HvJ EU, 19-03-2013, nr. C-399/10 P, nr. C-401/10 P

In de eerste plaats betogen de vennootschappen Bouygues en de Commissie dat het Gerecht ten onrechte heeft geoordeeld dat alleen sprake is van staatssteun wanneer tussen het vastgestelde voordeel en de eventuele inzet van staatsmiddelen samenhang, een nauw verband, gelijkwaardigheid en overeenstemming bestaat. Uit de rechtspraak volgt immers dat dit verband indirect kan zijn en dat een dergelijke gelijkwaardigheid of overeenstemming niet vereist is.

In de tweede plaats zijn zij van mening dat het Gerecht dat verband heeft opgevat op een wijze die in strijd is met het beginsel dat artikel 107, lid 1, VWEU geen onderscheid maakt naargelang van de redenen of de doeleinden van de maatregelen van de staten, maar naar de gevolgen ervan ziet. Wanneer een reeks maatregelen binnen eenzelfde strategie van interventies ter ondersteuning van een onderneming past, zoals in casu het geval is, moet de samenhang tussen het voordeel en de aanwending van staatsmiddelen globaal worden beoordeeld, waarbij rekening wordt gehouden met het volledige overheidsoptreden als opeenvolging van diverse maatregelen.

De Commissie preciseert dat onderling nauw verbonden maatregelen, die elk afzonderlijk aan het toezicht op staatssteun zouden kunnen ontsnappen, hoewel zij de mededinging aanzienlijk verstoren, samen moeten onderzocht. Volgens haar maakt het aandeelhoudersvoorschot dus staatssteun uit indien het wordt bezien in de context die door de sinds juli 2002 afgelegde verklaringen is gecreëerd.

FT en de Franse Republiek betogen allereerst dat slechts sprake kan zijn van staatssteun indien een voldoende nauwe band van samenhang bestaat tussen het voordeel voor een onderneming en een financiële last voor de staat. Zij preciseren dat volgens de rechtspraak geen sprake is van een dergelijke band ingeval een financiële last die op de ondernemingswinsten drukt, ervoor zorgt dat de fiscale inkomsten van de staat dalen, terwijl het feit dat een staat afstand doet van de fiscale inkomsten die hij anders zou hebben ontvangen wel een dergelijke band oplevert indien aan bepaalde ondernemingen een indirect voordeel is verleend.

Voorts is de Franse Republiek van mening dat de toezegging van overheidsmiddelen de oorsprong van het voordeel moet zijn, en niet een gevolg ervan. De Commissie heeft die redenering echter omgedraaid.

De Bondsrepubliek Duitsland voegt eraan toe dat de onderhavige zaak betrekking heeft op ‘secundaire effecten’ van de sinds juli 2002 afgelegde verklaringen, die geen last voor de overheidsbegroting kunnen inhouden. Indien een voordeel dat geen last inhoudt voor de overheidsbegroting de mededinging kan vervalsen, betekent dit bovendien niet dat een dergelijke maatregel onderworpen is aan het toezicht op staatssteun. De door de Commissie en de vennootschappen Bouygues voorgestane ruime uitlegging van het criterium betreffende de toezegging van staatsmiddelen zou een groot aantal verklaringen, zoals die welke de lidstaten tijdens de financiële crisis van 2008 hebben afgelegd, aan het toezicht op staatssteun onderwerpen.

Voorts heeft het Gerecht volgens FT en de Franse Republiek niet vereist dat het voordeel overeenstemt met het bedrag van de door de staat vrijgemaakte middelen, maar enkel dat een verband bestaat tussen het voordeel en de financiële last voor de overheidsbegroting, in die zin dat het voordeel uit die last voortvloeit. Het Gerecht heeft tevens aanvaard dat de eventuele inzet van overheidsmiddelen kan resulteren uit een voldoende concreet economisch risico dat de begroting zal worden belast, maar het heeft terecht vereist dat juridisch verbindende verplichtingen bestaan.

Tot slot betoogt FT dat het beginsel volgens hetwelk artikel 107, lid 1, VWEU staatsinterventies definieert op basis van hun gevolgen, de Commissie niet ontheft van haar verplichting om het door een onderneming genoten voordeel nauwkeurig vast te stellen en na te gaan of dat voordeel uit overheidsmiddelen voortvloeit. Het is de Commissie dus niet toegestaan om op basis van een globaal onderzoek aan de sinds juli 2002 afgelegde verklaringen staatsmiddelen toe te rekenen die mogelijkerwijs zijn vrijgemaakt door een andere en latere maatregel, te weten de toezending van het aanbod van een aandeelhoudersvoorschot.

Bovendien merkt de Franse Republiek op dat het Gerecht de sinds juli 2002 afgelegde verklaringen en het aanbod van een aandeelhoudersvoorschot in de punten 301 tot en met 310 van het bestreden arrest op globale wijze heeft onderzocht, en is zij van mening dat het terecht heeft geconcludeerd dat er geen samenhang tussen de vastgestelde voordelen en de eventuele inzet van staatsmiddelen bestond.

De vennootschappen Bouygues en de Commissie verwijten het Gerecht in wezen dat het blijk heeft gegeven van onjuiste rechtsopvattingen door te bepalen dat slechts sprake kan zijn van staatssteun indien een nauwe samenhang bestaat tussen enerzijds een voor de aankondiging van 4 december 2002 en het aanbod van een aandeelhoudersvoorschot afzonderlijk te identificeren voordeel, en anderzijds een eventuele inzet van staatsmiddelen die gelijkwaardig is aan en overeenstemt met het ene of het andere aldus vastgestelde voordeel.

In de punten 40 en 41 van het onderhavige arrest is opgemerkt dat het Gerecht heeft geoordeeld dat de aankondiging van 4 december 2002 aantoonde dat een voordeel aan FT was toegekend, maar dat niet was bewezen dat uit het aanbod van een aandeelhoudersvoorschot een extra en afzonderlijk voordeel voortvloeide.

In punt 262 van het bestreden arrest heeft het Gerecht overwogen dat uit de rechtspraak voortvloeit dat het aldus vastgestelde voordeel ‘moet voortvloeien uit een overdracht van staatsmiddelen’ en dat deze ‘eis van samenhang tussen het vastgestelde voordeel en de eventuele inzet van staatsmiddelen […] in beginsel [impliceert] dat het voordeel nauw verband houdt met een extra last voor de begroting van de staat of met het creëren — doordat de staat juridisch verbindende verplichtingen aangaat — van een voldoende concreet economisch risico voor deze begroting’.

In de punten 293 tot en met 298 van het bestreden arrest heeft het Gerecht de aankondiging van 4 december 2002 afzonderlijk onderzocht. In het bijzonder in de punten 293 tot en met 295 van het bestreden arrest heeft het overwogen dat het niet aan hem stond na te gaan of die aankondiging een overdracht van staatsmiddelen inhield, aangezien de Commissie noch de vennootschappen Bouygues een dergelijk argument hadden aangevoerd of dienaangaande relevante en bewijskrachtige gegevens hadden aangedragen.

In punt 296 van het bestreden arrest heeft het Gerecht daaraan toegevoegd dat ‘een uit [die] […] aankondiging […] voortvloeiende overdracht van staatsmiddelen [in elk geval] slechts [zou] kunnen overeenkomen met een voordeel bestaande in de opening van de kredietlijn van 9 miljard EUR, die daarin uitdrukkelijk in het vooruitzicht [werd] gesteld’ en dat ‘dit voordeel [verschilt] van het voordeel dat voortvloeit uit de sinds juli 2002 afgelegde verklaringen, zoals dat in [de litigieuze] beschikking is aangenomen’.

In punt 297 van het bestreden arrest heeft het Gerecht gepreciseerd dat de ‘eis van samenhang tussen het vastgestelde voordeel en de overdracht van staatsmiddelen impliceert […] dat dit voordeel overeenkomt met een gelijkwaardige last voor de begroting van de staat […]. Dit is in casu echter niet het geval voor de band tussen het […] uit de sinds juli 2002 afgelegde verklaringen voortvloeiende voordeel […] en […] de gestelde overdracht van overheidsmiddelen bestaande in de opening van een kredietlijn van 9 miljard EUR die in de aankondiging van […] 4 december 2002 in het vooruitzicht werd gesteld’.

Wat het aanbod van een aandeelhoudersvoorschot betreft, heeft het Gerecht in punt 299 van het bestreden arrest vastgesteld dat de Commissie niet afdoende had aangetoond dat uit dat aanbod een voordeel voortvloeide, zodat het Gerecht a fortiori niet kon concluderen dat sprake was van een met dit voordeel samenhangende overdracht van staatsmiddelen.

Ten slotte heeft het Gerecht, voor zover de Commissie haar vaststellingen inzake het bestaan van staatssteun op een globaal onderzoek van de sinds juli 2002 afgelegde verklaringen en het aanbod van een aandeelhoudersvoorschot had gebaseerd, in punt 307 van het bestreden arrest geoordeeld dat de Commissie zich niet mag ‘onttrekken aan haar verplichting om een specifiek voordeel vast te stellen dat een overeenkomstige overdracht van staatsmiddelen inhoudt’ en in punt 309 van dat arrest dat de Commissie voor het kwalificeren van het voordeel — namelijk het herstel van het vertrouwen van de financiële markten en de verbetering van FT's voorwaarden voor herfinanciering — weliswaar rekening mocht houden met alle gebeurtenissen die aan de aankondiging van 4 december 2002 voorafgingen, maar dat ‘[tegenover] dit voordeel niet […] een overeenkomstige vermindering van de begroting van de staat of een voldoende concreet economisch risico [staat] dat die begroting zal worden belast. Vooral verschilt dit voordeel van het voordeel dat [het aanbod van] een aandeelhoudersvoorschot […] kon inhouden en dat in de [litigieuze] beschikking niet afdoende is aangetoond.’

Bijgevolg was het Gerecht van oordeel dat de Commissie voor elk overheidsoptreden afzonderlijk moest vaststellen of daarmee een met staatsmiddelen bekostigd specifiek voordeel werd toegekend. Bovendien heeft het geoordeeld dat aan de voorwaarde van bekostiging met staatsmiddelen in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU enkel is voldaan indien sprake is van een vermindering van de staatsbegroting of een voldoende concreet economisch risico op belasting van die begroting, die nauw verband houden met en overeenstemmen met een aldus vastgesteld voordeel.

In dit verband moet om te beginnen worden opgemerkt dat artikel 107, lid 1, VWEU bepaalt dat behoudens de afwijkingen waarin de Verdragen voorzien, steunmaatregelen van de staten of in welke vorm ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties vervalsen of dreigen te vervalsen, onverenigbaar zijn met de interne markt, voor zover deze steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt.

Derhalve moeten enkel de voordelen die rechtstreeks of indirect met staatsmiddelen worden bekostigd of die een extra last voor de staat uitmaken, als steunmaatregelen in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU worden beschouwd. Uit de bewoordingen van deze bepaling en de in artikel 108 VWEU neergelegde procedureregels volgt immers dat de voordelen die met andere middelen dan staatsmiddelen worden bekostigd, niet binnen de werkingssfeer van de betrokken bepalingen vallen (zie in die zin arresten van 17 maart 1993, Sloman Neptun, C-72/91 en C-73/91, Jurispr. blz. I-887, punt 19; 1 december 1998, Ecotrade, C-200/97, Jurispr. blz. I-7907, punt 35, en 13 maart 2001, PreussenElektra, C-379/98, Jurispr. blz. I-2099, punt 58).

Volgens vaste rechtspraak hoeft echter niet in alle gevallen te worden aangetoond dat staatsmiddelen zijn overgedragen om het aan een of meer ondernemingen verleende voordeel als staatssteun in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU te kunnen aanmerken (zie in die zin arresten van 15 maart 1994, Banco Exterior de España, C-387/92, Jurispr. blz. I-877, punt 14; 19 mei 1999, Italië/Commissie, C-6/97, Jurispr. blz. I-2981, punt 16, en 16 mei 2002, Frankrijk/Commissie, C-482/99, Jurispr. blz. I-4397, punt 36).

Zo worden met name als steunmaatregelen beschouwd de maatregelen die, in verschillende vormen, de lasten verlichten die normaliter op het budget van een onderneming drukken en daardoor — zonder subsidies in de strikte zin van het woord te zijn — van gelijke aard zijn en identieke gevolgen hebben (zie in die zin reeds aangehaald arrest Banco Exterior de España, punt 13; arresten van 17 juni 1999, België/Commissie, C-75/97, Jurispr. blz. I-3671, punt 23, en 19 september 2000, Duitsland/Commissie, C-156/98, Jurispr. blz. I-6857, punt 25).

Volgens vaste rechtspraak definieert artikel 107, lid 1, VWEU de maatregelen van de staten immers aan de hand van de gevolgen ervan (arrest van 5 juni 2012, Commissie/EDF e.a., C-124/10 P, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 77 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Aangezien de maatregelen van de staten verschillende vormen kunnen aannemen en aangezien zij op basis van hun gevolgen moeten worden onderzocht, kan, zoals de vennootschappen Bouygues en de Commissie terecht betogen, niet worden uitgesloten dat verschillende opeenvolgende maatregelen van de staat voor de toepassing van artikel 107, lid 1, VWEU als één enkel optreden moeten worden beschouwd.

Dat kan onder meer het geval zijn wanneer opeenvolgende maatregelen, met name gelet op de chronologie en de doeleinden ervan alsook op de toestand waarin de onderneming zich ten tijde van die maatregelen bevond, zo nauw met elkaar verbonden zijn dat zij onmogelijk afzonderlijk kunnen worden bezien (zie in die zin arrest van 24 april 1980, Commissie/Italië, 72/79, Jurispr. blz. 1411, punt 24).

Door te oordelen dat een vermindering van de staatsbegroting of een voldoende concreet economisch risico op belasting van die begroting, moest worden vastgesteld die nauw verband houden met en overeenstemmen met een specifiek voordeel dat uit de aankondiging van 4 december 2002 of het aanbod van een aandeelhoudersvoorschot voortvloeit, dan wel tegenover een dergelijk voordeel staat, heeft het Gerecht dus blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting, aangezien het een criterium heeft toegepast waarmee meteen wordt uitgesloten dat die maatregelen van de staten, gelet op hun onderlinge verbanden en hun gevolgen, als één enkel optreden kunnen worden beschouwd.

Vervolgens moet erop worden gewezen dat uit de rechtspraak van het Hof volgt dat een overheidsmaatregel die de ondernemingen waarop hij van toepassing is in een gunstigere toestand kan brengen dan andere ondernemingen en die tegelijk een voldoende concreet gevaar in het leven roept dat de staat in de toekomst een extra last zal moeten dragen, de staatsbegroting kan belasten (zie in die zin reeds aangehaald arrest Ecotrade, punt 41).

Het Hof heeft met name reeds kunnen preciseren dat voordelen die de vorm van een staatsgarantie aannemen, een extra last voor de staat kunnen inhouden (zie in die zin reeds aangehaald arrest Ecotrade, punt 43, en arrest van 8 december 2011, Residex Capital IV, C-275/10, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punten 39–42).

Voorts heeft het Hof reeds geoordeeld dat, wanneer de aanpassing van de marktvoorwaarden die ertoe leidt dat aan bepaalde ondernemingen indirect een voordeel wordt verleend, economisch gezien het gevolg is van een verlies aan inkomsten door de overheid, zelfs een autonome beslissing van de investeerders het bestaande verband tussen dit verlies aan inkomsten en het voordeel voor de betrokken ondernemingen niet wegneemt (zie in die zin reeds aangehaald arrest Duitsland/Commissie, punten 25–28).

Voor de vaststelling dat sprake is van staatssteun moet de Commissie derhalve een voldoende directe band aantonen tussen enerzijds het aan de begunstigde verleende voordeel en anderzijds een vermindering van de staatsbegroting, of zelfs een voldoende concreet economisch risico dat die begroting zal worden belast (zie in die zin arrest van 8 september 2011, Commissie/Nederland, C-279/08 P, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 111).

Anders dan het Gerecht heeft vastgesteld, is het daarentegen niet noodzakelijk dat een dergelijke vermindering — dan wel een dergelijk risico — overeenstemt met of gelijkwaardig is aan dat voordeel, noch dat tegenover dit voordeel een dergelijke vermindering of een dergelijk risico staat, noch dat het van dezelfde aard is als de toezegging van staatsmiddelen waaruit het voortvloeit.

Hieruit volgt dat het Gerecht blijk heeft gegeven van onjuiste rechtsopvattingen, zowel bij zijn toezicht op de identificatie door de Commissie van de overheidsmaatregel waarbij staatssteun is verleend als bij het onderzoek van de banden tussen het vastgestelde voordeel en de door de Commissie geconstateerde toezegging van staatsmiddelen.

Aan die vaststelling wordt, ten slotte, niet afgedaan door het argument van de Franse Republiek dat het Gerecht het verband tussen het voordeel en de toezegging van staatsmiddelen in de punten 301 tot en met 310 van het bestreden arrest op globale wijze heeft onderzocht. Uit met name de samenvatting in punt 96 van het onderhavige arrest volgt immers dat het Gerecht dit onderzoek uitsluitend op basis van de in de punten 105 en 110 van het onderhavige arrest vermelde onjuiste criteria heeft verricht.

Aangezien de onjuiste rechtsopvattingen waarvan het Gerecht blijk heeft gegeven, de redenering ontkrachten die heeft geleid tot de in punt 310 van het bestreden arrest vervatte conclusie dat de Commissie het begrip staatssteun verkeerd heeft opgevat, moeten het eerste onderdeel van het tweede middel van de vennootschappen Bouygues en het eerste onderdeel van het tweede middel van de Commissie worden aanvaard.

Derhalve moet het bestreden arrest worden vernietigd, zonder dat de andere middelen van de hogere voorzieningen hoeven te worden onderzocht.

Met het tweede onderdeel van het tweede middel van hun beroep betogen de Franse Republiek en FT dat de Commissie ten onrechte tot het bestaan van staatssteun heeft geconcludeerd op grond van twee verschillende gebeurtenissen, te weten de sinds juli 2002 afgelegde verklaringen enerzijds en de maatregelen van de Franse Staat in december 2002 anderzijds. Die gebeurtenissen hebben zich echter op verschillende tijdstippen voorgedaan en kunnen niet als één enkele maatregel worden beschouwd. De Commissie heeft zelf erkend dat geen van deze gebeurtenissen, afzonderlijk beschouwd, een voldoende grondslag voor die conclusie vormde.

Met het derde middel van hun beroep betogen de Franse Republiek en FT met name dat de litigieuze beschikking gebrekkig is, omdat de Commissie kennelijke beoordelingsfouten heeft gemaakt door ervan uit te gaan dat de sinds juli 2002 afgelegde verklaringen door de markten als een verbintenis van de Franse Staat konden worden opgevat en de toestand van de markten in december 2002 beïnvloedden. FT voert bovendien aan dat de redenering van de Commissie volgens welke het aanbod van een aandeelhoudersvoorschot FT een voordeel verleende dat niet voldeed aan het criterium van de voorzichtige particuliere investeerder, eveneens op een kennelijke beoordelingsfout berust.

Zo betogen de Franse Republiek en FT dat, toen de verklaring van 12 juli 2002 werd afgelegd, nog niet was bepaald welke maatregelen ten aanzien van FT zouden worden genomen en nog geen enkele investeringsbeslissing was genomen die als een vaste verbintenis van de Franse Staat kon worden beschouwd. Deze algemene, voorwaardelijke en juridisch niet verbindende verklaring kan immers niet als een duidelijke, nauwkeurige en onherroepelijke verbintenis van de Franse Staat worden aangemerkt.

Bovendien betwisten de Franse Republiek en FT dat de sinds juli 2002 afgelegde verklaringen een impact op de perceptie van de marktdeelnemers in december 2002 hebben gehad en een abnormale en niet te verwaarlozen stijging van de waarde van de aandelen en obligaties van FT hebben veroorzaakt. In het bijzonder waren de conclusies van een verslag van 28 april 2004 gebaseerd op een inadequate analysemethode en volstonden zij niet als bewijs dat de koers van het aandeel FT in juli 2002 duidelijk abnormaal was geëvolueerd en dat een causaal verband tussen de verklaring van 12 juli 2002 en die evolutie bestond.

De Franse Republiek en FT preciseren in dit verband dat dit verslag slechts verwijst naar de effecten die de verklaring van 12 juli 2002 op de markten zou hebben gehad in juli 2002. Bovendien konden de vermeende gevolgen van de verklaring van 12 juli 2002 op de toestand van de markt in december 2002 in dat verslag niet worden geanalyseerd, daar onmogelijk een onderscheid kon worden gemaakt tussen die gevolgen en de gevolgen van de andere gebeurtenissen die zich tussen juli en december 2002 hadden voorgedaan, zoals de goede prestaties en de operationele vooruitzichten van FT in het tweede halfjaar van 2002, de verduidelijking van de situatie van de onderneming Mobilcom, de benoeming van een nieuwe bestuursvoorzitter en de voorstelling van een plan om het evenwicht te herstellen.

Ten slotte merkt FT op dat de Commissie erkende dat het aanbod van een aandeelhoudersvoorschot op zich geen voordeel aan FT verleende, aangezien deze dat aanbod niet heeft aanvaard, en betoogt zij dat de markt dat aanbod onmogelijk kon hebben opgevat als een verbintenis van de Franse Staat die verder ging dan de toekomstige deelneming van die staat aan de kapitaalsverhoging, aangezien dat ontwerp strikt beperkt was tot een bedrag van 9 miljard EUR en tot een periode van 18 maanden. De positieve reactie van de markten werd voornamelijk veroorzaakt door de benoeming van de nieuwe bestuursvoorzitter van FT en door het plan om de operationele prestaties van FT te verbeteren.

Met hun betoog voeren de Franse Republiek en FT in wezen aan dat de Commissie fouten heeft gemaakt door aan te nemen dat de verschillende door de Franse Staat tussen 12 juli 2002 en 20 december 2002 genomen maatregelen één enkel optreden vormden, dat de verklaring van 12 juli 2002 een verbintenis van de Franse Staat bevatte, dat de sinds juli 2002 afgelegde verklaringen een impact hebben gehad op de perceptie van de marktdeelnemers in december 2002, en dat het aanbod van een aandeelhoudersovereenkomst FT een voordeel verleende.

In dit verband moet allereerst worden opgemerkt dat met name uit de punten 188 en 189 van de litigieuze beschikking volgt dat de Commissie haar vaststelling dat sprake was van staatssteun, niet heeft gebaseerd op een verbintenis die de Franse Staat op zich zou hebben genomen met de verklaring van 12 juli 2002.

Voorts volgt met name uit punt 194 van de litigieuze beschikking dat de Commissie van mening was dat het aanbod van een ‘aandeelhoudersvoorschot (dat vooruitloopt op de deelname van de Staat aan de herkapitalisatie van de onderneming) [FT] een voordeel oplevert, omdat de onderneming haar financiële middelen kan uitbreiden en de markt gerust kan stellen ten aanzien van haar vermogen om haar verplichtingen na te komen’. Zij heeft daaraan toegevoegd dat, ook al heeft FT dit aanbod niet aanvaard, ‘de indruk die in verband met dit [voorschot] bij de markt is gewekt, [FT] een voordeel [kan] opleveren, aangezien de markt van oordeel was dat de financiële situatie van de onderneming was versterkt’.

In punt 196 van de litigieuze beschikking heeft de Commissie daar bij haar analyse inzake het in het geding brengen van staatsmiddelen aan toegevoegd ‘dat een potentiële extra last voor de staatsmiddelen is geschapen door de aankondiging van de beschikbaarstelling van een aandeelhoudersvoorschot, gekoppeld aan het scheppen van de voor die beschikbaarstelling noodzakelijke voorwaarden, doordat bij de markt de indruk werd gewekt dat dit voorschot daadwerkelijk ter beschikking was gesteld, en ten slotte door de toezending aan [FT] van een door ERAP geparafeerd en ondertekend voorakkoord’.

Bijgevolg heeft de Commissie vastgesteld dat de aankondiging van 4 december 2002 en het aanbod van een aandeelhoudersvoorschot, samen beschouwd, een voordeel opleverden dat werd bekostigd met staatsmiddelen in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU.

In die context moet, voor zover de Franse Republiek en FT van mening zijn dat de Commissie een fout heeft gemaakt door de aankondiging van 4 december 2002 en het aanbod van een aandeelhoudersvoorschot samen te onderzoeken, worden geconstateerd dat de maatregelen van de staten, zoals in de punten 103 en 104 van het onderhavige arrest is opgemerkt, verschillende vormen kunnen aannemen en dus aan de hand van hun gevolgen moeten worden geanalyseerd. Derhalve kan niet a priori worden uitgesloten dat verschillende opeenvolgende maatregelen van de staat als één enkel optreden moeten worden beschouwd, met name wanneer dergelijke maatregelen, gelet op de chronologie en de doeleinden ervan alsook op de toestand van de onderneming, zo nauw met elkaar zijn verbonden dat zij onmogelijk afzonderlijk kunnen worden bezien.

Het is duidelijk dat de aankondiging van 4 december 2002 niet los kan worden bezien van het aandeelhoudersvoorschot in de vorm van een kredietlijn van 9 miljard EUR waarvan die aankondiging uitdrukkelijk gewaagt. Dienaangaande moet ook worden benadrukt dat de aankondiging van 4 december 2002 en de aanmelding van het aandeelhoudersvoorschot bij de Commissie op dezelfde dag hebben plaatsgevonden.

Bovendien heeft de Commissie zich terecht op het standpunt gesteld dat het op 4 december 2002 aangekondigde en aangemelde aandeelhoudersvoorschot een begunstiging van FT vormde in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU.

Zoals in de punten 4, 6, 10 en 15 van het onderhavige arrest in herinnering is gebracht, volgt om te beginnen uit punt 212 van de litigieuze beschikking dat Moody's en S & P de rating van FT's schuld tussen maart en juli 2002 hebben verlaagd tot de laagste rating van de categorie ‘investeringswaardig’, met negatieve outlook, en in dat verband hebben aangegeven dat hun beslissing om deze rating niet nóg verder te verlagen, was ingegeven door de aanwijzingen die de Franse Staat met betrekking tot FT had verstrekt.

Vervolgens blijkt uit de in de voetnoten 112 en 116 van de litigieuze beschikking aangehaalde elementen dat de markten er ten laatste vanaf 9 december 2002 van konden uitgaan dat de liquiditeit van FT, gelet op haar schulden, voor de komende twaalf maanden was verzekerd dankzij het in punt 132 van het onderhavige arrest vermelde optreden van de Franse Staat.

Tot slot volgt uit de punten 14 en 17 van het onderhavige arrest dat FT op 11 en 12 december 2002 twee opeenvolgende obligatie-uitgiftes heeft verricht voor in totaal 2,9 miljard EUR, dat zij op 15 januari 2003 obligaties heeft uitgegeven voor een totaalbedrag van 5,5 miljard EUR en op 10 februari 2003 een deel van een consortiaal krediet van 15 miljard EUR dat verviel, heeft verlengd.

Uit een en ander volgt dat het aandeelhoudersvoorschot, zoals de Commissie in punt 194 van de litigieuze beschikking terecht opmerkt, een voordeel vormt in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU, aangezien FT daardoor ‘haar financiële middelen [kon] uitbreiden en de markt [kon geruststellen] ten aanzien van haar vermogen om haar verplichtingen na te komen’.

Wat de eveneens in artikel 107, lid 1, VWEU neergelegde voorwaarde inzake het in het geding brengen van staatsmiddelen betreft, moet worden vastgesteld dat het aandeelhoudersvoorschot betrekking heeft op de opening van een kredietlijn van 9 miljard EUR. FT heeft de haar toegezonden ontwerpovereenkomst weliswaar niet ondertekend, maar zoals de Commissie in punt 196 van de litigieuze beschikking terecht opmerkt had zij, als begunstigde, die overeenkomst wel op ieder moment kunnen ondertekenen, waardoor zij onmiddellijk recht op de uitkering van 9 miljard EUR zou hebben gehad.

Voorts heeft de Commissie in voetnoot 116 van de litigieuze beschikking opgemerkt dat FT reeds op 5 december 2002 in een presentatie ten behoeve van de investeerders de ‘kredietlijn’ van de Franse Staat als onmiddellijk beschikbaar heeft omschreven, dat S & P diezelfde dag heeft aangekondigd dat de Franse Staat onmiddellijk een aandeelhouderslening zou toekennen, dat aan de Commissie Financiën van de Franse Assemblée nationale (Nationale vergadering) is meegedeeld dat aan ‘[FT] nu al een aandeelhoudersvoorschot ter beschikking gesteld [is]’ en dat Moody's op 9 december 2002 heeft aangekondigd dat de ‘kredietfaciliteit van 9 miljard EUR […] [is] uitgewerkt’.

Gelet op de potentiële extra last van 9 miljard EUR voor de staatsbegroting en op de in punt 107 van het onderhavige arrest aangehaalde rechtspraak, heeft de Commissie terecht geconstateerd dat het voordeel waarvan sprake is in punt 132 van het onderhavige arrest, met staatsmiddelen is bekostigd in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU.