HvJ EU, 12-07-2012, nr. C-602/10

De Roemeense regering is van mening dat deze vraag in te algemene bewoordingen is geformuleerd, aangezien zij consumentenkredietovereenkomsten in het algemeen beoogt, terwijl het hoofdgeding betrekking heeft op een door een hypotheek gewaarborgde kredietovereenkomst die niet onder het materiële toepassingsgebied van richtlijn 2008/48 valt. Deze vraag is bijgevolg gedeeltelijk niet-ontvankelijk.

De Europese Commissie voert aan dat het hoofdgeding de geldigheid van bedingen in overeenkomsten voor hypothecair krediet betreft. Aangezien richtlijn 2008/48 dergelijke overeenkomsten van het toepassingsgebied ervan uitsluit en geen geharmoniseerde bepalingen inzake contractuele bedingen bevat, heeft het antwoord op de eerste vraag geen concrete invloed op de uitkomst van het hoofdgeding.

In dit verband zij eraan herinnerd dat het in het kader van de procedure van artikel 267 VWEU uitsluitend een zaak is van de nationale rechter aan wie het geschil is voorgelegd en die de verantwoordelijkheid draagt voor de te geven rechterlijke beslissing, om, gelet op de bijzonderheden van het geval, zowel de noodzaak van een prejudiciële beslissing voor het wijzen van zijn vonnis te beoordelen, als de relevantie van de vragen die hij aan het Hof voorlegt. Wanneer de gestelde vragen betrekking hebben op de uitlegging van Unierecht, is het Hof derhalve in beginsel verplicht daarop te antwoorden (zie onder meer arrest van 18 maart 2010, Alassini e.a., C-317/08 — C-320/08, Jurispr. blz. I-2213, punt 25 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Het Hof kan dan ook slechts weigeren uitspraak te doen over een prejudiciële vraag van een nationale rechter wanneer duidelijk blijkt dat de gevraagde uitlegging van het Unierecht geen verband houdt met een reëel geschil of met het voorwerp van het hoofdgeding, of wanneer het vraagstuk van hypothetische aard is of het Hof niet beschikt over de gegevens, feitelijk en rechtens, die noodzakelijk zijn om een zinvol antwoord te geven op de gestelde vragen (zie onder meer arrest van 14 februari 2008, Varec, C-450/06, Jurispr. blz. I-581, punt 24 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Uit de stukken blijkt echter dat de verwijzende rechter met deze vraag in wezen wenst te vernemen of wat betreft kredietovereenkomsten zoals die aan de orde in het hoofdgeding, die zijn uitgesloten van het materiële toepassingsgebied van richtlijn 2008/48 en die bestonden op de datum van inwerkingtreding van de nationale maatregel ter omzetting van deze richtlijn in nationaal recht, artikel 30, lid 1, van de genoemde richtlijn zich ertegen verzet dat die nationale maatregel de werkingssfeer in de tijd ervan zodanig afbakent dat zij ook van toepassing is op dergelijke overeenkomsten.

Aangezien het dus gaat om een vraag van uitlegging van het Unierecht, die niet kennelijk moet worden geacht voor de beslechting van het hoofdgeding niet zinvol te kunnen worden beantwoord, dient het Hof ze te beantwoorden.

Zoals volgt uit de punten 9 en 10 van de considerans van richtlijn 2008/48 staat het in beginsel aan de lidstaten om te bepalen onder welke voorwaarden zij hun nationale regeling ter uitvoering van deze richtlijn uitstrekken tot kredietovereenkomsten zoals die aan de orde in het hoofdgeding, die geen betrekking hebben op een gebied waarvoor de Uniewetgever geharmoniseerde bepalingen heeft willen vaststellen.

Bijgevolg kunnen de lidstaten, indien zij voor deze overeenkomsten in hun nationale regeling tot uitvoering van richtlijn 2008/48 een regel kunnen invoeren die specifiek overeenstemt met de in artikel 30, lid 1, van de betrokken richtlijn bedoelde overgangsmaatregel, met inachtneming van de regels van het VWEU en onverminderd andere handelingen van afgeleid recht die eventueel relevant zijn, in beginsel ook een andere overgangsmaatregel vaststellen, zoals die van artikel 95 van OUG 50/2010, die inhoudt dat de betrokken regeling ook van toepassing is op overeenkomsten die bestonden op de datum van inwerkingtreding van de regeling.

Gelet op bovenstaande overwegingen moet op de eerste vraag worden geantwoord dat artikel 30, lid 1, van richtlijn 2008/48 aldus moet worden uitgelegd dat het zich er niet tegen verzet dat een nationale maatregel ter omzetting van deze richtlijn in nationaal recht de werkingssfeer in de tijd van die maatregel zodanig afbakent dat zij ook van toepassing is op kredietovereenkomsten zoals die aan de orde in het hoofdgeding, die zijn uitgesloten van het materiële toepassingsgebied van die richtlijn en die bestonden op de datum van inwerkingtreding van de betrokken nationale maatregel.

De Roemeense regering en de Commissie betogen dat deze vraag niet-ontvankelijk is voor zover zij betrekking heeft op de categorieën referentie-indexen waarnaar de variabele rentevoet in de consumentenkredietovereenkomsten mag verwijzen.

Gelet op de in de punten 48 en 49 van het onderhavige arrest in herinnering gebrachte beginselen is dit bezwaar gegrond.

Uit geen enkel gegeven in de aan het Hof overgelegde stukken blijkt immers dat het toepasselijke nationale recht regels bevat die kredietinstellingen wat betreft de categorieën referentie-indexen waarnaar de variabele rentevoet in de consumentenkredietovereenkomsten mag verwijzen, verplichtingen opleggen naast die voorzien in richtlijn 2008/48. Bedoelde stukken maken geen melding van dergelijke regels van nationaal recht en — vooral — geven niet aan dat deze voorwerp van het hoofdgeding zijn.

Derhalve dient de derde vraag, sub b, niet te worden beantwoord voor zover zij betrekking heeft op de categorieën referentie-indexen waarnaar de variabele rentevoet in de consumentenkredietovereenkomsten mag verwijzen.

Zoals is uiteengezet in punt 40 van dit arrest, volgt in het bijzonder uit punt 10 van de considerans van richtlijn 2008/48 dat met betrekking tot kredietovereenkomsten die buiten het materiële toepassingsgebied van deze richtlijn vallen, zoals die aan de orde in het hoofdgeding, de lidstaten nationale maatregelen kunnen handhaven of invoeren die overeenstemmen met de bepalingen van deze richtlijn of met een aantal daarvan.

Richtlijn 2008/48, in het bijzonder artikel 22, lid 1, ervan, verzet zich er bijgevolg evenmin tegen dat een lidstaat voor die overeenkomsten in de richtlijn niet voorziene verplichtingen oplegt die strekken tot bescherming van de consument, zoals in casu artikel 36 van OUG 50/2010, dat de bankprovisies die de kredietgever aan de consument in rekening mag brengen limitatief opsomt.

Het valt immers niet in te zien dat een dergelijke maatregel van consumentenbescherming op een door richtlijn 2008/48 niet geharmoniseerd gebied, op het wel door de richtlijn geharmoniseerde gebied het aan de richtlijn ten grondslag liggende evenwicht kan verstoren tussen de doelstellingen van consumentenbescherming en de totstandbrenging van een goed functionerende interne markt voor consumentenkrediet.

Daaraan moet worden toegevoegd dat, zoals is uiteengezet in punt 38 van dit arrest, artikel 22, lid 1, van richtlijn 2008/48, uitgelegd tegen de achtergrond van de punten 9 en 10 van de considerans daarvan, aldus moet worden begrepen dat wat betreft de kredietovereenkomsten die onder het toepassingsgebied van die richtlijn vallen en waarnaar de verwijzende rechter — hoewel zij geen voorwerp zijn van het hoofdgeding — verwijst in het kader van deze vraag, deze richtlijn voorziet in een volledige en dwingende harmonisatie, die voor de door die harmonisatie specifiek bestreken materies eraan in de weg staat dat de lidstaten nationale bepalingen handhaven of invoeren die afwijken van de bepalingen van de richtlijn.

Voor dergelijke overeenkomsten mogen de lidstaten dan ook slechts verplichtingen opleggen zoals die inzake bankprovisies voortvloeien uit artikel 36 van OUG 50/2010, mits richtlijn 2008/48 ter zake geen geharmoniseerde bepalingen bevat.

Vastgesteld moet worden dat richtlijn 2008/48 weliswaar voorziet in verplichtingen inzake de informatie die de kredietgever dient te verstrekken over in het bijzonder de bankprovisies voor zover die deel uitmaken van de totale kosten van het krediet in de zin van artikel 3, sub g, van de richtlijn, maar geen materiële regels bevat over de soorten provisies die de kredietgever in rekening mag brengen.

Daarenboven volgt uit punt 44 van de considerans van richtlijn 2008/48 dat om voor transparantie en stabiliteit op de markt te zorgen, de lidstaten in afwachting van verdere harmonisatie dienen te zorgen voor de nodige maatregelen met het oog op de regulering van en het toezicht op kredietgevers.

Derhalve moet op de derde vraag, sub b, worden geantwoord dat artikel 22, lid 1, van richtlijn 2008/48 aldus moet worden uitgelegd dat het zich er niet tegen verzet dat een nationale maatregel ter omzetting van deze richtlijn in nationaal recht de kredietinstellingen in de betrokken richtlijn niet voorziene verplichtingen oplegt wat betreft de soorten provisies die deze in rekening mogen brengen in het kader van consumentenkredietovereenkomsten die binnen de werkingssfeer van deze maatregel vallen.

Om te beginnen zij opgemerkt dat, hoewel in casu de betrokken uitvoeringsmaatregel, te weten artikel 85, lid 2, van OUG 50/2010, van toepassing is in de context van consumentenkredietovereenkomsten die niet onder het materiële en temporele toepassingsgebied van richtlijn 2008/48 vallen, vaststaat dat de geharmoniseerde bepaling waarop deze vraag betrekking heeft, namelijk artikel 24, lid 1, van richtlijn 2008/48, bij voornoemde uitvoeringsmaatregel van toepassing is verklaard op dergelijke overeenkomsten.

Dienaangaande dient eraan te worden herinnerd dat het Hof zich herhaaldelijk bevoegd heeft verklaard om uitspraak te doen op verzoeken om een prejudiciële beslissing betreffende bepalingen van Unierecht in situaties waarin de feiten in het hoofdgeding buiten de werkingssfeer van het Unierecht vielen en dus tot de uitsluitende bevoegdheid van de lidstaten behoorden, maar waarin die bepalingen van Unierecht toepasselijk waren gemaakt door het nationale recht doordat dit recht naar de inhoud ervan verwees (zie onder meer arrest van 7 juli 2011, Agafiţei e.a., C-310/10, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 38 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Het Hof heeft in dit verband onder meer verklaard dat wanneer een nationale wettelijke regeling zich voor haar oplossingen voor zuiver interne situaties conformeert aan de in het Unierecht gekozen oplossingen, teneinde bijvoorbeeld discriminaties ten nadele van eigen onderdanen of eventuele distorsies van de mededinging te voorkomen of in vergelijkbare situaties één enkele procedure te verzekeren, ter vermijding van uiteenlopende uitleggingen in de toekomst de overgenomen bepalingen of begrippen van Unierecht noodzakelijkerwijs op eenvormige wijze moeten worden uitgelegd, ongeacht de omstandigheden waaronder zij toepassing moeten vinden (zie onder meer arrest Agafiţei e.a., reeds aangehaald, punt 39 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In casu is een dergelijk belang aanwezig aangezien de toepassing van de geharmoniseerde bepaling van artikel 24, lid 1, van richtlijn 2008/48 op consumentenkredietovereenkomsten die niet onder het materiële en temporele toepassingsgebied van die richtlijn vallen, dient te verzekeren dat in vergelijkbare situaties één enkele procedure bestaat voor de buitengerechtelijke beslechting van geschillen betreffende dergelijke overeenkomsten.

Daarnaast betogen de Roemeense regering en de Commissie dat deze tweede vraag niet-ontvankelijk is aangezien zij betrekking heeft op buitengerechtelijke procedures voor geschillenbeslechting terwijl in het hoofdgeding die procedures geen concrete rol spelen. De aan het Hof gevraagde uitlegging in het kader van deze vraag houdt geen verband met het voorwerp van het hoofdgeding.

De Roemeense regering is voorts van mening dat deze vraag niet-ontvankelijk is omdat de verwijzende rechter het Hof om een uitlegging van het nationale recht verzoekt, wat de uitsluitende bevoegdheid van de nationale gerechten is.

In dit verband zij vastgesteld dat Volksbank voor de verwijzende rechter heeft aangevoerd dat, aangezien op grond van een regel die deel uitmaakt van de nationale maatregel ter uitvoering van richtlijn 2008/48, namelijk artikel 85, lid 2, van OUG 50/2010, een beroep kan worden gedaan op een consumentenbeschermingsorgaan, dat vervolgens aan kredietinstellingen boetes kan opleggen zonder dat eerst de door de nationale wetgeving voor dergelijke geschillen voorziene procedures voor buitengerechtelijke beslechting hoeven te worden gevolgd, die maatregel in strijd is met artikel 24, lid 1, van richtlijn 2008/48, op grond waarvan de lidstaten moeten zorgen voor adequate en doelmatige procedures voor de buitengerechtelijke beslechting van consumentengeschillen betreffende consumentenkredieten.

Het staat eveneens vast dat in het hoofdgeding een consumentenbeschermingsorgaan, in casu de ANPC, inderdaad een kredietinstelling — Volksbank — heeft beboet op grond dat de door deze instelling gesloten consumentenkredietovereenkomsten bedingen bevatten die in strijd zijn met een nationale regeling ter uitvoering van richtlijn 2008/48, zonder dat die kredietinstelling eerst de mogelijkheid heeft gehad het geschil buitengerechtelijk te beslechten.

Gelet op de in de punten 48 en 49 van dit arrest in herinnering gebrachte beginselen moet dan ook worden geconcludeerd dat een vraag van uitlegging van het Unierecht aan de orde is die niet kennelijk moet worden geacht voor de beslechting van het hoofdgeding niet zinvol te kunnen worden beantwoord, zodat het Hof ze dient te beantwoorden.

Vastgesteld zij dat hoewel volgens artikel 24, lid 1, van richtlijn 2008/48 de procedures inzake buitengerechtelijke geschillenbeslechting adequaat en doelmatig dienen te zijn, die bepaling noch enig ander onderdeel van richtlijn 2008/48 dat in de beschouwing kan worden betrokken om de omvang ervan uit te leggen, de nadere regels of kenmerken van die procedures nader uitwerkt.

Derhalve staat het aan de lidstaten om die procedures nader te regelen — en te bepalen of zij verplicht zijn — doch met inachtneming van de nuttige werking van die richtlijn (zie naar analogie arrest Alassini e.a., reeds aangehaald, punt 44).

Het is juist dat een nationale regeling die verplicht om eerst een buitengerechtelijke schikkingsprocedure voor geschillenbeslechting te doorlopen, doordat zij het stelselmatige gebruik van een dergelijke procedure verzekert, ertoe strekt om de nuttige werking van richtlijn 2008/48 te versterken (zie naar analogie arrest Alassini e.a., reeds aangehaald, punt 45).

Dat neemt echter niet weg dat noch uit de bewoordingen noch overigens uit de opzet van artikel 24, lid 1, van richtlijn 2008/48 of uit een ander gegeven uit de context dat in aanmerking kan worden genomen om die bepaling uit te leggen, blijkt dat het artikel van de lidstaten verlangt dat zij de betrokken bepaling uitvoeren door in een dergelijke verplichting te voorzien.

Bovendien kan richtlijn 2008/48 een lidstaat niet beletten om in het kader van de ruime beoordelingsmarge die de richtlijn hem inruimt voor de vaststelling van nadere procedureregels voor de buitengerechtelijke beslechting van geschillen over consumentenkredietovereenkomsten, de consument de ruimst mogelijke toegang tot speciaal voor de bescherming van zijn belangen opgerichte organen te verschaffen, gezien, in het bijzonder, het risico dat de consument, die zich in het algemeen tegenover de kredietgever in een zwakke onderhandelingspositie bevindt en over minder informatie dan deze beschikt, zijn rechten niet kent of moeilijkheden ondervindt deze geldend te maken.

Bovendien heeft een nationale bepaling zoals artikel 85, lid 2, van OUG 50/2010, op grond waarvan rechtstreeks een beroep kan worden gedaan op een consumentenbeschermingsorgaan dat boetes kan opleggen, niet op die enkele grond tot gevolg dat de procedures inzake buitengerechtelijke beslechting van geschillen over consumentenkredietovereenkomsten zoals die in het nationale recht dat aan de orde is in het hoofdgeding, inadequaat of ondoelmatig zijn of afdoen aan de nuttige werking van richtlijn 2008/48.

Gelet op bovenstaande overwegingen moet op de tweede vraag worden geantwoord dat artikel 24, lid 1, van richtlijn 2008/48 aldus moet worden uitgelegd dat het zich niet verzet tegen een regel die deel uitmaakt van de nationale maatregel ter uitvoering van die richtlijn, op grond waarvan de consument zich in geschillen over consumentenkredieten rechtstreeks kan wenden tot een consumentenbeschermingsorgaan, dat vervolgens de kredietinstellingen kan beboeten wegens schending van die nationale maatregel, zonder dat eerst de buitengerechtelijke beslechtingsprocedures waarin de nationale wettelijke wetgeving voor dergelijke geschillen voorziet hoeven te worden doorlopen.