HR, 03-12-1971

3 december 1971

t.B.

De Hoge Raad der Nederlanden,

in de zaak nr. 10.537 van

[eiseres] , wonende te [woonplaats] , eiseres tot cassatie van een door het Gerechtshof te 's-Gravenhage tussen partijen gewezen arrest van 17 december 1970, vertegenwoordigd door Mr. J.Th. Vermeulen, advocaat bij de Hoge Raad,

t e g e n

De Staat der Nederlanden, wiens zetel is gevestigd te 's-Gravenhage, verweerder in cassatie, vertegenwoordigd door Mr. E. Droogleever Fortuijn, mede advocaat bij de Hoge Raad;

Gehoord partijen;

Gehoord de Advocaat-Generaal Berger in zijn conclusie namens de Procureur-Generaal, strekkende tot verwerping van het beroep met veroordeling van de eiseres in cassatie in de kosten op de voorziening gevallen;

Gezien het bestreden arrest en de overige stukken van het geding, waaruit blijkt:

dat bij exploit van 19 december 1967 eiseres de verweerder, nader te noemen de Staat, heeft gedaagd voor de Arrondissements-Rechtbank te 's-Gravenhage, stellende:

‘’1. dat op 21 maart 1955 de te Utrecht gevestigde N.V. Spoorweg Sein Industrie, hierna verder te noemen ‘’S.S.I.’’, zich bij request als bedoeld in artikel 1639 w van het Burgerlijk Wetboek tot de Kantonrechter te Utrecht heeft gewend met verzoek de tussen haar en eiseres bestaande arbeidsovereenkomst ontbonden te verklaren, als grond daartoe onder meer aanvoerende dat eiseres zich in de verantwoordelijke positie welke zij bij S.S.I. bekleedde, zou hebben schuldig gemaakt aan zodanige gedragingen, die ten gevolge hadden, dat van S.S.I. redelijkerwijze niet zou kunnen worden gevergd de dienstbetrekking te laten voortduren, zij toch in de laatste maanden van het jaar 1954 tijdens de diensturen bij herhaling met een jeugdig vrouwelijk personeelslid in haar kamer ten kantore van S.S.I. ontuchtige, althans onoirbare en aanstootgevende handelingen zou hebben gepleegd, en dat deze gedragingen aan eiseres des te zwaarder moesten worden aangerekend, nu zoals gezegd, eiseres een zeer verantwoordelijke positie bekleedde en in haar gedragingen een jeugdig vrouwelijk personeelslid zou hebben betrokken;

2. dat de Kantonrechter te Utrecht partijen heeft doen oproepen ter terechtzitting van zijn Kantongerecht ten einde de zaak te behandelen;

3. dat door eiseres een conclusie van antwoord met bijlagen is ingediend waarin onder meer eiseres het navolgende stelt en mededeelt:

‘’dat gedaagde uitdrukkelijk ontkent, dat zij zich aan zodanige gedragingen heeft schuldig gemaakt, dat van eiseres redelijkerwijze niet kan worden gevergd de dienstbetrekking te laten voortduren.’’

‘’dat gedaagde ontkent met een jeugdig vrouwelijk personeelslid ontuchtige, althans onoirbare en aanstootgevende handelingen te hebben gepleegd.’’

voorts:

‘’het enige wat gedaagde gedaan heeft is, dat zij [betrokkene 1] in haar persoonlijke moeilijkheden heeft bijgestaan en als een moeder haar heeft behandeld en met haar heeft gesproken. Gedaagde verklaart uitdrukkelijk dat zij zich altijd eerbaar heeft gedragen en deze tracht te verwerkelijken.’’

voorts:

‘’gedaagde acht zich door de handelwijze van de [betrokkene 2] in haar eer en goede naam aangetast en dit wordt nog duidelijker wanneer men constateert dat in de door de [betrokkene 2] gehanteerde verklaringen geen gedragingen worden gesteld, die ontuchtig of oneerbaar zijn, en die, wanneer men de ziektetoestand van [betrokkene 1] kent en de wijze waarop gedaagde [betrokkene 1] volstrekt zuiver en eerlijk heeft getroost en opgebeurd, ook niet als aanstootgevend mogen worden gekwalificeerd.’’

4. dat zich onder de bijlagen bevonden onder meer een brief van de eerder genoemde [betrokkene 1] , welke als hier ingelast moge worden beschouwd, bestemd om in rechte te worden overgelegd, waarin de beschuldigingen dat eiseres met [betrokkene 1] ontuchtige, althans onoirbare en aanstootgevende handelingen zou hebben gepleegd door deze zelf gemotiveerd werd ontkend en weersproken, en een brief van een collega van eiseres, [betrokkene 3] , evenzeer bestemd om in rechte te worden overgelegd, welke eveneens als hier ingelast moge worden beschouwd, waarin deze verklaarde dat zij de bedoelde handelingen meermalen had waargenomen en dat deze in genen dele onoirbaar of aanstootgevend waren, en waarin voorts de juistheid van hetgeen eiseres en [betrokkene 1] hadden medegedeeld werd bevestigd;

5. dat eiseres zich onder meer op deze verklaring heeft beroepen en heeft geconcludeerd tot niet-ontvankelijkverklaring, althans afwijzing van het verzoek van S.S.I.;

6. dat eiseres daarbij uitdrukkelijk bewijs van al haar stellingen heeft aangeboden;

7. dat S.S.I. vervolgens bij acte bij pleidooi afschriften heeft overgelegd van een aantal verklaringen door haarzelf van een aantal werklieden afgenomen en voorts afschriften van een aantal andere verklaringen door het G.A.B. van enige werklieden afgenomen, zomede ten slotte enige door S.S.I. en haar raadsman zelve geschreven brieven;

8. dat bij de mondelinge behandeling vervolgens door eiseresses raadsman nog is aangevoerd, dat géén onbehoorlijke, ontuchtige of onzedelijke handelingen hadden plaatsgevonden, dat de verhouding tussen eiseres en [betrokkene 1] er een was als moeder tot kind, dat de verklaringen van de arbeiders met een korreltje zout dienden te worden genomen, dat de handelingen tussen eiseres en [betrokkene 1] wellicht wat wonderbaarlijk waren geweest, doch niet ontuchtig, dat eiseres leed onder de beschuldigingen, omdat zij onschuldig was, dat de handelingen niet ontuchtig waren geweest, dat het de vraag was of de handelingen van eiseres aanstoot hadden gegeven, dat subsidiair getuigenbewijs werd aangeboden;

9. dat bij zijn beschikking van 29 juli 1955 de Kantonrechter te Utrecht het verzoek heeft toegewezen en de arbeidsovereenkomst tussen eiseres en S.S.I. bestaande ontbonden heeft verklaard met ingang van 1 september 1955, overwegende:

‘’dat requestrante als eerste grond voor de door haar gevraagde ontbinding der arbeidsovereenkomst heeft aangevoerd dat gerequestreerde in de laatste maanden van het jaar 1954 tijdens de diensturen bij herhaling met een jeugdig vrouwelijk personeelslid in haar kamer ten kantore van requestrante ontuchtige, althans onoirbare en aanstootgevende handelingen heeft gepleegd;’’

‘’dat requestrante een aantal in hoofdzaak met elkaar overeenstemmende buitengerechtelijke getuigenverklaringen heeft overgelegd, waaruit blijkt, dat in casu handelingen zijn gepleegd, welke bij hen, die die handelingen hebben waargenomen, aanstoot hebben verwekt, blijkende dit laatste zowel uit de door [betrokkene 4] ondertekende verklaring als uit de omstandigheid dat enige werklieden, die eveneens deze handelingen hadden waargenomen, daarin aanleiding vonden [betrokkene 4] van hun bevindingen op de hoogte te stellen;’’

‘’dat Wij door vorenbedoelde verklaringen de betreffende handelingen bewezen achten;’’

‘’dat gerequestreerde trouwens de betreffende handelingen in wezen niet heeft betwist, zij het dan dat haar gemachtigde heeft gesteld dat de verklaringen der arbeiders met een korrel zout dienen te worden genomen — doch wel betwist, dat deze handelingen een aanstootgevend karakter zouden hebben;’’

‘’dat het bij het beantwoorden van de vraag, of een bepaalde handeling een aanstootgevend karakter heeft er niet om gaat of in feite een of meer personen aan die handeling aanstoot hebben genomen, doch wel of redelijkerwijze die handeling aanstoot moet geven aan zedelijk normaal denkende mensen;’’

‘’dat in dit verband voor het beoordelen van die handeling van belang zijn verschillende factoren zoals die omstandigheden, waaronder die handeling wordt verricht, de entourage waarin zij plaats vindt, de frequentie waarmee zij geschiedt enzovoort;’’

‘’dat Wij, het vorenstaande in aanmerking genomen, de gewraakte handelingen niet anders dan als aanstootgevend kunnen kwalificeren;’’

‘’dat toch, indien in casu — zoals gerequestreerde betoogt — slechts sprake was van een door moederlijke bezorgdheid en genegenheid ingegeven houding van gerequestreerde jegens een personeelslid dat medelijden verdient, er geen aanleiding kan hebben bestaan tot het bij herhaling verrichten en dulden van handelingen, welke bij degenen, die daarvan getuigen waren, de indruk konden wekken (en ook gewekt hebben) van tederheden, zoals die tussen geliefden plegen te worden gewisseld;’’

‘’dat Wij het aanstootgevende karakter der gewraakte handelingen van een zodanige aard achten dat hierin een reden had kunnen gelegen zijn voor een ontslag op staande voet;’’

‘’dat Wij derhalve in die handelingen een grond aanwezig achten voor de ontbinding der overeenkomst in voege als hierna vermeld;’’

11. dat voorts nog uit de stukken naar voren is gekomen en de Kantonrechter te Utrecht aldus bekend was geworden dat eiseres destijds reeds zeven en een half jaar in dienst was van S.S.I., en wel vanaf de oprichting, dat zij ten tijde van het geding 53 jaar oud was en elders moeilijk aan de slag zou kunnen komen, dat zij de rang van procuratiehoudster bekleedde met een salaris van ƒ 780,-- per maand, dat zij van 1950 tot 1951 gedurende bijna een jaar de volle financieel-commerciele leiding van het bedrijf had gehad zonder iemand boven zich, dat er diepgaande meningsverschillen op hoog niveau tussen haar en de nieuwbenoemde directeur van S.S.I. (welke zich in het geding tegenover haar stelde) waren gerezen, zozeer dat men welhaast van een strijd om de macht zou kunnen spreken, en dat eiseres meermalen met verontwaardiging de beschuldigingen tegen haar ingebracht van de hand had gewezen en zich daardoor diep gegriefd voelde;

12. dat het voor de Kantonrechter te Utrecht duidelijk moet zijn geweest dat de nieuwbenoemde directeur van S.S.I., [betrokkene 2] , er groot belang bij had eiseres te doen verdwijnen, en dat voor eiseres haar gehele toekomst en carrière en al de resultaten van noeste arbeid in het verleden, zomede haar eer en goede naam op het spel stonden;

13. dat desalniettemin de Kantonrechter te Utrecht heeft volstaan met zich te baseren op een paar verklaringen afgenomen juist door de bedoelde [betrokkene 2] , eiseresses grootste vijand;

14. dat voorts de Kantonrechter te Utrecht zich heeft gebaseerd op een aantal verklaringen afgenomen door het G.A.B., doch hem bekend was gemaakt dat juist het G.A.B., en nog wel op basis van deze door het G.A.B. zelf afgenomen verklaringen, met inachtneming mede van de door de [betrokkene 2] afgenomen verklaringen, tot tweemaal toe aan S.S.I. de tegen eiseres gevraagde ontslagvergunning had geweigerd omdat het aan de afgelegde verklaringen onvoldoende waarde hechtte;

15. dat het G.A.B. de betrokken personen, hierna te noemen relatanten, in persoon had gehoord, doch de Kantonrechter zich niet de moeite heeft getroost een dezer relatanten te horen, zodat hij in de eerste plaats had dienen af te gaan op het gevoelen van hen die zulks wel hadden gedaan;

16. dat onder deze omstandigheden, mede in het licht van de machtsstrijd welke de inzet van dit geding vormde en met het oog op alles wat voor eiseres op het spel stond de Kantonrechter te Utrecht niet had mogen volstaan met op deze verklaringen af te gaan in tegenovergestelde zin, maar de zorgvuldigheid welke hem betaamde bij de behandeling van eiseresses belangen had geboden dat hij de betrokken relatanten, welke alle zeer gemakkelijk hadden kunnen worden voorgebracht, in persoon zou hebben gehoord;

17. dat voorts de Kantonrechter te Utrecht ten onrechte heeft overwogen dat eiseres in wezen de betreffende handelingen niet zou hebben betwist, doch in het licht van haar bovenaangehaalde stellingen, betogen, mededelingen en producties niets minder waar is;

18. dat de Kantonrechter te Utrecht voorts heeft aangegrepen een opmerking van eiseresses raadsman dat de verklaringen der arbeiders met een korrel zout dienden te worden genomen, maar deze opmerking, waarvan overigens de stijlering aan de griffier en niet aan deze raadsman was toe te schrijven, door hem verkeerd is gehanteerd daar deze raadsman bedoelde te betogen dat deze ‘’korrel zout’’ nu juist was waar het om ging: de grens tussen wat wél en wat niet aanstoot zou geven, en in deze opmerking derhalve eens temeer een ontkentenis besloten was;

19. dat echter in ieder geval de Kantonrechter te Utrecht deze opmerking niet had mogen aanwenden met voorbijgaan van zovele uitdrukkelijke, gemotiveerde en door produkties en bewijsaanbiedingen gestaafde ontkenningen;

20. dat de overweging van de Kantonrechter te Utrecht dat eiseresse betwist had dat haar handelingen een aanstootgevend karakter zouden hebben gehad op zichzelf juist was, maar niet wegneemt dat het hoofdverweer van eiseres was: haar betwisting dat zij aanstootgevende handelingen zou hebben gepleegd;

21. dat in het licht van al het voorgaande, mede in aanmerking nemende dat blijkens ieders opvattingen en verklaringen [betrokkene 1] degene was met wie de handelingen zouden zijn gepleegd, gelet op de overgelegde verklaringen van [betrokkene 1] zelf, met het oog op de belangen welke voor eiseres op het spel stonden, niet te verontschuldigen is dat de Kantonrechter er niet toe is overgegaan het verhoor van de relatanten te gelasten en zonder enige motivering of grond het herhaald bewijsaanbod door eiseresse zelf heeft gepasseerd;

22. dat vervolgens opmerking verdient, dat blijkens de inhoud der verklaringen, de handelingen waar het om ging — nog daargelaten dus dat van geen onoirbare noch ontuchtige noch aanstootgevende handelingen sprake kan zijn geweest — slechts zichtbaar waren voor wie van buiten het perceel onder een bepaalde vrij moeilijke hoek van schuinboven door het buitenraam naar binnen keek, zodat het absoluut niet is gebleken dat hetgeen de relatanten zeggen te hebben gezien op normale wijze had kunnen worden waargenomen door derden;

23. dat aleer een grond tot ontbinding ener arbeidsovereenkomst gelegen kan zijn in een verwijt dat een arbeider aanstootgevende handelingen zou hebben gepleegd, vereist is dat het die arbeider zou zijn toe te schrijven dat zijn eventuele handelingen voor derden waarneembaar waren, daar niet-waarneembare handelingen geen aanstoot zouden kunnen geven;

24. dat niet voor derden waarneembare handelingen slechts een grond tot ontbinding hadden kunnen opleveren indien zij in zichzelf een onoirbaar karakter hadden gedragen, hetgeen in casu zelfs niet ter sprake is gekomen, laat staan gebleken, maar in ieder geval evenzeer voor ontkend en onbewezen had dienen te worden gehouden;

25. dat derhalve ook in dit opzicht aan de Kantonrechter te Utrecht een lacune in zijn overwegingen moet worden verweten, zodat hij ook in dit opzicht niet geacht kan worden met de vereiste zorgvuldigheid ten opzichte van eiseresses belang zijn oordeel te hebben voorbereid en gevormd;

26. dat het voorts opmerking verdient dat door de relatanten géén handelingen zijn beschreven welke aanstoot hadden kunnen geven wanneer zij door eiseres met een man waren gepleegd;

27. dat het oordeel van de Kantonrechter dan ook uitsluitend dáárop is gegrond dat in casu, wanneer er al zou zijn geliefkoosd (hetgeen overigens ontkend was, doch desondanks lichtvaardig door hem werd geloofd) dit door twee vrouwen zou moeten zijn gedaan;

28. dat de Kantonrechter te Utrecht zich weliswaar heeft afgevraagd of de door hem ten onrechte aangenomen handelingen redelijkerwijze aanstoot hadden moeten geven aan zedelijk normaal denkende mensen, doch hij daarbij kennelijk speciaal op het onderscheid tussen homo-sexualiteit en hetero-sexualiteit doelt;

29. dat dezelfde handelingen, tussen een man en een vrouw gepleegd, nimmer aanleiding waren geworden om een hunner werkkring, toekomst, financiele zekerheid, inkomen, eer en goede naam af te nemen;

30. dat echter de weerzin welke een heterosexueel gevoelt bij de gedachte aan homosexuele handelingen door anderen géén grond mag zijn om in het licht van de betrokken belangen ten aanzien van in afzondering gepleegde handelingen een zwaardere maatstaf aan te leggen dan ten aanzien van hetero-sexuele handelingen het geval zou zijn geweest, en voorts zeker niet om in casu de arbeidsovereenkomst ontbonden te verklaren, zonder een diepgaand onderzoek naar:

a. De vraag of de afgelegde verklaringen juist waren, hetgeen ontkend was,

b. De vraag of moest worden begrepen dat was waargenomen dat eiseres en [betrokkene 1] ‘’gevrijd’’ hadden, hetgeen eveneens ontkend was,

c. De vraag of hun handelingen naar buiten die indruk konden wekken, en of dit eiseres viel toe te rekenen,

d. De vraag of eiseres viel toe te rekenen dat deze handelingen door derden konden worden waargenomen, hetgeen evenzeer ontkend was;

31. dat in deze procedure waarin de hoogste belangen van een der partijen op het spel stonden, gelijk hierboven omschreven, en waarin over die belangen beslist zou moeten worden door een uitspraak welke voor geen hogere voorziening vatbaar zou zijn, de grootst mogelijke zorgvuldigheid ten opzichte van die belangen van die partij welke heel haar levenswerk en levensinhoud stond te verliezen, betaamde, zowel bij het afwegen van de voorgedragen bewijzen en hun inhoud en waarde, en van der partijen beweringen, en bij het geven van gelegenheid tot het leveren van bewijs en van tegenbewijs, en tot hoor en wederhoor, als bij het beoordelen en waarderen der feiten en beweringen en bewijsmiddelen;

32. dat het betrachten van zulk een zorgvuldigheid de rechtsplicht van de Kantonrechter te Utrecht uitmaakte, door hem jegens eiseres verschuldigd;

33. dat voormelde zorgvuldigheid temeer geboden was nu op dezelfde bewijsstukken de enige andere competente instantie, de ter plaatse bevoegde directeur van het G.A.B., na diepgaand onderzoek en beraadslaging met een commissie uit het bedrijfsleven en na persoonlijke gesprekken met alle betrokkenen, in het bijzonder met de relatanten op grond van wier verklaringen de juistheid der ten laste gelegde feiten zou moeten worden beoordeeld, bijgestaan door deskundige ambtenaren, tot een ander oordeel was geraakt, en wel tot het oordeel dat de aan het adres van eiseres door haar werkgeefster geuitte beschuldigingen ongegrond waren gebleken;

34. dat blijkens het vorengaande aan de eisen van de zorgvuldigheid welke hij ten aanzien van eiseresses belangen, eer en goede naam in acht had dienen te nemen door de Kantonrechter te Utrecht in genen dele is voldaan, noch in de behandeling van het geding (onder meer het niet horen der getuigen en niet opdragen van bewijs noch toelaten van tegenbewijs), noch in de waardering en beoordeling der verstrekte gegevens en bescheiden, noch in het opbouwen van de daaruit te trekken conclusies en de gevolgen daarvan;

35. dat dusdoende de Kantonrechter te Utrecht door deze zeer ernstige fouten te maken in strijd heeft gehandeld met zijn eigen rechtsplicht, zomede heeft gehandeld in strijd met de zorgvuldigheid welke hem betaamde bij het uitoefenen van de hem gegeven macht ten aanzien van eiseresses persoon en haar materiele belangen;

36. dat de rechtsgang van artikel 1639 w van het Burgerlijk Wetboek voluntaire jurisdictie betreft, waarin de rechter optreedt niet als rechtsprekend orgaan maar als waarnemende een deel van de overheidstaak tot bewaring der arbeidsvrede door te bemiddelen in arbeidsgeschillen, mitsdien als orgaan van de overheid;

37. dat ook al ware het anders de overheid in ieder geval aansprakelijk is aan de justiciabelen te vergoeden de schade door hen geleden indien de rechterlijke macht door schending van haar rechtsplicht, of door gebrek aan betamende zorgvuldigheid in haar taak te kort schiet;

38. dat ten slotte eiseres is gelaedeerd in haar subjectief recht, dat zij had om het onderwerpelijk geding te winnen;

39. dat de vraag of een rechter wel of niet verantwoording schuldig is van zijn ambtsuitoefening aan wie dan ook geheel los staat van de vraag of de overheid aansprakelijk moet worden geacht voor onrechtmatige daden door een rechter in het kader van zijn ambtsuitoefening gepleegd;

40. dat het de overheid vrijstaat een of meer harer organen vrij te stellen van verantwoordingsplicht en hiermede zelfs een groot belang gemoeid kan zijn, maar de burger hiervan niet de financiele schade behoeft te dragen;

41. dat een onrechtmatige daad is en blijft een onrechtmatige daad en het onaanvaardbaar is dat daarvoor geen schadevergoeding zou kunnen worden toegekend wanneer en omdat zij door een rechter zou zijn gepleegd;

42. dat de overheid de aangewezen instantie is welke de aansprakelijkheid voor dergelijke schade naar haar aard dient te dragen;

43. dat derhalve, zelfs al zou uit de wet moeten worden gelezen dat de rechter voor zijn eigen onrechtmatige daden geen aansprakelijkheid in persoon behoeft te dragen, nochtans de rechter recht spreekt in naam des Konings en uit dien hoofde gedaagde door zijn rechtspraak verbonden wordt;

44. dat gedaagde derhalve aansprakelijk moet worden geacht voor de schade door eiseres geleden ter zake van de door de Kantonrechter te Utrecht gepleegde onrechtmatige daad, respectievelijk daden, zowel omdat de Kantonrechter te Utrecht als orgaan van gedaagde heeft gehandeld, als omdat gedaagde voor de voluntaire jurisdictie van de Kantonrechter te Utrecht aansprakelijk is als uit hoofde van de grondwettelijke bepalingen betreffende de justitie;

45. dat de schade van eiseres bestaat uit de door haar gederfde inkomsten, en uit de door verlies van haar positie en deswege gelegen smart, gederfde levensvreugde, zomede uit de aantasting van haar eer en goede naam, alles nader op te maken bij staat’’;

dat eiseres op bovenstaande gronden heeft gevorderd de veroordeling van de Staat om aan eiseres te vergoeden de uit hoofde als hierboven vermeld geleden en nog te lijden schade, nader op te maken bij staat en te vereffenen volgens de wet;

dat de Staat tegen de vordering verweer heeft gevoerd, waarna de Rechtbank bij vonnis van 3 april 1969 eiseres niet-ontvankelijk heeft verklaard in haar vordering na te hebben overwogen:

‘’1. dat ten processe vaststaat, dat de Kantonrechter te Utrecht bij beschikking van 29 juli 1955, gewezen ten verzoeke van N.V. Spoorweg Sein Industrie de tussen deze N.V. en eiseres bestaande arbeidsovereenkomst krachtens artikel 1639 w van het Burgerlijk Wetboek met ingang van 1 september 1955 ontbonden heeft verklaard;

2. dat eiseres zich blijkens haar stellingen door deze beslissing en de daaraan voorafgaande behandeling der zaak ernstig bezwaard gevoelt en haar bezwaren in hoofdzaak hierop neerkomen, dat de Kantonrechter:

1. niet de vereiste zorgvuldigheid heeft inachtgenomen door af te gaan op schriftelijke verklaringen in plaats van — in overeenstemming met het door eiseres gedane aanbod van getuigenbewijs — de betrokken relatanten in persoon te horen;

2. ten onrechte heeft overwogen, dat eiseres in wezen de betreffende handelingen niet heeft betwist;

3. een onjuiste uitleg heeft gegeven aan de opmerking van eiseresses raadsman, dat de verklaringen der arbeiders met een korrel zout dienden te worden genomen;

4. in strijd met de vereiste zorgvuldigheid heeft nagelaten in verband met eiseresses ontkentenis te onderzoeken, of de gedragingen van eiseres in zichzelf een onoirbaar (aanstootgevend) karakter hadden;

5. geen behoorlijk onderzoek heeft ingesteld naar de vraag, of aan eiseres toegerekend kon worden, dat de handelingen van haar en [betrokkene 1] door derden konden worden waargenomen en naar buiten de indruk konden vestigen dat er ‘’gevrijd’’ werd;

3. dat eiseres uit het voorgaande heeft geconcludeerd, dat door de Kantonrechter aan de eisen van de zorgvuldigheid welke hij ten aanzien van eiseresses belangen, eer en goede naam in acht had dienen te nemen, in genen dele is voldaan, noch in de behandeling van het geding (onder meer het niet horen der getuigen en niet opdragen van bewijs, noch toelaten van tegenbewijs), noch in de waardering en beoordeling der verstrekte gegevens en bescheiden, noch in het opbouwen van de daaruit te trekken conclusiën en de gevolgen daarvan;

4. dat volgens eiseres de Kantonrechter door deze zeer ernstige fouten te maken in strijd heeft gehandeld met zijn eigen rechtsplicht, zomede heeft gehandeld in strijd met de zorgvuldigheid welke hem betaamde bij het uitoefenen van de hem gegeven macht ten aanzien van eiseresses persoon en haar materiële belangen;

5. dat eiseres voorts heeft gesteld, dat de rechtsgang van artikel 1639 w van het Burgerlijk Wetboek voluntaire jurisdictie betreft, waarin de rechter optreedt als orgaan van de overheid, en dat de overheid in ieder geval aansprakelijk is aan de justiciabelen te vergoeden de schade door hen geleden indien de rechterlijke macht door schending van haar rechtsplicht, of door gebrek aan betamende zorgvuldigheid in haar taak te kort schiet;

6. dat eiseres bovendien heeft gesteld, dat zij is gelaedeerd in haar subjectief recht dat zij had om het onderwerpelijk geding te winnen;

7. dat eiseres op grond van het vorenstaande heeft gevorderd vergoeding van door haar geleden en nog te lijden schade, nader op te maken bij staat en te vereffenen als naar de wet;

8. dat ten processe vaststaat — blijkende dit ook uit de door eiseres overgelegde bescheiden — dat bij de aan het geven van de beschikking van de Kantonrechter voorafgaande behandeling van de zaak eiseres en haar toenmalige werkgeefster in de gelegenheid zijn gesteld bij monde van haar raadslieden haar standpunten mondeling toe te lichten en dat van deze mondelinge behandeling een proces-verbaal is opgemaakt;

9. dat de Kantonrechter dan ook wat de formele behandeling van de zaak betreft heeft voldaan aan hetgeen in artikel 1639 w van het Burgerlijk Wetboek daaromtrent is voorgeschreven en van enig plichtsverzuim of onzorgvuldigheid op dit punt derhalve geen sprake is;

10. dat de beslissing van de Kantonrechter overeenkomstig het in de wet voorgeschrevene is gegeven in de vorm van een beschikking op een daartoe strekkend schriftelijk verzoek, op welke rechtsgang — ook wel met oneigenlijke of vrijwillige rechtspraak aangeduid — de wettelijke voorschriften betreffende de bewijsregeling niet toepasselijk zijn;

dat het aan de Kantonrechter dan ook geheel vrij stond, met terzijdelating van een door eiseres gedaan bewijsaanbod, bij zijn beslissing af te gaan op het voorhanden bewijsmateriaal;

dat ook de wettelijke voorschriften betreffende de motivering van een rechterlijke beslissing op een dergelijk geval van beschikken op request niet van toepassing zijn, zodat de Kantonrechter ook niet gehouden was een uitvoeriger motivering te geven dan hij in zijn beschikking heeft gedaan;

11. dat derhalve niet is gebleken, dat de Kantonrechter recht gesproken heeft in strijd met enig daarvoor vastgesteld wettelijk voorschrift of, zo eiseres bedoeld heeft dit aldus te formuleren, in strijd met zijn eigen rechtsplicht;

dat van een onrechtmatige daad van de Kantonrechter in dit opzicht dan ook reeds hierom geen sprake is;

12. dat de klacht van eiseres, dat de Kantonrechter bij het onderzoek en de beslissing der zaak niet de zorgvuldigheid heeft in acht genomen welke hem betaamde ten opzichte van eiseresses belangen, blijkbaar hierop is gegrond, dat de Kantonrechter, ofschoon hem ten aanzien van de naleving van bepaalde wettelijke voorschriften als hierboven bedoeld geen verwijt valt te maken, bij de waardering en uitlegging van de namens eiseres gedane beweringen en van het aanwezige bewijsmateriaal en bij de conclusies welke hij daaraan verbond niet met de ingevolge het ongeschreven recht vereiste zorgvuldigheid — in het bijzonder ten opzichte van de belangen van eiseres — is te werk gegaan, waardoor hij volgens eiseres tevens ‘’haar subjectief recht om het geding te winnen’’ heeft gelaedeerd;

13. dat eiseres thans verlangt, dat de Rechtbank naar dit alles een onderzoek zal instellen, hetgeen zou neerkomen op een nieuwe beoordeling van de zaak, en met name van de door de Kantonrechter genomen beslissing, waarvan dan zou moeten afhangen of aan eiseres schadevergoeding toegekend kan worden;

14. dat in het stelsel van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering de aantasting van door de rechter gegeven beslissingen slechts voor zover in dat wetboek daartegen rechtsmiddelen zijn toegekend, is toegelaten;

dat voorts ten aanzien van het tegen rechterlijke beslissingen gerichte bijzondere rechtsmiddel de rechter tot partij te nemen en van hem schadevergoeding te eisen wegens enige aan hem verwijtbare fout uit artikel 505 en volgende van de Code de Procédure Civile in dit wetboek slechts de vordering ter zake van rechtsweigering is overgenomen, welke vordering bovendien aan een speciale rechtsgang is onderworpen;

15. dat het in strijd met dit (aldus gesloten) procedurale stelsel geacht moet worden, dat via een tegen de rechter of de Staat gerichte vordering op gronden, als thans aan de orde, elke rechterlijke beslissing tevens, althans steeds aan het oordeel van een andere rechter, soms zelfs van dezelfde rechterlijke instantie, zou kunnen worden onderworpen welk rechterlijk oordeel op zijn beurt in beginsel weer tot zulk een vordering aanleiding zou kunnen zijn;

16. dat het vorenoverwogene naar het oordeel van de Rechtbank meebrengt dat slechts in zeer uitzonderlijke gevallen aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad van de rechter of de Staat op gronden, als thans aan de orde, gegeven kan zijn, doch dat in casu uit de stellingen van eiseres en de overgelegde stukken zulk een uitzonderlijk geval niet volgt, nu naar het oordeel van de Rechtbank in ieder geval niet gezegd kan worden dat de Kantonrechter bij de afweging van de over en weer voor hem aangevoerde stellingen en aan hem overgelegde stukken in redelijkheid niet tot de gegeven beslissing zou hebben kunnen komen;

17. dat mitsdien ook deze grond de ingestelde vordering niet kan dragen;

18. dat eiseres ten slotte nog een beroep heeft gedaan op de artikelen 6 en 13 van het Europese verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (Rome 4 november 1950), doch dat uit deze artikelen — voor zover deze reeds rechtstreeks toepasselijk zijn — geen verder strekkende aansprakelijkheid van de Staat ter zake uit onrechtmatige daad volgt dan hierboven is overwogen;

19. dat eiseres mitsdien in haar vordering niet-ontvankelijk moet worden verklaard’’;

dat op het hoger beroep van eiseres en het incidenteel appel van de Staat het Gerechtshof heeft overwogen:

1. ''dat appellante aan haar vordering ten grondslag heeft gelegd, dat de Kantonrechter, door het verzoek van de N.V. Spoorweg Sein Industrie tot het ontbonden verklaren van de door haar met appellante gesloten arbeidsovereenkomst wegens gewichtige redenen in te willigen, en zulks onder de in de dagvaarding weergegeven omstandigheden, een onrechtmatige daad jegens appellante heeft gepleegd, en dat tot vergoeding van de daaruit voor appellante opgekomen schade de Staat aansprakelijk is;

2. ‘’ dat het onderzoek naar de vraag, of de Kantonrechter in casu een onrechtmatige daad heeft gepleegd, inderdaad niet leidt noch kan leiden tot aantasting van de gegeven beschikking, doch dit op zichzelf niet uitsluit dat een eventuele onrechtmatige daad van de Kantonrechter, door of bij het geven van die beschikking gepleegd, zou kunnen worden geoordeeld;

3. ‘’ dat door appellante is gesteld, dat het niet te verontschuldigen is dat de Kantonrechter, in het licht van al hetgeen in de ‘’aangeziens’’ 1 t/m 20 en deels ook 21 van de dagvaarding is gesteld, niet zelf de personen, van wier voor appellante belastende verklaringen in de bewuste zaak gebruik is gemaakt, heeft gehoord en dat hij zonder enige motivering of grond het herhaalde bewijsaanbod van appellante heeft gepasseerd, — dat hij voorts door die verklaringen verkeerd te beoordelen, zoals in de ‘’aangeziens’’ 22 t/m 30 is toegelicht, niet de vereiste zorgvuldigheid ten opzichte van appellantes belang heeft betracht, — en dat hij door dit alles en mede door hetgeen is gesteld in ‘’aangezien’’ 33 der dagvaarding, te weten dat het Gewestelijk Arbeidsbureau op grond van die verklaringen geen verlof tot ontslag van appellante had gegeven, zijn rechtsplicht heeft geschonden, zomede heeft gehandeld in strijd met de zorgvuldigheid, welke hem betaamde bij het uitoefenen van de hem gegeven macht ten aanzien van appellantes persoon en haar materiële belangen;

4. ‘’ dat echter in de procedure ex artikel 1639 w van het Burgerlijk Wetboek, welke een informeel karakter draagt, de Kantonrechter niet gehouden was getuigen te horen, — het hem vrijstond zijn oordeel op de hem ter beschikking staande gegevens, waartoe ook behoorde hetgeen partijen zelf over en weer hebben aangevoerd, te gronden en dit oordeel te motiveren zoals hij deed, — en niet gezegd kan worden dat hij, ook al zou zijn oordeel door anderen niet gedeeld worden, alleen door te oordelen als hij deed, te weten: gewichtige redenen tot ontbinding der arbeidsovereenkomst aanwezig te achten, enige rechtsplicht heeft geschonden, dan wel heeft gehandeld in strijd met de hem betamende zorgvuldigheid bij het uitoefenen van zijn rechtersambt;

5. ‘’ dat voor het aannemen van laakbare onzorgvuldigheid bij zijn oordeelsvorming door de Kantonrechter, of plichtsverzuim bij het uitoefenen van zijn taak te dezen, dan ook onvoldoende feiten zijn gesteld;

6. ‘’ dat bovendien niet valt na te gaan of de aan appellante schade toebrengende beslissing van de Kantonrechter onrechtmatig is, omdat een subjectief recht van appellante om het onderwerpelijke geding (bij de Kantonrechter) te winnen, zoals zij nog stelt in ‘’aangezien’’ 38 der dagvaarding, niet bestaat, en in elk geval niet aantoonbaar is;

7. ‘’ dat derhalve — wat er zij van de overwegingen 1 t/m 17 der Rechtbank, waartegen de grieven I t/m VIII zich richten, — in casu de gestelde feiten geen onrechtmatige daad opleveren, zodat de Rechtbank terecht appellante niet-ontvankelijk heeft verklaard in haar vordering;

8. ‘’ dat, nu appellante bij de grieven I t/m VIII op grond van bovenstaande overwegingen geen belang heeft, deze buiten behandeling kunnen blijven;

9. ‘’ ten slotte, dat grief IX, houdende dat de Rechtbank ten onrechte heeft overwogen dat uit het verdrag van Rome, met name uit de aangehaalde artikelen (6 en 13) geen verder strekkende aansprakelijkheid van geintimeerde zou volgen dan door haar werd overwogen, niet nader door appellante wordt geadstrueerd, en de grief reeds hierom niet tot vernietiging van het vonnis kan leiden omdat daarin niet is aangegeven om welke reden toetsing van 's Kantonrechters handelen aan enige bepaling van het verdrag tot een andere beslissing had moeten leiden, — terwijl ook naar 's Hofs oordeel aan het verdrag geen argument kan worden ontleend tot toewijzing van de vordering, — waarbij buiten beschouwing kan blijven dat, zoals appellante bij pleidooi voor den Hove heeft doen zeggen, het haar vrijstaat zich ter zake van een beslissing van de Nederlandse rechter, nadat alle nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput, tot de Commissie voor de Rechten van de Mens te wenden of een beroep te doen op het Europese Hof;

10. ‘’ dat wat het incidentele appél betreft, de Staat bij zijn grief, dat de Rechtbank ten onrechte heeft overwogen dat slechts in zeer uitzonderlijke gevallen aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad van de rechter of de Staat op gronden als thans aan de orde — dat is wegens gebrek aan zorgvuldigheid met betrekking tot het als bewezen aannemen van feiten en de waardering dier feiten met het oog op de gerechtvaardigheid van ontslagverlening — gegeven kan zijn, omdat een beoordeling van de zorgvuldigheid waarmee een andere rechter te werk is gegaan nimmer aan de orde kan komen, geen belang heeft, nu de vordering van incidenteel geintimeerde ook naar 's Hofs oordeel niet-ontvankelijk is, en de grief dus geen bespreking behoeft;’’;

dat het Hof op bovenstaande gronden het vonnis van de Rechtbank heeft bekrachtigd;

Overwegende dat eiseres 's Hofs arrest bestrijdt met het navolgende middel van cassatie:

‘’Schending althans verkeerde toepassing van het recht en meer in het bijzonder van artikel 1401 van het Burgerlijk Wetboek door te overwegen:

dat echter in de procedure ex artikel 1639 w van het Burgerlijk Wetboek, welke een informeel karakter draagt, de Kantonrechter niet gehouden was getuigen te horen, het hem vrijstond zijn oordeel op de hem ter beschikking staande gegevens, waartoe ook behoorde hetgeen partijen zelf over en weer hebben aangevoerd, te gronden en dit oordeel te motiveren zoals hij deed, en niet gezegd kan worden dat hij, ook al zou zijn oordeel door anderen niet gedeeld worden, alleen door te oordelen als hij deed, te weten: gewichtige redenen tot ontbinding der arbeidsovereenkomst, aanwezig te achten, enige rechtsplicht heeft geschonden, dan wel heeft gehandeld in strijd met de hem betamende zorgvuldigheid bij het uitoefenen van zijn rechtersambt;

dat voor het aannemen van laakbare onzorgvuldigheid bij zijn oordeelsvorming door de Kantonrechter, of plichtsverzuim bij het uitoefenen van zijn taak te dezen, dan ook onvoldoende feiten zijn gesteld;

dat bovendien niet valt na te gaan of de aan appellante schade toebrengende beslissing van de Kantonrechter onrechtmatig is, omdat een subjectief recht van appellante om het onderwerpelijke geding (bij de Kantonrechter) te winnen, zoals zij nog stelt in ‘’aangezien’’ 38 der dagvaarding, niet bestaat, en in elk geval niet aantoonbaar is; en op die grond het vonnis van de Arrondissementsrechtbank te 's-Gravenhage van 3 april 1969 te bekrachtigen, zulks ten onrechte omdat:

I. De vrijheid welke de Kantonrechter genoot bij de uitoefening van zijn ambt niet afdoet aan zijn rechtsplicht, gelijk omschreven sub 31 en 32 van de dagvaarding in prima, te weten: dat in deze procedure waarin de hoogste belangen van een der partijen op het spel stonden, gelijk hierboven omschreven, en waarin over die belangen beslist zou moeten worden door een uitspraak welke voor geen hogere voorziening vatbaar zou zijn, de grootst mogelijke zorgvuldigheid ten opzichte van die belangen van die partij welke heel haar levenswerk en levensinhoud stond te verliezen, betaamde, zowel bij het afwegen van de voorgedragen bewijzen en hun inhoud en waarde, en van der partijen beweringen, en bij het geven van gelegenheid tot het leveren van bewijs en van tegenbewijs, en tot hoor en wederhoor, als bij het beoordelen en waarderen der feiten en beweringen en bewijsmiddelen; dat het betrachten van zulk een zorgvuldigheid de rechtsplicht van de Kantonrechter te Utrecht uitmaakte, door hem jegens eiseres verschuldigd.

II. a. De aangehaalde overwegingen van het Gerechtshof niet kunnen strekken om te doen concluderen dat de Kantonrechter niet in strijd met de hem betamende zorgvuldigheid zou hebben gehandeld, immers daartoe is niet voldoende dat geconstateerd wordt welke mate van vrijheid de Kantonrechter bij zijn ambtsuitoefening genoot, maar dient te worden beoordeeld hoe hij — binnen het kader van deze vrijheid — zijn taak vervulde en of hij daarbij de betamende zorgvuldigheid in acht nam, hebbende het Hof nagelaten hiernaar een onderzoek in te stellen.

b. Althans op dit punt het Hof zijn arrest niet naar de eis der wet met redenen heeft omkleed door hieromtrent niets te overwegen.

c. Onder de in de dagvaarding in prima geschetste omstandigheden, waarbij voor eiseres tot cassatie haar maatschappelijk voortbestaan op het spel stond de Kantonrechter wel degelijk in strijd met de betamende zorgvuldigheid heeft gehandeld doordien hij naliet de getuigen in persoon te horen, en een redelijke afweging tussen wat voor eiseres tot cassatie op het spel stond enerzijds en de meerdere zekerheid welke hij zich kon verschaffen door alvorens zijn voor haar zo catastrofale beslissing te nemen ook nog persoonlijk de getuigen te ondervragen anderzijds de Kantonrechter niet de vrijheid had kunnen geven om dit zelf horen van deze getuigen achterwege te laten.

III. a. Aan de drager van een gegronde rechtsaanspraak, uitoefening niet door of krachtens de wet wordt verhinderd, een subjectief recht toekomt om deze aanspraak in rechte erkend te zien, dat wil zeggen een geding waarvan zodanige rechtsaanspraak het onderwerp is te winnen.

b. Bij een zorgvuldig gevoerde procedure de Rechter zich uit de stukken een oordeel dient te kunnen vormen of een subjectief recht om te winnen is geschonden, en het eiseres tot cassatie niet is toe te rekenen dat in de onderhavige procedure de stukken daarvoor ontoereikend waren, zijnde dit nu juist een der gronden van haar klacht dat de procedure onzorgvuldig was gevoerd.

c. Indien subsidiair het Hof met ‘’niet aantoonbaar’’ mocht bedoelen dat eiseres niet in staat zou zijn, ook niet bij een zorgvuldig gevoerde procedure om haar recht aan te tonen, niet is in te zien waaraan het Hof deze wetenschap zou ontlenen en het op verboden wijze buiten de grondslag van de onderhavige procedure zou zijn getreden, althans en in ieder geval zou hebben nagelaten zijn arrest naar de eis der wet met redenen te omkleden.’’;

Overwegende aangaande de onderdelen I en II van het middel:

dat deze onderdelen uitgaan van de opvatting dat een in een burgerlijk rechtsgeding bij een rechterlijke beslissing in het ongelijk gestelde partij die zich door die beslissing benadeeld acht, een vordering uit onrechtmatige daad tegen de Staat kan instellen op grond dat de rechter bij het geven van die beslissing niet de vereiste zorgvuldigheid heeft betracht;

dat die opvatting echter niet kan worden aanvaard;

dat de vraag of een partij die in een rechtsgeding in het ongelijk wordt gesteld, de gelegenheid moet worden geboden om tegen de in zijn nadeel uitgevallen beslissing op te komen, door de wetgever bij de regeling van de voor het desbetreffende geding voorgeschreven procedure bewust en met zorg onder ogen pleegt te worden gezien en dat daarom de te dien aanzien gegeven wettelijke regelingen, hetzij deze tegen de beslissing rechtsmiddelen ter beschikking stellen, hetzij bepalen dat daartegen generlei voorziening is toegelaten, geacht moeten worden uitputtend te hebben voorzien in de bescherming van de belangen die voor de partijen bij de verkrijging van een juiste beslissing zijn betrokken;

dat hiermede onverenigbaar is dat de in het ongelijk gestelde partij de gelegenheid zou hebben langs de weg van een vordering tegen de Staat op grond van artikel 1401 van het Burgerlijk Wetboek de juistheid van een rechterlijke beslissing nogmaals tot onderwerp van een nieuw geding te maken en deze daardoor op andere wijze dan in de wet is voorzien ter toetsing te brengen;

dat dit meebrengt dat ook met betrekking tot de zorgvuldigheid waarmee een rechterlijke beslissing is voorbereid, niet dan door gebruik te maken van een door de wet ter beschikking gesteld rechtsmiddel kan worden geklaagd, aangezien voor zover een onzorgvuldige voorbereiding op de beslissing van invloed is geweest, de juistheid van die beslissing in het geding zou worden gebracht, terwijl voor zover dit niet het geval is, de eiser bij zijn klacht geen belang zou hebben;

dat slechts, indien bij de voorbereiding van een rechterlijke beslissing zo fundamentele rechtsbeginselen zijn veronachtzaamd dat van een eerlijke en onpartijdige behandeling van de zaak niet meer kan worden gesproken, en tegen die beslissing geen rechtsmiddel openstaat en heeft opengestaan, de Staat ter zake van de schending van het in artikel 6 van het Europese Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden gewaarborgde recht voor de daaruit voortvloeiende schade aansprakelijk zou kunnen worden gesteld, doch dat — daargelaten of de Nederlandse wetgeving aanknopingspunten bevat die mogelijk maken dat de nationale rechter daarover oordeelt —, over zodanige schending in het middel niet wordt geklaagd;

dat de onderdelen I en II van het middel daarom falen;

Overwegende aangaande onderdeel III van het middel:

dat uit het boven overwogene volgt dat een vordering uit onrechtmatige daad tegen de Staat evenmin kan worden gegrond op de stelling dat door een rechterlijke beslissing een ‘’subjectief recht om te winnen’’ zou zijn geschonden, daar, wat men ook onder zulk een recht zou willen verstaan, van de schending ervan slechts sprake zou kunnen zijn, indien die beslissing onjuist is, en dit een vraag is die slechts aan de orde kan worden gesteld, indien tegen de beslissing enige voorziening is toegelaten en daarvan gebruik is gemaakt, waarbij opmerking verdient dat ook in dat geval de bevinding dat de beslissing onjuist was, slechts tot de vernietiging daarvan en niet tot een door de Staat te betalen schadevergoeding kan leiden;

dat derhalve ook dit onderdeel van het middel niet tot cassatie kan leiden;

Verwerpt het beroep;

Veroordeelt eiseres in de op de voorziening in cassatie gevallen kosten aan de zijde van verweerder tot op deze uitspraak begroot op ƒ 115,-- aan verschotten en ƒ 1.100,-- voor salaris.

Aldus gedaan door Mrs. Wiarda, Vice-President, Dubbink, Peters, Minkenhof en Drion, Raden, en door de Vice-President voornoemd uitgesproken ter openbare terechtzitting van de derde december 1900 een en zeventig, in tegenwoordigheid van de Advocaat-Generaal Berger.