Hof 's-Gravenhage, 20-12-2012, nr. 22-004016-11

februari 2012, 23 april 2012, 18 juni 2012, 8 augustus 2012, 15 augustus 2012, 8 oktober 2012, 9 oktober 2012, 10 oktober 2012, 17 oktober 2012, 31 oktober 2012,

7 november 2012, 12 november 2012, 14 november 2012, 28 november 2012 en 12 december 2012.

Het hof heeft kennisgenomen van de vordering van de advocaten-generaal.

het Verdrag van de Verenigde Naties inzake het recht van de zee (United Nations Convention on the law of the Sea), (hierna: UNCLOS), en

het Verdrag tot bestrijding van wederrechtelijke gedragingen gericht tegen de veiligheid van de zeevaart (Convention for the Suppression of Unlawful Acts against the Safety of Maritime Navigation), (hierna: SUA).

Artikel 100 van het UNCLOS bevat de verplichting van de verdragsstaten om samen te werken ter onderdrukking van piraterij en artikel 105 van het UNCLOS bevat de bevoegdheid om op te treden tegen piraterij.

Artikel 105 van het UNCLOS bevat de bevoegdheden aan de verdragsstaten. In dit artikel is – kort samengevat en voor zover hier van belang – bepaald, dat in volle zee of op andere plaatsen die buiten de rechtsmacht van enige staat zijn gelegen, iedere staat een piratenschip in beslag mag nemen en de personen aan boord te arresteren en de goederen aan boord in beslag nemen en dat iedere rechter van die staat kan beslissen over de op te leggen straffen. Deze verdragsbepaling voorziet aldus in een universele rechtsmacht voor de staat die tot aanhouding van piraterijverdachten overgaat.

De UNCLOS-bepalingen beperken zich echter tot optreden van staten in volle zee en zijn dus niet zonder meer van toepassing binnen de territoriale wateren van Somalië.

Verdergaande bevoegdheden om op te treden zijn evenwel te vinden in een aantal resoluties van de Veiligheidraad namelijk nummers 1816, 1838, 1846 1851 en 1950.

In artikel 6, eerste en tweede lid van het SUA is voorts aangegeven in welke gevallen de staten rechtsmacht moeten of kunnen vestigen voor strafbare feiten waarop het verdrag betrekking heeft. In het vijfde lid van dit artikel is uitdrukkelijk bepaald dat het verdrag geen enkele in overeenstemming met de nationale wetgeving uitgeoefende rechtsmacht in strafrechtelijke aangelegenheden uitsluit.

Ter ondersteuning van resolutie 1816 is de European Union Naval Coordination Cell (EU NAVCO) opgericht. Van belang is daarbij het ‘Gemeenschappelijk Optreden 2008/851/GBVB van de Raad van 10 november 2008 inzake de militaire operatie van de Europese Unie teneinde bij te dragen tot het ontmoedigen, het voorkomen en bestrijden van piraterij en gewapende overvallen voor de Somalische kust’.

In deze regeling is onder meer opgenomen artikel 12 lid 1 dat aan een lidstaat de navolgende bevoegdheden geeft:

“Op basis van de acceptatie van Somalië ten aanzien van de uitoefening van hun rechtsmacht door de lidstaten of derde Staten, enerzijds, en artikel 105 van VN-Zeerechtverdrag anderzijds, worden in de territoriale wateren van Somalië gevangen genomen personen die daden van piraterij of gewapende overvallen hebben begaan of hiervan verdacht worden, alsmede de goederen die tot uitvoering van deze daden gediend hebben,

— overgedragen aan de bevoegde autoriteiten van de lidstaat of de derde Staat die deelneemt aan de operatie waarvan het schip dat tot gevangenneming is overgegaan, de vlag voert, of

— indien deze Staat zijn rechtsmacht niet kan of wil uitoefenen, aan een lidstaat of een derde Staat die die rechtsmacht wil uitoefenen ten aanzien van de bovengenoemde personen of goederen”.

Op basis van bovenstaand juridisch kader concludeert het hof dat de Nederlandse overheid bevoegd is om zowel binnen als buiten de Somalische territoriale wateren op te treden tegen piraterij.

Overigens merkt het hof op, dat zowel de term “zeeroof” als de term “piraterij” wordt gebruikt om de verweten gedragingen van de verdachten in deze zaak te omschrijven. Het begrip zeeroof wordt uitdrukkelijk genoemd in artikel 381 van het Wetboek van Strafrecht terwijl piraterij de letterlijke vertaling is van de Engelstalige term “piracy” in het UNCLOS-verdrag welke handelingen worden opgesomd in artikel 101 van dit verdrag. Het hof stelt vast dat de verschillen tussen deze twee termen van ondergeschikt belang zijn voor de juridische beoordeling van deze zaak en hanteert beide termen.

onvoldoende verdenking was om de verdachte aan te houden, terwijl

de beslissing tot verdere vervolging niet opportuun was en bovendien

in strijd met het gelijkheidsbeginsel dan wel in strijd met het verbod van willekeur.

Voorts zou volgens de verdediging sprake zijn van

schending van het recht op een eerlijk proces, alsmede van

(ernstige) vormverzuimen waardoor de rechten van de verdachte grof veronachtzaamd zijn.

Het openbaar ministerie heeft gemotiveerd aangegeven zich ontvankelijk in de vervolging te achten.

De feiten en omstandigheden

Het hof stelt op grond van het procesdossier en het onderzoek ter terechtzitting, voor zover hier relevant en zakelijk weergegeven, de navolgende feiten en omstandigheden vast.

In het kader van de internationale antipiraterijmissies Atalanta en Ocean Shield patrouilleert de Nederlandse marine met de Hr. Ms. Amsterdam in de Golf van Aden, de Indische oceaan en het Somalisch Bassin. Het doel van deze operaties vormt het begeleiden van World Food Programme (WFP-)schepen en het bestrijden en voorkomen van kapingen op koopvaardijschepen in het operatiegebied van de Hoorn van Afrika.1

Tijdens een surveillance op 4 november 2010 wordt door het Franse marinefregat Floréal het zeilschip Choizil aangetroffen, voor anker liggend bij het eiland Koyaama, gelegen voor de Somalische kust. De Floréal neemt waar dat de Choizil is voorzien van tenminste 50 jerrycans met vermoedelijk benzine. Daardoor rijst het vermoeden dat het zeiljacht gebruikt zou worden voor piraterij. Na enkele dagen wordt bekend dat het betreffende zeiljacht was gekaapt en dat er drie gijzelaars aan boord waren.

Op 7 november 2010 strandde het zeilschip Choizil op de kust van Somalië in de buurt van de kustplaats Baraawe. Naast het zeilschip lag een skiff, die met de Choizil meegevaren was. Het Franse marinepersoneel stelt daarop een onderzoek in naar de skiff en het zeiljacht. Tijdens dit onderzoek wordt de buitenboordmotor van de skiff gedemonteerd en worden op de Choizil een Rocket Propelled Grenade (RPG) en munitie voor een AK47 aangetroffen. Voorts wordt de schipper van de Choizil, [getuige 1], aangetroffen. Hij wordt aan boord gebracht van de Hr. Ms. Amsterdam om naar Mombassa (Kenia) te worden overgebracht.2

Op 19 november 2010 wordt aan boord van de Hr. Ms. Amsterdam een mogelijke Pirate Action Group (PAG) waargenomen die reeds op 18 november 2010 werd geobserveerd bij het eiland Koyaama. De PAG bestaat uit een whaler en twee skiffs. Door personeel van de boordhelikopter van de Hr. Ms. Amsterdam wordt waargenomen dat zich aan boord van de whaler grote hoeveelheden brandstofvaten, ladders en andere materialen bevinden. Voorts wordt waargenomen dat de twee skiffs in de onmiddellijke nabijheid van de whaler varen.

Op basis van deze waarnemingen krijgt het personeel toestemming van de commandant van de ‘Standard Nato Maritime Group 1’ (hierna: CTF 508) om de genoemde vaartuigen te boarden. Eveneens wordt toestemming verleend om gericht vuur (non-disabling fire) te mogen uitbrengen.

Bij het zien van de boordhelikopter vluchten beide skiffs op hoge snelheid bij de whaler vandaan. Tijdens de daarop ingezette achtervolging van een van de skiffs (hierna: skiff 1) wordt door het helikopterpersoneel waargenomen dat goederen, waaronder een wapen (AK47), overboord worden gegooid. Ondanks waarschuwingen via de VHF-radio en waarschuwingsschoten vaart skiff 1 met hoge snelheid door richting de kust. Hierop dwingt de helikoptereenheid de skiff tot stoppen door met gericht vuur de voorkant van de skiff te raken. Ondertussen wordt een RHIB (snelle boot) richting de whaler gestuurd en de zes opvarenden in de whaler worden middels tie-wraps veiliggesteld.

De helikoptereenheid zet vervolgens de achtervolging in op de tweede skiff (hierna: skiff 2). Aan boord van de skiff ziet de helikopterbemanning vier opvarenden en een groot aantal jerrycans. De helikoptereenheid dwingt skiff 2 tot stoppen middels waarschuwingsschoten.

De beide skiffs worden onder controle gebracht en onder nationale (Nederlandse) aansturing worden de dertien opvarenden om 12:35 uur als ‘detainees’ aan boord de Hr. Ms. Amsterdam genomen en worden hun persoonsgegevens vastgelegd. De opvarenden worden tevens gewezen op de reden waarom zij staande zijn gehouden. De opvarenden worden vervolgens tijdelijk vastgehouden in de Temporary Holding Facility (hierna: THF) van de Hr. Ms. Amsterdam, met als doel het afleggen van verklaringen en op basis hiervan het afwachten van overleg met en beslissing van het Nederlandse openbaar ministerie.3

Onder de inzittenden van de whaler bevindt zich de medeverdachte T09, onder de inzittenden van de skiff 2 bevinden zich de medeverdachte T17 en verdachte en onder de inzittenden van skiff 1 bevindt zich de medeverdachte T06.4

Aan boord van een op de Hr. Ms. Amsterdam ingesteld onderzoek blijkt dat skiff 1 dermate karakteristieke kenmerken vertoont, dat het vermoeden rijst dat deze skiff in verband kan worden gebracht met de skiff die op 7 november 2010 was gebruikt bij de kaping van de Choizil.5

Uit de gegevens van het aan boord van de whaler in beslag genomen GPS-apparaat blijkt dat het apparaat zich op 19 november 2010 om 12:06 uur op de positie met het coördinaat S0 31.105 E42 48.279 bevond, waardoor het vermoeden bestaat dat de onderschepping van de groep ongeveer 56 kilometer van Koyaama eiland op open zee heeft plaatsgevonden.6

Op 21 november 2010 zijn de inzittenden van de skiffs en de whaler vervolgens aan boord van de Hr. Ms. Amsterdam aangehouden op basis van verdenking van zeeroof en op 22 november 2010 is de inbewaringstelling voor veertien dagen gelast.7

Op 22 november 2010 wordt door het helikopterpersoneel van de Hr. Ms. Amsterdam voor de kust van Somalië een skiff, voorzien van twee buitenboordmotoren en uitgerust met een grote hoeveelheid brandstof, een ladder en pakketten, waargenomen. Op de skiff bevinden zich zeven opvarenden. Bij het zien van de helikopter vaart de skiff met grote snelheid naar het vasteland van Somalië. De Hr. Ms. Amsterdam ligt vervolgens gedurende de nacht van 22 november op 23 november 2010 voor de kust om te voorkomen dat de skiff ongezien zou vertrekken.

In de middag van 23 november 2010 wordt de skiff op dezelfde positie waar deze op 22 november 2010 aan land is gegaan, waargenomen door het helikopterpersoneel van de Hr. Ms. Amsterdam. Het helikopterpersoneel neemt tevens waar dat de skiff wordt klaargemaakt voor vertrek naar zee. Gezien de uitrusting van de skiff bestaat het vermoeden dat de skiff naar zee wil vertrekken teneinde een kaping uit te voeren.

Vlak voor zonsondergang wordt waargenomen dat de skiff naar zee vertrekt. Het boardingteam van de Hr. Ms. Amsterdam vaart daarop in twee RHIB's richting de skiff.

De Hr. Ms. Amsterdam krijgt toestemming van de commandant van de CTF 508 om de skiff te boarden. Eenmaal in de nabijheid van de skiff vuurt het boardingteam lichtkogels af om de opvarenden tot stoppen te bewegen. De skiff gaat er echter vandoor, waarop het boardingteam met hoge snelheid de achtervolging inzet. Het boardingteam neemt vervolgens waar dat de opvarenden spullen overboord gooien, waaronder een ladder en een groot pakket. Ondanks diverse stoptekens en waarschuwingsschoten neemt de skiff geen aanstalten om te stoppen.

Op basis van deze waarnemingen krijgt het personeel toestemming van de commandant van de CTF 508 om de skiff te boarden en om gericht vuur (non-disabling fire) uit te mogen brengen. Het boardingteam geeft direct gericht vuur af op de voorkant van de skiff. Dit resulteert niet in het stoppen van de skiff, waarop het boardingteam de skiff tot stoppen dwingt door met gericht vuur beide motoren uit te schakelen. De skiff wordt vervolgens onder controle gebracht op de positie met het coördinaat 01-37.4S 041-39.9E.

De zeven opvarenden worden vervolgens door middel van het aanbrengen van zogenoemde tie-wraps veiliggesteld. De opvarenden worden met toestemming van de commandant der strijdkrachten en de Nederlandse officier van justitie als ‘detainees’ aan boord de Hr. Ms. Amsterdam genomen.

Van de zeven personen worden de persoonsgegevens vastgelegd. De groep wordt gewezen op de reden waarom zij staande zijn gehouden en wordt tijdelijk vastgehouden in de THF, met als doel het afleggen van verklaringen en op basis hiervan het afwachten van overleg met en beslissing van het Nederlandse openbaar ministerie.8

Onder de opvarenden bevindt zich de medeverdachte T21.9

De zeven opvarenden, onder wie de medeverdachte T21, worden op 24 november 2010 aangehouden ter zake van verdenking van piraterij.10

Vervolgens is nader onderzoek ingesteld. Daaruit blijkt dat de skiff is voorzien van vrijwel nieuwe buitenboordmotoren en dat de skiff is ‘gemodificeerd’: er is een dubbele bodem aangebracht waarin een grote hoeveelheid brandstof verborgen is.11 Daarnaast wordt op de skiff een visitekaartje van de schipper van de Choizil, [getuige 1], aangetroffen. Voorts worden de inzittenden van de skiff verhoord.12

Eén van hen ([T20]) verklaart dat de skiff beschikte over wapens, ladders, voedsel en benzine, dat hij deel uitmaakte van een groep van zeven piraten en dat de Choizil was gekaapt door de medeverdachte T17, de medeverdachte T06, de medeverdachte T21 en T22.13 Op grond van deze bevindingen worden de medeverdachte T21 en T22 op 28 november 2010 aangehouden ter zake van verdenking van zeeroof en is op 29 november 2010 hun inbewaringstelling voor veertien dagen gelast.14

De schipper van de Choizil, [getuige 1], wordt eveneens verhoord. Op 29 november 2010 verklaart hij aan de hand van hem getoonde foto’s dat de medeverdachte T09 de leider was van de piraten die de Choizil hadden gekaapt en dat de medeverdachte T06 eveneens tot de piratengroep van de Choizil behoorde.15

Voorts verklaart hij op 30 november 2010 aan de hand van andere aan hem getoonde foto’s dat de medeverdachte T17 en de verdachte tot de piratengroep van de Choizil behoorden.16

Naar aanleiding van het vorenstaande worden de medeverdachte T06, de medeverdachte T17, de medeverdachte T09, de verdachte en de medeverdachte T21 als verdachten van zeeroof aangemerkt. De andere verdachten worden, met uitzondering van T20, op 1 december 2010 in vrijheid gesteld.

Op 4 december 2010 wordt de gevangenhouding voor de duur van negentig dagen van de vijf verdachten bevolen.17

De beoordeling door het hof

Verdenking en recht tot aanhouding

De verdediging heeft zich op het standpunt gesteld

Opportuniteit van de vervolging van de verdachte

De verdediging heeft zich op het standpunt gesteld, zakelijk weergegeven, dat – zelfs al moet worden aangenomen dat de marine voldoende aanleiding had om de verdachte en zijn medeverdachten aan te houden - de vervolging van de verdachte vanwege het gebrek aan enig vervolgingsbelang niet opportuun was, zodat het openbaar ministerie in zijn vervolging niet-ontvankelijk dient te worden verklaard.

Het openbaar ministerie heeft zich op het standpunt gesteld dat – verkort en zakelijk weergegeven – zeeroof een delict is waarvan de wetgever in het verleden reeds heeft gesteld dat dit delict zo ernstig wordt geacht dat de Nederlandse gerechtelijke autoriteiten hiertegen op moeten kunnen treden, ongeacht waar en door wie gepleegd. Een expliciet Nederlands belang is derhalve geen vereiste. Daarbij is de beslissing tot het al dan niet instellen van vervolging voorbehouden aan het openbaar ministerie.

Het hof overweegt hieromtrent als volgt.

Het hof stelt voorop dat de beslissing om al dan niet tot vervolging van een strafbaar feit over te gaan is neergelegd bij de officier van justitie en dat die daarbij een ruime discretionaire bevoegdheid ex artikel 167 van het Wetboek van Strafvordering toekomt. De rechter toetst de vervolgingsbeslissing in beginsel zeer terughoudend. Het aan het openbaar ministerie opgedragen opportuniteitsbeginsel impliceert voorts een belangenafweging tussen enerzijds het algemeen belang dat met de vervolging kan zijn gediend en anderzijds het individuele belang van de verdachte om buiten het strafrechtelijke systeem te blijven. Slechts indien de vervolging in strijd is met wettelijke of verdragsrechtelijke bepalingen of beginselen van een goede procesorde, kan sprake zijn van verval van het recht tot strafvervolging en van een door de rechter om die reden uit te spreken niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie. Beoordeeld wordt dan ook slechts of het openbaar ministerie, na afweging van de betrokken belangen, in redelijkheid tot de vervolging kon komen.

Het hof deelt het standpunt van de verdediging niet dat in de onderhavige zaak sprake zou zijn van een gebrek aan enig vervolgingsbelang. Met inachtneming van het vorenoverwogene neemt het hof daarbij nog het volgende in aanmerking.

Het is een feit van algemene bekendheid dat piraterij een ernstige bedreiging vormt voor het recht op vrije doorvaart in internationale wateren. Het vrije vervoer van vracht, grondstoffen en brandstoffen wordt erdoor belemmerd waardoor mondiale economische gevolgen dreigen. Aldus heeft Nederland, zoals elk zeevarend land, een economisch belang bij een ongestoorde scheepvaart in internationale wateren. Dat belang vindt ook uitdrukking in de hiervoor aangegeven universele rechtsmacht van de Nederlandse rechter in geval van piraterij. Daarnaast is van belang dat Nederland actief deelneemt aan de hiervoor beschreven internationale missies, met name ook in de Golf van Aden. Met deze missies heeft Nederland zich in internationaal verband verplicht om adequaat – ook strafvorderlijk - op te treden in de desbetreffende wateren. In dit verband wijst het hof voorts op het eerder besproken Gemeenschappelijk Optreden van de Europese Unie waaruit ook het betrokken Europees belang blijkt. Bovendien zijn de verdachte en zijn medeverdachten aangehouden naar aanleiding van een verdenking van betrokkenheid van piraterij.

Gelet op deze feiten en omstandigheden kan niet in redelijkheid worden volgehouden dat de vervolging van de verdachte in Nederland niet opportuun is in de hiervoor bedoelde zin.

Gelijkheidsbeginsel

De verdediging heeft zich voorts op het standpunt gesteld, zakelijk weergegeven, dat de beslissing om de verdachte te vervolgen, terwijl andere verdachten zijn vrijgelaten dan wel heengezonden, een zodanig ernstige schending van het gelijkheidsbeginsel oplevert dat zulks dient te leiden tot de niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie. Dit geldt meer in het bijzonder op het moment dat de getuige [getuige 1] terugkomt op zijn verklaring dat de verdachte mogelijk betrokken is geweest bij de kaping van de Choizil, waarna de verdachte in exact dezelfde positie is komen te verkeren als de heengezonden verdachten.

Het openbaar ministerie heeft zich op het standpunt gesteld dat – verkort en zakelijk weergegeven - geen sprake is van schending van het gelijkheidsbeginsel, gelet op het exclusieve vervolgingsrecht van het openbaar ministerie dat de rechter in het kader van de in dat kader toebedeelde beleidsvrijheid dient te respecteren. Het openbaar ministerie heeft daartoe aangevoerd dat de onderhavige vervolgingsbeslissingen afhankelijk zijn geweest van de resultaten van het nadere onderzoek, welke resultaten een bewijspositie creëerden voor de onderhavige verdachten en niet voor de heengezonden personen. Omdat de positie van de onderhavige verdachten niet vergelijkbaar was met die van de heengezonden personen, was in de visie van het openbaar ministerie dan ook geen sprake van vergelijkbare gevallen.

Het hof overweegt hiertoe als volgt.

Vooropgesteld moet worden dat het standpunt van de verdediging, indien en voor zover de verdediging heeft betoogd dat er ter zake van verdenking van piraterij dan wel zeeroof door de Nederlandse (opsporings-)autoriteiten uitsluitend mag worden opgetreden indien en voor zover er sprake is van schending van een expliciet Nederlands belang, naar het oordeel van het hof niet alleen de in de wet verankerde universele rechtsmacht inzake zeeroof miskent, een en ander zoals hiervoor reeds is overwogen, maar dit standpunt bovendien geen steun vindt in het recht.

Zoals hiervoor is overwogen, kan de discretionaire bevoegdheid van het openbaar ministerie om tot vervolging van een verdachte over te gaan, worden beperkt door de werking van de beginselen van een goede procesorde, het gelijkheidsbeginsel daaronder begrepen. Van schending van het gelijkheidsbeginsel is eerst sprake bij afwijking van een bestendig patroon van beslissen in een groot aantal vergelijkbare gevallen.18

Het hof is, anders dan de verdediging, van oordeel dat ter zake van piraterij niet zodanig eenvoudig valt vast te stellen of sprake is geweest van andere gevallen waarin de relevante feitelijke omstandigheden gelijk waren aan die in de onderhavige zaak, dat daaruit een bestendig patroon in vorenbedoelde zin valt af te leiden. De onderhavige zaak is immers pas de tweede piratenzaak die, voor zover aan het hof bekend, sinds jaren, in Nederland wordt berecht, waardoor in dit opzicht een adequaat referentiekader ontbreekt. In dit verband is verder van belang dat – zoals algemeen bekend mag worden verondersteld – er ook in de andere met piraterij samenhangende zaken enerzijds heenzendingen van verdachten zoals door de verdediging bedoeld hebben plaatsgevonden, doch dat anderzijds de verdachte en zijn medeverdachten niet de enige in de Golf van Aden aangehouden piraterijverdachten zijn die in Nederland strafrechtelijk worden vervolgd.

Het enkele feit dat in de onderhavige zaak moet worden vastgesteld dat andere aangehouden verdachten zijn vrijgelaten en niet verder vervolgd zijn, staat aan vervolging van de verdachte dan ook niet in de weg, gelet op de hiervoor aangehaalde ruime discretionaire bevoegdheid van het openbaar ministerie. Bovendien is voldoende aannemelijk geworden dat de officier van justitie, op basis van de waardering van de op dat moment aan haar bekende informatie, een bewuste keuze heeft gemaakt tegen welke van de aangehouden verdachten zij verdere vervolging zou instellen. Het hof heeft daarbij betrokken dat het ging om de aanhouding – onder bijzondere omstandigheden - van een groot aantal verdachten waarvan – voor zover op dat moment te

overzien - vervolging in het algemeen belang in de rede lag, terwijl niet onmiddellijk voldoende duidelijk was wat de ernst van de verdenkingen tegen de verschillende verdachten was, noch hoe de persoonlijke omstandigheden moesten worden beoordeeld.

Het hof is dan ook van oordeel dat op basis van hetgeen door de verdediging is aangevoerd niet (voldoende) aannemelijk is geworden dat er sprake is van een zodanige overeenstemming van zaken op het punt van de haalbaarheid en van de opportuniteit dat daaruit de conclusie moet worden getrokken dat in het onderhavige geval het gelijkheidsbeginsel is geschonden. Feiten of omstandigheden die het hof tot een ander oordeel zouden moeten leiden, zijn niet aannemelijk geworden.

Dat de getuige [getuige 1] later is terugkomen op zijn verklaring dat de verdachte mogelijk betrokken is geweest bij de kaping van de Choizil maakt het vorenstaande niet anders.

Onder die omstandigheden kan naar het oordeel van het hof dan ook niet worden gezegd dat het openbaar ministerie in redelijkheid niet tot de bestreden vervolgingsbeslissing(en) had kunnen komen.

In dit oordeel ligt besloten dat de vervolgingsbeslissing van het openbaar ministerie niet zodanig in strijd is met het algemene verbod van willekeur, dat het gevolg daarvan niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie zou moeten zijn. Dat het openbaar ministerie, althans de officier van justitie, bij de vervolgingsbeslissing kennelijk onredelijk of willekeurig heeft gehandeld is niet aannemelijk geworden.

Op het standpunt van de verdediging dat de verdachte door de vervolgingsbeslissing onevenredig zwaar is benadeeld en in zijn verdedigingsbelangen geschaad, komt het hof hierna nog terug.

Schending van het recht op een eerlijk proces

Recht op een eerlijk proces

De verdediging heeft zich voorts op het standpunt gesteld dat het recht op een eerlijk proces is geschonden, nu door de vrijlating van diverse andere personen aan de verdachte de mogelijkheid is onthouden tot het horen van die personen als getuigen in zijn strafzaak ter verkrijging van eventuele ontlastende verklaringen. Door geen verklaringen van de desbetreffende getuigen op te nemen heeft het openbaar ministerie met grove veronachtzaming van de belangen van de verdachte diens recht op het horen van getuigen à décharge geschonden en daarmee zijn recht op een eerlijke verdediging ernstig tekortgedaan. Nu deze omstandigheden de verdedigingsrechten zo fundamenteel beperken, dient dit eveneens tot niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie te leiden, aldus de verdediging.

Het openbaar ministerie heeft zich op het standpunt gesteld dat – verkort en zakelijk weergegeven – het door de tijdsdruk en beperkte middelen aan boord van de Hr. Ms. Amsterdam niet mogelijk was om alle medeverdachten als getuige te horen. Daarbij heeft het openbaar ministerie in een later stadium nog extra inspanningen verricht om na te gaan of de gegevens van de heengezonden medeverdachten mogelijk elders bekend waren.

Het hof overweegt hieromtrent als volgt.

Vooropstaat dat de verdediging in beginsel de mogelijkheid dient te hebben om getuigen te ondervragen teneinde de betrouwbaarheid van de getuige, hetzij de (on)juistheid van de getuigenverklaring(en) aan te kunnen tonen. Het recht om getuigen à décharge te ondervragen is een uitvloeisel van het eerder genoemde equality of arms beginsel. Echter, niet elke, door de verdediging opgegeven, getuige moet ook worden opgeroepen, maar alleen voor zover dat nodig is om een equality of arms te bewerkstelligen.

Het niet als getuige horen en het heenzenden van de personen die met de verdachte zijn aangehouden, zijn in beginsel keuzes van de officier van justitie waarin deze binnen het opsporingsonderzoek vrij is. Zoals overwogen speelt daarbij de opportuniteit een rol, maar veelal ook een beoordeling van de haalbaarheid (de door het openbaar ministerie als reëel in te schatten kans dat een aangevangen vervolging daadwerkelijk leidt tot een veroordeling).

Blijkens het proces-verbaal van verhoor d.d. 22 november 2010 bij de inbewaringstelling werd de verdachte reeds vóór de heenzending van de andere personen bijgestaan door een rechtsgeleerd raadsman, die op de hoogte is geweest van de omstandigheid dat de desbetreffende personen niet werden vervolgd. Aldus was hij in de gelegenheid te verzoeken om de personen als getuigen te horen, doch heeft dit nagelaten. Mede nu de verdediging eerst in hoger beroep heeft verzocht de heengezonden personen als getuigen te horen, welk verzoek overigens door het hof is toegewezen, kan de omstandigheid dat zij niet door de verdediging zijn gehoord het openbaar ministerie dan ook niet worden tegengeworpen.

Van doelbewuste of grove veronachtzaming van de belangen van de verdediging bij deze gang van, waardoor het fundamentele recht van de verdachte op een eerlijk proces zou zijn geschonden, is het hof niet gebleken. Het verweer wordt mitsdien verworpen.

Ernstige vormverzuimen

De verdediging heeft voorts betoogd, kort gezegd, dat er sprake is van ernstige vormverzuimen bij het opnemen van de verklaringen van zowel de verdachte als van de getuigen door de Marechaussee. In strijd met de aanwijzingen van het openbaar ministerie, zoals die volgen uit de Aanwijzing auditief en audiovisueel registreren van verhoren van aangevers, getuigen en verdachten (hierna: de Aanwijzing registratie verhoren), zijn deze verklaringen niet auditief geregistreerd. De noodzaak tot registratie klemt temeer nu de verdachte de Nederlandse taal niet machtig was zodat hij door tussenkomst van een tolk gehoord moest worden. Hierdoor zijn de rechten van de verdachte op grove wijze veronachtzaamd, hetgeen (eveneens) dient te leiden tot niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie dan wel tot bewijsuitsluiting van de verklaringen van de medeverdachte T17.

Ofschoon de raadsman zich terzake van de bewijsuitsluiting eveneens heeft aangesloten bij het verweer van de verdediging in de zaak tegen de medeverdachte T21, waaruit zou kunnen worden afgeleid dat de bewijsuitsluiting mede betrekking heeft op de eigen verklaringen van de verdachte alsmede die van de getuige T20, merkt het hof hierover op dat blijkens de inhoud van die verklaringen, in onderling verband en samenhang bezien, de verdachte zichzelf niet belast maar ook niet in belastende zin door de voornoemde getuige T20 wordt genoemd in relatie tot de tenlastegelegde gebeurtenissen. Gelet hierop gaat het hof er derhalve van uit dat de beoogde bewijsuitsluiting geen betrekking heeft op de eigen verklaring van de verdachte noch op de verklaring van de meergenoemde getuige T20.

Het openbaar ministerie heeft zich op het standpunt gesteld dat – verkort en zakelijk weergegeven – met de constatering dat de Aanwijzing registratie verhoren niet is nageleefd bij de verhoren van de verdachte en de medeverdachten, volstaan kan worden.

Ook heeft de verdediging aangevoerd dat de verdachte niet is gewezen op het recht te worden bijgestaan gedurende het verhoor. Dit leidt eveneens tot een zodanig vormverzuim – al dan niet in combinatie met het verzuim van het niet-registreren – dat zulks minst genomen dient te leiden tot bewijsuitsluiting.

Het openbaar ministerie heeft zich op het standpunt gesteld dat – verkort en zakelijk weergegeven – uit het dossier duidelijk blijkt dat de verdachte juist niet aan boord van de Hr. Ms. Amsterdam is gehoord in verband met het recht tot consultatie, maar dat de verhoren in Nederland hebben plaatsgevonden, met tijdige kennisgeving aan en uitnodiging van de verdediging.

De feiten en omstandigheden

Uit het dossier en het verhandelde ter zitting leidt het hof in dit verband het volgende af:

Op 19 november 2010 is op grond van het UNCLOS de whaler waarop de verdachte zich bevond onderschept en is de verdachte met toestemming van de commandant der strijdmachten en de officier van justitie aan boord van de Hr. Ms. Amsterdam genomen. In opdracht van de officier van justitie is het opgestelde bevel tot aanhouding op verdenking van piraterij (ex artikel 381 van het Wetboek van Strafrecht) door de commandant van de Hr. Ms. Amsterdam, op 21 november 2010 aangezegd aan de verdachte.19 Op 22 november 2010 heeft er een verhoor inbewaringstelling plaatsgevonden, waarbij de verdachte werd bijgestaan door de raadsman mr. R. Heemskerk. De rechter-commissaris heeft op 22 november 2010 besloten de vordering inbewaringstelling ten aanzien van de verdachte voor een periode van veertien dagen toe te wijzen.20 Op 4 december 2010 is de verdachte voorgeleid bij de raadkamer van de rechtbank Rotterdam, bijgestaan door de raadsman mr. R. Heemskerk, en is besloten tot gevangenhouding voor de duur van negentig dagen van de verdachte.21

Het eerste inhoudelijke verhoor van de verdachte heeft plaatsgevonden op 29 december 2010; de latere verhoren werden gehouden op 19 januari 2011. Blijkens de opgemaakte processen-verbaal zijn er geen audio- en/of video-opnamen van de verhoren gemaakt. Uit de opgemaakte processen-verbaal van 29 december 2010 (eerste en tweede verhoor van de verdachte) blijkt dat de verdachte weliswaar nog niet was gewezen op zijn recht op rechtsbijstand, maar impliciet is gevraagd of hij overleg heeft kunnen met een raadsman. Voorts is hem de cautie medegedeeld dat hij zich kan laten bijstaan door een raadsman en dat de raadsman in kennis is gesteld van de verhoren. Uit de processen-verbaal van 19 januari 2011 (derde en vierde verhoor van de verdachte) blijkt voorts dat - naast de cautie - aan de verdachte is medegedeeld dat hij zich kan laten bijstaan door een raadsman en dat de raadsman in kennis is gesteld van de verhoren. De raadsman kon echter niet bij de verhoren aanwezig zijn, aldus deze processen-verbaal. Voorts blijkt uit die processen-verbaal dat de verdachte niet wenst terug te komen op zijn eerdere verklaringen.

De Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoren

Voor zover de verdediging zich op het standpunt stelt dat in strijd gehandeld zou zijn met de Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor, mist dit standpunt feitelijke grondslag, nu uit bovengenoemd procesverloop blijkt dat reeds op 22 november 2010 (ruim vóór de inhoudelijke verhoren) aan de verdachte rechtsbijstand is verleend en op dezelfde datum door de rechter-commissaris een last tot toevoeging van een raadsman is verstrekt.

De inhoudelijke verhoren hebben daarna plaatsgevonden. Alhoewel de verdachte bij zijn eerste inhoudelijke verhoor op 29 december 2010 nog niet voorzien was van rechtsbijstand, was hij dit wel bij zijn inhoudelijke verhoren op 19 januari 2011. Blijkens de processen-verbaal daarvan wenste hij niet terug te komen op zijn eerdere verklaringen, doch verklaarde daarbij uitdrukkelijk te blijven. Voor zover met het vorenstaande niet reeds voldoende uitvoering is gegeven aan de Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor, is het hof van oordeel dat minst genomen is voldaan aan het doel en de strekking van de Aanwijzing.

De Aanwijzing auditief en audiovisueel registreren van verhoren van aangevers, getuigen en verdachten

Daarnaast stelt de verdediging zich op het standpunt dat in strijd is gehandeld met de Aanwijzing registratie verhoren, nu de verhoren van de verdachte auditief noch audiovisueel zijn geregistreerd, terwijl het onderhavige geval wel onder de Aanwijzing registratie verhoren valt.

Het hof stelt vast dat er in zoverre sprake is van een vormverzuim in de zin van artikel 359a van het Wetboek van Strafvordering dat niet hersteld kan worden, dat bij de verhoren van de verdachte niet conform de Aanwijzing registratie verhoren is gehandeld, voor zover de inhoudelijke verhoren d.d. 29 december 2010 en 19 januari 2011 niet auditief of visueel zijn vastgelegd.

Voor de vraag in hoeverre dit verzuim tot niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie zou moeten leiden, heeft het hof de volgende feiten en omstandigheden in aanmerking genomen.

Uit het dossier blijkt dat het de raadsman was toegestaan om bij de bewuste verhoren van 19 januari 2011 aanwezig te zijn en dat hij daarvoor ook was uitgenodigd, maar van bijwoning heeft afgezien. De verdachte was hiervan op de hoogte en heeft desondanks een verklaring afgelegd, met bijstand van een tolk in de Somalische taal, waarbij hij zijn eerdere verklaringen van 29 december 2010 (op welk moment de verdachte niet van rechtsbijstand was voorzien) uitdrukkelijk heeft gehandhaafd. Het proces-verbaal is in de vraag- en antwoordvorm opgemaakt en door de verdachte en de tolk ondertekend.

De op 1 september 2010 in werking getreden Aanwijzing registreren verhoren beoogt bij te dragen aan de mogelijkheden (voor de rechter) om de gang van zaken bij de verhoren desgewenst in een latere fase van het strafproces te controleren. Zowel in eerste aanleg als in hoger beroep heeft de verdediging de gelegenheid gehad haar controlerende taak met betrekking tot de gang van zaken bij het verhoor uit te oefenen.

Het hof heeft in het dossier geen aanwijzingen aangetroffen dat de politie of het openbaar ministerie opzettelijk in strijd met de aanwijzing zou hebben gehandeld teneinde de verdediging in haar belangen te schaden, ook niet indien de omstandigheid dat de verhoren met behulp van een tolk moesten plaatsvinden in aanmerking wordt genomen.

Mede gelet op de bijzondere omstandigheden waaronder de aanhouding en de (eerste) verhoren zich moesten afspelen, volstaat het hof met de vaststelling dat weliswaar sprake is geweest van een (onherstelbaar) vormverzuim, maar dat er onvoldoende aanleiding is om te komen tot één van de in artikel 359a van het Wetboek van Strafvordering genoemde sancties. Het hof ziet derhalve geen aanleiding om op grond van het verzuim te komen tot strafmatiging, noch tot niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie.

Conclusie ten aanzien van de ontvankelijkheid van het openbaar ministerie

Het hof is, alles overwegende, van oordeel dat het openbaar ministerie voldoende aanleiding heeft gehad om tot vervolging van de verdachte over te gaan en in redelijkheid voldoende belang heeft bij diens vervolging. Op basis van hetgeen door de verdediging is aangevoerd, is niet (voldoende) aannemelijk geworden dat sprake is van een zodanige overeenstemming van zaken (van verschillende aangehouden verdachten) op het punt van de haalbaarheid en van de opportuniteit, dat daaruit de conclusie moet worden getrokken dat in het onderhavige geval het gelijkheidsbeginsel is geschonden of anderszins de vervolging op grond van schendingen of verzuimen zodanig in strijd zou zijn met beginselen van een goede procesorde, dat de ontvankelijkheid van het openbaar ministerie in het geding zou zijn. Feiten of omstandigheden die het hof tot een ander oordeel zouden moeten leiden, zijn niet aannemelijk geworden. De feitelijke omstandigheden geven het hof evenmin aanleiding om de de verklaringen van de door de verdediging genoemde getuige T17 van het bewijs uit te sluiten.

Het hof komt op basis van het vorenstaande, alles overwegende, derhalve tot de conclusie dat het openbaar ministerie ontvankelijk is in de vervolging van de verdachte en de daartegen door de verdediging gerichte verweren worden dan ook verworpen.

Choizil, Floréal en overige (koopvaardij) vaartuigen

Het deel van de tenlastelegging inhoudende dat het vaartuig waarop de verdachte dienst deed

daadwerkelijk is gebruikt voor het plegen van daden van geweld tegen het zeiljacht de Choizil, het Franse marineschip de Floréal en overige (koopvaardij)vaartuigen, hun bemanning en de op die schepen aanwezige goederen, is niet wettig en overtuigend bewezen, zodat de verdachte daarvan – overeenkomstig de vordering van de advocaten-generaal en hetgeen door de verdediging is bepleit - dient te worden vrijgesproken.

Onderschepping

Feitelijke gang van zaken

Zoals reeds onder 6. ‘Feiten en omstandigheden’ is uiteengezet blijkt, kort samengevat, het volgende.

Op 18 november 2010 neemt de helikoptereenheid van de Hr. Ms. Amsterdam waar dat een groep schepen wordt geformeerd en vertrekt van Koyaama Island. Deze situatie had volgens de waarnemers alle kenmerken van de formatie van een zogenaamde 'Pirate Action Group' (hierna: PAG). De PAG bestaat uit een whaler en vier skiffs. Twee skiffs zetten koers naar open zee en aangenomen wordt dat ook de whaler van koers verandert. Een dag later, te weten op 19 november 2010, wordt op volle zee dezelfde PAG waargenomen, nu bestaande uit een whaler en twee skiffs. De whaler is beladen met een groot aantal brandstofvaten. Kennelijk na het opmerken van de helikopter van de Hr. Ms. Amsterdam varen de twee skiffs met grote snelheid weg. Door de helikoptereenheid wordt waargenomen dat een van de opvarenden - naar later zal blijken de medeverdachte T06 - vanaf een van de skiffs een wapen, te weten een AK47, overboord gooit. Ook wordt gezien dat van diezelfde skiff een ladder overboord wordt gegooid. Kort daarna voltooit de Nederlandse marine de aanhouding van alle opvarenden van deze PAG. De verdachte bevond zich op dat moment samen met drie anderen, onder wie de medeverdachte T17, op een van de twee skiffs. Alle opvarenden, in totaal dertien personen, zijn vervolgens aangehouden op verdenking van het plegen van zeeroof.

Beoordeling

De verklaring van de verdachte, dat hij onderweg was naar een beter leven in Zuid-Afrika, wordt ontkracht door de verklaring van de medeverdachte T17, die verklaart dat de medeverdachte T09 dit verhaal verzonnen heeft toen duidelijk werd dat de PAG was ontdekt. De medeverdachten T06 en T17 hebben voorts verklaard dat de gehele 'groep van dertien', waarvan zijzelf en ook de verdachte deel hebben uitgemaakt, op zee is gegaan met de bedoeling schepen te gaan kapen. Deze bedoeling werd volgens hen geconcretiseerd door de betrokken whaler en skiffs te bevoorraden met brandstof, ladders en vuurwapens. Dit alles vond plaats op het strand van Baraawe en vervolgens ook op het strand van Koyaama Island. De medeverdachte T06 heeft daarbij verklaard dat de actie in een hotel te Baraawe, waar tegelijkertijd ook de verdachte verbleef, werd voorbesproken. Ook de medeverdachte T17 heeft verklaard dat hij in het hotel in Baraawe heeft gehoord dat het de bedoeling was schepen te gaan kapen.

Tijdens de behandeling ter terechtzitting in eerste aanleg heeft de medeverdachte T17 als getuige verklaard dat - zakelijk weergegeven - iedereen heeft kunnen zien dat er onder meer ladders en ingepakte wapens aan boord waren. Ook was de gehele groep van dertien aanwezig bij het beladen van de boten op Koyaama Island; alle leden waren op het strand aanwezig op het moment van het aan boord brengen van wapens, ladders en benzine.

Conclusie

Op grond van bovenstaande vastgestelde feiten en omstandigheden - ook in samenhang beschouwd - is naar het oordeel van het hof buiten redelijke twijfel komen vast te staan dat de verdachte deel uitmaakte van een groep personen die de intentie had om met elkaar schepen te kapen op volle zee. Het kan niet anders dan dat de verdachte, aanwezig geweest bij de bevoorrading van de PAG met brandstof, ladders en wapens, deze intentie ook heeft gehad. De verdachte is immers vervolgens willens en wetens meegegaan met deze groep. Het hof concludeert dan ook dat de verdachte, anders dan hij heeft beweerd, wist dat het vaartuig waarop hij dienst nam en deed, bestemd was voor het plegen van daden van geweld, zoals nader bewezen verklaard.

Schipper

Het deel van de tenlastelegging dat ziet op het deelnemen aan zeeroof als schipper, is niet wettig en overtuigend bewezen, zodat de verdachte daarvan – overeenkomstig de vordering van de advocaten-generaal en hetgeen door de verdediging is bepleit - dient te worden vrijgesproken.

Periode

Dat de verdachte vóór 23 oktober 2010 betrokken is geweest bij zeeroof, is niet wettig en overtuigend bewezen, zodat hij – overeenkomstig de vordering van de advocaten-generaal en hetgeen door de verdediging is bepleit - van de in de tenlastelegging geduide ruimere periode wordt vrijgesproken.

Proces-verbaal 27-280857, dossierpagina 002.

Proces-verbaal 27-280857 A 004, dossierpagina A006.

Verslag onderschepping piratengroep op 19 november 2010, dossierpagina B02 015-017.

Proces-verbaal 27-280857 A 004, dossierpagina A 005-006.

Proces-verbaal 27-280857 B05 001, dossierpagina B05 001-006.

Proces-verbaal van bevindingen 060320120900BEV148 d.d. 7 maart 2012.

Rapport van aanzeggen aanhouding, dossierpagina A001 en bevel tot bewaring, d.d. 22 november 2010, los in het dossier.

Verslag onderschepping piratengroep op 23 november 2010, dossierpagina B03 019.

Proces-verbaal 27-280857 A 004, dossierpagina A 007.

Rapport van aanzeggen aanhouding, dossierpagina A002.

Proces-verbaal van verhoor getuige A, dossierpagina G01 002.

Proces-verbaal van verhoor getuige 0232684, dossierpagina B06 001.

Proces-verbaal van verhoor getuige T20, dossierpagina G04 010 e.v.

Rapport van aanzeggen aanhouding, dossierpagina A003 + Bevel tot bewaring, d.d. 22 november 2010, los in het dossier.

Proces-verbaal van verhoor getuige 1, dossierpagina G03 002.

Proces-verbaal van verhoor getuige 1, dossierpagina G03 027.

PV 27-280857 A 004, dossierpagina A004.

Gerechtshof 's-Gravenhage 12 april 2002, LJN: AE4747[0].

Rapport aanzegging van aanhouding, A001.

Proces-verbaal verhoor IBS, d.d. 22 november 2010, los in dossier.

Proces-verbaal 27-280857 A 004, dossierpagina A004.

Rechtbank Rotterdam 17 juni 2010, LJN: BM8116[0].