Rb. Amsterdam, 18-11-2009, nr. 420096 / HA ZA 09-554

Het verloop van de procedure blijkt uit:

Ten slotte is vonnis bepaald.

Friesland Vlees exploiteerde tot medio 2008 een slachthuis in Leeuwarden, waar in opdracht van derden de door of namens deze derden aangevoerde runderen en kalveren werden geslacht. In Leeuwarden was dit het enige slachthuis. Directeur van Friesland Vlees is [persoon 1] (hierna: [persoon 1]).

Belangrijkste opdrachtgevers van Friesland Vlees waren Friesland Beef B.V. (hierna: Friesland Beef), met als directeur [persoon 2] (hierna: [persoon 2]) en [B.V.] (hierna: [B.V.]). Friesland Beef vervoerde door haar voor de slacht ingekocht vee naar het slachthuis van Friesland Vlees. Het geslachte vee werd door Friesland Beef verkocht aan afnemers. Friesland Beef hield mede kantoor op het terrein van het slachthuis van Friesland Vlees en bij de toegangspoort van het slachthuis hingen zowel een naambord van Friesland Vlees, als van Friesland Beef.

Alle in een slachthuis aangevoerde dieren worden daar gecontroleerd door de Voedsel en Waren Autoriteit (hierna: de VWA). De VWA controleert of de regels voor transport en aanvoer worden nageleefd en bepaalt of het dier geschikt is voor menselijke consumptie.

Het transport van vee is geregeld in de Europese Transportverordening (EG-verordening nr. 1/2005) (hierna: de Transportverordening). Als de VWA een overtreding van de Transportverordening constateert, hoort daarvan een diergeneeskundige verklaring te worden opgesteld, die wordt doorgeleid aan de Algemene Inspectiedienst (hierna: de AID).

Begin 2008 heeft een voormalig medewerker van de AID een notariële verklaring afgelegd, waarin hij verslag doet van zijn bevindingen. In de verklaring wordt melding gemaakt van misstanden bij het transport van vee naar een slachthuis in Leeuwarden. Verder verklaart de medewerker dat de op het slachthuis aanwezige dierenartsen van de VWA dieren hebben laten doorgaan naar de slacht terwijl dat volgens de Transportverordening niet is toegestaan.

In de uitzending van het televisieprogramma ‘Buitenhof’ van zondag 6 april 2008 (hierna: de uitzending van Buitenhof) was de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, [de minister] (hierna: de Minister) te gast. Het gesprek met de Minister had als onderwerp het dierenwelzijn en in het bijzonder het transport van levend vee. De Minister bevestigde daar desgevraagd dat zij een gesprek had gevoerd met een klokkenluider over misstanden bij het transport van vee en dat zij naar aanleiding daarvan maatregelen zou nemen. De relevante passage van het door de Staat overgelegde transcript van de uitzending van Buitenhof luidt:

” Minister

De Tros zendt een televisieprogramma uit onder de naam Radar. Radar is een consumentenprogramma met een eigen redactie die onderwerpen uitzoekt en voorbereidt. De redactie van Radar deed sinds begin 2008 onderzoek naar de gang van zaken in en rond het slachthuis in Leeuwarden. De mededeling van de Minister in het programma Buitenhof dat zij permanente poortcontroles bij het slachthuis in Leeuwarden ging invoeren, was voor de redactie van Radar aanleiding om haar uitzending op maandag 7 april 2008 te wijden aan het resultaat van haar onderzoek. In deze uitzending (hierna te noemen: de uitzending van Radar) werd aandacht besteed aan het transport van vee en dierenwelzijn, waarbij ook de voedselkwaliteit aan de orde kwam.

Het programma werd door de presentatrice van Radar als volgt ingeleid:

“Sinds hedenochtend doet de Algemene Inspectiedienst in opdracht van de minister van Landbouw een permanente controle van de veetransporten naar slachthuis Friesland Vlees in Leeuwarden. Een paar weken geleden vertelden wij al dat de Voedsel- en Warenautoriteit zelf vindt dat ze te weinig kan controleren en dat dit gevolgen kan hebben voor de voedselveiligheid, dus het vlees op uw bord. Radar dook de afgelopen weken diep in deze materie. Wij spraken niet, zoals de minister, met één getuige, maar wij spraken vier ooggetuigen die de praktijk van dit slachthuis van nabij kennen”.

Volgens het door Friesland Vlees overgelegde transcript van de uitzending van Radar werd vervolgens onder meer het volgende gezegd:

“(…)

Klokkenluider: "We hebben daar meerdere malen runderen aangetroffen die kreupel waren, die op de wagen lagen, liggend zijn aangetroffen, magere dieren, die volgens de Europese transportverordening nooit en te nimmer vervoerd hadden mogen worden."

[persoon 5]: "Ziek vee mag niet worden vervoerd. Dat staat duidelijk in de wet.

(…)

En toch gebeurt het volgens onze getuigen dat zieke koeien worden vervoerd alsof er niets met de dieren aan de hand is en deze worden afgeleverd als zogenaamd gezonde koeien bij een slachthuis. Deze zieke koeien zijn aangetroffen in deze grote slachterij in Leeuwarden, Friesland Vlees. Zoals deze koe, die niet meer kan opstaan en bij de staart omhoog wordt getrokken".

Klokkenluider: "Het optrekken bij de staart (...) wat nu letterlijk in de wet staat dat dat verboden is (...) het is ook (...) enorm pijnlijk voor een dier en dat je dat doet (...) ja. nou terwijl er een aantal mensen naar staan te kijken (...) dat wil zeggen hoe gewoon dat is.."

Verslaggever Tros Radar: "Een aantal mensen, dan heeft u het over…."

Klokkenluider: "Ja, ja, in dit geval de Algemene Inspectiedienst (...) de dierenartsen van de VWA. (…)

[persoon 5]: "We halen nog even de transportverordening erbij. Het is verboden de dieren bij kop, oren, horens, poten, staart of vacht op te tillen, voort te trekken.

(…)

Klokkenluider: "Het is natuurlijk heel aantrekkelijk om zo'n dier .. euh.. toch te vervoeren, om zo'n transporteur te vinden (…) en toch zo'n koe aan de slachtlijn te krijgen. Want (...) ja zo spaart de veehouder de dierenarts uit (...) de destructiekosten (...) spaart ie uit en in dit geval krijgt hij ook nog een klein bedrag (...) plus ook nog de slachtpremie."

[persoon 5]: "De 4 getuigen die wij spraken zijn allemaal bang voor represailles maar toch zijn ook zij ervan overtuigd dat dit verhaal naar buiten moet. De ooggetuigen verklaren dat de zieke koeien gebracht worden naar het slachthuis in Leeuwarden. Een slachthuis waar kennelijk veel zieke koeien worden geaccepteerd die nooit vervoerd hadden mogen worden. Zoals deze koe. "

Klokkenluider: "Hiervan weet ik dat het commentaar van de dierenarts is (...) dat hij het een oppervlakkige wond vond en (...)dat hij het waarschijnlijk niet noodzakelijk achtte om daar een verklaring van op te stellen. Terwijl je op je vingers kunt natellen (...) dat wanneer je met zo'n enorme wond vervoerd wordt dat dat wel degelijk onnodig lijden tot gevolg heeft.

(…)

[persoon 5]: "Foto's gemaakt op het slachthuis in Leeuwarden laten veel zieke en verwonde koeien zien en magere koeien. En de vraag is dan natuurlijk waar blijven de overheidsdiensten die bij het Leeuwardense slachthuis het aangevoerde vee moeten keuren. Waar blijft nou die controle? In feite moet de Voedsel- en Warenautoriteit eerst het vee controleren dat uit de wagens komt. Als blijkt dat het om ziek vee gaat en dus de transportverordening overtreden is dan moet de VWA de Algemene Inspectiedienst, de AID waarschuwen. Die moet dan ingrijpen en beboeten. En dat gebeurt dus niet altijd in dit slachthuis. Ooggetuigen verklaren."

Klokkenluider:" In het onderzoek van de AID is gebleken dat bijna 95% van de dieren waarvan de AID nodig vond dat er een proces-verbaal van moest worden opgemaakt, dat de dierenartsen weigerden om daar hun medewerking te verlenen. Er worden daar runderen aangevoerd waarbij in andere gevallen in slachthuizen de dieren nog geen eens door de poort heen komen en dat hier klaarblijkelijk dat allemaal maar kan."

[persoon 5]: "Als het vee geslacht wordt, dan controleert de VWA weer het vlees. Een keurmeester bepaald of het vlees geschikt is voor consumptie. Het mag wel eens voorkomen dat een door transport licht gewonde koe wel geslacht wordt. De keurmeester bepaalt dan welk deel van het vlees gezond is en wat niet. Het ongezonde deel, de wond, wordt dan uitgebeend, zoals dat heet. Ooggetuigen verklaren dat in het Leeuwardense slachthuis regelmatig gewonde en zieke koeien toch geslacht worden en zij hebben het iedere keer over dezelfde persoon, een zekere [persoon 2]. Hij is eigenaar van Friesland Beef en laat zijn vlees slachten bij het slachthuis Friesland Vlees. En volgens verschillende ooggetuigen is er in het slachthuis maar een iemand die de baas is over de slacht van de runderen: [persoon 2].

Tekst in beeld (ooggetuige): "Dus niet die dierenarts van het VWA bepaalt hoeveel ziek vlees er weggesneden moet worden. Nee, die [persoon 2] die maakt het zelf wel uit. "

Tekst in beeld (ooggetuige): "Die VWA-medewerkers in het slachthuis die geven [persoon 2] speelruimte om zieke en zwakke dieren aan te voeren en vervolgens te slachten. Zo komt het vlees dus toch nog op de markt." .

[persoon 5]: "Dus als we de verklaringen op een rij zetten dan laat [persoon 2] zieke koeien uit Noord-Holland, maar ook uit delen van Friesland gewoon naar het slachthuis komen en hij bepaalt dat zieke dieren toch gewoon geslacht worden en wel degelijk klaargemaakt worden voor consumptie. Hij zo lijkt het, heeft de Voedsel- en Warenautoriteit in zijn zak. De controleurs laten dit oogluikend toe, melden de ooggetuigen. Nu blijkt verder dat de vleesindustrie hier van profiteert. Vlees dat anders zou worden afgekeurd, wordt toch afgenomen door de leverancier die de schappen van uw supermarkt vult. Zo wordt duidelijk dat VION het grootste vleesconcern van West-Europa vlees afneemt van Friesland Beef. VION laat in het Noorden van het land al haar runderen - ingekocht door [persoon 2] z'n Friesland Beef - slachten bij Friesland Vlees. Ooggetuigen verklaren dat VION op de hoogte is van de praktijken van [persoon 2]. VION is blijkbaar geïnteresseerd in goedkoop vlees. Zieke koeien worden spotgoedkoop ingekocht bij boeren die nog iets willen verdienen aan hun afgedankt rund. Dit zou inhouden dat VION bewust ziek vlees verwerkt end at de mogelijkheid niet is uitgesloten dat het afgeleverd wordt aan VION’s grootste klanten.

(…)

In beeld: NOS Journaal: "Het slachthuis van Leeuwarden staat sinds vanochtend vroeg onder permanente controle aan de poort. Minister [minister] van Landbouw wil weten of er sprake is van misstanden."

In beeld: NOS Journaal: [persoon 1]: Ik sta alle dagen onder toezicht van de VWA dus op het moment dat de koe binnenkomt dat heb ik geen enkele zeggenschap over de koeien niet.

In beeld: NOS Journaal: interviewer: En daarbij zegt u het wordt continu gecontroleerd?

[persoon 1]: continu, continu.

Einde beeldmateriaal NOS-journaal-

[persoon 5]: "De controle van vanmorgen in het Leeuwardense slachthuis is opmerkelijk want, zo vertellen getuigen uit de vleesbranche, juist op maandag wordt er nooit wrak vlees aangevoerd en verwerkt voor consumptie. En verder melden de getuigen ons dat [persoon 2] in het bezit is van een eigen stempel. Vlees van dood aangevoerde koeien mag bijvoorbeeld nooit in het buitenland terecht komen. Hoe [persoon 2] dit omzeilt, blijkt uit de volgende verklaringen van de ooggetuigen.

Tekst in beeld (ooggetuige): "[persoon 2] snijdt die stempel er gewoon af en zet er een buitenlandstempel op. Een stempel die nota bene alleen maar in bezit mag zijn van de Voedsel- en Warenautoriteit.

[persoon 5]: "VION heeft ons een schriftelijke verklaring gestuurd. Zij sluiten leveranties van wrak vee uit en garanderen de kwaliteit en betrouwbaarheid van hun producten. De volledige verklaring staat op onze website. En we hebben het VWA ook om een reactie gevraagd. Wij vragen naar Friesland Vlees."

Interviewer: "Kunt u eens vertellen hoe dat bedrijf bekend staat?"

[persoon 6] (hoofd communicatie VWA): "Dat is een bedrijf dat aan de onderkant van de melkmarkt runderen aanvoert om te laten slachten en met name bij het bedrijf Friesland Vlees in Leeuwarden.

[persoon 5]: "Onderkant van de markt. Dat houdt in dat hij vooral goedkoop vlees levert. Goedkoop en dus, zo blijkt, vlees van runderen wat elders niet zo gemakkelijk door de keuring komt."

Interviewer:" Andere verhalen die wij horen van verschillende kanten is dat meneer [pers[persoon 2] beschikt over een stempel van het VWA om zelf zijn eigen vlees te keuren. Wat zegt u daarvan?"

[persoon 6] (hoofd communicatie VWA): (... )ik heb die gegevens niet. Want dat zou natuurlijk niet correct zijn als dat zo is."

[persoon 5]: "Ooggetuigen hebben verklaard dat de Algemene Inspectiedienst wel degelijk een paar keer [persoon 2] heeft kunnen betrappen op overtreding van de transport-verordening. Is er dan nooit opgetreden?"

[persoon 6] (hoofd Communicatie VWA): "In 1 jaar tijd is er 14 keer proces-verbaal opgemaakt, dus de suggestie dat daar niet wordt opgetreden, dat daar alles door de vingers zou worden gezien die kan ik daar niet mee rijmen."

[persoon 5]: ''Al 5 weken geleden hadden wij dit interview met de VWA en het is op z'n minst bijzonder te noemen dat er pas extra gecontroleerd wordt bij het Leeuwardense slachthuis. En dan dus op maandag, de dag waarop er juist geen wrakke, zieke of dode koeien gebracht of geslacht worden. En dat de minister van tevoren deze controle op TV aankondigde, heel bijzonder. Wij zijn zelf al wel op bezoek geweest in Leeuwarden, op zoek naar [persoon 2], de directeur van Friesland Beef met de vraag of hij ons kan bewijzen dat er geen wrakke koeien zijn aangevoerd en geslacht voor consumptie en dat kan hij simpelweg aantonen door ons zijn slachtlijsten te laten zien."

(…)

[persoon 5]: "Maar in het advocatenkantoor ontkent [persoon 2] natuurlijk alles".

(…)

Medewerker TROS Radar: "Heeft u een stempel van het VWA?”

[persoon 2]: "We hebben geen stempel, nee, nee."

Medewerker TROS Radar: "Cat u cijfers om?'

[pers[persoon 2]: "Nee, nee, 100% niet. Koeien die niet mogen reizen, komen niet bij ons en mochten ze wel komen dan wordt er proces-verbaal gemaakt door de overheid,"

[persoon 5]: "Ondanks het feit dat de VWA ons heeft verteld dat hij 14 processen-verbaal heeft gehad afgelopen jaar beweert [persoon 2] bij hoog en bij laag dat hem geen blaam treft."

Medewerker TROS Radar: "Hoe kan het nou toch dat u in de branche bekend staat als [persoon 2], daar kun je terecht met je slechte koe.

[persoon 2]: "Ja, dat vind ik jammer zo'n constatering."

(..)

[persoon 5]: "Als het gesprek is afgesloten komt de eigenaar van het slachthuis, Friesland Vlees, [persoon 1] het kantoor in. Dit mochten we niet binnen opnemen maar buiten voor het advocatenkantoor zegt [persoon 1] dat er op zijn slachthuis geen illegale dingen gebeuren."

[persoon 1]: "Ik durf op mijn hart te zweren, niet bij mij."

(…)

Medewerker TROS Radar: "En het maakt niet uit wie er zit, of 't nou Friesland Vlees is of Friesland Vee of Friesland Beef."

[persoon 1]: "Nee, . . . ik.. . buiten mij .. buiten dat weet ik niet wat buiten mijn bereik ligt.."

Medewerker TROS Radar: "Nou ja, wat in uw slachthuis gebeurt".

[persoon 1]: "Dat weet ik allemaal niet. Ga het maar uitzoeken met mekaar. Haal de inspectiedienst erbij. Alstublieft. Als er iets verkeerd is, dolgraag."

Medewerker TROS Radar: "Ja maar, moet u 's luisteren. We hebben al contact met de VWA en de AID. We gaan dat ook allemaal uitzoeken, maar zij willen niet meewerken."

[persoon 1]: "Dan zullen ze meewerken. Ik zal het opknappen. Dan ga ik met jullie mee. "

[persoon 5]: "Hij neemt ons mee naar zijn slachthuis om alles op te helderen. In de kantine op het slachthuis vragen wij of hij zwart op wit kan bewijzen dat er niets aan de hand is. Maar het enige wat hij wil is ons meenemen naar het VWA-kantoor."

[persoon 1]: "We gaan eerst naar de VWA."

Medewerker TROS Radar: "Die gaan niet reageren."

[persoon 1]: "Die hebben namelijk contact met Den Haag en Den Haag zegt: Dat mag niet. Dat gaan ze niet doen. Dat kan ik je op een briefje geven."

[persoon 5]: "En toch blijft hij aandringen, hij wil ons graag naar het VWA-kantoor hebben om met behulp van zogeheten slachtlijsten, waarop te zien wat voor koeien er geslacht zijn, te tonen dat er geen zwakke of dode koeien voor consumptie worden gebruikt.

[persoon 1]: "Dan nemen we eerst contact op met de VWA en .."

Medewerker TROS Radar: "Maar die hebben die slachtlijsten? De VWA wil ze ons ook niet geven. Ik heb de VWA gebeld: Geef me die slachtlijsten. Niemand wil me die slachtlijsten geven. Wat betekent dat, als niemand dat wil? [persoon 2] wil ze niet geven. VWA wil ze niet geven, jullie willen ze niet geven. Wat betekent dat nou? Dat betekent toch dat er hier wat te verbergen valt? Als je niets te verbergen hebt, is het geen probleem."

[persoon 5]: "Uiteindelijk geven we het op en willen weggaan. En dan krijgt [persoon 1] toch zijn zin. Want wat blijkt, de VWA heeft ook een kantoortje op de slachterij zelf. En daar zijn twee VWA medewerkers aanwezig.

Medewerker TROS Radar: "Mag ik u wat dingen voorhouden wat er op uw bedrijf zou gebeuren en dat u daarop reageert?"

Medewerker VWA: "Nee, ik zeg helemaal niets. Ik heb al contact gehad met mijn hoofd en die moet even terugbellen."

[persoon 5]: "De VWA-medewerkers blijken de ambtenaren te zijn die vaak door onze ooggetuigen worden genoemd als keuringsmeesters die een oogje dichtknijpen."

Medewerker TROS Radar: "Laten we even heel simpel zijn, een koe die niet meer kan lopen wordt aan de staart uit de wagen getrokken om aan de slachtlijn te hangen onder toezicht van de dierenarts hier. En wat ook toevallig is, de naam W.... is ook gevallen. De naam W .... valt continu. De heer W. .... werkt samen. Die verhalen willen wij gewoon checken.

Medewerker [persoon 1] (???): Ja, dan wachten we gewoon even tot wat ze overeenkomen met Den Haag.

Medewerker TROS Radar: "We staan hier toch als volwassen kerels onder elkaar?"

[persoon 5]: “En dan krijgt [persoon 1] het op zijn heupen.”

[persoon 1]: "We doen het volgende. We doen de poort dicht. Jullie komen hier niet weg. Jullie blijven hier en de Rijksrecherche gaat hier werk van maken.

(…)

[persoon 5]: "Maar dan toch eindelijk bij de poort aangekomen is de slachtboom echt dicht. De portier weigert open te doen. Totdat we zien dat er verderop een andere boom wel open is.

(………)”

Op 2 mei 2008 was [persoon 1] te zien in de uitzending van het programma NOVA (hierna te noemen: de uitzending van Nova), waarbij opnames getoond werden die waren gemaakt in en bij de slachterij van Friesland Vlees in Leeuwarden.

De rechtbank heeft naast de hiervoor genoemde transcripties ook kennis genomen van de overgelegde opnames van de televisie-uitzendingen van Buitenhof op 6 april 2008, van Radar op 7 april 2008 en van Nova op 2 mei 2008. Aan de hand daarvan stelt zij vast dat het hoofdonderwerp bij alle drie de uitzendingen is: het bestaan van misstanden bij het transport van runderen en de gebrekkige overheidscontrole daarop. In de uitzending van Radar wordt daarbij in het bijzonder de rol van Friesland Beef, verantwoordelijk voor het transport van runderen naar de slachterij van Friesland Vlees, belicht. Een klokkenluider, die niet in beeld komt, spreekt met name over de situatie rond het transport van koeien naar de slachterij in Leeuwarden en de in zijn ogen gebrekkige controle door de VWA en de AID. Een medewerker van Radar heeft een gesprek met [persoon 2] en later ook met [persoon 1]. De uitzending van Radar is voorzien van beelden van koeien, waarvan een deel er sterk vermagerd uitziet. Ook is te zien dat een koe liggend wordt aangevoerd en aan de staart wordt getrokken en wordt een koe met een open wond getoond. De uitzending eindigt met een gesprek met [persoon 7], lid van de Tweede Kamer voor de Partij van de Arbeid.

In het incident

Friesland Vlees stelt dat zij belang heeft bij de gevorderde informatie om te kunnen onderzoeken of de beelden die Radar in haar reportage heeft gebruikt om het item kracht bij te zetten wel daadwerkelijk in het slachthuis van Friesland Vlees zijn gemaakt. Zij wil voorts de dieren die in de uitzending zijn getoond kunnen identificeren om vast te stellen of met die betreffende dieren, anders dan in de uitzending van Radar wordt gesuggereerd, in werkelijkheid is gehandeld overeenkomstig de geldende voorschriften.

De Staat voert aan dat de uitlatingen van de Minister in de uitzending van Buitenhof zijn gedaan zonder dat de Minister beschikte over de in de uitzending van Radar getoonde beelden. De Staat weet niets van de beelden. Zij is bereid gegevens te verschaffen, maar kan zonder oormerken en slachtdatum niet vaststellen of zij over die gegevens beschikt.

De Tros heeft bestreden dat Friesland Vlees niet zou weten waar de uitgezonden beelden zijn gemaakt. Zij wijst op het feit dat Friesland Vlees twee runderen die in de uitzending zijn getoond, heeft geïdentificeerd als van haar afkomstig. Verder heeft de Tros ter gelegenheid van de comparitie twee “stills”getoond, afkomstig uit de uitzendingen van Radar en Nova. Daaruit kan volgens de Tros worden opgemaakt dat beide opnames zijn gemaakt bij Friesland Vlees. Tevens wijst zij op het proces-verbaal van getuigenverhoor in het door Friesland Beef geëntameerde voorlopig getuigenverhoor tegen de Tros waarin wordt verklaard dat de beelden zijn gemaakt bij Friesland Vlees.

De Tros is van mening dat na identificatie van de dieren aan de hand van de gevraagde gegevens waarschijnlijk zal blijken dat de koeien zijn goedgekeurd en geslacht. De misstand die de Tros aan de kaak wil stellen is nu juist dat er dieren werden geslacht die niet goedgekeurd hadden mogen worden, zodat deze informatie het bestaan van een misstand alleen maar zal bevestigen. De Tros baseert zich verder niet alleen op de beelden, maar ook op de informatie van 4 klokkenluiders. De Tros voert aan dat zij de onder a tot en met c van de incidentele vordering genoemde gegevens niet kan verschaffen omdat daarmee de identiteit van haar journalistieke bron in gevaar komt. Aldus – steeds – De Tros.

De uitzending van Radar heeft plaatsgevonden na uitlatingen van de Minister in de uitzending van Buitenhof. De Staat heeft ter zitting verklaard dat de Minister de beelden van de koeien die in de uitzending van Radar zijn getoond, niet heeft gezien voor de uitzending van Buitenhof. Nu Friesland Vlees dit niet heeft betwist, staat daarmee vast dat de beelden geen rol hebben gespeeld bij de uitlatingen van de Minister in de uitzending van Buitenhof.

De rechtbank is daarom van oordeel dat de door Friesland Vlees in dit incident gevorderde gegevens niet relevant zijn voor beoordeling van haar vordering in de hoofdzaak tegen de Staat. Friesland Vlees heeft in zoverre dan ook geen belang bij de door haar in dit incident gevorderde gegevens.

De plaats waar de opnames zijn gemaakt

In de uitzending van Radar zijn beelden getoond van runderen, waarvan de rechtbank heeft kunnen waarnemen dat ze niet gezond oogden. Op de achtergrond van die beelden waren details waar te nemen van het gebouw, waar die runderen zich bevonden.

De Tros heeft ter gelegenheid van de comparitie aan de rechtbank een zogenaamde ‘still’ uit de uitzending van Radar getoond, waar op de achtergrond details van een gebouw te zien zijn. Zij heeft deze gelegd naast een ‘still’ afkomstig uit de uitzending van NOVA. Tussen partijen is niet in geschil dat de in NOVA getoonde beelden in ieder geval in de slachterij van Friesland Vlees zijn gefilmd. Evenals de Tros oordeelt de rechtbank dat de details van het gebouw op beide ‘stills’ zodanig met elkaar overeenkomen, dat het om dezelfde ruimte moet gaan.

Friesland Vlees heeft een proces-verbaal overgelegd van getuigenverhoren, die op 14 november 2008 hebben plaatsgevonden in een door Friesland Beef aanhangig gemaakt voorlopig getuigenverhoor, met de Tros als wederpartij. De aan de getuige [getuige], hoofd afdeling toezicht productiebedrijven bij de VWA door Friesland Beef gestelde vraag 18 luidde:

“ Behoudens de foto van de koe in spreidstand met onderschrift ‘Animal Angels’ zijn de in de gewraakte uitzending van Tros Radar (de rechtbank begrijpt: de uitzending van Tros Radar op 7 april 2008) getoonde beelden van runderen genomen in of nabij het slachthuis Friesland Vlees B.V. te Leeuwarden. Kunt u bevestigen dat het hier gaat om beelden die dateren uit de periode februari tot en met maart 2007?”

Uit deze vraagstelling blijkt naar het oordeel van de rechtbank dat Friesland Beef de beelden dus heeft herkend als zijnde gemaakt op het slachthuis van Friesland Vlees. Friesland Beef, zo blijkt uit de stukken en het verhandelde ter zitting, was vrijwel dagelijks op het slachthuis aanwezig en had daar volgens [persoon 1] zelfs een eigen kantoor.

Friesland Vlees heeft in haar inleidende dagvaarding gesteld dat zij er in is geslaagd om twee van de betrokken runderen te identificeren, waarvan foto’s in de uitzending van Radar zijn vertoond. Zij heeft dit kunnen doen, nu het haar bekend is dat op 15 februari 2007 en 29 maart 2007 twee medewerkers van de AID zich bij de portier van Friesland Vlees hebben gemeld en diverse foto’s van slechtlopende runderen hebben genomen. Naar het oordeel van de rechtbank ligt daarin besloten dat Friesland Vlees erkent dat er in haar slachthuis foto’s zijn gemaakt van in elk geval twee slechtlopende runderen, die in de uitzending van Radar zijn getoond.

In het licht van hetgeen door de Tros is aangevoerd omtrent de plaats waar de opnames zijn gemaakt, alsmede van hetgeen hiervoor onder 4.8 tot en met 4.10 is overwogen, is de rechtbank van oordeel dat Friesland Vlees onvoldoende gemotiveerd heeft gesteld en heeft toegelicht dat zij desondanks belang heeft bij afgifte van de door haar gevorderde informatie teneinde vast te kunnen stellen of de beelden in de uitzending van Radar daadwerkelijk in haar slachterij zijn gemaakt.

Het tijdstip waarop de opnamen zijn gemaakt

Friesland Vlees heeft ter zitting betoogd dat het van belang is te kunnen beoordelen of de beelden die in de uitzending van Radar zijn getoond vóór of na 1 januari 2007 zijn gemaakt. Volgens haar is dat van belang, omdat er vóór 1 januari 2007 heel andere regels golden.

Friesland Vlees heeft niet toegelicht wat er vóór 1 januari 2007 zo wezenlijk anders was, waardoor bij het transport en de aanvoer van koeien van alles wél mocht wat na 1 januari 2007 niet meer was toegestaan. De rechtbank is dan ook van oordeel dat Friesland Vlees haar belang bij afgifte van de informatie om de exacte data waarop de beelden zijn opgenomen te kunnen bepalen, ook in dat opzicht onvoldoende heeft onderbouwd.

Daarbij komt nog dat uit hetgeen hiervoor onder 4.10 is overwogen overigens blijkt dat van de beelden van twee koeien in ieder geval vaststaat dat de opnames zijn gemaakt na 1 januari 2007.

Identificatie van de getoonde dieren

Friesland Vlees wil aan de hand van de gevorderde informatie de verwijten weerleggen die volgens haar door de Tros in de uitzending van Radar aan haar adres zijn gemaakt. Friesland Vlees stelt dat zij in de uitzending van Radar ten onrechte in verband wordt gebracht met misstanden bij het transport van vee op basis van niet nader geïdentificeerde koeien en dat ten onrechte wordt gesuggereerd dat Friesland Vlees betrokken is bij het slachten van vee dat niet voor menselijke consumptie geschikt zou zijn.

De beoordeling of Friesland Vlees belang heeft bij afgifte van de gevorderde informatie hangt dus af van de vraag of, zoals in de hoofdzaak aan de orde is, die aantijgingen daadwerkelijk in de uitzending van Radar door de Tros aan het adres van Friesland Vlees worden gedaan. De rechtbank zal daarom eerst de vorderingen van Friesland Vlees in de hoofdzaak bespreken.

In de hoofdzaak tegen de Tros

De Tros bestrijdt dat de uitzending van Radar onrechtmatig was jegens Friesland Vlees. De uitzending is met de benodigde zorgvuldigheid tot stand gekomen en hetgeen daarin voren is gebracht vond voldoende steun in de beschikbare feiten. De Tros heeft gebruik gemaakt van haar vrijheid van meningsuiting en aldus een grote maatschappelijke misstand aan de kaak gesteld. Zij heeft daartoe voldoende onderzoek verricht en weerwoord geboden, aldus de Tros. Zij stelt dat zij in de uitzending van Radar steeds duidelijk heeft gemaakt dat het wrakke vee in opdracht van Friesland Beef door Friesland Vlees werd geslacht. Aldus de Tros.

Allereerst dient te worden onderzocht of Friesland Vlees door de uitzending van Radar op 7 april 2008 in haar eer en goede naam is aangetast. Indien deze vraag bevestigend wordt beantwoord, moet worden bezien of de aantasting ook onrechtmatig is. Bij die beoordeling staan in beginsel twee gelijkwaardige belangen tegenover elkaar: enerzijds het belang van Friesland Vlees om niet lichtvaardig via de media beschuldigd of verdacht gemaakt te worden, anderzijds het belang van de Tros bij uitingsvrijheid en in dat verband het belang misstanden die de samenleving raken aan de orde te stellen als informatief en kritisch consumentenprogramma, dat werkzaam is in het belang van het publiek.

De rechtbank stelt vast dat het tijdstip van de uitzending van Radar het gevolg is van de uitlatingen van de Minister in de uitzending van Buitenhof en de daarop volgende media aandacht voor de poortcontrole bij het terrein van Friesland Vlees. Echter, de uitzending van Radar zelf was niet zo zeer gewijd aan de uitlatingen van de minister en de daarop volgende media aandacht voor de poortcontroles. De uitzending bevatte een reportage over misstanden bij het transport van runderen gebaseerd op eerder onderzoek door de redactie van Radar. De redactie van Radar had in de maanden voorafgaand aan de uitzending al onderzoek verricht naar de gang van zaken rond het transport van runderen. Zij heeft met vier klokkenluiders gesproken. Ook op de dag van uitzending heeft de redactie van Radar nog eigen onderzoek gedaan. Voor de in de uitzending van Radar gepresenteerde misstanden bij het transport van vee naar het slachthuis in Leeuwarden was naar het oordeel van de rechtbank voldoende feitenmateriaal voorhanden. Signalering van genoemde misstanden is als zodanig niet onrechtmatig ten opzichte van Friesland Vlees nu Friesland Vlees niet verantwoordelijk was voor het transport van runderen en daar in de uitzending ook niet voor verantwoordelijk wordt gehouden.

De uitzending van Radar brengt het slachthuis van Friesland Vlees wel in beeld in verband met misstanden bij het transport van vee. Dat is naar het oordeel van de rechtbank onvermijdelijk, omdat het transport van het vee nu eenmaal naar het slachthuis van Friesland Vlees ging en de controle van het vee op het terrein van dit slachthuis plaatsvond. Anders dan Friesland Vlees is de rechtbank van oordeel dat Friesland Vlees in de uitzending van Radar niet direct, maar ook niet indirect wordt beschuldigd verantwoordelijk te zijn voor misstanden bij het transport van vee. Friesland Vlees wordt in de uitzending ook niet met dergelijke misstanden in verband gebracht. Het programma richt zijn pijlen met name op het bedrijf dat wel verantwoordelijk is voor het transport van de koeien, Friesland Beef, en op de in de ogen van de Tros gebrekkige controle van het vee door de VWA en de AID. In de uitzending van Radar ligt het accent dan ook op Friesland Beef, de VWA en de AID en niet op Friesland Vlees.

Dat op enig moment in de uitzending de rol van Friesland Vlees meer aandacht kreeg, heeft Friesland Vlees vooral aan zichzelf, in het bijzonder aan het optreden van [persoon 1], te danken. Het is [persoon 1] zelf geweest die de verslaggevers van Radar, die in gesprek waren met [persoon 2], heeft verzocht mee te gaan naar zijn bedrijf en vervolgens weigerde hen te laten vertrekken. De rechtbank merkt nog op dat [persoon 1] weinig helderheid heeft verschaft over een mogelijke relatie tussen Friesland Beef en Friesland Vlees. Het feit dat Friesland Beef de grootste opdrachtgever was van Friesland Vlees, de aanwezigheid van het grote naambord van Friesland Beef bij de ingang van de slachterij van Friesland Vlees en de aanwezigheid van een kantoortje van Friesland Beef op het terrein van de slachterij, leiden er onvermijdelijk toe dat er iets van hetgeen in de uitzending van Radar over Friesland Beef naar voren wordt gebracht op Friesland Vlees afstraalt. De verklaring van [persoon 1] ter zitting dat [persoon 2] indertijd de slachterij genaamd Waddenvlees heeft overgenomen om een concurrent voor Friesland Vlees uit de markt te houden, roept in dat verband alleen maar meer vragen op.

Het verwijt van Friesland Vlees dat er geen hoor en wederhoor heeft plaatsgevonden, treft met name door de rol van [persoon 1] in de uitzending van Radar geen doel. Voor zover hoor en wederhoor geboden was, heeft Friesland Vlees met het optreden van [persoon 1] uitgebreid de gelegenheid gehad de visie van Radar op de misstanden bij het transport te weerspreken en haar eigen opinie daar tegenover te stellen. Bovendien was er in de maanden voorafgaand aan de uitzending van Radar geregeld contact tussen de redactie van Radar en Friesland Vlees in verband met de voorgenomen uitzending, zo hebben beide partijen verklaard. Friesland Vlees heeft dan ook voldoende gelegenheid gehad haar zienswijze onder de aandacht van de redactie te brengen.

Uit hetgeen hiervoor is overwogen volgt dat Friesland Vlees ten onrechte tot uitgangspunt neemt dat de misstand die Radar in de uitzending aan de kaak stelt háár betreft. In de uitzending van Radar wordt naar het oordeel van de rechtbank op voldoende duidelijke wijze onderscheid gemaakt tussen (de slachterij van) Friesland Vlees en het transport van vee door Friesland Beef naar de slachterij. Er is geen sprake van aantasting van de eer en goede naam van Friesland Vlees door toedoen van de Tros. Voor zover Friesland Vlees in de uitzending in verband is te brengen met de activiteiten van Friesland Beef is dat inherent aan de band die zij met Friesland Beef onderhield. De gevorderde verklaring voor recht jegens de Tros zal daarom worden afgewezen.

De incidentele vordering

De incidentele vordering, die er toe zou moeten leiden dat Friesland Vlees die gemaakte verwijten zou kunnen ontkrachten, is dan ook niet toewijsbaar, nu de door Friesland Vlees genoemde verwijten in de uitzending van Radar niet worden gemaakt.

In de hoofdzaak tegen de Staat

Uitbreiding van de grondslag van de vordering

Friesland Vlees heeft ter zitting de grondslag van haar vordering uitgebreid. Friesland Vlees heeft gesteld dat zij de Staat óók het verwijt maakt dat toen bleek dat de uitlatingen van de Minister in de uitzending van Buitenhof over het laten plaatsvinden van poortcontroles bij Friesland Vlees ten onrechte in verband werden gebracht met de gang van zaken in de slachterij, een en ander niet onmiddellijk, maar pas veel later in de pers en in de Tweede Kamer heeft rechtgezet, namelijk in mei 2008. De Staat heeft tegen deze uitbreiding, die zij als een vermeerdering van eis beschouwt, bezwaar gemaakt.

De rechtbank neemt in aanmerking dat deze uitbreiding van de grondslag pas ter gelegenheid van de comparitie en dan ook nog aan het slot van de tweede termijn, in de vorm van een samenvatting, aan de orde is gekomen Dat is te laat en bovendien niet expliciet genoeg. Een inhoudelijk debat hierover heeft dan ook niet kunnen plaatsvinden. De rechtbank acht de wijze en het tijdstip waarop Friesland Vlees de grondslag van haar vordering heeft gewijzigd in strijd met een goede procesorde en zal deze daarom buiten beschouwing laten.

De uitlatingen van de minister

De Staat heeft naar voren gebracht dat de Minister naar aanleiding van een onder ede afgelegde notariële verklaring en een daarop volgend gesprek met een klokkenluider die betrokken was bij AID-werkzaamheden op slachterijen, opdracht heeft gegeven tot het laten plaatsvinden van poortcontrole. Zij heeft in de uitzending van Buitenhof, daarnaar gevraagd, deze maatregel genoemd, waarbij zij heeft bevestigd dat de permanente poortcontrole bij het slachthuis in Leeuwarden zou plaatsvinden. De maatregel die de Minister aankondigde was niet onrechtmatig, de beantwoording van de vragen daarover in de uitzending van Buitenhof evenmin, aldus de Staat.

Volgens de Staat heeft de Minister slechts gesproken over controle van transporten. De berichten die na de uitzending van Buitenhof in de media verschenen, berustten niet op de antwoorden van de Minister in de uitzending van Buitenhof, maar op eigen journalistiek onderzoek. Er kan volgens de Staat niet worden beweerd dat de Minister uitlatingen heeft gedaan die Friesland Vlees verantwoordelijk zouden maken voor misstanden.

Mogelijk ten gevolge van de uitlatingen van de Minister ontstane misverstanden hebben zich volgens de Staat bij opdrachtgevers van Friesland Vlees, onder wie Friesland Beef, niet voorgedaan, nu deze partijen bekend zijn met de verantwoordelijkheden van de verschillende partijen in de vleessector.

De rechtbank neemt in aanmerking dat de Minister in de uitzending van Buitenhof heeft gesproken in haar hoedanigheid van minister en dus namens de overheid. Het is de plicht van de overheid om correcte en betrouwbare informatie openbaar te maken en daarbij ook de nodige zorgvuldigheid in acht te nemen ten aanzien van degenen wier belangen door openbaarmaking van die informatie geraakt kunnen worden.

Naar aanleiding van de verklaring van een klokkenluider heeft de Minister besloten over te gaan tot permanente poortcontrole. Zij heeft in de uitzending van Buitenhof desgevraagd bevestigd dat die controle bij het slachthuis in Leeuwarden zou gaan plaatsvinden. Omdat er in Leeuwarden maar één slachthuis is, was het daardoor duidelijk dat de poortcontrole bij Friesland Vlees ging plaatsvinden.

De Minister heeft in de uitzending van Buitenhof dus niet alleen aangekondigd dat controle zou gaan plaatsvinden, maar zij heeft daarbij ook mededeling gedaan over de plaats waar die controle zou worden gehouden. Het bevreemdt dat de Minister in een televisie-uitzending aankondiging doet van de plaats waar een controle zal worden gehouden omdat te verwachten is dat het effect van de controle daardoor illusoir wordt. Dat maakt echter niet dat de mededeling van de Minister in de uitzending van Buitenhof daarom onrechtmatig is jegens Friesland Vlees en Friesland Vlees heeft dat – terecht – ook niet gesteld.

Dat de Minister haar mededeling niet heeft genuanceerd door duidelijk te maken dat de controle weliswaar bij de slachterij van Friesland Vlees zou plaatsvinden, maar dat de slachterij van Friesland Vlees zelf niet het onderwerp van onderzoek was, acht de rechtbank onzorgvuldig en in zoverre onrechtmatig. Daarmee heeft de Minister immers het voor haar voorzienbare risico laten ontstaan dat het grote publiek geen onderscheid zou maken tussen het één en het ander. De Minister heeft er dan ook aan bijgedragen dat de indruk ontstond dat Friesland Vlees onder controle werd geplaatst omdat Friesland Vlees verdacht werd betrokken te zijn bij de door de klokkenluider gesignaleerde misstanden bij het transport van vee. Nuancering mocht van de Minister worden verwacht, nu aan haar uitlatingen, juist vanwege het gezag en de invloed die een minister nu eenmaal heeft, groot gewicht pleegt te worden toegekend.

De rechtbank

In het incident

wijst de vordering af;

In de hoofdzaak

wijst de vorderingen af;

In de hoofdzaak en het incident

veroordeelt Friesland Vlees in de proceskosten, aan de zijde van de Staat tot op heden begroot op EUR 14.571,00, te vermeerderen met de wettelijke rente vanaf veertien dagen na dit vonnis en aan de zijde van de Tros tot op heden begroot op EUR 14.571,00;

verklaart dit vonnis wat de kostenveroordeling betreft uitvoerbaar bij voorraad.

Dit vonnis is gewezen door mr. R.H.C. van Harmelen, mr. I.H.J. Konings en mr. L. Voetelink en in het openbaar uitgesproken op 18 november 2009.?