HR, 25-10-2016, nr. 16/02914

De locatie en ernst van het hersenletsel ondermijnen de betrouwbaarheid van Audreys nieuwe herinneringen aan het schietincident. Ze verklaren tevens het vertrouwen dat [slachtoffer 3] zelf in die nieuwe herinneringen heeft.

Het hof argumenteert overtuigend dat [slachtoffer 3]s herinneringen geen tekenen van voorprogrammering vertonen. Het hof is ook terecht onder de indruk van [slachtoffer 3]s oprechtheid.

Anders ligt het met de argumentatie van het hof aangaande de betrouwbaarheid van [slachtoffer 3]s herinneringen qua waarheid. Op dat punt geeft het hof enkel de overweging dat volgens de wet van Ribot het gat in de herinneringen langzaam weer ingevuld wordt. Maar dit is een misvatting. De wet van Ribot zegt dat, als het gat kleiner wordt, de nieuwe herinnering (doorgaans) qua tijd steeds dichter bij het ongeluk/incident komt. De wet zegt niet dat het gat altijd kleiner wordt, en het zegt al helemaal niet dat het gat altijd (nagenoeg) gedicht zal worden. Tot hoever het gat gedicht zal worden en welk aspect van de herinnering daarbij overblijft, hangt af van de ernst en de locatie van het letsel: welke hersendelen zijn in welke mate beschadigd? Indien hersenendelen zijn beschadigd die cruciaal zijn voor het geheugensysteem, dan is het onvermijdelijk dat de laatste gebeurtenissen vóór het incident dat tot de beschadiging heeft geleid, niet als herinneringen terug zullen komen: ze zijn namelijk niet in het geheugen opgeslagen. Het slachtoffer kan desondanks een ‘herinnering’ aan die gebeurtenissen krijgen. Dat is dan geen ‘echte’ herinnering, maar het werk van het brein dat gaten in het geheugen opvult, in de wetenschap ‘confabulatie’ genoemd. De persoon is zelf wel overtuigd van de waarheid van de nieuwe ‘herinnering’. Hij zal dus authentiek overkomen. Het hof was in het deskundigenrapport van prof. Crombag van deze wetenschappelijk inzichten niet op de hoogte gesteld. Het ernstig vermoeden bestaat dat het hof, had het kennis kunnen nemen van deze inzichten, tot een ander oordeel over de betrouwbaarheid van [slachtoffer 3]s nieuwe herinneringen was gekomen.

Over het traject van de kogel door [slachtoffer 3]s hoofd bestaat in het dossier geen eensgezindheid. Het proces-verbaal dat op de dag van het schietincident zelf, laat in de avond, is geschreven, noemt een inschotopening in de linkerslaap en een uitschotopening achter het rechteroor. In dat geval is de kogel diagonaal door het hoofd gegaan.8. De linker hersen-frontaalkwab is dan geraakt, maar ook mediale structuren, waarvan de hippocampus en omliggende corticale geheugenstructuren deel uitmaken. Het proces-verbaal met dit diagonale kogeltraject is gebaseerd op informatie van de behandelend radioloog van het AZM en de forensisch arts G. Kuiper van de GGD Geleen. Dokter Kuiper kreeg inzage in de medische statussen en verschillende digitale CT-scans. Het bevat ook de informatie van de persoon die [slachtoffer 3]s inschot- en uitschotopeningen op die 12^de juli zelf gezien heeft.

Een samenvattend medisch rapport van de heer Poettgens van de GGD van 11 december 2003, vijf maanden na de schietpartij, beschrijft een kogeltraject met een ‘inschotopening aan de linkervoorzijde van het hoofd en een uitschotopening aan de rechtervoorzijde’.9. Deze karakterisering laat aan duidelijkheid veel te wensen over. Wellicht wordt hier bedoeld: een traject van de linkerslaap (inschot) naar de rechterslaap (uitschot). Deze beschrijving is gebaseerd op ‘de gemaakte röntgenfoto's’ uit het medisch dossier.

We zullen met beide beschrijvingen rekening moeten houden. Qua betrouwbaarheid doet de eerste beschrijving superieur aan. Beide beschrijvingen zijn weliswaar gebaseerd op ‘de gemaakte röntgenfoto's’, maar de beschrijving van 12 juli maakt ook gebruik van de observaties van de behandelend arts. Daarnaast is de onnauwkeurige beschrijving van het GGD-rapport uit december 2003 wellicht indicatief voor het gebrek aan nauwkeurigheid waarmee naar de inschot- en uitschotopening gekeken is. Dit is niet per se een tekortkoming: uit het rapport komt namelijk nergens naar voren dat op dat moment een grotere precisie nodig was.

Het vermeende pistool-incident vond twaalf dagen voor het eerste verhoor van [getuige 4] en [getuige 5] van 23 juli 2003 plaats. Bij elk later verhoor lag het incident verder in het verleden. We mogen dan ook verwachten dat allerlei details over de omstandigheden zijn vergeten of verkeerd zijn onthouden — op die punten zijn tegenstrijdigheden begrijpelijk —, maar dat geldt niet voor alle details, zeker niet voor de wapendetails waarop het weapon focus effect werkt. Uitgaande van een scenario waarin [getuige 4] en [getuige 5] een pistool hebben gezien en daarover waarheidsgetrouw beogen te verklaren (het waarheid-scenario), is tegenstrijdigheid over het wapen niet te verwachten.

Wanneer [getuige 4] en [getuige 5] daarentegen, om welke reden dan ook, liegen (het leugen-scenario), zijn tegenstrijdigheden eerder te verwachten, — tenzij ze strikte afspraken hadden gemaakt. Ze moeten in het geval dat hun afspraak niet precies genoeg is geweest gokken, en twee mensen die onafhankelijk van elkaar gokken, komen gemakkelijk tot tegenstrijdige verklaringen. Bijvoorbeeld, wanneer er gevraagd wordt op wie verzoeker zijn pistool richtte, en je hebt over dat detail geen precieze afspraak gemaakt, zijn er vele mogelijkheden om te gokken: verzoeker richtte zijn pistool op [getuige 4], of op [getuige 5], of afwisselend op beiden, of tussen hen in, of naar de zolder, of naar de grond, of verzoeker richtte zijn pistool op niemand, maar liet het enkel op zijn vlakke hand zien. Dat zijn al zeven antwoorden waartussen je kunt kiezen. Dat zijn voor twee mensen ook allemaal mogelijkheden om niet hetzelfde antwoord te geven. Vanuit het leugen-scenario is dus, zonder een strikte afspraak, een tegenspraak op dit punt te verwachten. (En, te zien aan de discrepanties, hadden [getuige 4] en [getuige 5] geen goede afspraken gemaakt).

Kortom, uitgaande van het waarheid-scenario zijn de tegenstrijdige verklaringen, het bewijsmateriaal, niet te verwachten; ze zijn niet aannemelijk (niet likely). Uitgaande van het leugen-scenario zijn zulke tegenstrijdige verklaring veel eerder te verwachten. Er is aldus een likelihood verhouding die gunstig is voor het leugen-scenario. Dat houdt in, zoals we zo zullen zien, dat de discrepanties de waarschijnlijkheid van het leugen-scenario doen stijgen en die van het waarheid-scenario doen dalen. Kennis van het weapon focus effect en kennis van de rol en betekenis van likelihood verhoudingen leiden zo tot de conclusie dat de discrepanties over de details van het pistool wel degelijk relevant zijn, en met name ontlastend voor verzoeker, omdat het leugen-scenario door die discrepanties aan waarschijnlijkheid wint.

Voor een beter begrip is het nodig om hier iets over likelihoods en likelihood verhoudingen als relevante elementen van een argumentatie te vertellen. Omdat deze informatie in 2005 aan het hof niet bekend was, vormt ook de methodologische kennis over likelihoods en likelihood verhoudingen en hun rol in waarschijnlijkheidsargumenten een novum. Er bestaat namelijk serieuze twijfel of het hof, had het hof deze kennis in 2005 bezeten plus ook de kennis van de relevantie van het weapon focus effect, de tegenstrijdige verklaringen over de details van het pistool van [getuige 4] en [getuige 5] als irrelevant terzijde had geschoven.

Dat is als volgt te zien. Het verschil tussen de beginwaarschijnlijkheden en de eindwaarschijnlijkheden van de scenario's zit hem in de komst en kwaliteit van het nieuwe bewijsmateriaal. Maar in Bayes' Theorema is het precies de factor

likelihood van BM uitgaande van scenario S1/likelihood van BM uitgaande van scenario S2

die de verhouding van beginwaarschijnlijkheden omzet in de verhouding van eindwaarschijnlijkheden. Die factor drukt dus, in dat theorema, de kwaliteit van het nieuwe bewijsmateriaal BM uit.

Uit het theorema is ook af te lezen dat, indien vanwege bewijsmateriaal BM de likelihood van scenario 1 groter is dan de likelihood van scenario 2, de eindwaarschijnlijkheid van scenario 1 toeneemt ten koste van de eindwaarschijnlijkheid van scenario 2. Een gunstige likelihood verhouding van scenario 1 ten opzichte van scenario 2 (likelihood van scenario 1 is groter dan die van scenario 2 houdt dus in dat scenario 1 er door het voorhanden bewijsmateriaal op vooruit gaat in waarschijnlijkheid ten koste van scenario 2). Het voorhanden bewijsmateriaal versterkt dus het scenario S1 en het verzwakt scenario S2.

In termen uit de strafrechtcontext kunnen we dit ook als volgt uitdrukken. Indien het nieuwe bewijsmateriaal meer te verwachten is uitgaande van het onschuldscenario dan van het schuldscenario, dan is de likelihood verhouding gunstig voor het onschuldscenario en is het nieuwe bewijsmateriaal ontlastend voor de verdachte. Indien echter de likelihood verhouding gunstig is voor het schuldscenario, dan is het nieuwe bewijsmateriaal belastend voor de verdachte.

Let wel: het feit dat bewijsmateriaal belastend (dan wel ontlastend) is, vertelt ons nog niet hoe waarschijnlijk het schuldscenario (dan wel het onschuldscenario) is. Een likelihood verhouding die gunstig is voor het onschuldscenario, impliceert alleen dat de waarschijnlijkheid van dat onschuldscenario toeneemt, het zegt niet dat de verdachte waarschijnlijk onschuldig is. De eindwaarschijnlijkheid is namelijk niet alleen afhankelijk van de verhouding van de likelihoods, maar ook van de verhouding van de beginwaarschijnlijkheden, de laatste factor in Bayes' Theorema. Als er aanvankelijk veel tegen de verdachte pleitte, en we vinden nu bewijsmateriaal dat enigszins ontlastend is, dan kan het nog goed zijn dat de totaaluitslag is dat het nog steeds waarschijnlijk is dat de verdachte schuldig is, zij het minder waarschijnlijk dan tevoren (voordat we het nieuwe bewijsmateriaal vonden).

Het inschatten van de beginwaarschijnlijkheden zal vaak heel lastig zijn, maar beginwaarschijnlijkheden negeren is je ogen sluiten voor de beginstand. In de praktijk zullen we, afhankelijk van de situatie, voorzichtige schattingen moeten maken.

Er zijn nog andere eisen te stellen aan het gebruik van waarschijnlijkheden. Iemand onschuldig achten omdat we het schuldscenario niet serieus hebben uitgewerkt, is geen serieuze vorm van waarheidsvinding. Omgekeerd geldt ook dat we iemand evenmin schuldig kunnen achten omdat we het onschuldscenario niet serieus hebben uitgewerkt. Met andere woorden, het formeel toepassen van Bayes' Theorema is niet voldoende in de context van waarheidsvinding. We moeten ook opletten welke scenario's we tegenover elkaar stellen. We moeten zowel het schuld- als het onschuldscenario zo sterk mogelijk maken.

Bayes' Theorema bepaalt niet zelf welk bewijsmateriaal beschouwd moet worden. De likelihood van een specifiek stuk bepaalt de bewijswaarde van dát stuk bewijsmateriaal en bepaalt hoe zeer dat specifieke stuk bewijsmateriaal bijdraagt tot de eindwaarschijnlijkheid van de scenario's. In de context van waarheidsvinding willen we weten wat de eindwaarschijnlijkheid is in het licht van al het bewijsmateriaal.

Jonker schrijft:

Het is algemeen geaccepteerd dat de mediale delen van de temporaalkwab en met name de hippocampus een essentiële rol spelen bij de kortdurende opslag en consolidatie van feiten en gebeurtenissen

Directe schade aan de hippocampus zelf en andere mediale delen van de temporaalkwab ten gevolge van het schot zou dus impliceren dat de gebeurtenis van het schietincident niet eens opgeslagen zou zijn. Het zou in dat geval dus ook niet herinnerd kunnen worden. Er was geen gebeurtenis opgeslagen om te herinneren.

Secundaire schade ten gevolge van bijvoorbeeld zuurstofgebrek verhindert de consolidatie van de herinneringen. Maar ook als de herinnering wel geconsolideerd is, brengt secundaire schade aan de hippocampus en andere mediale structuren van de temporaalkwab een betrouwbaarheidsprobleem met zich mee. De hippocampus speelt namelijk ‘ook bij het ophalen uit het geheugen van feiten en gebeurtenissen de hippocampus een belangrijke rol’. Genoemde secundaire schade veroorzaakt dan ook problemen bij het het ‘terugvinden’ van een herinnering: er kan zo maar een herinnering aan een andere gebeurtenis bovenkomen die met de ‘gezochte’ gebeurtenis verward wordt.

Ook de frontaalkwab speelt een cruciale rol bij het retrieval (het ophalen) van herinneringen. Ook schade aan de frontaalkwab leidt aldus tot problemen met het ophalen van een herinnering. Jonker schrijft:

Schade aan frontaalkwabben, zoals bij [slachtoffer 3], heeft ook invloed op het ophalen van feiten en gebeurtenissen die context afhankelijk zijn opgeslagen. Door de schade aan de dorsolaterale delen van de frontaalkwabben — zoals bij [slachtoffer 3] het geval is — is niet alleen de context waarin de feiten en gebeurtenissen hebben plaatsgevonden verdwenen, ook de bron waar de herinneringen vandaan komen is onduidelijk. Dergelijke patiënten kunnen niet meer goed inschatten wanneer een bepaalde gebeurtenis heeft plaatsgevonden.

De ophaal-problemen (retrieval) betreffen zowel de context, de tijd als de bron van de herinnering: het geheugen verbindt de gebeurtenis aan de verkeerde plaats, het geheugen verbindt de gebeurtenis aan de verkeerde dag, de gebeurtenis wordt herinnerd als zijnde zelf beleefd terwijl de persoon over die gebeurtenis van iemand anders heeft gehoord.

Beschadiging van de frontaalkwab leidt ook tot confabulatie, het invullen van gaten in het geheugen, zonder dat de persoon zelf zich daarvan bewust is;36. nog een bron van onbetrouwbaarheid van de verklaringen.

Schade aan de frontaalkwabben kan ook leiden tot retrograde amnesie — het zich niet meer kunnen herinneren van gebeurtenissen van (vlak) vóór het voorval dat de hersenschade veroorzaakte —, ofschoon de frontaalkwabben zelf niet betrokken zijn bij het opslaan en consolideren van herinneringen. Jonker wijst in deze context op onderzoek van onderzoek van Kopelman (2002) en andere onderzoekers (Levine e.a. 1998; Della Salla e.a. 1993) waaruit naar voren komt ‘dat, in het bijzonder bij grote bilaterale schade van de frontaalkwabben, eveneens retrograde amnesie kan optreden’. De oorzaak die Kopelman geeft is dat ‘bij grote traumatische schade van de frontale delen van de hersenen secundaire schade optreedt in de mediale delen van de temporaalkwab’. Levine denkt eerder aan beschadiging van de vezelverbinding tussen frontaalkwab en temporaalkwab. Maar wat de oorzaak ook is, een ernstige schade aan de frontaalkwab kan tot schade aan de temporaalkwab leiden, met als consequentie retrograde amnesie.

Jonker wijst erop dat de emotioneel vlakke reactie die [slachtoffer 3] tijdens het interview vertoont, ‘twijfel oproept over de vraag of [slachtoffer 3] zich werkelijk de dag en de context van de dramatische gebeurtenissen herinnert. In het interview komt ze emotieloos, onaangedaan over’.43.

Jonker merk ook op dat ‘haar herinneringen deels impulsief zijn, alsof het haar net te binnen schiet’. Ook dat roept twijfel op of ze zich werkelijk de dag van de moord zelf herinnert.

Jonker ziet ‘reacties om de interviewer tevreden te stellen, zoals wanneer de interviewer voor de tweede keer vraagt wat ‘die man met zijn hand in zijn zak deed’. Ook dit roept de al genoemde twijfel op.

Jonker krijgt uit het interview ‘de indruk dat ze soms dingen verzint om leemtes in haar geheugen op te vullen, zoals de beschrijving van de dader. Ook dit doet de waarheid van haar vermeende herinneringen betwijfelen.

Al deze vier factoren ‘zijn een direct gevolg van het frontaalsyndroom’.

Jonker noemt ten slotte ook nog als een factor die ‘de vraag doen rijzen of [[slachtoffer 3]] zich wel de juiste, bewuste dag herinnert’, de beschrijving die [slachtoffer 3] geeft van de moordenaar, die sterk afwijkt van die van [getuige 3], de buurjongen: [verzoeker] is kort volgens [slachtoffer 3], lang volgens [getuige 3], [verzoeker] heeft lang haar volgens [slachtoffer 3], lang haar volgens [getuige 3].44.

De politie wist het zeker: verzoeker had geen geld om een BMW van € 11.250,-- te kopen. Hij had een grote schuld; zo'n € 20.000,--.48. Er was beslag op zijn loon gelegd; per maand bleef slechts € 661,-- over. De hennepplantage zou niets hebben voorgesteld en het verhaal van de sigarettensmokkel zou nergens op gebaseerd zijn. (Verzoeker was volgens de politie maar een paar keer in Engeland geweest). Verzoeker zou dus geen geld hebben om de BMW te kopen.

De politie argumenteert als volgt. Op zaterdag 12 juli 2003 moest verzoeker [betrokkene 12] met het oog op het die dag aflopende visum nog naar Roemenië brengen. Hij had dus een auto nodig. Maar hij had geen geld om een auto te kopen. Om zijn doel te bereiken moest verzoeker die dag dus wel tot een roofmoord overgaan.

Het hof is over dit geldgebrek niet zó stellig. ‘Het hof acht niet onwaarschijnlijk dat verdachtes motief om [slachtoffer 1] neer te schieten van financiële aard was’. Het argument hiervoor is dat de koopsom van de auto niet bij de familie [B] is aangetroffen. Het ‘precieze motief’ is het hof echter onbekend.

Het recht verhindert echter niet, zo merkt het hof op, om bij gebrek aan kennis van het motief te veroordelen.49. Dit laat evenwel onverlet dat een nieuw feit dat het hoogst onwaarschijnlijk maakt dat het motief niet van financiële aard was, terwijl het hof het ‘niet onwaarschijnlijk achtte dat het (wel) van financiële aard was’, een heroverweging van de argumentatie vraagt.

Dit is, naast de al eerder genoemde relativiteit van de likelihood verhouding te opzichte van alle bewijsmateriaal, wederom een reden waarom het feit dat verzoeker voldoende cash-geld voor de koop had, aandacht verdient.

Het Bureau Financiële Recherche komt voor een totaal aan bekende vorderingen uit op € 19.196,--. Derksens ‘Verkeerde Plaats, Verkeerde Tijd’ beargumenteert dat de feitelijke schuld op 13 juli 2003 veel lager is, namelijk € 10.914,--.50. De relevante vraag voor de aankoop van de auto is echter of verzoeker voldoende cash had om te betalen. Daarvoor moeten we kijken naar zijn inkomsten en uitgaven.

In het dossier staat een overzicht van zijn looninkomsten en zijn uitgaven. Zijn loon (€ 1.615,-- in mei, € 1.853,-- in juni)51. bestond uit zijn vaste inkomen plus een deel van de overuren die hij maakte (20 van de grofweg 40 overuren per week). De maandelijkse vaste lasten die verzoeker betaalde, af te leiden uit de RABO-afschrijvingen die in het dossier zitten, zijn zo'n € 800,-- per maand. Hij Het wekelijks bij [betrokkene 12] € 100,-- tot € 150,-- achter. Zo moet hij geld overgehouden hebben. Dat wordt ook bevestigd door zijn RABO-bankrekening die, ondanks veelvuldige cashopnames, in de eerste zes maanden van 2003 (ruim € 5.000,--), in die tijd met € 910,-- steeg.

Het lijkt veilig om te zeggen dat verzoekers normale inkomsten (inclusief zijn vele overuren) meer dan voldoende waren om zijn normale uitgaven te dekken. Daar lag dus geen probleem. Voor de financiering van de € 11.250,-- schieten ze echter te kort. Waar kwam dat geld vandaan?

Uit het dossier kunnen we afleiden dat de wietplantage al geruime tijd in werking was, zeker al vanaf augustus 2001.52. Dat komt neer op minimaal zes oogsten van verzoekers zolder en twee van zijn slaapkamer (voordat [betrokkene 12] kwam). Wanneer we de laagste door [getuige 4] en [getuige 5] genoemde bedragen voor de opbrengst van één oogst nemen, zal verzoeker, alleen al vanwege de plantage, minimaal € 11.000,-- aan extra inkomsten gehad hebben en wel in de vorm van cash. Voor de berekening zie Derksen (2013).53.

Dit is een voorzichtige inschatting. De Volkskrant van 12 maart 2003 citeert een illegale wietkweker die met zijn 60 planten op zolder alleen al met één oogst € 11.000,-- verdiende.54. (Bij verzoeker stonden ‘140 of 150 planten’).55.

Er zijn nog twee andere, niet in het dossier genoemde financiële bronnen van cash-

inkomsten van verzoeker.

Nieuwe informatie van verzoekers baas [betrokkene 4] uit 2003 en verzoekers collega/vriend [betrokkene 3] indiceren dat verzoeker in het voorjaar 2003 veelvuldig op Engeland reed, vooral de eerste tien weken. [betrokkene 3] bevestigt verzoekers verklaringen dat hij in die tijd sigaretten handelde/smokkelde op Engeland, twee tot drie keer per week. [betrokkene 3] noemt tien tot vijftien sloffen per keer. Zijn vriend [betrokkene 1] bevestigt dat verzoeker begin 2003 altijd sloffen sigaretten bij zich had. [betrokkene 1]s vrouw kocht twee sloffen per keer bij hem.

Volgens de politie reed verzoeker slechts twee keer in 2003 op Engeland (1 en 7 april 2003), zodat alleen al om die reden de sigarettenhandel niet veel kon voorstellen.57. In het dossier staan evenwel twee gespecificeerde geldopnames van verzoeker in Engeland (17 januari en 12 maart 2003) die erop wijzen dat hij ook op andere dagen in 2003 in Engeland was, anders dan de politie beweert. Daarnaast zijn er andere niet-gespecificeerde geldopnames in het buitenland in de maanden januari tot en met maart 2003.58.

[betrokkene 4] Jr. vertelde aan de raadsman van verzoeker dat verzoeker voor hen regelmatig op Engeland reed, ongeveer twee keer per week. Ook in de recentelijk van [betrokkene 4] Jr. ontvangen officiële werkoverzichten rijdt verzoeker in de eerste tien weken van 2013 ongeveer 2 keer per week op Engeland. Collega [betrokkene 3], die veel met verzoeker samen reed, spreekt over twee tot drie keer per week. (Er werden namelijk meer uren gereden dan officieel werd genoteerd).

Het Openbaar Ministerie had de beschikking over verzoekers agenda van 2003 waarin deze reizen op Engeland gestaan moeten hebben. Daarover hebben ze tegenover het hof gezwegen.

[betrokkene 3] verklaarde ook dat verzoeker in Engeland sloffensigaretten verkocht, per keer tien tot vijftien sloffen. Als winst per slof noemt hij € 20,--. Dat lijkt plausibel, het komt neer op een 50%-50% deling met de heler. De inkoopsprijs was begin 2003 volgens The Telegraph € 30,-- in Luxemburg.59. De verkoopprijs in Engeland was € 67,65.60. Met twee tot drie ritten op Engeland en (minimaal) tien sloffen sigaretten per keer is dat per week gemiddeld € 500,--. Dat zou voor de eerste tien weken, toen verzoeker volgens [betrokkene 4]’ opgave op Engeland reed, € 5000,-- in cash opleveren. Daarnaast heeft de politie nog zelf twee dagen gevonden na 1 april 2003 (€ 1.000,--), en de politie en verzoeker spreken ook over sigarettensmokkel in de laatste maanden van 2002, bij een andere baas. Ook als dit maar één keer per twee weken is geweest, dan zijn er nog vijf tochten naar Engeland te verrekenen (€ 2.500,--). Als totale cash opbrengst, kom je dan op: € 8.500,--.

Verder ontving verzoeker nog een vergoeding voor de extra overuren, boven de regulier betaalde twintig overuren. Met weken van 80 uur ([betrokkene 4] Jr), 70–90 uur (verzoeker), 80–100 uur ([betrokkene 3]) is dit een verdere, niet-onaanzienlijke bron van cashinkomsten.61. We hebben geen gegevens over de hoogte van dit cashbedrag.

Van al deze cash is ongetwijfeld het één en ander opgegaan. Maar het is wel extra geld, naast het gewone salaris dat al ruim voldoende was voor de vaste uitgaven. En het is extra cash-geld, bovenop de laag geschatte € 11.000,-- van de opbrengst van de wietplantage.

Met deze nieuwe informatie van [betrokkene 4] Jr. en [betrokkene 3] is er dan ook alle reden om aan te nemen dat verzoeker voldoende cash had om op 12 juli 2002 de nieuwe BWM à € 11.250,-- contant te kunnen betalen. Dat verzoeker voldoende cash voor de aanschaf van een auto had, wordt ook bevestigd door het volgende voorval.

Enige tijd voor de 12^de juli 2003 belde verzoeker naar een ‘particulier in Enschede’ om te informeren naar een in de Autotrader geadverteerde BWM 3-serie cabriolet. Hij vertelt dit op 15 juli 2003.62. De auto werd aangeboden voor € 16.950,--, maar dat was de vraagprijs. ‘Over de prijs was volgens de verkoper nog wel te praten’63. Verzoeker had haast en omdat hijzelf door de week met zijn vrachtauto onderweg was, had hij vriend [betrokkene 10] gebeld met de vraag of die voor hem de BMW uit Enschede wilde ophalen. ‘[betrokkene 10] vond dit geen probleem als hij maar geld voor benzine kreeg’.64. Dit is geen smoes van verzoeker. [betrokkene 10] zelf vertelt al op 13 juli 2003 hetzelfde.

De politie is zo zorgvuldig geweest de man die de auto in de Autotrader aanbood, te benaderen. Die bevestigt op 20 augustus 2003 dat hij een telefoontje had gehad van iemand met een Limburgs accent, ‘redelijk te verstaan maar sommigen woorden ook niet’. Deze Limburger vertelde ‘dat hij door de week in bet buitenland werkte en vroeg of ik de auto een week wilde vasthouden. Hij zou dan die week erop komen. Ik zei nog tegen die man dat we er dan een aardig prijsje van zouden maken. Hierna heb ik niets meer van die man vernomen’. Hij vertelde de politie ook dat hij nog met de auto op vakantie was gegaan.66.

Uiteindelijk ging de koop en [betrokkene 10]'s tocht naar Enschede niet door, omdat de verkoper, zo bleek toen verzoeker weer opbelde, eerst ‘drie weken met die auto op vakantie zou gaan’.67. Zolang kon verzoeker niet wachten. Op 12 juli 2003 had hij in verband met het aflopende visum van [betrokkene 12] een auto nodig. Daarom had hij geen vervolgafspraak met de aanbieder van de BMW gemaakt.

Hier mogen we toch aannemen dat het verzoek van verzoeker aan [betrokkene 10] niet was of [betrokkene 10] de eigenaar voor hem wilde vermoorden? Redelijkerwijs mogen we er hier toch vanuit gaan dat verzoeker geld had klaarliggen om aan [betrokkene 10] te geven: ‘[verzoeker] zei dat hij mij geld zou meegeven’.

Welke alternatieven had verzoeker op zaterdagmiddag 12 juli 2003? Een winst- en verliesrekening: het te verwachten en te voorziene nut en het te verwachten en te voorzien verlies.

Verzoeker had, zo mogen we nu redelijkerwijs aannemen, voldoende cash-geld om de BMW contant te betalen. We zagen dat het politie-scenario er met een roofmoord vanuit ging dat verzoeker geen geld had om te betalen. Volgens dat scenario had hij geroofd vanwege zijn doel ([betrokkene 12] op tijd in Roemenië terugbrengen zodat ze een nieuw visum kon krijgen en weer snel bij hem in [a-plaats] zou kunnen komen wonen). Nu heeft verzoeker naast roofmoord een volwaardig alternatief om zijn doel te realiseren: gewoon betalen. Er is ook een roofmoord-alternatief waarbij verzoeker wel genoeg geld had om te betalen, maar waarbij hij dat geld niet aan de koop van de BMW wenste te besteden. Ten slotte kon verzoeker nog een auto van zijn vriend/collega [betrokkene 3] lenen.68.

De vraag is: hoe aantrekkelijk qua te verwachten uitkomst (te voorziene winst en te voorziene verlies) zijn deze alternatieve manieren voor verzoeker om zijn doel te bereiken, te weten [betrokkene 12] die dag nog naar Roemenië te vervoeren zodat ze weer zo snel mogelijk bij hem in [a-plaats] zou kunnen wonen?69.

We laten hier de morele dimensie buiten beschouwing, omdat daarover binnen het verzoeker-moordenaar-scenario en verzoeker-getuige-scenario onoverbrugbare meningsverschillen bestaan (verzoeker als gewetenloze misdadiger tegenover verzoeker als vreedzame burger met soepele ideeën over geld verdienen). Evenmin betrekken we verzoekers vaardigheden bij deze analyse.70. Vanuit het verzoeker-schutter-scenario — en daarbinnen speelt de roofmoord — is verzoeker iemand die ‘na kalm beraad en rustig overleg’71. gemoord heeft. Hij was dus in staat rustig na te denken. Laten we deze verzoeker rustig over zijn alternatieven laten nadenken.

‘[verzoeker] heeft uiteindelijk in wanhoop op het moment dat het net niet meer anders kan, een extreme daad verricht’. zo vertelde de officier van justitie in deze zaak, mr. Geuns, in een interview met professor Crombag op 8 november 2007.80.

Wie weet, maar bedenk dat deze stellige bewering geen argument of indicatie is dat verzoeker de moord heeft gepleegd. We hebben namelijk geen enkele reden om die vlaag van wanhoop aan te nemen. Die bedenkt de officier zelf omdat hij, uitgaande van verzoekers schutterschap, moet uitleggen dat verzoeker een alternatief gekozen zou hebben dat, geheel transparant, in alle opzichten slecht voor hem uitpakt, terwijl hij een ander simpel alternatief heeft dat zijn urgente probleem, [betrokkene 12] op tijd in Roemenië krijgen, succesvol oplost.

Met betalen hield verzoeker zijn recente probleem van de vordering van € 10.000,--. Op dat moment, op 12 juli 2003, kon hij dát probleem niet oplossen. Dat moest even wachten. Verzoeker had overigens verschillende alternatieven om dat probleem op te lossen die binnen zijn leefwereld pasten: eigen wietplantage, sigarettensmokkel, overwerken, overnachten in de cabine. Maar, nogmaals, een roofmoord lost dat probleem niet succesvol op.

Verzoeker had op 12 juli 2003 drie alternatieve handelswijzen: betalen, lenen en roofmoorden. Volgens het hof heeft hij na kalm beraad en rustig overleg gehandeld. Na kalm beraad en rustig overleg is helder in te zien dat roofmoord het alternatief is dat het door verzoeker beoogde doel frustreert en onmogelijk maakt en hem verder zou belasten met vele andere serieuze problemen, waarbij zijn recente probleem, de vordering van € 10.000,-- van zijn ex-vriendin [naam 6], in het niet zou vallen.

Bij betalen bleef het probleem van de nieuwe vordering bestaan, maar dat was een probleem dat later aangepakt zou moeten worden. Op 12 juli 2003 was het urgente probleem dat verzoeker [betrokkene 12] naar Roemenië terug moest brengen om haar bij zich in [a-plaats] te kunnen houden. Om dat doel te bereiken — en dát is het doel dat hij nastreefde — moest hij juist niet moorden en gewoon simpelweg betalen. Dat kon hij omdat hij daarvoor genoeg cash-geld had liggen. Een auto lenen had ook gekund. Lenen was op dat moment in verzoekers ogen slechts uitstel van het uitgeven van zijn cash-geld geweest.

Roofmoord is, aldus, hoogstwaarschijnlijk niet het alternatief dat verzoeker na kalm beraad en rustig overleg gekozen zou hebben. In tegenstelling tot de alternatieven betalen en lenen zou deze gedragswijze de realisatie van zijn beoogde doeleinde onmogelijk hebben gemaakt, en het had hem een hele reeks nieuwe problemen opgeleverd, die alle een stuk beroerder waren dan de vordering van € 10.000,--. (En dan laten we de morele aspecten nog steeds volledig buiten beschouwing)

Lenen trok hem niet. Hij verwachtte zijn cash-geld sowieso nodig te hebben voor het kopen van een auto, en de BWM was een ‘goede en fijne’ auto die hem beviel.81.

Dat verzoeker door het kopen van de auto niet zijn andere urgente probleem — de vordering van € 10.000,--- kon oplossen, is misschien betreurenswaardig, maar het is geen ongewone situatie dat bij het oplossen van twee urgente problemen er eentje vooralsnog onopgelost blijft liggen. Die moet dan daarna aangepakt worden. Dat is geen falen, maar strategisch je problemen benaderen.

Kortom, als we afgaan op wat we weten, is het hoogstwaarschijnlijk dat verzoeker die middag datgene gedaan zal hebben waardoor hij — in normale omstandigheden — zijn doel zou hebben bereikt en zijn problemen zou hebben beperkt: hij zal de auto betaald hebben en hij zal niet daarna gemoord hebben.

Het hof wijst erop dat verzoeker zijn beste vriend, [betrokkene 1], een dag te vroeg opbelt om hem te feliciteren met zijn verjaardag. Bovendien belt hij een vriend/collega [betrokkene 2] op ‘met een betrekkelijk onnozele vraag — in ieder geval afgezet tegen de ernst van hetgeen hem korte tijd daarvoor was overkomen — over het aantal pk's van de auto ’.83.‘Naar het oordeel van het hof kan de verdachte met deze telefoongesprekken geen andere bedoeling hebben gehad dan zich op slinkse wijze via [betrokkene 1] en [betrokkene 2] te laten informeren omtrent de ontwikkelingen in Sittard’.

Gezien vanuit het verzoeker-schutter-scenario is dit op het eerste gezicht een mogelijke analyse. Maat ook het verzoeker-getuige-scenario kan met deze feiten overweg: verzoeker belde namelijk met zijn vriend [betrokkene 1] op advies van [betrokkene 12]84. en hij stelde de vraag over de pk's omdat hemzelf die vraag door medereiziger [betrokkene 11], [betrokkene 12]'s broer, was gesteld en hij, verzoeker, het antwoord niet wist.85.

Het hof acht, in navolging van de politie, het niet-contact opnemen met de politie ‘niet redelijkerwijs te duiden als gedragingen van iemand die zojuist getuig is geweest van een schietpartij en daardoor in paniek is geraakt’.86. Dit is inderdaad ongebruikelijk gedrag, maar is het een indicatie voor verzoekers daderschap? Deze laatste gedachte gaat voorbij aan enkele (licht)-criminele activiteiten en persoonlijkheidstrekken van verzoeker.

Verzoeker had vele, voor hem goede redenen om de politie te mijden:

Het hof acht ook het niet-bellen naar de ambulance ‘niet redelijkerwijs te duiden als gedragingen van iemand die zojuist getuige is geweest van een schietpartij en daardoor in paniek is geraakt’.95. Dit niet-bellen is inderdaad storend, laakbaar en immoreel gedrag, maar de vraag hier is of het een indicatie is voor verzoekers daderschap. Is het niet-bellen van de ambulance niet met het verzoeker-getuige-scenario te rijmen?

Ook hier moeten we rekening houden met verzoekers bewuste houding van je-nergens-mee-bemoeien en zijn ‘onbewuste’ houding van problemen voor zich uitschuiven. Dit je-nergens-mee-bemoeien gaat diep. We citeerden verzoeker al, wanneer hij uitlegt hoe actief hij zich distantieert van problemen.

Over het niet-bellen naar de politie zei hij: ‘Ik wilde met dit alles niets te maken hebben. Daarom heb ik ook niet gebeld met de politie’.96. Maar hetzelfde amorele gedrag leidt ook tot niet bellen naar de ambulance.

In verhoor 4 zegt hij het nog eens: ‘Vanaf het eerste moment wilde ik er al niets mee te maken hebben. Ik wil gewoon niets met de problemen van anderen te doen hebben’. Hij is ze altijd uit de weggegaan, zegt hij in verhoor 6. Zelfs mijdt hij ook ruzies: als er daar twee mensen ruzie hebben hij niet daar naar toe gaat maar de andere kant op.97.

Het niet-bellen van de ambulance is laakbaar, maar gezien zijn houding van je-nergens-mee-bemoeien en zijn houding van problemen niet aanpakken, maar ze juist voor je uitschuiven, is niet-bellen naar de ambulance ook te rijmen met het verzoeker-getuige-scenario. We vinden het moeilijk te zeggen of het niet-bellen van de ambulance beter bij het ene dan bij het andere scenario past. Het irritante en amorele karakter ervan doet wellicht neigen tot het idee dat het gedrag aannemelijker is uitgaande van het verzoeker-schutter-scenario dan uitgaande van het verzoeker-getuige-scenario. Maar gegeven de door verzoeker zelf beleden en ook door anderen onderkende houding van je nergens mee bemoeien moet die neiging onderkent worden als een moreel geleide neiging die in de context van waarheidsvinding geen plaats heeft. We concluderen dat de feiten te onduidelijk zijn en de situatie te complex om meer te concluderen dan het niet-bellen van de ambulance, hoe amoreel ook, binnen beide scenario's een plaats kan worden gegeven.

Verzoeker heeft, toen hij naar zijn auto rende, op het autoterrein van [A] twee potentiële getuigen, [getuige 2] en [getuige 1], niet gewaarschuwd. Deze stonden een tiental meter verder te kijken bij een auto. Verzoeker is over zijn niet-waarschuwen van de aanwezigen op het autoterrein onderhouden. Hij zegt dat hij niet weet waarom hij niets heeft gezegd.

Hij was in paniek. Vanuit het verzoeker-getuige-scenario is daar wel iets bij voor te stellen. Verzoeker heeft net twee keer horen schieten, daarna wordt iemand voor zijn ogen neergeschoten, hij is zelf de volgende en is door wegrennen ontkomen. Is het dan onaannemelijk dat hij snel in zijn auto stapt, wegrijdt en omstanders niet waarschuwt? We weten het niet. Het hof meent dat het niet-waarschuwen belastend is. Maar dat gaat voorbij aan het feit dat verzoeker zich het liefst niet met problemen van anderen bemoeide.

We hebben nog een vraag: stel dat verzoeker [getuige 2] en [getuige 1] wel had gewaarschuwd? Was dat dan ontlastend geweest? Of was dat dan een slimme truc van de moordenaar geweest om de aandacht van hem af te leiden? We menen dat de situatie te onduidelijk is om een oordeel te vellen. Gebruik van intuïtie in dezen zegt iets over iemands persoonlijke intuïtie maar niet iets over de likelihood als een objectieve maat binnen de context van waarheidsvinding.

We vatten samen: geen van de gevallen van geen-contact-opnemen is per se aannemelijker (likelier) gezien vanuit het verzoeker-moordenaar-scenario dan vanuit het verzoeker-getuige-scenario. Dat gedrag is kentheoretisch neutraal. Het gedrag past bij een moordenaar, het past ook bij verzoeker als iemand met licht-criminele activiteiten en als iemand die actief probeerde niet geïnvolveerd te raken in problemen van anderen mensen.

Het hof acht inlichten van medereizigers een natuurlijke reactie voor iemand die als passant bij een schietpartij is betrokken geraakt. Verzoeker zegt echter niets. Dat zwijgen is dus verdacht. Maar ook hier wordt verzoekers gedrag in het licht van al het bewijsmateriaal minder onbegrijpelijk vanuit het verzoeker-getuige-scenario.

Verzoeker is naar zijn stilzwijgen gevraagd en hij antwoordt:

Dat wil zeggen, hij weet niet goed hoe hij zijn verhaal moet vertellen. Dat is de eerste reden waarom hij misschien zijn verhaal niet aan de inzittenden heeft verteld.

De tweede reden heeft te maken met verzoekers neiging om zich nergens mee te bemoeien. Van zo iemand mag je verwachten dat hij anderen niet onnodig met zijn problemen zal opschepen. Zelfs aan zijn beste vriend [betrokkene 1] vertelde verzoeker nooit iets over zijn problemen.100. Van [betrokkene 12] weten we toevallig dat ze met verzoeker in elk geval niet over financiële problemen sprak.101. En ofschoon verzoeker wat gemakkelijker met zijn moeder praatte dan met zijn vader, heeft hij ook met haar nooit problemen besproken.102.

Om over zijn problemen met anderen te spreken, ontbrak het verzoeker aan vertrouwen in andere mensen. Hij vertelt de politie in een ander verband dat het vertrouwen geven aan iemand anders hem ‘in het verleden meermaals was opgebroken’,103. en dat hij daarom nu alleen ‘zichzelf vertrouwde en voor de rest niemand, zijn vriendin niet, zijn ouders niet en zijn advocaat niet’.104. Zo was hij door het leven gegaan en zo ‘had hij altijd geleefd’.105. De politie concludeert dan ook dat ‘de verdachte nooit over problemen praat’.106.

In het licht van dit basaal wantrouwen is het niet merkwaardig dat verzoeker aanvankelijk niet over zijn nieuwe probleem, het schietincident, spreekt. Gekoppeld met zijn gerelateerde basishouding van je-nergens-mee-bemoeien is het dus niet onbegrijpelijk dat verzoeker aanvankelijk niet met de inzittenden over het schietincident spreekt.

Er is nog een derde, praktische reden waarom verzoeker aanvankelijk niets over het schietincident heeft verteld, namelijk de taalbarrière. Deze moeten we niet veronachtzamen. Weliswaar zegt verzoeker dat hij Roemeens spreekt. ‘Ik kan me in deze taal redden en me redelijk verstaanbaar maken’107.. [betrokkene 12] zegt echter: ‘Ik preciseer dat verzoeker de Roemeense taal niet goed beheerste en geen onderscheid kon maken tussen de woorden dood en gedood, wat de betekenis daarvan is. Het is mogelijk dat hij de twee woorden door elkaar heeft gehaald’.108. Ook [betrokkene 11] beklemtoont dat ‘[verzoeker] niet zeer goed Roemeens sprak. Hij is te begrijpen, maar niet erg goed’.109.

Gecombineerd met een algemene terughoudendheid om over problemen te spreken helpt het niet dat je die problemen ook nog eens moeilijk kunt formuleren.

Er zijn derhalve verschillende redenen — verzoeker weet niet goed hoe hij zijn verhaal moet vertellen, verzoekers terughoudendheid om over problemen te praten en de taalbarrière — waarom het niet-direct-vermelden van het schietincident aan zijn medereizigers ook te rijmen is met het verzoeker-getuige-scenario.

Het zij hier vermeld dat verzoeker wèl over het schietincident heeft verteld nadat hij door zijn baas [betrokkene 4] over het incident was gebeld, hij met zekerheid wist dat er drie personen waren neergeschoten en hij van de belangstelling die de politie voor hem had gehoord had.110.

Het niet-vertellen discrimineert dus niet tussen het verzoeker-schutter-scenario en het verzoeker-getuige-scenario. De situatie is weer te onduidelijk om te kunnen bepalen of uitgaande van het verzoeker-schutter-scenario het niet-vertellen meer of minder te verwachten is dan vanuit het verzoeker-getuige-scenario.

Verzoeker heeft meteen na thuiskomst na de schietpartij de auto gepakt en is met [betrokkene 12] en [betrokkene 11] weggereden, ‘Naar het oordeel van het hof is verdachtes bovenomschreven handelen te duiden als vluchtgedrag en het is, naar het oordeel van het hof, gelet op de wijze waarop de verdachte volgens de deskundige met stresssituaties omgaat, zeer wel in te passen in het daderschap’.

Dit gedrag past inderdaad bij daderschap, maar het past ook volledig bij het verzoeker-getuige-scenario. Zijn snelle vertrek is vanuit dat scenario begrijpelijk omdat verzoeker al laat met zijn vertrek was. Hij had iets meer dan 16 uur nodig om de grens te bereiken. Bij een onmiddellijk vertrek om 13.45 uur zou hij met stevig doorrijden pas op zondag om 4.00 a.m. de grens van Roemenië passeren, vier uur te laat volgens het visum.

Bovendien was de tocht geen vlucht naar aanleiding van de schietpartij, verzoeker kocht de auto speciaal om snel te kunnen vertrekken, en minimaal tien andere mensen wisten dat deze tocht al geruime tijd was afgesproken. We noemde ze al:

Met deze haast en met deze algemene kennis is de reis evenzeer te verwachten vanuit het verzoeker-getuige-scenario als vanuit het verzoeker-schutter-scenario.

Het hof ziet ook in het feit dat verzoeker niet meteen op zondag naar Sittard doorreed en ‘eerst nog twee dagen in Recklinghausen (Duitsland) bij [betrokkene 5] (bleef) bivakkeren’, een aanwijzing dat verzoeker meer dan alleen een getuige was. Hij ‘heeft voor deze vertraging geen redelijke uitleg kunnen gegeven’. Het hof sluit niet uit ‘dat de verdachte deze tijd nodig heeft gehad om sporen uit te wissen (zoals het (laten) uitwassen van het T-shirt, dat hij ten tijde van de schietpartij droeg; zie in dit verband de verklaring van [betrokkene 5] op dossierpagina 1548) en om het verhaal te bedenken dat hij vanaf dat moment als de waarheid is gaan presenteren’.112.

Zó kan het gedrag in Recklinghausen geduid worden, maat gegeven het feit dat verzoeker voldoende geld had om te betalen, is ook het verzoeker-getuige-scenario goed met dit talmen te rijmen. Bij aankomst in Recklinghausen op zondag 17 uur had verzoeker na een loodzware week op zaterdag tien uur naar Wenen gereden, en na enkele uren slaap was hij weer teruggereden. Omdat [betrokkene 5] geen rijbewijs had, had hij beide tochten de hele weg alleen moeten rijden.113. Verzoeker was — zoals hij zelf zei — ‘doodvermoeid’.114. Vanwege die vermoeidheid had hij zich ‘onderweg een paar keer verreden’.115. [betrokkene 5] vond het beter, zo vertelt verzoeker, dat hij, verzoeker, eerst ging slapen.116. Tegenover de politie zegt verzoeker: ‘Op een gegeven moment kan ik het ook niet meer en moest ik behoorlijk bijslapen’.117. Verzoeker is, zo zegt [betrokkene 5], gaan slapen ‘zodra we waren aangekomen’118.

Verzoeker slaapt tot het volgende middaguur.119. Hij wacht tot zijn gastheer thuis is, rond 15.00 uur, en blijft dan inderdaad talmen. Hij talmt dus één dag. [betrokkene 5] geeft daarvoor een simpele reden: verzoeker was bang dat hij als eerste verdachte beschouwd zou worden, en hij wist dat het uitleggen van de situatie niet gemakkelijk zou worden. Hij was wel de enige die op de plaats delict was gezien, en hij had nog steeds geen behoefte aan politiecontact vanwege de wietplantage en de insluiting in de Gamma. Verzoeker was ook bang, zo vertelde hij [betrokkene 5], ‘dat hij de volgende zou zijn die omgebracht zou worden’. Hij was ‘bang voor de familie van het slachtoffer omdat dat gevaarlijke mensen zijn’; die familie zou hem ongetwijfeld als de moordenaar beschouwen.120. Verzoeker grijpt daarom het verzoek van [betrokkene 5] aan om hem de volgende dag bij een bankbezoek te helpen. Daarna vertrekt hij wel naar Sittard.

Aldus heeft verzoeker in Recklinghausen één dag getalmd voor hij zich bij de politie in Sittard meldde. Vanuit beide scenario's is de angst voor de politie, en daarmee het talmen, goed te begrijpen. Vanuit het verzoeker-getuige-scenario is er voor verzoeker het vooruitzicht om eerste verdachte te zijn, de zaak niet te kunnen uitleggen en van de wietplantage te moeten vertellen. Dat zet niet aan tot haast. Talmen is begrijpelijk vanuit beide scenario's.

Heeft verzoeker de tijd in Recklinghausen aangegrepen om zijn kleren te wassen, zoals het hof ‘niet uitgesloten acht’? Het hof verwijst in dit verband naar een verklaring van [betrokkene 5] te vinden op dossierpagina 1548. Het uitwassen van zijn T-shirt waarover [betrokkene 5] op 27 november 2003 (dossier p. 1548) spreekt, wordt echter door dezelfde [betrokkene 5] vier maanden eerder op 4 augustus 2003 (dossier p. 784) ontkend: ‘Zondag 13 juli 2003 heeft [verzoeker] een collega geholpen bij het monteren van een schotelantenne, bij die gelegenheid is zijn T-shirt vuil geworden, ik heb het voor hem gewassen en hij heeft een ander T-shirt met lange mouwen aangetrokken’. Op 27 november blijkt zijn herinnering ook op andere punten onbetrouwbaar: ‘Er trug eine blaue Jeans. Auf einer Seite war sie verwaschen und die Fäden kamen schon raus’. Maar, eerder, op 4 augustus zegt hij: ‘Ik wijs erop dat toen [verzoeker] naar Duitsland kwam, hij gekleed was in een spijkerbroek waarover ik heb gehoord dat [betrokkene 12] die onlangs voor hem had gekocht, aangezien de spijkerbroek die hij had in de wasmachine was verpest’. De beschrijving van deze broek is in overeenstemming met de broek die verzoeker op de dag van de schietpartij droeg (zie foto's in het politiedossier). Wanneer we naar alle bewijsmateriaal kijken, hebben we dus geen reden aan te nemen dat [betrokkene 5] verzoekers plaats delict-trui met lange mouwen heeft gewassen.121.

Net toen verzoeker in de woonkamer was, zou hij twee schoten hebben gehoord, en rechts de keuken zijn ingedoken om zich daar voor de schutter verborgen te houden.

Verzoeker loopt (zie stippellijn) van het kantoor over het binnenplaatsje naar de achterdeur. Hij komt dan in de eetkamer door de hor in de achterdeur.

Hij was net binnen, nog niet bij de eettafel, toen hij iets hoorde. Na de schoten is verzoeker, zo zegt hij, rechtsaf het gat van de keuken (na het kastje) ingedoken.

Het hof acht dit ‘volstrekt onwaarschijnlijk’ omdat hij zo ‘voor de schutter een weerloos doelwit (was)’ en omdat het hem ‘ontbrak aan mogelijkheden adequaat te kunnen handelen’.122. Dat gedrag, je in de keuken verstoppen, waar je als weerloos doelwit aan de schutter overgeleverd zou zijn, is uitgaande van het verzoeker-getuige-scenario niet te verwachten, aldus het hof. Dat verzoeker-getuige-scenario heeft aldus een lage likelihood.

We menen echter dat dit, uitgaande van het verzoeker-getuige-scenario, geen recht doet aan verzoekers feitelijke situatie. Het zou mooi geweest zijn indien verzoeker zich veilig had kunnen verstoppen. Maar in de keuken, op dat moment zijn enige mogelijkheid om in weg te duiken, was er voor verzoeker geen mogelijkheid om zich te verstoppen. Laten we daarvoor naar de keuken kijken.

Hoe had verzoeker zich met zijn lange lijf in deze smalle keuken kunnen verbergen zonder een weerloos doelwit te zijn? De hurkende houding die verzoeker, volgens de beschrijving van de voorzitter van het hof, ingenomen zou hebben, levert geen beschutting, maar maakt je in elk geval kleiner.123. Misschien had verzoeker zich plat tegen het aanrecht kunnen aandrukken en kunnen schuilen achter het kleine muurtje (de kleine richel van naar schatting 20 cm) tussen keuken en kamer. Als verstopplaats zou dat wel eens marginaal betere geweest kunnen zijn. Maar indien de mystery schutter schuin achterom had gekeken, in plaats van zich naar de woonkamer te spoeden, dan had hij verzoeker hoe dan ook gezien, nog altijd als een weerloos doelwit. Tegen een pistool van een bedreven schutter kun je je nu eenmaal slecht verweren.

Het is dus niet ongeloofwaardig dat verzoeker zich in de keuken heeft proberen te verschuilen. Hij was dan in elk geval uit zicht. Hij zou nog steeds een weerloos doelwit geweest zijn, als de mystery schutter had omgekeken. Maar voor dàt probleem had verzoeker geen oplossing. Hij had geen andere keus. De enige suggestie zou kunnen zijn dat hij beter had kunnen blijven staan. Maar bedenk hier wel dat alles zich in fracties van seconden afspeelde. Verzoeker wist later niet eens waar hij was terechtgekomen. Op dat moment zal hij het ook niet hebben geweten.

Het wegduiken van verzoeker in de keuken is derhalve, gezien vanuit het verzoeker-getuige-scenario, niet onwaarschijnlijk. Sterker, het was het enige wat verzoeker kon doen.

Terzijde: tijdens zijn eerste verhoor meende verzoeker nog dat hij was blijven staan: ‘In een schrikreactie ben ik naar rechts die ruimte ingelopen en ben daar blijven staan’.124. Pas in latere verhoren spreekt verzoeker over gehurkt wegduiken.

Maar of verzoeker nu gestaan of gezeten heeft, hij was — wanneer we de feitelijke situatie in ogenschouw nemen — hoe dan ook een weerloos doelwit, als de mystery schutter had omgekeken. Misschien was er geen andere persoon dan verzoeker, maar dat kunnen we niet concluderen uit het feit dat verzoeker in de keuken een weerloos doelwit was. In een andere keuken had verzoeker zich misschien met succes kunnen verbergen. In de keuken van [slachtoffer 1] en [slachtoffer 2] ging dat niet. Dat kunnen we verzoeker niet verwijten.

De gedragingen die, volgens het hof, uitgaande van het verzoeker-schutter-scenario veel eerder te verwachten waren (aannemelijker, likelier, waren) dan uitgaande van het verzoeker-getuige-scenario, en die daarom voor het verzoeker-schutter-scenario zouden pleiten, blijken in een ruimere context geplaatst neutraal te zijn ten opzichte van beide scenario's. Ze laten zich, voor zover dat te bepalen is, (ongeveer) even goed rijmen met beide scenario's.

Ongeveer dertig minuten voor de moord op [slachtoffer 1] gingen [slachtoffer 1] en verzoeker samen in [slachtoffer 1]'s auto naar het postkantoor om de BMW op verzoekers naam te laten overschrijven. Verzoeker heeft zich daar met zijn rijbewijs gelegitimeerd.125. Voor een normale autogetuige, dus gezien vanuit het verzoeker-getuige-scenario, is een postkantoorbezoek met het laten registreren van je naam en je adres vanzelfsprekend gedrag dat te verwachten is. De auto moet worden overgeschreven, de tocht naar het postkantoor is een integraal deel van de koop. Maar voor een moordenaar in spe betekent dit bezoek: zien van vele mensen, ontmoeting met iemand achter het loket die je behandelt, en tenslotte — en cruciaal — het registreren van de eigen naam en het eigen adres, waarmee je de politie je identiteit op een presenteerblaadje aanreikt. Dit postkantoorbezoek is derhalve vanuit het verzoeker-schutter-scenario uitermate onaannemelijk, terwijl het vanuit het verzoeker-getuige-scenario hoogst aannemelijk is.

De connectie tussen naam en adres registreren en meteen door de politie opgemerkt worden moet voor verzoeker, zeker binnen het verzoeker-schutter-scenario met verzoekers kalme overleg en beraad, duidelijk zijn geweest. Hij zelf demonstreert dat begrip voor de relevantie van de geregistreerde naam en adres in een telefoongesprek in de vroege avond van 12 juli 2003. Zijn vriend [betrokkene 10] vertelt hem dan dat ‘de man van de garage en zijn wouw door bet hoofd zijn geschoten en dat ze het kleinkind ook hebben neergeschoten’. Verzoeker antwoordt dan, volgens [betrokkene 10], ‘potverdomme, dat meen je niet, o, dan zal ik eerdaags ook wel bezoek krijgen’. En dat licht verzoeker dan toe met de opmerking dat ‘zijn auto om 13.02 uur op zijn naam was gezet’.126.

De verkoopbon van de auto lag in de la van het bureau van [slachtoffer 1]. Deze bon is door zowel [slachtoffer 1] als verzoeker getekend. Verzoekers naam en adres staan erop en verzoeker moet dat geweten hebben: hij heeft de bon zelf getekend en hij zal [slachtoffer 1] zijn adres en naam hebben moeten geven. Vanuit het verzoeker-getuige-scenario is geheel te verwachten dat er ergens in het kantoor een verkoopbon zal liggen: de deal was gesloten. Een la van het bureau is zo'n plaats. Maar vanuit het verzoeker-schutter-scenario, zeker ook vanwege het kalm beraad en rustig overleg waarmee verzoeker binnen dit scenario de moorden uitvoert, is die getekende bon met naam en adres en zijn locatie volstrekt niet te verwachten. Ook hier weer, verzoeker geeft aan de politie zijn naam en het adres op een presenteerblaadje. De politie weet tevens naar welke auto ze moet zoeken. Zowel de bon zelf als het feit dat die bon al in het laadje lag en er na afloop nog steeds lag, passen heel slecht bij het verzoeker-schutter-scenario, terwijl ze moeiteloos in het verzoeker-getuige-scenario passen. Vanuit dat laatste scenario zijn ze te verwachten.

Voor verzoeker was dit geen mysterieuze connectie waaraan hij nooit gedacht zou hebben. Tijdens zijn verhoor 3 noemt hij zelf de connectie:

Dit is geen ontdekking uit de tijd van de verhoren, want verzoeker legde die connectie meteen op het moment toen hij op 12 juli 2003 om 21.46 uur door zijn baas [betrokkene 4] gebeld werd. Verzoeker rijdt op dat moment ergens in Oostenrijk. [betrokkene 4] vertelt hem: ‘Ze zeggen tegen mij dat jij verdachte bent’. Verzoeker begrijpt op dat moment onmiddellijk waarom hij verdachte is: ‘Ja luister, ik heb daar een contract getekend en alles’. Na een ‘Ja, ja’ van [betrokkene 4], legt verzoeker dat nader uit: ‘Die papieren van mij zullen daar wel liggen’. En daarna begrijpt ook [betrokkene 4] acuut waarom verzoeker verdachte is: ‘Ja ja, die hebben ze natuurlijk gevonden daar en dan word je direct als verdachte aangezien. Godnondeju anee’.128.

Ook [betrokkene 5] trok die conclusie toen hij alles gehoord had: ‘[betrokkene 5] begreep toen ook waarom ik niet in orde was. Hij had dit kennelijk al aan mij bemerkt. [betrokkene 5] zei toen ook tegen mij: ‘Ga maar naar de politie toe, want jij wordt nu als verdachte nummer één aangezien’’.129.

Kortom, uitgaande van het verzoeker-schutter-scenario is de aanwezigheid van de verkoopbon hoogst onaannemelijk, gezien vanuit het verzoeker-getuige-scenario is die echter zeer te verwachten.

Gedurende de hele dag zien we bij verzoeker geen mensen-vermijd-gedrag. Hij spreekt met de autopoetser,130. later op de ochtend ziet hij nog een klant.131. Na het postkantoor stapt hij lachend uit de auto, terwijl de buurvrouw van [d-straat 4] staat toe te kijken.132. Volgens [getuige 3] gaat hij, voordat hij meegaat naar het kantoor, zelf eerst nog even naar zijn nieuwe BMW kijken. Dat wil zeggen, tien minuten vóór de moord loopt hij eerst nog even te koop met zijn opvallende broek en T-shirt, en zijn indrukwekkende lengte (192 cm). Dat is op zijn zachts gezegd ongebruikelijk gedrag van iemand die over tien minuten een moord beoogt te plegen. Vanuit het verzoeker-schutter-scenario is dit geen-mensen-vermijd-gedrag hoogst onaannemelijk. Vanuit het verzoeker-getuige-scenario is er daarentegen niets onaannemelijks aan de hand. Vanuit het verzoeker-schutter-scenario is het geen-mensen-vermijd-gedrag van verzoeker dus aanzienlijk minder aannemelijk dan vanuit het verzoeker-getuige-scenario.

Tijdens de rit naar Wenen vertelde hij [betrokkene 2] rond 17.30 uur dat hij ‘in de buurt van Nürnberg in Duitsland, hij was op weg naar Roemenië’.133. Bij zijn tweede telefoontje rond 20.30 uur vertelt verzoeker Cox dat hij inmiddels in Oostenrijk reed.134. Aan zijn baas [betrokkene 4] vertelde hij om 21.39 uur uit zichzelf dat hij zich ‘in Oostenrijk’ bevond.135. In het vervolgtelefoontje van 21.46 uur herhaalt hij dat hij in Oostenrijk zit. Om 19.53 uur vertelde verzoeker aan [betrokkene 10] dat hij ‘onderweg was naar Roemenië in de BMW’.136.

Vanuit het verzoeker-schutter-scenario is het doorgeven van zijn locatie tijdens de reis minder aannemelijk dan vanuit het verzoeker-getuige-scenario.

Verzoeker droeg, zo lijkt het, bij aanmelding bij de politie dezelfde kleren als op de plaats delict. Er zijn goede redenen om te geloven dat hij die kleren niet gewassen had, zoals Derksen (2013) argumenteert.137. Vanuit het verzoeker-schutter-scenario loopt hij met dit gedrag het risico dat er nog schotresten of bloed op zijn kleren zitten. Binnen het verzoeker-getuige-scenario hoeft hij echter niet bezorgd te zijn over achtergebleven schotresten en bloedvlekken. Vanuit het verzoeker-schutter-scenario is daarom het niet-wisselen van kleren aanzienlijk minder aannemelijk dan vanuit het verzoeker-getuige-scenario.

Verzoeker heeft zich na twee dagen gemeld. De politie zegt, denkend vanuit het verzoeker-schutter-scenario: Hij kon niet anders. En inderdaad, het te voorziene voortvluchtige leven is niet aantrekkelijk. Maar gezien vanuit de dader is je-bij-de-politie-melden een nog minder een aantrekkelijke optie: je weet dat je als dader mag rekenen op een veroordeling tot een hele lange straf voor twee of drie moorden. Vluchten en proberen uit de handen van de politie te blijven is dan een serieuze optie. Vanuit het verzoeker-getuige-scenario liggen de kaarten anders. Moest verzoeker alles opgeven omdat iemand anders een moord had gepleegd? Bovendien had iedereen hem ertoe aangezet om zich snel te melden om de zaak uit te leggen, in de optimistische veronderstelling dat daarmee de zaak afgesloten zou zijn. Zijn moeder vertelt hem: ‘Als je het niet gedaan hebt, zullen ze je toch moeten laten gaan’.138. Ook hijzelf moet dat gedacht hebben. Hij ‘wist gewoon dat hij het niet geweest was, klaar’ zo vertelt hij zijn baas [betrokkene 4]. 139. Het geloof in de rechtstaat noodt tot optimisme op dit punt. Verzoeker straalt dit optimisme op 20 juli 2003 in verhoor 4 nog steeds uit.

Vanuit het verzoeker-getuige-scenario is daarom het aanmelden aannemelijker dan vanuit het verzoeker-schutter-scenario.

Vanuit het verzoeker-getuige-scenario is er niets onaannemelijks aan de keuze van deze nauwe broek. [betrokkene 12] had die speciaal voor verzoeker gekocht en de oude had [betrokkene 12] in de wasmachine ‘verpest’, aldus [betrokkene 7].

Het hof meent dat ‘de kleding van de verdachte, in het bijzonder de broek, volop mogelijkheden biedt om een pistool van geringe omvang bij zich te dragen, zonder dat dit opviel’. Dit is evenwel feitelijk onjuist. In verzoekers broek kon inderdaad een kleine Baby Browning verscholen worden, maar de gevonden hulzen van 7,65 mm sluiten een Baby Browning als schietwapen uit. Die heeft namelijk een kaliber van 6,32 mm. Een FN-pistool model 10 met een lengte van 15,3 cm was het kleinste pistool dat van de door de politie aangedragen pistolen in aanmerking kwam. En die paste niet in de nauwe broek.

Vanuit het verzoeker-schutter-scenario ziet die strakke broek er heel anders uit. Verzoeker moet een pistool onzichtbaar en liefst gerieflijk meenemen. De rechtbank heeft foto's laten maken van verzoeker met een pistool in zijn broekzak. Die foto's wijzen uit dat het pistool dat het meest in aanmerking kwam als het dader-pistool, het FN 10 model, niet onzichtbaar in zijn rechterbroekzak paste, noch zittend noch staand. Omdat zijn trui aan de korte kant was, zou hij het pistool ook niet onzichtbaar tussen zijn riem kunnen steken. Het pistool zou hij in zijn sok moeten vervoeren, liefst in een holster. Dat maakt een snelle actie moeilijker.141. Het verzoeker-schutter-scenario is de keuze van de broek vanwege zijn nauwheid en gebrek aan gerieflijke diepe zakken dus minder aannemelijk dan vanuit het verzoeker-getuige-scenario.

De broek had opvallende letters op de billen. [betrokkene 10] noemt die letters,142. en ook [getuige 3] geeft commentaar op die letters:

Vanuit het verzoeker-getuige-scenario is er niets onaannemelijks aan deze kledij. Zoals gezegd, verzoeker had de broek net van [betrokkene 12] gekregen en trok die voor het eerst aan.

Gezien vanuit het verzoeker-schutter-scenario, waarin hij met een pistool vertrekt om wellicht te moorden, trekken die letters echter ongewenste aandacht en wordt verzoeker gemakkelijker herkend en herinnerd. Vanuit het verzoeker-schutter-scenario is de keuze van de broek vanwege de opvallende letters op de broek dus minder aannemelijk dan vanuit het verzoeker-getuige-scenario.

In de ochtend had verzoeker een grijze trui met lange witte mouwen aangetrokken. Ook dit kledingstuk was opvallend. Het had zwarte vegen op de mouwen. [betrokkene 10] herinnert zich ‘een wit shirt met allemaal vlekken erin’.144. De vegen op de trui vielen ook [naam 6] op.145. Verzoeker moet zich ervan bewust geweest dat de trui vanwege die vegen opvallend was. Tegenover [naam 6] had hij ‘een grapje gemaakt dat hij olie aan deze trui had afgeveegd’.146.

Vanuit het verzoeker-getuige-scenario is er weer niets onaannemelijks aan deze kledij. Ook de trui was recentelijk door [betrokkene 12] gekocht. De temperatuur op dat moment zal ergens rond de 16 graden Celsius zijn geweest,147. hetgeen te rijmen is met het dragen van een trui met lange mouwen. Vanuit het verzoeker-schutter-scenario is de keuze echter weer onaannemelijk: aan de markante vegen zou verzoeker gemakkelijk herkend worden.

Vanuit het verzoeker-schutter-scenario is de keuze van de grijze trui vanwege de opvallende zwarte olievegen dus minder aannemelijk dan vanuit het verzoeker-getuige-scenario.

Verzoeker had zijn vriend [betrokkene 10] verteld van een potentiële koop bij [A], niet goochem als je beraamt om daar aanstonds een moord te plegen. Vanuit het verzoeker- schutter-scenario is het vertellen van de koop bij [A] aan [betrokkene 10] dus minder aannemelijk dan vanuit het verzoeker-getuige-scenario.

Laten we deze verschillende likelihoods in een tabel uitzetten. We vereenvoudigen daarbij de opzet van Heuer. Die heeft in de context van intelligence onderzoek gepropageerd om de gegevens in een tabel weer te geven om je zo te dwingen alle gegevens afzonderlijk te bekijken vanuit minimaal twee perspectieven. Wanneer, ten aanzien van een bepaald stuk bewijsmateriaal, de likelihood van het verzoeker-schutter-scenario minder aannemelijk is dan de likelihood van het verzoeker-getuige-scenario, geven we een min aan het verzoeker-schutter-scenario en een plus aan het verzoeker-getuige-scenario. Om aan te geven dat het verzoeker-schutter-scenario heel veel minder aannemelijk is dan het verzoeker-getuige-scenario, geven we een dubbele min en een dubbele plus. Wanneer de likelihoods weinig verschillen en een bepaalde voorkeur niet overtuigend te beargumenteren is, geven we een nul.

Deze analyse is alleen kwalitatief. We pretenderen niet dat alle plussen even sterk zijn. Waren er voor verzoeker-getuigenis-scenario zes plussen en drie minnen, dan zou je die minnen niet zomaar mogen aftrekken. Maar de situatie is eenvoudiger van structuur: het verzoeker-getuige-scenario heeft alleen maar plussen en enkele neutrale nullen, en het verzoeker-schutter-scenario heeft alleen minnen en enkele neutrale nullen. De conclusie is daarom, hoe dan ook, tegengesteld aan wat het hof ziet op basis van een beperkt aantal gedragingen: het gedrag van verzoeker op 12 juli is juist ontlastend voor hem, en, vanwege de twee dubbele plussen, sterk ontlastend.

Het door verzoeker ten toon gespreide gedrag is in twee gevallen heel veel aannemelijker uitgaande van het verzoeker-getuige-scenario dan uitgaande van het verzoeker-schutter-scenario; in negen gevallen is het gedrag aannemelijker gezien vanuit het verzoeker-getuige-scenario dan gezien vanuit het verzoeker-schutter-scenario, en in vijf gevallen zijn de gegevens vanuit beide scenario's (ongeveer) even aannemelijk. Er is geen enkele gedraging die uitgaande van het verzoeker-schutter-scenario aannemelijker is dan uitgaande van het verzoeker-getuige-scenario. Op basis van deze uiterst gunstige likelihood verhouding ten gunste van het onschuldscenario, stijgt de eindwaarschijnlijkheid van het onschuldscenario aanzienlijk ten koste van de eindwaarschijnlijkheid van het verzoeker-schutter-scenario.

In plaats van belastend te zijn, zijn verzoekers gedragingen op 12 juli 2003 zeer ontlastend.

De overtuiging van het hof, zo schrijft het hof, was in het bijzonder versterkt door de ongeloofwaardige verklaringen en ongeloofwaardige gedragingen van verzoeker, dat wil zeggen: ongeloofwaardig gezien vanuit het verzoeker-getuige-scenario, terwijl die gedragingen gezien vanuit het verzoeker-moordenaar-scenario volstrekt geloofwaardig waren. Of anders gezegd, die gedragingen zijn zeer aannemelijk (likely) vanuit het verzoeker-moordenaar-scenario, terwijl ze gezien vanuit het verzoeker-getuige-scenario niet aannemelijk waren. Dat verzoeker-getuige-scenario heeft dus in het licht van verzoekers verklaringen en gedragingen een zeer kleine likelihood vergeleken met het verzoeker-schutter-scenario. Of anders gezegd, op basis van deze verklaringen en gedragingen is er een voor het verzoeker-moordenaar-scenario zeer gunstige likelihood verhouding. Dat scenario wint dan ook vanwege die verklaringen en gedragingen sterk in waarschijnlijkheid ten koste van het verzoeker-getuige-scenario. Die verklaringen en gedragingen zijn dus zeer belastend voor verzoeker. Aldus het hof.

We moeten, om een likelihood verhouding in de context van waarheidsvinding te mogen gebruiken, de scenario's zo sterk mogelijk maken en alle bewijsmateriaal in de overweging betrekken.

In deze context is er een belangrijk feit. Verzoeker had wel degelijk voldoende geld om een auto te kopen. Niet alleen had de wietplantage veel meer opgebracht dan [getuige 4] en [getuige 5] en de politie deden voorkomen, maar daarnaast had verzoeker nog cash-geld verkregen via de nachtvergoedingen, de sigarettensmokkel/handel op Engeland en de extra betaling voor de extra overuren boven de 20 overuren. Tezamen leverde dat voldoende contant geld op om de BMW van [A] te kopen en betalen.

Dat brengt een belangrijke verandering in de beoordeling van de situatie te weeg. Zonder geld had verzoeker alleen de mogelijkheid om te lenen of te moorden om de auto te verkrijgen. Omdat hij niet geleend had, moest hij wel gemoord hebben. Deze conclusie kleurt al het resterende bewijsmateriaal.

Nu verzoeker wel geld bleek te hebben, is er naast lenen en moorden voor hem ook de mogelijkheid van betalen. In een berekening van de te verwachten en te voorziene opbrengst en de te verwachten en te voorziene verliezen, doet het alternatief moorden het nu heel slecht in verhouding met het alternatief betalen. Als verzoeker betaalt, is hij weliswaar zijn cash kwijt, maar hij zal wel — zo mag hij verwachten — zijn beoogde doel bereiken ([betrokkene 12] terug in Sittard), terwijl de reis op gerieflijke manier zou verlopen. Daartegenover staat het alternatief van een roofmoord die de realisatie van het beoogde doel uitsluit omdat verzoeker zijn naam en adres twee keer had achtergelaten, in het postkantoor en op de verkoopbon in de in van [slachtoffer 1]'s bureau. Daarnaast was te voorzien dat deze gedragswijze serieuze andere problemen zou creëren: Hoe bleef verzoeker uit handen van de politie? Hoe komt hij aan onderdak? Hoe verdient hij zijn kost? Hoe ziet verzoeker zijn zoontje nog? Hoe kan hij zijn zoontje nog onder ogen komen? De vermeende winst, geld om de vordering van € 10.000,-- af te lossen is schijn: voor dat probleem komen nu levensgrote nieuwe problemen in de plaats.

Binnen het verzoeker-schutter-scenario van het hof neemt verzoeker zijn beslissingen om te moorden na kalm beraad en rustig overleg. Binnen dat scenario zal verzoeker dus deze consequenties moeten zien. Maar ook de echte verzoeker demonstreert zijn begrip van de situatie in de telefoontaps die zijn overgeleverd. Daarin constateert hij onmiddellijk de relevantie van het postkantoorbezoek en de verkoopbon.

We weten niet wat verzoeker gedaan heeft, maar van zijn alternatieven is de roofmoord het minst aantrekkelijke voor hem, afgezien nog van de morele problemen. Alles pleit ertegen, op een volstrekt inzichtelijke manier. We mogen dus redelijkerwijs aannemen dat verzoeker niet die gedragswijze gevolgd heeft. Hij had er niets mee te winnen en alles te verliezen. Het is derhalve veel waarschijnlijker dat hij datgene heeft gedaan waarvan hij redelijkerwijs zou mogen verwachten dat het tot de realisatie van zijn doel zou leiden, en dat op geheel inzichtelijke wijze. (Dat hij bij een moord betrokken zou raken, was niet redelijkerwijs te voorzien).

Met het nieuwe inzicht dat verzoeker voldoende geld had om de auto te betalen, ligt ook een automatisch puur belastende interpretatie van zijn gedragingen en verklaringen niet meer in de rede. We zullen daarom moeten bezien hoe die gedragingen en verklaringen zich nu ten opzichte van het verzoeker-getuige-scenario verdragen. Daarbij moeten we nog steeds de scenario's zo sterk mogelijk maken en alle bewijsmateriaal in de overweging betrekken.

Het hof is terecht bezorgd over verzoekers merkwaardig gedrag dat hij het schietincident noch bij de politie noch bij de ambulancediensten meldt. Vanuit een alledaags standpunt is dit gedrag onbegrijpelijk. Het laat zich evenwel goed begrijpen (ofschoon niet excuseren) wanneer we nieuw bewijsmateriaal toevoegen: verzoekers criminele activiteiten, zijn houding van je nergens mee bemoeien en de problemen voor je uitschuiven. Hoe vreemd dat gedrag ook is voor een deugdzame burger, voor verzoeker met zijn (semi)criminele activiteiten en zijn genoemde houding is dat gedrag niet perse onbegrijpelijk. Het blijft moreel laakbaar, maar daarom is het nog geen argument voor zijn daderschap. Qua waarheidsvinding bekeken discrimineren die gedragingen niet (duidelijk) tussen het verzoeker-moordenaar-scenario en het verzoeker-getuige-scenario, hoezeer belastend ze intuïtief ook aanvoelen.

Wanneer we naar de andere gedragingen van verzoeker op 12 juli 2003 kijken, valt op dat de meeste daarvan duidelijk beter bij het verzoeker-getuige-scenario passen dan bij het verzoeker-moordenaar-scenario. Het postkantoorbezoek met achterlating van naam en adres en de verkoopbon met naam en adres zijn daarbij de lichtende voorbeelden. Die gedragingen zijn zeer onaannemelijk vanuit het verzoeker-moordenaar-scenario, terwijl ze volstrekt te verwachten zijn uitgaande van het verzoeker-getuige-scenario.

Die gedragingen resulteren in een likelihood verhouding die zeer gunstig is voor het verzoeker-getuige-scenario, ten koste van het verzoeker-moordenaar-scenario.

Om tot een schatting van de eindwaarschijnlijkheden te komen, moeten we de beginwaarschijnlijkheden van de beide scenario's in onze overweging betrekken. Dat wil zeggen, we moeten nagaan hoe waarschijnlijk de beide scenario's zijn voordat we de likelihood verhouding op basis van de gedragingen van 12 juli 2003 erbij betrekken.

Wat weten we inmiddels? We hebben gezien dat de verklaring van [getuige 4] en [getuige 5] over een pistool in verzoekers hand niet betrouwbaar is. Hetzelfde geldt voor [slachtoffer 3]s nieuwe herinnering dat ze een stukje van een pistool of beurs in verzoekers zaak heeft gezien. We weten nu ook dat verzoeker voldoende geld had om de BMW contant te betalen. En we hebben gezien dat met dat geld op zak verzoeker een zeer goede reden heeft om niet te moorden: dat maakt de realisatie van zijn beoogde doel onmogelijk en resulteert in vele nieuwe serieuze problemen. Deze reden is bovendien geheel transparant. Ook relevant is dat er geen schotresten in de auto en op verzoekers kleren zijn gevonden en het is ook onwaarschijnlijk dat verzoeker zonder pistoolervaring twee keer van tenminste 2,5 meter in het hoofd raak zou hebben geschoten. Verder is doden van close range een probleem voor het verzoeker-schutter-scenario. Verder beargumenteert Derksen (2013) dat van de negen eigenschappen van de dader verzoeker er zeven mist. Ook dat is een sterke indicatie dat hij niet de dader is.

Zo resteert alleen als belastend feit dat verzoeker ten tijde van de moorden op de plaats delict was.

Het lijkt dan ook een voor verzoeker zeer ongunstige inschatting om op dit moment in de discussie de waarschijnlijkheden van het verzoeker-getuige-scenario en van het verzoeker-moordenaar-scenario gelijk te stellen. Maar zelfs met gelijke beginwaarschijnlijkheden komt het verzoeker-getuige-scenario er als zeer waarschijnlijk waar uit, omdat de nog in te calculeren gedragingen van verzoeker op 12 juli 2003 tot een likelihood verhouding leiden die zeer gunstig is voor het verzoeker-getuige-scenario. Die zeer gunstige likelihood verhouding vergroot aanzienlijk de beginwaarschijnlijkheid van het verzoeker-getuige-scenario en verlaagt tezelfdertijd de beginwaarschijnlijkheid van het verzoeker-moordenaar-scenario. De uitkomst is dat de eindwaarschijnlijkheid van het verzoeker-getuige-scenario heel veel groter is dan die van het verzoeker-moordenaar-scenario. De gedragingen van verzoeker op 12 juli 2003 zijn dus zeer ontlastend voor hem.