Rechtbank dat [verweerder] aannemelijk heeft gemaakt dat hij het verhuurde dringend nodig heeft voor eigen gebruik als bedrijfsruimte en dat de grieven van [eiser] tegen het oordeel van de Kantonrechter dienaangaande falen. De Rechtbank heeft, behoudens op een punt dat thans in cassatie niet aan de orde is, het vonnis van de Kantonrechter bekrachtigd.

8. [Eiser] is tegen het vonnis van de Rechtbank (tijdig) in cassatie gekomen met één middel dat door [verweerder] is bestreden met conclusie tot verwerping.

9. Het middel komt met rechts- en motiveringsklachten op tegen de beslissing van de Rechtbank - in r.o. 7 - om voorbij te gaan aan het genoemde bewijsaanbod van [eiser]. Primair klaagt het middel dat de grond waarop de Rechtbank haar beslissing heeft doen steunen onjuist, althans onbegrijpelijk is, aangezien - kort gezegd - het te leveren bewijs relevant is voor het lot van de vordering van [verweerder] en informatie van derden een normaal bewijsmiddel is. Subsidiair klaagt het middel dat de Rechtbank zich heeft schuldig gemaakt aan een verboden prognose omtrent het resultaat van het aangeboden getuigenbewijs.

10. De primaire klacht is gegrond. Nog daargelaten dat in ieder geval de door [verweerder] en zijn echtgenote als getuigen af te leggen verklaringen niet kunnen worden aangemerkt als verklaringen van horen zeggen, heeft de Rechtbank miskend dat, gelet op het in art. 179 (oud) Rv, thans art. 152 Rv, neergelegde systeem van vrije bewijswaardering door de rechter, het de rechter niet verboden is bewijs te putten uit wat een getuige anderen heeft horen zeggen. Vgl. Pitlo/Hidma & Rutgers, Bewijs, 1995, blz. 103.

11. In de namens [verweerder] gegeven schriftelijke toelichting wordt betoogd dat het bewijsaanbod van [eiser] niet ter zake dienend is, omdat slechts beslissend is de wil van [verweerder] tot eigen gebruik in de zin van art. 7A:1631a BW ten tijde van de bestreden beslissing, ongeacht eerder geuite andere voornemens (schriftelijke toelichting onder 3.9).

12. Dit betoog faalt m.i. Weliswaar is juist dat bij de beoordeling van de vraag of aannemelijk is dat de verhuurder het verhuurde persoonlijk als art. 7A:1624 BW-bedrijfsruimte in duurzaam gebruik wil nemen, beslissend is of dat voornemen ten tijde van de beslissing van de rechter aanwezig is (vgl. HR 14 juni 1974, NJ 1974, 428), maar dat sluit niet uit dat bij de beoordeling van de vraag of dat voornemen ten tijde van de beslissing ook daadwerkelijk bij de verhuurder aanwezig is, door de rechter acht mag worden geslagen op eerdere uitlatingen en gedragingen van de verhuurder.

De conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden vonnis van de Rechtbank te Alkmaar en tot verwijzing van de zaak naar het Gerechtshof te Amsterdam te verdere behandeling en beslissing.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden,