Rb. Rotterdam, 16-03-2016, nr. C/10/461757 / HA ZA 14-1055

De door Flinter Shared Services ingestelde vorderingen worden hierna zoveel mogelijk gezamenlijk met de vorderingen van de tussengekomen partijen - de Flintervennootschappen - behandeld. Hiervoor ziet de rechtbank aanleiding omdat de Flintervennootschappen, hoewel zij als tussengekomen partijen een eigen vordering hebben ingesteld, in wezen hetzelfde beogen als Flinter Shared Services. De Flintervennootschappen hebben hun vorderingen op Rabobank Rotterdam en Rabobank Nederland immers aan Flinter Shared Services gecedeerd en wensten enkel tussen te komen om discussies over de reikwijdte van de cessie te vermijden.

Tussen Flinter Shared Services c.s. enerzijds en Rabobank Rotterdam en Rabobank Nederland anderzijds is kort samengevat in geschil of de manipulatie van de Euribor tarieven door medewerkers van Rabobank Nederland gevolgen moet hebben voor de door de Flintervennootschappen met Rabobank Rotterdam gesloten renteswapovereenkomsten. Flinter Shared Services c.s. hebben ter zitting de grondslag van hun vordering uitdrukkelijk hiertoe beperkt. De rechtbank zal hierna daarom niet ingaan op stellingen van Flinter Shared Services c.s. die daar niet op zien.

Flinter Shared Services c.s. hebben ter zitting aangevoerd dat ook de financieringsovereenkomsten moeten worden ontbonden indien de rechtbank van oordeel mocht zijn dat er een juridische samenhang bestaat tussen die overeenkomsten en de renteswaps en dat dan - in verband met de restitutieverplichtingen - bepaald moet worden wat de waarde is van de door de Flintervennootschappen ontvangen prestatie.

Dit is aan te merken als een wijziging van (de grondslag van) de eis. De rechtbank laat deze eiswijziging buiten beschouwing. Op grond van art. 130 Rv dient een wijziging van eis of de gronden daarvan immers schriftelijk bij conclusie of akte plaats te vinden.

Flinter Shared Services c.s. zijn primair van mening dat de renteswapovereenkomsten moeten worden ontbonden wegens tekortkomingen. Subsidiair stellen zij dat de renteswapovereenkomsten moeten worden vernietigd wegens bedrog, althans dwaling. Daarnaast heeft Rabobank Nederland in de visie van Flinter Shared Services c.s. onrechtmatig gehandeld.

Rabobank Rotterdam en Rabobank Nederland hebben bestreden dat er aanleiding is voor ontbinding, althans vernietiging van de renteswapovereeenkomsten. Zij hebben voorts betoogd dat geen sprake is van een onrechtmatige daad van Rabobank Nederland.

Hierna worden eerst de primaire vorderingen van Flinter Shared Services c.s. tot ontbinding van de renteswapovereenkomsten en de Standstill Agreement wegens tekortkomingen en schending van zorgplichten door Rabobank Rotterdam besproken.

ontbinding wegens tekortkomingen en/of schending van zorgplichten

Flinter Shared Services c.s. hebben aangevoerd dat Rabobank Rotterdam in strijd heeft gehandeld met a) art. 2 van de Algemene Bankvoorwaarden door geen rekening te houden met de belangen van Flinter Shared Services c.s. en/of b) de zorgplicht door te handelen op een wijze die de belangen van Flinter Shared Services c.s. ernstig kan schaden. Daarnaast heeft Rabobank Rotterdam in de visie van Flinter Shared Services c.s. c) haar in art. 10 van de Algemene Voorwaarden voor Financiële Derivaten opgenomen mededelingsplicht geschonden en/of d) is zij tekortgeschoten door onrechtmatig te handelen.

Flinter Shared Services c.s. hebben ter onderbouwing van hun standpunt naar voren gebracht dat medewerkers van Rabobank Nederland de Euribor tarieven hebben gemanipuleerd en dat dit zowel aan Rabobank Nederland als aan Rabobank Rotterdam is toe te rekenen, dan wel dat Rabobank Rotterdam en Rabobank Nederland met elkaar vereenzelvigd moeten worden. Voorts heeft Rabobank Rotterdam de gemanipuleerde Euribor tarieven gehanteerd zonder daarover mededeling aan de Flintervennootschappen te doen. Flinter Shared Services c.s. stellen dat dit grond oplevert voor ontbinding van de renteswapovereenkomsten en dat in het verlengde daarvan ook art. 3.4 van de Standstill Agreement ontbonden moet worden.

In de Uitgestelde Vervolgingsovereenkomst is vermeld dat medewerkers van Rabobank Nederland de Euribor tarieven hebben gemanipuleerd. Nu Flinter Shared Services c.s. niet hebben aangevoerd dat ook Rabobank Rotterdam betrokken was bij die manipulaties en er geen aanwijzingen zijn dat Rabobank Rotterdam daarmee op enig wijze bekend is geworden, is ontbinding van de renteswaps op de aangevoerde gronden slechts mogelijk als het handelen van de medewerkers van Rabobank Nederland kan worden toegerekend aan Rabobank Rotterdam dan wel dat die handelingen kunnen worden toegerekend aan Rabobank Nederland, en Rabobank Rotterdam met Rabobank Nederland vereenzelvigd kan worden. Alleen dan is er grond voor de hiervoor in 4.5 als a) tot en met d) aangeduide verwijten aan Rabobank Rotterdam.

Tussen Rabobank Rotterdam en Rabobank Nederland bestond in de relevante periode een identiteitsverschil; zij waren rechtssubjecten die zelfstandig aan het rechtsverkeer deelnamen (zelfstandige coöperaties). Slechts onder bijzondere omstandigheden kan worden aanvaard dat deze coöperaties met elkaar vereenzelvigd worden. Flinter Shared Services c.s. heeft in dat verband aangevoerd dat Rabobank Nederland in de Uitgestelde Vervolgingsovereenkomst mede namens Rabobank Rotterdam een regeling heeft getroffen, het Rabobank concern feitelijk geheel met elkaar is geïntegreerd en Rabobank Nederland en Rabobank Rotterdam in hun contacten met de Flintervennootschappen als eenheid van onderneming hebben opgetreden. Rabobank Rotterdam en Rabobank Nederland maken daarom in de visie van Flinter Shared Services c.s. misbruik van identiteitsverschil.

Rabobank Rotterdam en Rabobank Nederland hebben terecht naar voren gebracht dat zij niet kunnen worden vereenzelvigd. Die vereenzelviging kan niet worden gebaseerd op de Uitgestelde Vervolgingsovereenkomst. Daarin is ten aanzien van lokale Rabobanken als Rabobank Rotterdam enkel opgenomen dat is toegezegd dat zij geen publieke verklaring zullen afleggen waarin zij de door het Department of Justice van de Verenigde Staten vastgestelde feiten en de aansprakelijkheid daarvoor van Rabobank Nederland tegenspreken. Dat Rabobank Nederland namens de lokale Rabobanken een dergelijke toezegging heeft gedaan, betekent nog niet dat de verantwoordelijkheid voor de manipulaties op alle lokale Rabobanken rust.

Voorts moeten de verschillende rollen van Rabobank Rotterdam en Rabobank Nederland voor de Flintervennootschappen duidelijk zijn geweest. Flinter Shared Services c.s. hebben immers aangevoerd dat Rabobank Rotterdam de contractspartij van de Flintervennootschappen was en dat Rabobank Nederland informatie verstrekte over (de achtergrond en werking van) renteswaps. Flinter Shared Services c.s. hebben daarbij niet betoogd dat Rabobank Rotterdam en Rabobank Nederland werden vertegenwoordigd door dezelfde personen waardoor verwarring zou kunnen ontstaan. Gelet op dit alles is geen sprake van een feitelijke, nauwe verwevenheid en hebben Rabobank Rotterdam en Rabobank Nederland geen misbruik gemaakt van het identiteitsverschil dat destijds tussen hen bestond. Daaraan doet niet af dat Flinter Shared Services c.s. in hun argumentatie niet steeds duidelijk onderscheid hebben gemaakt tussen Rabobank Rotterdam en Rabobank Nederland, maar één van beide regelmatig - gemakshalve - met Rabobank hebben aangeduid.

Flinter Shared Services c.s. hebben over toerekening van de kennis en gedragingen van de medewerkers van Rabobank Nederland aan Rabobank Nederland onder meer aangevoerd dat Rabobank Nederland in de Uitgestelde Vervolgingsovereenkomst heeft erkend aansprakelijk te zijn en dat daarom de manipulaties door haar medewerkers aan haar moeten worden toegerekend. Vervolgens moeten die manipulaties in de visie van Flinter Shared Services c.s. aan Rabobank Rotterdam worden toegerekend. Dit volgt volgens hen uit de Uitgestelde Vervolgingsovereenkomst en uit zowel art. 6:76 BW als art. 6:171 BW.

Voor beantwoording van de vraag of de renteswapovereenkomsten kunnen worden ontbonden is allereerst relevant of de manipulaties aan Rabobank Rotterdam kunnen worden toegerekend. Immers, als zij wel aan Rabobank Nederland kunnen worden toegerekend maar niet aan Rabobank Rotterdam is er geen grond voor ontbinding. Daarom wordt er bij de beantwoording van de hiervoor geformuleerde vraag (vooralsnog) veronderstellenderwijs van uitgegaan dat de manipulaties aan Rabobank Nederland kunnen worden toegerekend.

Gelet op hetgeen in 4.8 over de Uitgestelde Vervolgingsovereenkomst is overwogen, volgt uit die overeenkomst niet dat de manipulaties van medewerkers van Rabobank Nederland aan Rabobank Rotterdam kunnen worden toegerekend. Dat Rabobank Nederland mede namens - onder meer - Rabobank Rotterdam de toezegging heeft gedaan dat de aansprakelijkheid van Rabobank Nederland niet zal worden tegengesproken, houdt niet in dat Rabobank Rotterdam aansprakelijkheid voor de manipulaties op zich heeft genomen.

Indien Rabobank Rotterdam bij de uitvoering van verbintenissen uit de renteswapovereenkomsten gebruik heeft gemaakt van de hulp van Rabobank Nederland, is zij - in voorkomend geval - voor gedragingen van Rabobank Nederland aansprakelijk als waren het haar eigen gedragingen.

Flinter Shared Services c.s. hebben daarover aangevoerd dat Rabobank Nederland betrokken was bij de uitvoering van de renteswaps omdat haar medewerkers opgaven deden ter vaststelling van de Euribor tarieven. Deze werkzaamheden zijn echter niet verricht omdat Rabobank Rotterdam die medewerkers daarvoor bij de uitvoering van de renteswapovereenkomsten inschakelde; de werkzaamheden werden niet verricht onder verantwoordelijkheid van Rabobank Rotterdam. Zij heeft enkel het Euribor tarief gehanteerd dat is vastgesteld aan de hand van opgaven van alle leden van het Contribuantpanel. Rabobank Nederland kan daarom niet gezien worden als hulppersoon bij de uitvoering van verbintenissen uit de renteswapovereenkomsten en de manipulaties kunnen daarom niet op grond van art. 6:76 BW aan Rabobank Rotterdam worden toegerekend.

De overigens door Flinter Shared Services c.s. aangevoerde omstandigheden, te weten dat het moeilijk kan zijn om te bepalen of degene die schade heeft veroorzaakt al dan niet onderschikt is, dat het bedrijfsmatig verrichte en op profijt gerichte activiteiten betreft en dat een ondernemer het bedrijfsrisico als één risico dient te verzekeren en schadebeperkende maatregelen dient te nemen, behoeven gelet op het hiervoor gegeven oordeel geen (verdere) bespreking.

Indien Rabobank Rotterdam opdracht heeft gegeven aan Rabobank Nederland om voor haar werkzaamheden te verrichten in de uitoefening van haar bedrijf, is zij - in beginsel - voor fouten van Rabobank Nederland aansprakelijk. Zoals hiervoor in 4.10.2 is geoordeeld zijn de opgaven ter vaststelling van de Euribor tarieven niet in de uitoefening van het bedrijf van Rabobank Rotterdam gedaan. Daarom kunnen de manipulaties niet op grond van art. 6:171 BW aan Rabobank Rotterdam worden toegerekend.

Gelet op al hetgeen hiervoor is overwogen, worden Flinter Shared Services c.s. niet gevolgd in hun standpunt dat Rabobank Rotterdam er van op de hoogte behoorde te zijn dat medewerkers van Rabobank Nederland door hun opgaven de Euribor tarieven hebben gemanipuleerd. Rabobank Rotterdam en Rabobank Nederland zijn immers niet te vereenzelvigen en de manipulaties worden niet aan Rabobank Rotterdam toegerekend. Dat leidt ertoe dat geen sprake is van een tekortkoming van Rabobank Rotterdam wegens het niet verstrekken van informatie over de manipulaties aan Flinter Shared Services c.s. - het in 4.5 sub c) genoemde verwijt - en evenmin van het in strijd handelen met haar zorgplicht, de in 4.5 sub a) en b) genoemde verwijten. Zij wist immers niet van de manipulaties en van de mogelijkheid dat de Flintervennootschappen als gevolg daarvan zouden worden geschaad in hun belangen. Naast hetgeen hiervoor is overwogen, heeft het verwijt - weergegeven in 4.5 sub d) - dat Rabobank Rotterdam onrechtmatig heeft gehandeld, in het kader van de ontbinding, geen zelfstandige betekenis. Er is daarom geen grond voor ontbinding van de renteswapovereenkomsten en art. 3.4 van de Standstill Agreement. De vorderingen van Flinter Shared Services, weergegeven in 3.1 sub 1., voor zover gericht tegen Rabobank Rotterdam, en 2. en de vorderingen van de Flintervennootschappen, weergegeven in 3.2 sub a., voor zover gericht tegen Rabobank Rotterdam, en b. en c. zullen worden afgewezen.

Hierna komen de subsidiaire vorderingen van Flinter Shared Services c.s. tot vernietiging van de renteswapovereenkomsten en de Standstill Agreement wegens bedrog althans dwaling aan de orde.

vernietiging wegens bedrog, althans dwaling

Flinter Shared Services c.s. stellen dat de renteswapovereenkomsten vernietigbaar zijn, primair omdat zij door bedrog tot stand zijn gekomen. Zij hebben daartoe aangevoerd dat de kennis, opzet en gedragingen van de medewerkers van Rabobank Nederland ook bij Rabobank Rotterdam aanwezig geacht moeten worden. Flinter Shared Services c.s. hebben in dat verband onder meer verwezen naar de Uitgestelde Vervolgingsovereenkomst, waarin volgens hen is vermeld dat de opzet gericht was op het behalen van voordeel ten koste van iedere derde waarmee een lokale Rabobank overeenkomsten heeft gesloten.

Op grond van art. 3:44 lid 1 en 3 BW zijn de renteswapovereenkomsten vernietigbaar indien de Flintervennootschappen deze zijn aangegaan vanwege een opzettelijke verzwijging van enig feit dat Rabobank Rotterdam verplicht was mee te delen, een opzettelijk onjuiste mededeling of een andere kunstgreep. Op grond van art. 3:44 lid 5 BW is voor vernietiging echter geen aanleiding als sprake is van bedrog van een derde die geen partij is bij de overeenkomst en Rabobank Rotterdam geen reden had om het bestaan van bedrog te veronderstellen.

Zoals hiervoor in 4.7 tot en met 4.11 is overwogen zijn Rabobank Rotterdam en Rabobank Nederland niet te vereenzelvigen en zijn de handelingen van medewerkers van Rabobank Nederland niet aan Rabobank Rotterdam toe te rekenen. Rabobank Nederland is derhalve te beschouwen als een derde. Nu Rabobank Rotterdam niet wist van de manipulaties had zij geen reden om het bestaan van bedrog te veronderstellen. Dat in de Statement of Facts is vermeld dat de manipulerende medewerkers van Rabobank Nederland tenminste deels de bedoeling hadden om aan Rabobank Nederland voordeel te verschaffen ten koste van de partijen met wie handel werd gedreven, maakt dit niet anders.

Flinter Shared Services c.s. hebben voorts subsidiair aangevoerd dat de renteswaps vernietigd moeten worden, omdat bij hen een onjuiste voorstelling van zaken heeft bestaan daar zij in de veronderstelling verkeerden dat de Euribor tarieven aan de hand van een objectief mechanisme werden vastgesteld, terwijl die tarieven in werkelijkheid werden gemanipuleerd. Rabobank Rotterdam behoorde in de visie van Flinter Shared Services c.s. van die manipulatie te weten en hen daarover mededelingen te doen. Nu Rabobank Rotterdam dat niet heeft gedaan, stellen de Flintervennootschappen dat zij hebben gedwaald ten aanzien van de betrouwbaarheid van Rabobank Nederland en Rabobank Rotterdam. Zij zouden de renteswapovereenkomsten nooit hebben gesloten als zij ervan op de hoogte waren geweest dat (medewerkers van) Rabobank Nederland zich bezig hield(en) met manipulatie van de Euribor tarieven en dat Rabobank Rotterdam dat gemanipuleerde tarief hanteerde. Indien Rabobank Rotterdam bij het sluiten van de renteswaps van dezelfde onjuiste veronderstellingen als de Flintervennootschappen is uitgegaan, zijn de renteswapovereenkomsten in de visie van Flinter Shared Services c.s. ook vernietigbaar.

Hiervoor is geoordeeld dat de - veronderstellenderwijs aangenomen - wetenschap van Rabobank Nederland dat haar medewerkers de Euribor tarieven hebben gemanipuleerd, niet aan Rabobank Rotterdam is toe te rekenen. Op die grond kan daarom geen wetenschap van Rabobank Rotterdam worden aangenomen. Nu er geen aanwijzingen zijn dat Rabobank Rotterdam op andere wijze kennis droeg van de manipulaties, is de rechtbank van oordeel dat op Rabobank Rotterdam daaromtrent geen inlichtingenplicht rustte. De situatie van art. 6:228 lid 1 sub b BW doet zich derhalve niet voor.

Gelet op het voorgaande slaagt ook een beroep op dwaling in de persoon van Rabobank Rotterdam niet. Eventuele onbetrouwbaarheid van Rabobank Nederland blijft hierbij buiten beschouwing omdat Rabobank Nederland geen partij is bij de renteswapovereenkomsten.

Op grond van het voorgaande is de rechtbank van oordeel dat de Flintervennootschappen en Rabobank Rotterdam beide zijn uitgegaan van dezelfde onjuiste veronderstelling dat de medewerkers van Rabobank Nederland op correcte wijze opgave hadden gedaan ter vaststelling van de Euribor tarieven. Nu echter gesteld noch gebleken is dat de verkeerde veronderstelling ook voor Rabobank Rotterdam van belang was bij het aangaan van de swapovereenkomsten kan niet gezegd worden dat Rabobank Rotterdam heeft gedwaald en doet zich hier de situatie van art. 6:228 lid 1 sub c BW, wederzijdse dwaling, niet voor.

Nu tussen partijen niettemin veel debat heeft plaatsgevonden over de in het kader van het beroep op art. 6:228 lid 1 sub c BW relevante vragen of de swapovereenkomsten bij een juiste voorstelling van zaken zouden zijn gesloten en of Rabobank Rotterdam bij een juiste voorstelling van zaken had behoeven te begrijpen dat de Flintervennootschappen daardoor van het sluiten van de overeenkomsten zou worden afgehouden, zal de rechtbank ook op die vragen ingaan. In dat verband wordt het volgende overwogen.

Het renterisico van 40-50% van het totale financieringsbedrag hebben de Flintervennootschappen niet afgedekt met renteswaps. Gelet op de aard en de omvang van de financieringsbehoefte van de Flintervennootschappen ligt het echter niet in de rede dat zij er voor zouden hebben gekozen het renterisico ten aanzien van de financieringen waar het in deze procedure om gaat op geen enkele wijze af te dekken. Flinter Shared Services c.s. hebben in dat kader aangevoerd dat de Flintervennootschappen voor een vastrentende lening of een lening met een rentecap zouden hebben gekozen als zij hadden geweten van de gemanipuleerde tarieven.

Omtrent de vastrentende lening hebben zij echter ook opgemerkt dat dergelijke leningen niet of nauwelijks werden verstrekt door banken. Aannemelijk is dat de Flintervennootschappen in dat geval een relatief hoge vaste rente zouden hebben betaald. Rabobank Rotterdam en Rabobank Nederland hebben daarover bovendien betoogd dat een vastrentende lening niet paste bij de financieringsbehoefte van de Flintervennootschappen omdat deze direct na vaststelling van de rente zou ingaan en de Flintervennootschappen dus rentebetalingsverplichtingen zouden hebben, hoewel zij op dat moment nog geen financiering nodig hadden. Zij wilden enkel op voorhand duidelijkheid verkrijgen over het rentetarief en daarmee over de financieringskosten voor de te bouwen schepen, om die te kunnen vermelden in de prospectus van ieder schip. Flinter Shared Services c.s. hebben dit niet bestreden en het vindt bovendien bevestiging in de door Flinter Shared Services overgelegde bevestigingen van een renteswap, waarin is vermeld dat er enkele tot vele maanden lagen tussen de transactiedatum waarop de verschuldigde vaste rente werd vastgesteld en de ingangsdatum van een renteswap.

De Flintervennootschappen hebben voorts onvoldoende aannemelijk gemaakt dat een rentecap een aantrekkelijker alternatief was geweest. Een rentecap is een overeenkomst bij een financiering, waarbij de leningnemer tegen betaling van een geldsom gedurende een vooraf overeengekomen periode de garantie verkrijgt dat het te betalen variabele rentetarief een bepaald vastgesteld maximum niet zal overschrijden. Rabobank Rotterdam en Rabobank Nederland hebben aangevoerd dat een dergelijk instrument niet bij de financieringsbehoefte van de Flintervennootschappen paste aangezien hiervoor bij het afsluiten van de rentecap een - gelet op de looptijd van de leningen aanzienlijke - premie betaald moest worden, zonder dat in de betreffende vennootschap al geldmiddelen voorhanden waren. Daarbij komt dat de Flintervennootschappen in dat geval tot het overeengekomen plafond (de "cap") een variabele rente, gebaseerd op de Euribor tarieven, zouden moeten betalen zodat ook daarvoor het bezwaar geldt dat die tarieven werden gemanipuleerd. Daarom is niet aannemelijk dat, indien de Flintervennootschappen vanwege de manipulaties geen renteswapovereenkomsten met Rabobank Rotterdam zouden hebben gesloten, zij wel rentecaps met Rabobank Rotterdam zouden zijn aangegaan.

Daarnaast is aannemelijk dat de effecten van de manipulaties niet van praktische betekenis waren ten aanzien van de renteswaps die dienden ter afdekking van het renterisico. Tegenover de te betalen variabele rente op de leningen stond immers de te ontvangen variabele rente op grond van de renteswaps, zodat de Flintervennootschappen per saldo de in de renteswaps vermelde vaste rente, vermeerderd met de overeengekomen opslag op de rente van de leningen, betaalden.

Bij dit alles komt dat de opgave ter vaststelling van de Euribor tarieven van de medewerkers van Rabobank Nederland één van de ongeveer 45 opgaven was. Als haar opgave uit de pas liep met die van andere banken, viel deze in de hoogste of laagste categorie van 15% die werd uitgesloten van de berekening. Zoals in de Statement of Facts is vermeld, waren de manipulaties onder meer bedoeld om ten goede te komen aan de (grote) handelsposities van de verzoekende handelaren. De rechtbank maakt uit hetgeen daarover in de Statement of Facts is vermeld op dat een rente die een fractie hoger of lager was alleen bij heel grote posities tot aanzienlijke verschillen leidde. Rabobank Rotterdam en Rabobank Nederland hebben in dat verband ter zitting opgemerkt dat het effect van de manipulaties op renteswaps klein was. Over de renteswap van één van de Flintervennootschappen met een nominale waarde van € 2.000.000,00 met een aflopende hoofdsom, zou volgens hen gedurende de hele looptijd per saldo niet meer dan € 125,00 extra rente kunnen zijn betaald. Zij hebben verklaard dat bij de berekening van dit bedrag ervan is uitgegaan dat de Euribor tarieven steeds naar beneden zijn gemanipuleerd en dat een vergelijking is gemaakt met de voor de Flintervennootschappen meest voordelige opgaven omdat daardoor het effect van de manipulatie het duidelijkst is en het bedrag dat de Flintervennootschappen aan rente op de renteswaps zouden moeten betalen het grootst is. Dat dit een hypothetische situatie is, volgt uit de Statement of Facts waarin is te lezen dat de handelaren niet alleen verzochten om een bijstelling naar beneden, maar ook om een bijstelling naar boven.

Hoe zeer ook voorstelbaar is dat de Flintervennootschappen geen overeenkomsten wilden aangaan waarbij de gemanipuleerde Euribor tarieven een rol speelden, ligt het, gelet op hetgeen hiervoor is overwogen, toch niet in de rede dat zij voor het alternatief van vastrentende leningen zouden hebben gekozen. Daarbij neemt de rechtbank in aanmerking dat de Flintervennootschappen, nadat zij bekend werden met de manipulaties, de Euribor leningen die niet zijn afgedekt door een renteswap niet hebben omgezet in vastrentende leningen.

Ter zitting hebben Flinter Shared Services c.s. nog opgemerkt dat zij misschien in het geheel niet zouden hebben geïnvesteerd indien zij hadden geweten van de manipulaties. Dit ligt echter zonder enige concretisering - die niet is gegeven - niet in de rede. Moeilijk voorstelbaar is dat de Flintervennootschappen hun investeringsbeslissingen ten aanzien van de bouw van schepen geheel zouden laten afhangen van de handelwijze van Rabobank Nederland, hoewel Rabobank Rotterdam slechts één van de banken was waarmee zij zaken deden.

Alles afwegende komt de rechtbank tot het oordeel dat Rabobank Rotterdam niet hoefde te begrijpen dat de Flintervennootschappen bij een juiste voorstelling van zaken van het sluiten van de renteswapovereenkomsten zouden hebben afgezien. Dat geldt ook voor de renteswaps die uiteindelijk niet dienden ter afdekking van een renterisico omdat de schepen waarvoor de financiering was bedoeld uiteindelijk niet zijn gebouwd. Ook deze renteswaps zijn immers afgesloten met het enkele doel het renterisico af te dekken. Dat de renteswaps door bijzondere omstandigheden uiteindelijk een speculatief karakter verkregen, doet daar niet aan af. Daarbij neemt de rechtbank ook in aanmerking dat één van de bestuurders van Flinter Shared Services c.s. - naar Rabobank Rotterdam en Rabobank Nederland onweersproken hebben aangevoerd - voorheen als Relationship manager bedrijven werkzaam was bij ING Bank, zodat verondersteld mag worden dat hij over meer dan gemiddelde kennis op financieel terrein beschikt en bekend is met de risico's die verbonden zijn aan investeringsbeslissingen als de onderhavige.

Nu geen sprake is van bedrog of dwaling (die voor rekening van Rabobank Rotterdam dient te komen), is de vordering tot nietigverklaring van de renteswapovereenkomsten niet toewijsbaar. Dat betekent dat geen bespreking behoeft het verweer van Rabobank Rotterdam en Rabobank Nederland dat vernietiging van de renteswapovereenkomsten niet leidt tot ongedaanmakingsverplichtingen maar tot een terugbetalingsverplichting uit onverschuldigde betaling. De vordering van Flinter Shared Services, weergegeven in 3.1 sub 3. en de vordering van de Flintervennootschappen, weergegeven in 3.2 sub d. zullen worden afgewezen.

Resteert de vraag of Rabobank Nederland onrechtmatig jegens de Flintervennootschappen heeft gehandeld en of de Flintervennootschappen dientengevolge de door hen gestelde schade hebben geleden.

onrechtmatige daad

Flinter Shared Services c.s. stellen zich op het standpunt dat Rabobank Nederland onrechtmatig heeft gehandeld jegens de Flintervennootschappen door - in samenwerking met andere banken - de Euribor tarieven te manipuleren. Zij verlangen dat Rabobank Nederland de schade vergoedt die de Flintervennootschappen geleden hebben, welke schade zij gelijk stellen aan de hoogte van de gestelde ongedaanmakingsverplichting van Rabobank Rotterdam, te weten € 7.054.407,00.

Degene die jegens een ander een hem toerekenbare onrechtmatige daad pleegt en daardoor die ander schade berokkent, dient die schade te vergoeden. Eén van de voorwaarden voor het aannemen van een onrechtmatige daad is derhalve dat door het onrechtmatig handelen of nalaten schade is geleden. Of schade is geleden en zo ja, hoe hoog die schade is, wordt vastgesteld door een vergelijking van de situatie zonder en met de onrechtmatig geachte gebeurtenis. Dat betekent dat de situatie zoals die zou zijn geweest als de medewerkers van Rabobank Nederland de Euribor tarieven niet hadden gemanipuleerd, moet worden vergeleken met de situatie zoals die zich als gevolg van die manipulaties heeft voorgedaan. Met andere woorden: van belang is in hoeverre de Euribor tarieven zich vanwege de manipulaties anders hebben ontwikkeld en wat daarvan de gevolgen zijn geweest voor bijvoorbeeld de door de Flintervennootschappen betaalde variabele rente op grond van de financieringsovereenkomsten en de door hen ontvangen variabele rente op de renteswaps. Op grond van hetgeen in deze procedure is gesteld en gebleken, gaat de rechtbank ervan uit dat vergelijking van de situatie zonder en met de onrechtmatige gebeurtenis, voor zover al mogelijk, tot de conclusie zou leiden dat de manipulaties met de Euribor tarieven per saldo waarschijnlijk niet tot schade van betekenis voor de Flintervennootschappen heeft geleid. Anders dan Flinter Shared Services c.s. hebben betoogd, is er geen aanleiding om in geval van een op onrechtmatige daad gebaseerde vordering enkel de op grond van de renteswaps betaalde vaste rente en ontvangen variabele rente in ogenschouw te nemen. Om de werkelijke gevolgen van de gestelde onrechtmatige daad van Rabobank Nederland voor de Flintervennootschappen te kunnen beoordelen dienen in de situatie met de onrechtmatig geachte gebeurtenis immers zowel de ontvangen als de betaalde variabele rente in de beoordeling te worden betrokken. Dat betekent dat nadeel als gevolg van een naar beneden gemanipuleerd Euribor tarief - waardoor het verschil tussen de op grond van de renteswaps door de Flintervennootschappen te betalen vaste rente en te ontvangen variabele rente (iets) groter werd - zou kunnen worden gecompenseerd door een lagere te betalen variabele rente op grond van de financieringsovereenkomsten die niet werden afgedekt met een renteswap (ongeveer 40-50% van de totale financiering). Over dit alles hebben Flinter Shared Services c.s. niets gesteld. Zij hebben gesteld dat hun schade moet worden begroot op de bedragen die de Flintervennootschappen volgens hen vanaf 2008 ten onrechte hebben betaald omdat zij niet in de gelegenheid zijn geweest de renteswapovereenkomsten toen of kort daarna te ontbinden, althans te vernietigen. Flinter Shared Services c.s. stellen in feite dat de Flintervennootschappen de mogelijkheid is ontnomen om de renteswapovereenkomsten op een voor hen zo gunstig mogelijk moment (lage variabele rente) te ontbinden of vernietigen. Het relevante onrechtmatig handelen aan de zijde van Rabobank Nederland betreft echter de manipulaties door medewerkers van Rabobank Nederland. In de hypothetische situatie waarin dat onrechtmatig handelen wordt weggedacht, zouden de Flintervennootschappen evenmin de mogelijkheid hebben gehad om de - als gevolg van marktontwikkelingen zich voor hen ongunstig ontwikkeld hebbende - rentswapovereenkomsten te ontbinden of vernietigen. Ter zitting hebben Flinter Shared Services c.s. nog aangevoerd dat uitgegaan moet worden van de hypothetische situatíe dat de Flintervennootschappen geen financieringsovereenkomsten en renteswaps met Rabobank Rotterdam zouden hebben afgesloten als zij van de manipulaties hadden geweten. Zoals de rechtbank hiervoor onder 4.16.5 heeft overwogen, acht zij het echter moeilijk voorstelbaar dat de Flintervennootschappen hun investeringsbeslissingen ten aanzien van de bouw van schepen geheel zouden hebben laten afhangen van de handelwijze van (enkele medewerkers van) Rabobank Nederland. De Flintervennootschappen hadden nu eenmaal een specifieke financieringsbehoefte. Zij wensten duidelijkheid vooraf over een vanaf een bepaald moment in de toekomst op te nemen financiering in verband met de bouw van een schip en de daarover gedurende een bepaalde periode te betalen vaste rente en alle met de financiering verband houdende kosten. Die informatie diende in een prospectus ten behoeve van potentiële investeerders te worden verwerkt. Het lag in de toenmalige marktomstandigheden in de rede om in die specifieke financieringsbehoefte te voorzien op een wijze zoals feitelijk is geschied, ongeacht de vraag door welke bank de betreffende financiering zou worden verstrekt. In ieder geval hebben Flinter Shared Services c.s. niet voldoende feiten of omstandigheden gesteld die het trekken van een andere conclusie zouden kunnen rechtvaardigen.

Het voorgaande leidt ertoe dat de overige vereisten voor het aannemen van een onrechtmatige daad, zoals de vraag of de manipulaties van haar medewerkers aan Rabobank Nederland kunnen worden toegerekend, geen bespreking behoeven. De vordering van Flinter Shared Services, weergegeven in 3.1 sub 1. en de vordering van de Flintervennootschappen, weergegeven in 3.2 sub a., beide voor zover gericht tegen Rabobank Nederland, zullen worden afgewezen

overig

Ook de overige vorderingen van Flinter Shared Services c.s. zullen worden afgewezen. Zij vloeien immers alle voort uit de hiervoor afgewezen vorderingen.

Flinter Shared Services zal als de in het ongelijk te stellen partij in de proceskosten worden veroordeeld. De kosten aan de zijde van Rabobank Rotterdam en Rabobank Nederland worden begroot op:

- griffierecht € 3.829,00

- salaris advocaat 11.238,50 (3,5 punten × tarief € 3.211,00)

Totaal € 15.067,50

De Flintervennootschappen zullen als de in het ongelijk te stellen tussenkomende partijen in de proceskosten worden veroordeeld. De kosten aan de zijde van Rabobank Rotterdam en Rabobank Nederland worden begroot op nihil omdat de tussenkomst voor hen niet tot extra proceshandelingen en nauwelijks tot een uitvoeriger verweer heeft geleid, zulks uitgezonderd de incidentele conclusie, maar over de kosten van die conclusie is reeds een beslissing gegeven in het incidentele tussenvonnis.

Voor een zelfstandige veroordeling in de nakosten bestaat geen grond, nu de kostenveroordeling ook voor deze nakosten (€ 131,00 aan salaris advocaat, te vermeerderen, onder de voorwaarde dat Flinter Shared Services niet binnen veertien dagen na aanschrijving aan het vonnis heeft voldaan en er vervolgens betekening van de uitspraak heeft plaatsgevonden, met een bedrag van € 68,00 aan salaris advocaat en de explootkosten van betekening van de uitspraak) een executoriale titel oplevert.