Contractuele samenwerkingsverbanden in de BTW (FM nr. 133) 2009/14.5.2.1:14.5.2.1 Handelingen van particulieren in de gezinssfeer en op gezinshuishoudingen gelijkende huishoudingen

Contractuele samenwerkingsverbanden in de BTW (FM nr. 133) 2009/14.5.2.1

14.5.2.1 Handelingen van particulieren in de gezinssfeer en op gezinshuishoudingen gelijkende huishoudingen

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.

Het begrip “ondernemer” van art. 7 lid 1 Wet OB (vgl. art. 9 lid 1 Btw-richtlijn, ex art. 4 lid 1 Zesde richtlijn) is zo ruim dat daaronder leden van een gezin vallen, die over en weer handelingen jegens elkaar verrichten. Wanneer de één dagelijks de afwas doet, opdat de ander wekelijks het huis stofzuigt, dan zijn strikt genomen hierin diensten over en weer te onderkennen. De ene dienst vormt dan de vergoeding in natura voor de andere dienst. Deze consequentie werd en wordt (terecht) niet wenselijk geacht.

De definitie van het begrip “ondernemer” week in het Besluit op de Omzetbelasting 1940 en de Wet op de Omzetbelasting 1954 nauwelijks af van het begrip “ondernemer” in de huidige Wet OB. Aan het ondernemerschap werd onder andere de eis gesteld dat van een “bedrijf” sprake was. Ter invulling van het begrip “bedrijf” werd aangesloten bij de in de economie gebruikelijk omschrijving daarvan.1 In de uitspraak van 6 december 1955 vatte de Tariefcommissie haar jurisprudentie op dit punt samen en gaf een definitie van het begrip “bedrijf”. De Tariefcommissie overwoog:

“O. dat de TC blijkens haar jurisprudentie als criteria voor de bedrijfsuitoefening heeft aangenomen, dat er moet zijn een organisatie van kapitaal en arbeid, waarmede in een duurzaam streven maatschappelijke behoeften worden bevredigd, terwijl er tevens een deelneming aan het maatschappelijk verkeer moet zijn;”2

De Tariefcommissie legde dus onder meer de toets aan of er 1) een deelneming was aan het maatschappelijk verkeer en 2) of er “in een duurzaam streven maatschappelijke behoeften” werden bevredigd. Wanneer binnen een besloten (of eigen) kring werd gehandeld, werd verondersteld dat er geen deelneming was aan het maatschappelijk verkeer, en dat dus geen sprake was van ondernemerschap. Met behulp van de besloten-of-eigen-kring-gedachte wist de Tariefcommissie particulieren die voor eigen gebruik goederen vervaardigen of diensten verrichten buiten de heffing te houden. Opgemerkt zij dat de begrippen “besloten kring” en “eigen kring” niet zelden als synoniemen gehanteerd worden.3 Aan de begrippen wordt echter niet in alle gevallen dezelfde betekenis gegeven. Soms verwijzen de termen naar het uitsluiten van interne bedrijfshandelingen van de heffing, en soms naar het uitsluiten van handelingen in de gezinssfeer en op gezinshuishoudingen gelijkende huishoudingen. Omdat de Tariefcommissie het begrip “besloten kring” oorspronkelijk gebruikte om handelingen in de gezinssfeer en op gezinshuishoudingen gelijkende huishoudingen buiten de heffing te laten, reserveer ik deze betekenis voor het begrip “besloten kring”.

De voorbeelden in de jurisprudentie van het aanwezig zijn van een besloten kring zijn schaars, en zijn alle gedateerd.4 Voor zover ik heb kunnen nagaan, is onder de werking van de Wet OB (het btw-stelsel) nog nooit geoordeeld dat sprake was van een besloten kring. Uit de jurisprudentie van de Tariefcommissie kan worden afgeleid dat gezinshuishoudingen in ieder geval kunnen worden beschouwd als besloten kringen. Vanwege de gelijkenis met een gezinshuishouding werd ook van bepaalde, gesloten kloostergemeenschappen aangenomen dat zij besloten kringen vormen.5

In de nationale jurisprudentie en in de nationale literatuur is de vraag aan de orde gesteld of buiten gezinshuishoudingen en gesloten kloostergemeenschappen besloten kringen denkbaar zijn. Met name is de vraag gesteld of de handelingen die verenigingen met een gesloten karakter jegens hun leden verrichten onbelastbaar zijn, omdat ze in een besloten kring worden verricht.6 Om vast te stellen of sprake is van een zodanig gesloten karakter dat sprake is van een besloten kring, is volgens vaste jurisprudentie vereist dat toetreding door derden tot de kring onmogelijk, of vrijwel onmogelijk is.7 Het stellen van voorwaarden aan de toetreding tot de kring8, of de eis dat een bestuur moet beslissen over toelating9 maakt nog niet dat deze kring een besloten kring is.10 In de literatuur is daaraan de conclusie verbonden dat de besloten kring gedachte beperkt is tot die van de gezinshuishouding en daarop gelijkende samenlevingsvormen.11 Slechts in oude jurisprudentie, die betrekking heeft op het cumulatief cascadestelsel, is een enkele keer de verhouding vereniging-lid en de verhouding coöperatie-lid als een besloten kring aangemerkt.12 Uit latere jurisprudentie, die ook betrekking heeft op het cumulatief cascadestelsel, volgt dat de verhoudingen maat-maatschap, vereniging-lid en coöperatielid13 niet, althans niet snel, als besloten kring kunnen worden aangemerkt. In de ondernemerssfeer is nog nooit een besloten kring, en daarmee een optreden buiten het maatschappelijk verkeer aanwezig geacht.14 Geconcludeerd kan worden dat slechts gezinshuishoudingen en daarmee vergelijkbare samenlevingsvormen besloten kringen vormen. In de ondernemerssfeer komen besloten kringen niet voor.15

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.