Rb. Den Haag, 10-04-2015, nr. C/09/484030 / KG ZA 15-290

Op grond van de stukken en het verhandelde ter zitting van 27 maart 2015 wordt in dit geding van het volgende uitgegaan.

De vakcentrales behartigen onder meer de belangen van het overheidspersoneel, waaronder die van het in de sector Rijk werkzame personeel, waarvan de Minister te beschouwen is als werkgever. In het kader van deze belangenbehartiging voeren de vakcentrales overleg met de werkgevers binnen de diverse sectoren van de overheid over diverse arbeidsvoorwaardelijke onderwerpen en gaan zij collectieve arbeidsovereenkomsten (cao’s) aan. De vakcentrales hebben zich verenigd in de Samenwerkende Centrales van Overheidspersoneel (hierna: ‘de SCO’).

De diverse overheidswerkgevers hebben zich verenigd in het Verbond Sectorwerkgevers Overheid (hierna: ‘het VSO’).

De SCO en het VSO zijn beide vertegenwoordigd in de Raad voor het Overheidspersoneelsbeleid (hierna: ‘ROP’), het centrale overlegplatform van de gezamenlijke sectorwerkgevers en sectorwerknemers bij de overheid. De ROP voert overleg met onder meer de Minister en adviseert het kabinet en de Tweede Kamer over aangelegenheden die het overheidspersoneelsbeleid betreffen. Ook doet de ROP aanbevelingen aan de overheidssectoren en is hij, meer in het bijzonder de specifiek daartoe ingerichte Pensioenkamer, verantwoordelijk voor de aard en de inhoud van de pensioenvoorziening van het overheidspersoneel.

In 1993 werd tussen onder meer de vakcentrales en de Minister het 'Protocol sectoralisatie van het overleg 1993 en 1994' ondertekend. Daarmee werd met ingang van 1993 het zwaartepunt van het arbeidsvoorwaardenoverleg bij de overheid verlegd van het centrale niveau naar de diverse sectoren, waaronder de sector Rijk. Thans wordt per sector een cao afgesloten en is per sector sprake van een onderhandelingstafel, de zogenaamde sectorale cao-tafel. Het overleg over de pensioenvoorziening van overheidspersoneel is na 1993 centraal belegd gebleven in de Pensioenkamer van de ROP.

Het overleg over de arbeidsvoorwaarden van het bij de sector Rijk werkzame personeel vindt, behoudens de pensioenvoorziening (zie rov. 1.4), sinds 1993 plaats in het Sectoroverleg Rijkspersoneel (hierna: ‘het SOR’), meer in het bijzonder in de Sectorcommissie overleg rijkpersoneel. In het SOR, dat voor wat betreft het rijkspersoneel te beschouwen is als sectorale cao-tafel, participeren namens de werknemers de vakcentrales en namens de sectorwerkgever de Minister.

Op 27 mei 2014 heeft de Eerste Kamer ingestemd met de (gewijzigde) Wet verlaging maximumopbouw- en premiepercentages pensioen en maximering pensioengevend inkomen. Sindsdien is in de Pensioenkamer onderhandeld over een aanpassing van de pensioenregeling van de Stichting Pensioenfonds ABP. Deze onderhandelingen hebben op 13 november 2014 geleid tot de ondertekening van het ‘Pensioenakkoord Pensioenkamer Raad voor het Overheidspersoneelsbeleid over de wijzigingen van de ABP-pensioenregeling naar aanleiding van de aanpassing van het fiscale pensioenkader “Witteveen 2015”’ (hierna: ‘het Pensioenakkoord’). In het Pensioenakkoord is – voor zover thans van belang – het volgende overeengekomen:

“Deze aanpassingen vanuit het versoberde fiscale kader en de versobering van de voorwaardelijke inkoopregeling leiden per saldo tot verlaging van de pensioenpremies. Voor een deel leidt dat tot verlaging van werknemersbijdrage en dus direct tot verbetering van netto-inkomen. De verlaging van de werkgeverspremies krijgt – voor zover niet besteed aan de kwaliteit van de pensioenregeling – volledig doorwerking via de sectorale cao-tafels in verbetering van salaris (of andere arbeidsvoorwaarden als cao-partijen daarvoor kiezen), in aanvulling op de salarisafspraken op grond van de bestendige sectorsystematiek.”

Op 13 november 2014 heeft het SOR voorafgaand aan de ondertekening van het Pensioenakkoord overleg gevoerd over onder meer het aanwenden van het werkgeversdeel van de pensioenpremievrijval. Namens de Minister waren tijdens dit overleg onder meer aanwezig mevrouw [betrokkene 1] (voorzitter) en de heer [betrokkene 2]. Namens de SCO waren onder meer de heer [betrokkene 3] en de heer [betrokkene 4] aanwezig. Blijkens het verslag is dienaangaande tijdens dit overleg – voor zover thans van belang – het volgende besproken:

“De heer [betrokkene 2] bevestigt de afspraak uit het pensioenakkoord dat per 1 januari 2015 0,8% beschikbaar is voor de sectorale tafels. Van werkgeverszijde wordt voorgesteld de vrijval te betrekken bij de cao-afspraken. Volgens de heer [betrokkene 4] is het geld dat vrijvalt op grond van het pensioenakkoord beschikbaar voor de sectortafels. Het akkoord bepaalt niet dat het onderdeel dient te zijn van een cao-afspraak. (…) De centrales willen voorkomen dat hun leden worden benadeeld door de looptijd van het cao-traject, waarvan zij voorzien dat het langdurig zal zijn. (…) De heer [betrokkene 3] voegt hier aan toe dat het van belang is dat de 0.8% per 1 januari 2015 beschikbaar is en niet later in het jaar met terugwerkende kracht, zodat het per 1 januari a.s. pensioengevend is. De heer [betrokkene 2] herhaalt dat de afspraak volgens werkgevers bepaalt dat de 0,8% per 1 januari 2015 beschikbaar komt voor de sectorale cao-tafel. Als het de bedoeling zou zijn geweest dat het geld per 1 januari ineens beschikbaar is, dan zou dat in de pensioenkamer zijn afgesproken en dat is niet het geval. De heer [betrokkene 3] bevestigt dat er verschillen zijn tussen de cao-tafels, maar acht de door de centrales voorgestelde constructie gerechtvaardigd, gezien het feit dat er al 4 jaar lang sprake is van een nullijn. In die 4 jaar hebben partijen er alles aan gedaan om tot overeenstemming te komen. Spreker acht het niet redelijk de vrijval onderdeel te laten zijn van het reguliere cao-traject. Voor de centrales is de enige optie dat de 0,8% beschikbaar is voor salaris. De heer [betrokkene 4] licht, desgevraagd door de voorzitter, toe dat de formulering in het pensioenakkoord luidt “via de sectorale tafels” omdat dat de enige manier om sectoraal verbetering van salaris af te spreken, in aanvulling op de salarisafspraken. De centrales willen het geld gebruiken voor salaris per 1 januari 2015. Daarbij wijzen zij op het feit dat het geld beschikbaar is ‘eigen geld’ is, al moeten er op de cao-tafel afspraken over worden gemaakt. Zo wordt uitvoering gegeven aan het pensioenakkoord dat met veel moeite tot stand is gekomen. Als partijen er al niet in slagen hier afspraken over te maken, dan geeft dat weinig vertrouwen in het komende cao-overleg. De heer [betrokkene 2] heeft begrip voor de wijze waarop de centrales het pensioenakkoord interpreteren. Het is echter de intentie van de werkgever Rijk om de 0,8% die beschikbaar komt te betrekken bij de cao, inclusief de variant met terugwerkende kracht. [de voorzitter, toevoeging voorzieningenrechter] Verdere toezeggingen kan de werkgever nu niet doen.

(…)

De voorzitter heeft begrip voor de opstelling van de centrales maar stelt geen ruimte te hebben om iets toe te voegen aan hetgeen vóór de schorsing is gesteld. Zij stelt geen valse hoop te willen wekken dat er alsnog iets geregeld zou kunnen worden. Op een vraag van de heer [betrokkene 3] welke ruimte er dan wel is, antwoordt de voorzitter dat de werkgever vasthoudt aan de tekst van het pensioenakkoord. De centrales zien in de tekst van het pensioenakkoord geen enkele noodzaak de vrijval onderdeel te laten zijn van een cao-afspraak voor 2015 en verdere jaren. Zij zijn stellig van mening dat dit aan de cao-tafel Rijk als apart onderdeel kan worden afgesproken en vinden zelfs dat die afspraak gemaakt moet worden vóórdat overleg over een cao 2015 en verder mogelijk is. (…)”

Op 13 november 2014 is voorafgaand aan de ondertekening van het Pensioenakkoord de Pensioenkamer eveneens in zitting bijeengekomen. Van de zijde van het VSO waren daarbij onder meer de heer [betrokkene 5], mevrouw [betrokkene 6], mevrouw [betrokkene 7] en de heer [betrokkene 8] (voorzitter) aanwezig. Van de zijde van de SCO werd deze zitting onder meer bijgewoond door de heer [betrokkene 4] en de heer [betrokkene 9]. Uit het verslag van deze zitting blijkt dat tijdens deze zitting met betrekking tot het werkgeversdeel van de pensioenpremievrijval onder meer het volgende is besproken:

“(…) Op dit moment in de vergadering wordt voorgesteld over te gaan tot het punt ondertekening van het onderhandelingsresultaat.

De heer [betrokkene 4] verwijst naar zijn eerdere sfeerschets (…) Er bestaat nog een verschil in interpretatie ten aanzien van de aanwending van de vrijval van 0.8% in de sectoren. Spreker kent dit het meest prangend uit de sector Rijk. Hedenochtend is in het SOR tot uiting gebracht dat de werkgever stellig van mening is dat de passage over de vrijval betekent dat er een cao gesloten moet worden om de 0.8% in de salarissen te kunnen verwerken. SCO is echter stellig van mening op basis van de gevoerde onderhandelingen, dat er geen cao hoeft te worden gesloten, maar dat aan de sectorale tafel een afspraak wordt gemaakt over het inbrengen in het loongebouw. SCO ziet zich dus voor een probleem gesteld dat in ieder geval één van de sectorwerkgevers niet op de juiste manier uitvoering aan de afspraken geeft. Voor de orde van de vergadering stelt de heer [betrokkene 9] de vraag of de centrales nu op basis van hetgeen ze hebben geconstateerd wel kunnen overgaan tot de ondertekening van het onderhandelingsresultaat. De vraag die daarmee samenhangt is of de handtekening van de werkgever straks betekent dat de centrales er ook op kunnen rekenen dat in de sectoren de salaristabellen op 01-01-2015 met 0.8% zijn verhoogd, tenzij aan de sectortafel iets anders is overeengekomen. Spreker gebruikt bewust zijn verhoogd. Zolang er nog gewerkt wordt met de peildatumsystematiek is het van belang dat verhoging geschiedt op basis van besluitvorming vóór 01-01-2015 omdat de 0.8% anders ook niet doorwerkt in de pensioenopbouw. In het kader van de middelloonopbouw is het zeer relevant of die met 0.8% verhoogd is of niet. Het kan aldus spreker niet zo zijn –en dat is regelmatig tussen partijen gewisseld– dat er een verschil van interpretatie is over de vraag of die passage in het onderhandelingsresultaat betekent dat de salarissen per 01-01-2015 extra verhoogd zijn, tenzij er aan de onderhandelingstafel iets anders wordt overeengekomen. Toen het signaal van de VNG kwam is er wat emailverkeer tussen de voorzitter VNG en de centrales geweest en dat leidde tot het bericht dat de handtekening van VSO garandeert dat 0.8% inderdaad per 01-01-2015 zal worden uitgekeerd. Aan de cao-tafels worden nu andere geluiden gehoord, zoals vanochtend aan de cao-tafel Rijk. SCO wil nu klip en klaar vastgesteld hebben, voordat er getekend wordt, dat die passage ook in alle sectoren zal worden uitgevoerd in de vorm van tijdig verhogen van de salarissen met 0.8% per 01-01-2015 tenzij aan de sectortafel iets anders wordt afgesproken. De heer [betrokkene 5] stelt vast dat dit inderdaad de afspraak is. Alle sectoren zijn er ook nog eens nadrukkelijk op gewezen dat VSO het door de centrales gesignaleerde afwijkende gedrag niet zal uitstralen. Wat partijen in de PK hebben afgesproken bindt alle sectoren onverkort en zonder voorbehoud –ook al hebben zij niet getekend– aan het akkoord. (…) De heer [betrokkene 9] benadrukt dat (…) er moet worden vastgesteld of er overeenstemming wordt bereikt over een afwijkende besteding, anders wordt per 01-01-2015 het salaris verhoogd met 0.8%. Het is van groot belang dat dit ook per die datum gebeurt omdat het anders niet meer meetelt in de pensioenopbouw van het jaar 2015. (…) De heer [betrokkene 5] (…) wil benadrukken dat sectoren de verplichting hebben om uit te voeren wat hier nu voor ligt en de sectoren zullen dat ook doen. (…) De heer [betrokkene 4] benadrukt dat er hedenochtend door de werkgever Rijk keihard is gezegd de 0.8% niet eerder uit te betalen dan dat er een cao-akkoord ligt. In dit het voorliggende pensioenakkoord is geen enkele relatie gelegd met een cao-akkoord op een sectorale tafel. Er is een relatie gelegd met de sectorale cao-tafel in de zin dat er afspraken moeten worden gemaakt of het salaris wordt of iets anders. De koppeling met een cao-akkoord is wat de centrales betreft onacceptabel. (…) De heer [betrokkene 4] wijst erop dat de centrales keer op keer aandacht hebben gevraagd voor een mogelijk interpretatieverschil. Spreker moet vaststellen dat hij dit al van verre aan zag komen en derhalve meerdere malen heeft geverifieerd of de uitleg zoals de centrales die hebben gegeven, ook de juiste uitleg was. Dat is door werkgeverszijde elke keer onderschreven, zij in bijeenkomsten die niet genotuleerd zijn. Nu worden de centrales geconfronteerd met een werkgever die zegt dat partijen eerst een cao moeten sluiten. De heer [betrokkene 5] beaamt dat de 0.8% vrijval bij de werkgever beschikbaar is. De manier waarop partijen bij elkaar komen, kan per sector verschillen, maar de sectoren gaan het voorliggende akkoord uitvoeren. (…) De heer [betrokkene 5] merkt (…) op, dat er in de sectoren allerlei invullingen kunnen worden gegeven, maar dat het gaat om een besparing als gevolg van de daling van de premies en hetgeen wordt bespaard wordt teruggegeven aan de werknemers, in de vorm van een salarisverbetering óf in de vorm van andere arbeidsvoorwaarden als partijen daarvoor kiezen. Het akkoord gaat in met ingang van 01-01-2015. Met ingang van 01-01-2015 is er sprake van een versobering van de pensioenen, met ingang van 01-01-2015 dalen die premies en dus is er per die datum geld beschikbaar, daar kan de discussie niet over gaan. Het enige waar de discussie over kan gaan is de besteding. De heer [betrokkene 4] stelt vast dat dus ook het sluiten van een cao geen noodzakelijke voorwaarde kan zijn om tot uitkering te komen. De heer [betrokkene 5] verklaart hierop dat iedere werkgever begrijpt dat de versobering van pensioenen leidt tot een bepaalde afrekening en geen enkele werkgever zal de intentie hebben om hier aan te verdienen. De heer [betrokkene 9] vraagt zich dan toch af waarom de werkgever aan de cao-tafel van de sector Rijk in opdracht van de mandaatgever verklaart dat er eerst een cao-afspraak moet liggen. De heer [betrokkene 5] zegt daar niet bij te zijn geweest, de beste garantie dat de afspraken gestand worden gedaan is om het akkoord nu te ondertekenen. (…) De heer [betrokkene 4] vraagt of de woorden van VSO mogen worden vertaald als zijnde dat er vanuit het akkoord geen enkele belemmering is om het salaris vanaf 01-01-2015 uit te betalen als partijen er niet voor kiezen om andere voorwaarden voor de 0.8% in te vullen. De heer [betrokkene 5] stel vast dat er geen belemmering is. Mevrouw [betrokkene 6] vult aan dat het wel op de cao-tafel ligt. De heer [betrokkene 4] nuanceert dat het daar wel ligt, maar niet in relatie tot het afsluiten van een cao, de 0.8% moet per 01-01-2015 in de portemonnee van de werknemer zitten en niet in de portemonnee van de werkgever in afwachting van een cao-akkoord. (…) De heer [betrokkene 9] wil van de vertegenwoordiger van de sector Rijk, mevrouw [betrokkene 6], horen hoe zij de afspraak die moet worden gemaakt per 01-01-2015 formuleert. Mevrouw [betrokkene 6] verwijst naar het onderhandelingsresultaat. Er staat aldus spreekster niet dat de salarissen per 01-01-2015 in de sectoren verhoogd worden, tenzij anders overeengekomen. Er wordt pas iets veranderd als er afspraken zijn gemaakt. De heer [betrokkene 9] brengt hier tegen in dat er ook niet staat dat er eerst onderhandeld moet worden om tot een akkoord te komen. (…) De heer [betrokkene 5] acht het punt van de centrales volstrekt helder en aan het begin van de onderhandelingen is ook gezegd dat een deel van de vrijval ook aan de koopkrachtverbetering moet worden besteed. Voorstel is dat partijen zich vasthouden aan dit uitgangspunt en niet in als-dan-scenario’s gaan denken. Spreker zegt deze signalen overigens ook niet te hebben ontvangen. De heer [betrokkene 9] merkt op dat de centrales die signalen nu juist wel hebben gekregen, ook nog eens versterkt door de vertegenwoordiger Rijk in deze PK. De heer [betrokkene 5] zegt toe het signaal van, en de discussie met, de centrales over te brengen aan de sectorwerkgever Rijk en nog een keer de intentie van de afspraak benadrukken.

Na een korte pauze heropent de voorzitter de vergadering. Verzoek is nogmaals uiteen te zetten wat nu precies de intentie is van de gemaakte afspraak. De heer [betrokkene 5] verwoordt dat alsvolgt. Per 01-01-2015 worden de pensioenen versoberd. Dat betekent in dit geval dat er sprake is van een premiedaling. Partijen hebben hier de afgelopen maanden over overlegd en afspraken gemaakt hoe tot aanwending kan worden gekomen van de werkgeversdeel van de premie. Een deel van die vrijval en een deel van die opbrengstbesparing hebben partijen besteed aan de kwaliteit van de pensioenregeling en een deel van de opbrengst die niet is besteed, hebben partijen door laten vertalen in de vorm van een concreet genoemd bedrag in termen van pensioenpremie uitgedrukt, naar loon ten behoeve van de sectorale cao-tafels, zodat zij aldaar met elkaar kunnen spreken over de aanwending van het budget. Dat kan zijn in de vorm van salaris of andere arbeidsvoorwaarden, in aanvulling op de reguliere salarisafspraken op grond van de cao. Het is volstrekt helder dat het geld beschikbaar is met ingang van 01-01-2015 en dat het geld tot besteding moet komen en dat de sectoren daar afspraken over moeten maken. Het zijn de werkgevers geweest die in hun inzetbrief hebben aangegeven dat wat hen betreft het allergrootste deel van de pensioenvrijval moet worden doorvertaald naar salarissen om tot koopkrachtverbetering te komen. De voorzitter nuanceert dat de term sectorale cao-tafels wordt gebruikt als duiding van de overlegtafel, niet van een cao. De heer [betrokkene 5] stelt dat de besteding onderdeel kan zijn van een cao, maar dat hoeft dus niet. (…) De heer [betrokkene 5] benadrukt dat zijn samenvatting van zojuist wordt gedragen door VSO. De heer [betrokkene 4] verwijst nogmaals naar de heldere uitspraak van de sectorwerkgever Rijk dat er geen uitkering plaatsvindt voordat er een cao ligt. De vraag is of deze discussie heeft geleid tot een wijziging van dat standpunt. De heer [betrokkene 5] stelt vast dat hij het standpunt van een sectorwerkgever niet kan corrigeren. De heer [betrokkene 9] verwoordt zijn conclusie als volgt. De aanwending van 0.8% is salaris, tenzij er overeenstemming is bereikt over een andere aanwening. Is die overeenstemming er niet, dan wordt het dus salaris per 01-01-2015. Mevrouw [betrokkene 7]nuanceert dat het budget per 0.8% beschikbaar is en zo snel mogelijk wordt uitgekeerd. Er staat nergens dat als er geen overeenstemming is bereikt voor 01-01-2015 het automatisch resulteert in een uitkering per 01-01-2015. De heer [betrokkene 9] beaamt dat, maar de centrales hechten daar wel belang aan.

De hele discussie in achtnemend wordt overgegaan tot de ondertekening van Pensioenakkoord (PK/14.00093) en het Pensioenreglement (PK/14.00098-3).”

De SCO hebben naar aanleiding van hetgeen op 13 november 2014 in het SOR is besproken bij brief van 25 november 2014 aan de voorzitter van het SOR bericht dat de weigering om de premievrijval per 1 januari 2015 als salarisverhoging uit te keren en het voornemen om deze premievrijval te betrekken bij de komende cao-onderhandelingen, strijdig zijn met het Pensioenakkoord. Om die reden stellen de SCO te hebben besloten het overleg binnen het SOR per direct stil te leggen tot het moment dat de Minister de toezegging heeft gedaan de loonruimte die uit hoofde van het Pensioenakkoord beschikbaar komt per 1 januari 2015 uit te betalen.

Bij brief van 18 december 2014 heeft de Minister in reactie op voormelde brief van 25 november 2014 aan de SCO bericht dat hij de in het Pensioenakkoord neergelegde afspraken respecteert. Daarnaast heeft hij de SCO verzocht het overleg binnen het SOR te hervatten. Daarbij heeft de Minister gesteld dat het bestendig gebruik is om salarisverhogingen in cao-verband te plaatsen en dat het Pensioenakkoord daarvoor de ruimte biedt. De Minister heeft voorts bij deze brief aangekondigd dat hij in januari 2015 zijn voorstellen voor het cao-overleg voor de sector Rijk bekend zal maken.

De Minister heeft bij brief van 23 januari 2015 zijn voorstellen voor een nieuwe cao voor de sector Rijk aan de Sectorcommissie overleg rijkspersoneel doen toekomen.

Bij brief van 28 januari 2015 hebben de SCO aan de Minister bericht dat wat hen betreft nader overleg aan de sectorale tafel Rijk over de vrijval van het werkgeversdeel van de pensioenpremievrijval niet nodig is, nu volstrekt helder is dat deze vrijval beschikbaar is voor de verbetering van het salaris per 1 januari 2015. Volgens de SCO is daarom het meenemen van deze vrijval in het reguliere cao-overleg strijdig met hetgeen in de Pensioenkamer is overeengekomen. De SCO verwijzen in dit verband naar hetgeen op 13 november 2014 van de zijde van het VSO in de Pensioenkamer met betrekking tot de aanwending van de premievrijval is verklaard. Volgens de SCO behoefde aan de sectorale tafel enkel nog gesproken te worden over de aanwending van het werkgeversdeel van de pensioenpremievrijval. Nu partijen het hier inmiddels over eens zijn, bestaat volgens de SCO geen noodzaak voor nader overleg hieromtrent aan de sectorale tafel Rijk. Naar de mening van de SCO heeft het voorstel van de Minister te gelden als een vertragingstactiek, waarmee lijnrecht wordt ingegaan tegen het kabinetsbeleid om verlaging van de pensioenpremie door de versobering van de pensioenopbouw zo snel mogelijk om te zetten in koopkrachtverbetering. De SCO hebben de Minister in deze brief ten slotte verzocht schriftelijk te bevestigen dat de salarissen van ambtenaren in de sector Rijk met ingang van 1 januari 2015 met 0,8% worden verhoogd en dit besluit vóór 15 februari 2015 op de geëigende wijze bekend te maken.

Bij brief van 20 februari 2015 heeft de advocaat van de vakcentrales de Minister een laatste maal in de gelegenheid gesteld om de bijlagen A en B van het Bezoldigingsbesluit Burgerlijke Rijksambtenaren 1984 aldus te wijzigen dat de daarin vermelde bedragen met terugwerkende kracht per 1 januari 2015 met 0,8% worden verhoogd en het daartoe strekkende besluit vóór 4 maart 2015 op de geëigende wijze bekend te maken.

De voorzieningenrechter:

- wijst het gevorderde af;

- bepaalt dat iedere partij de eigen kosten draagt.

Dit vonnis is gewezen door mr. G.P. van Ham en in het openbaar uitgesproken op 10 april 2015.