HvJ EU, 19-07-2012, nr. C-522/10

De Duitse wetgeving voorziet in twee methoden om de aan kinderopvoeding bestede tijd in aanmerking te nemen in het kader van de wettelijke pensioenverzekering. De eerste methode beschouwt de tijdvakken die aan kinderopvoeding zijn gewijd (‘Kindererziehungszeiten’) als tijdvakken van verplichte bijdragebetaling in de wettelijke pensioenverzekering, waardoor deze tijdvakken kunnen worden meegeteld voor de berekening van de vereiste wachttijd om in aanmerking te komen voor een ouderdomspensioen. De tweede methode beschouwt ze als in aanmerking te nemen tijdvakken (‘Berücksichtigungszeiten’), die geen recht geven op een pensioen maar meetellen bij de berekening van bepaalde wachttijden, bijdragen aan de bescherming van personen met een beperkte capaciteit om in hun behoeften te voorzien, en voordelige gevolgen hebben voor de aan tijdvakken zonder premiebetaling toegekende waarde.

§ 56 van boek VI van het Duitse wetboek inzake sociale zekerheid (Sozialgesetzbuch, hierna: ‘SGB VI’), met als opschrift ‘Tijdvakken van kinderopvoeding’, bepaalt:

§ 57 SGB VI, met als opschrift ‘In aanmerking te nemen tijdvakken’, luidt als volgt:

Voor de kinderen die zijn geboren vóór 1 januari 1992 vermindert § 249 SGB VI de tijdvakken van premiebetaling wegens de opvoeding van een kind van drie jaar naar twaalf maanden.

Gelet op de in de punten 15 tot en met 21 van het onderhavige arrest uiteengezette chronologie van de feiten in het hoofdgeding en gelet op de datum van inwerkingtreding van verordening nr. 987/2009, moet allereerst worden nagegaan of artikel 44 van deze verordening, waarvan de verwijzende rechter om uitlegging verzoekt, ratione temporis daadwerkelijk op de feiten in het hoofdgeding toepasselijk is.

Volgens vaste rechtspraak verzet het rechtszekerheidsbeginsel zich er in het algemeen tegen dat een handeling van de Unie reeds vóór de bekendmaking ervan van kracht is, tenzij dit, bij wijze van uitzondering, noodzakelijk is voor een doel van algemeen belang en het gewettigd vertrouwen van de betrokkenen naar behoren in acht wordt genomen, en er blijkens de bewoordingen, de doelstellingen of de opzet van de betrokken regels zulke gevolgen aan dienen te worden toegekend (zie in die zin arrest van 19 maart 2009, Mitsui & Co. Deutschland, C-256/07, Jurispr. blz. I-1951, punt 32 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Bij artikel 97 van verordening nr. 987/2009 heeft de wetgever van de Unie de datum van inwerkingtreding van deze verordening op 1 mei 2010 vastgesteld, zonder dat de considerans of enige andere bepaling ervan aldus kan worden uitgelegd dat artikel 44 van die verordening reeds voor de bekendmaking van die handeling in werking zou zijn getreden. Uit artikel 87, lid 1, van verordening nr. 883/2004, dat overeenkomstig artikel 93 van verordening nr. 987/2009 op de onder die verordening vallende situaties van toepassing is, blijkt integendeel dat verordening nr. 987/2009 geen enkel recht verleent voor het tijdvak dat aan de datum van de toepassing ervan voorafgaat, namelijk 1 mei 2010.

Zoals de advocaat-generaal in punt 40 van zijn conclusie heeft opgemerkt was verordening nr. 987/2009 nog niet toepasselijk toen de DRN haar in het hoofdgeding bestreden besluiten, waarbij werd geweigerd de litigieuze tijdvakken van kinderopvoeding van Reichel-Albert in aanmerking te nemen, heeft vastgesteld.

Bijgevolg is artikel 44 van verordening nr. 987/2009 ratione temporis niet toepasselijk op de feiten in het hoofdgeding.

In die omstandigheden moeten op de feiten in het hoofdgeding in beginsel de Unierechtelijke bepalingen betreffende de coördinatie van de nationale socialezekerheidsstelsels worden toegepast, met name die welke voortvloeien uit verordening nr. 1408/71, zoals uitgelegd in het licht van de relevante bepalingen van het VWEU en in het bijzonder van die betreffende het vrije verkeer van personen waarnaar de verwijzende rechter in zijn beslissing verwijst.

Aangezien verordening nr. 1408/71 echter wat de pensioenverzekering betreft geen enkele specifieke regel bevat inzake de erkenning van tijdvakken van kinderopvoeding die in een andere lidstaat zijn vervuld, moeten de vragen van de verwijzende rechter aldus worden begrepen dat zij in wezen beogen vast te stellen of in een situatie zoals aan de orde in het hoofdgeding, artikel 21 VWEU aldus moet worden uitgelegd dat het voor het bevoegde orgaan van een eerste lidstaat de verplichting meebrengt om voor de toekenning van een ouderdomspensioen de tijdvakken van kinderopvoeding die in een tweede lidstaat zijn vervuld in aanmerking te nemen als tijdvakken die op zijn nationale grondgebied zijn vervuld door een persoon die op het ogenblik van de geboorte van haar kinderen niet meer in deze eerste lidstaat werkte en tijdelijk haar woonplaats naar het grondgebied van de tweede lidstaat had verlegd zonder daar evenwel werkzaamheden in loondienst of als zelfstandige te hebben verricht.

In de eerste plaats moet worden vastgesteld of de wetgeving van de ene, dan wel van de andere betrokken lidstaat toepasselijk is bij de bepaling of erkenning mogelijk is als met eigenlijke verzekeringstijdvakken gelijkgestelde tijdvakken van de tijdvakken die verzoekster in het hoofdgeding tussen 1981 en 1986 in België aan de opvoeding van haar kinderen heeft gewijd, en in de tweede plaats moet, voor het geval dat het daarbij om de Duitse wetgeving zou gaan, worden beoordeeld of de wijze waarop deze wetgeving de kinderopvoedingstijdvakken in aanmerking neemt, verenigbaar is met artikel 21 VWEU.

Wat de toepasselijke wetgeving betreft, kan, zoals de Duitse regering ter terechtzitting terecht heeft opgemerkt, het recht om de kinderopvoedingstijdvakken in aanmerking te laten nemen enkel zijn gebaseerd op de wettelijke bepalingen van de lidstaat aan wiens recht de betrokken persoon op het ogenblik van de geboorte van het kind was onderworpen.

In het hoofdgeding blijkt uit het dossier dat Reichel-Albert, na tot 30 juni 1980 in Duitsland te hebben gewoond, gewerkt en onder de pensioenverzekering premie te hebben betaald, naar België is verhuisd waar zij verder tot 30 oktober 1980 een werkloosheidsuitkering heeft ontvangen en is bevallen van twee kinderen, waarna zij zich op 1 juli 1986 met haar familie officieel opnieuw in Duitsland heeft gevestigd, waar zij een geregelde beroepsactiviteit heeft hervat.

Zelfs indien met het bestaan van artikel 13, lid 2, sub f, dat in verordening nr. 1408/71 is ingevoegd bij verordening nr. 2195/91 — dus na de vervulling van de tijdvakken die Reichel-Albert in België aan de opvoeding van haar kinderen heeft gewijd — rekening zou moeten worden gehouden, zou die bepaling in de omstandigheden van het hoofdgeding evenwel nog niet relevant zijn voor de inaanmerkingneming van de opvoedingstijdvakken in het kader van de ouderdomsverzekering (zie in die zin arrest Kauer, reeds aangehaald, punt 31).

Wanneer een persoon zoals Reichel-Albert uitsluitend in één en dezelfde lidstaat heeft gewerkt en premies heeft betaald, en dit zowel voor als na haar tijdelijke verhuizing om louter familiale redenen naar een andere lidstaat waar zij nooit heeft gewerkt en evenmin premies heeft betaald, moet ervan worden uitgegaan dat er een voldoende nauwe band bestaat tussen deze tijdvakken van kinderopvoeding en de wegens beroepswerkzaamheden in die eerste lidstaat vervulde verzekeringstijdvakken (zie in die zin reeds aangehaalde arresten Elsen, punten 25-28, en Kauzer, punt 32). Het is overigens wegens de vervulling van die laatste tijdvakken dat Reichel-Albert het DRN heeft verzocht om de tijdvakken gewijd aan de opvoeding van haar kinderen tijdens de onderbreking van haar beroepsloopbaan in aanmerking te nemen.

Bijgevolg moet ervan worden uitgegaan dat in een situatie als die van Reichel-Albert de Duitse wetgeving toepasselijk is en dat, wat de inaanmerkingneming en erkenning van haar tijdvakken van kinderopvoeding voor de pensioenverzekering betreft, zij niet beschouwd kan worden als vallend onder de wetgeving van de lidstaat waar zij gedurende de betrokken tijdvakken woonde (zie in die zin arrest Elsen, reeds aangehaald, punt 28).

Met betrekking tot de wijze waarop de tijdvakken van kinderopvoeding in aanmerking worden genomen, moet, gelet op artikel 21 VWEU, de verenigbaarheid worden beoordeeld van nationale bepalingen als die in de §§ 56 en 57 SGB VI, en met toepassing waarvan voor de toekenning van een ouderdomspensioen door de bevoegde autoriteit van een lidstaat de buiten het grondgebied van die lidstaat vervulde tijdvakken van kinderopvoeding, anders dan die welke op het nationale grondgebied zijn vervuld, niet in aanmerking worden genomen, tenzij indien met name de opvoedende ouder gewoonlijk met zijn kind in het buitenland heeft gewoond en tijdens de opvoeding of onmiddellijk vóór de geboorte van het kind wegens een in loondienst of als zelfstandige uitgeoefende beroepsactiviteit tijdvakken van bijdragebetaling heeft vervuld.

In dit verband dient eraan te worden herinnerd dat de lidstaten, die weliswaar bevoegd blijven om hun stelsels van sociale zekerheid in te richten, bij de uitoefening van deze bevoegdheid het Unierecht moeten eerbiedigen, en in het bijzonder de verdragsbepalingen betreffende het vrije verkeer van burgers zoals neergelegd in artikel 21 VWEU (zie in die zin reeds aangehaald arrest Elsen, punt 33, en arrest van 1 april 2008, Regering van de Franse Gemeenschap en Waalse Regering, C-212/06, Jurispr. blz. I-1683, punt 43).

Meer bepaald heeft het Hof in punt 34 van het reeds aangehaalde arrest Elsen met betrekking tot een vorige versie van de in het hoofdgeding aan de orde zijnde bepalingen reeds vastgesteld dat dergelijke bepalingen de onderdanen van de Unie benadelen die gebruik hebben gemaakt van hun in artikel 21 VWEU neergelegd recht om vrij in de lidstaten te reizen en te verblijven.

In een situatie zoals die van Reichel-Albert leiden de betrokken bepalingen ertoe dat een persoon die kinderen opvoedt en tijdens de opvoeding van haar kinderen of onmiddellijk vóór de geboorte ervan geen tijdvakken van verplichte bijdragebetaling heeft vervuld die verband houden met een in loondienst of als zelfstandige uitgeoefende beroepsactiviteit, voor de bepaling van de hoogte van haar pensioen niet het recht heeft om haar kinderopvoedingstijdvakken in aanmerking te laten nemen op de enkele grond dat zij tijdelijk haar woonplaats naar een andere lidstaat heeft verlegd, ook al heeft zij in die tweede lidstaat geen enkele beroepsactiviteit in loondienst of als zelfstandige verricht.

Daardoor wordt een dergelijke persoon in de lidstaat waarvan hij onderdaan is minder gunstig behandeld dan wanneer hij geen gebruik zou hebben gemaakt van de door het Verdrag verleende rechten inzake vrij verkeer (zie arrest van 21 juli 2011, Stewart, C-503/09, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 83 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Een nationale regeling die bepaalde nationale onderdanen benadeelt op de enkele grond dat zij hun recht om vrij in een andere lidstaat te reizen en te verblijven hebben uitgeoefend, veroorzaakt aldus een ongelijke behandeling die in strijd is met de beginselen die aan de hoedanigheid van burger van de Unie ten grondslag liggen, namelijk de waarborg dat de burgers bij de uitoefening van hun recht van vrij verkeer rechtens gelijk worden behandeld (arrest van 9 november 2006, Turpeinen, C-520/04, Jurispr. blz. I-10685, punt 22).

Bovendien is door de betrokken lidstaat niet aangetoond en zelfs niet aangevoerd dat een wetgeving zoals aan de orde in het hoofdgeding kan worden gerechtvaardigd door objectieve overwegingen en evenredig is aan het door het nationale recht rechtmatig nagestreefde doel (zie in die zin arrest van 12 mei 2011, Runevič-Vardyn en Wardyn, C-391/09, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 83 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Bijgevolg moet worden geoordeeld dat in context als aan de orde in het hoofdgeding het niet in aanmerking nemen van buiten het nationale grondgebied vervulde tijdvakken van kinderopvoeding, zoals §§ 56 en 57 SGB VI bepalen, strijdig is met artikel 21 VWEU.

In die omstandigheden moet, gelet op bovenstaande overwegingen, op de gestelde vragen worden geantwoord dat in een situatie zoals aan de orde in het hoofdgeding, artikel 21 VWEU aldus moet worden uitgelegd dat het de bevoegde autoriteit van een eerste lidstaat verplicht om voor de toekenning van een ouderdomspensioen de in een tweede lidstaat vervulde kinderopvoedingstijdvakken in aanmerking te nemen alsof deze tijdvakken op zijn nationale grondgebied waren vervuld door een persoon die alleen in de eerste lidstaat beroepsactiviteiten heeft verricht en die op het ogenblik van de geboorte van zijn kinderen tijdelijk is gestopt met werken en wegens strikt familiale redenen zijn woonplaats naar het grondgebied van de tweede lidstaat heeft overgebracht.