HvJ EU, 29-07-2010, nr. C-577/08

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van artikel 4, lid 1, van richtlijn 79/7/EEG van de Raad van 19 december 1978 betreffende de geleidelijke tenuitvoerlegging van het beginsel van gelijke behandeling van mannen en vrouwen op het gebied van de sociale zekerheid (PB 1979, L 6, blz. 24).

Dit verzoek is ingediend in het kader van een geding tussen Brouwer en de Rijksdienst voor Pensioenen (hierna: ‘Rijksdienst’) betreffende de beweerdelijk discriminerende berekening van het bedrag van het aan Brouwer toegekende rustpensioen.

Brouwer heeft de Belgische nationaliteit en woont in België. Zij heeft van 15 augustus 1960 tot en met 31 december 1998 als grensarbeidster in Nederland gewerkt. Op 1 januari 1999 is zij gestopt met werken en vanaf die datum heeft zij in België uitkeringen als bruggepensioneerde ontvangen.

Zij had in België recht op een volledig rustpensioen tot de leeftijd van vijfenzestig jaar. Nadien ging de pensioenlast over op Nederland uit hoofde van de door haar in dit land vervulde verzekeringstijdvakken. In 2003 heeft Brouwer bij de Rijksdienst een rustpensioen aangevraagd. Dit pensioen, berekend op basis van de door haar vervulde verzekeringstijdvakken, is vastgesteld op 11 724,61 EUR en is haar toegekend met ingang van 1 mei 2004.

Overeenkomstig de toepasselijke Belgische regeling, meer bepaald artikel 5, § 7, van het koninklijk besluit van 23 december 1996, is het bedrag van dit pensioen berekend op basis van de fictieve en/of forfaitaire daglonen die elk jaar bij koninklijk besluit worden vastgesteld op basis van het door de werknemers in België in het voorafgaande jaar ontvangen gemiddelde loon.

Op 1 juni 2004 is Brouwer opgekomen tegen de beslissing houdende vaststelling van het haar toegekende pensioen, op grond dat de berekening van dit bedrag voor de periode van 1 januari 1968 tot en met 31 december 1994 was gebaseerd op fictieve en/of forfaitaire daglonen die in die periode voor vrouwelijke werknemers lager waren dan die van hun mannelijke collega's.

Op 5 juli 2004 heeft de Rijksdienst Brouwer laten weten dat hij zijn oorspronkelijke beslissing handhaafde, met de verklaring dat het gemiddelde reële loon, op basis waarvan het rustpensioen was berekend, tijdens de betrokken periode voor mannelijke en vrouwelijke werknemers niet gelijk was, hetgeen tot verschillen tussen de pensioenenbedragen leidde. Sinds 1995 is het dagloon voor mannelijke en vrouwelijke werknemers evenwel gelijk. Deze ontwikkeling is beïnvloed door de steeds verdergaande gelijkschakeling van de lonen en door de omstandigheid dat vrouwelijke werknemers met de jaren steeds langer actief zijn gebleven.

Brouwer heeft tegen de beslissing van de Rijksdienst beroep ingesteld bij de Arbeidsrechtbank te Hasselt. Bij vonnis van 16 juni 2006 heeft deze rechtbank deze beslissing nietig verklaard en de Rijksdienst gelast, het rustpensioen van Brouwer opnieuw te berekenen op basis van de fictieve en/of forfaitaire lonen die gedurende de periode van 1 januari 1968 tot en met 31 december 1994 voor mannelijke grensarbeiders waren gehanteerd.

De Arbeidsrechtbank was van oordeel dat de grondwettelijke regels van gelijkheid en non-discriminatie niet uitsluiten dat er een verschil in behandeling tussen categorieën van personen kan worden ingevoerd, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust, een rechtmatig doel nastreeft en evenredig is met het beoogde doel. In casu waren die voorwaarden volgens haar niet vervuld.

Hoewel vroeger het loonverschil op grond van geslacht verband hield met de destijds bestaande feitelijke situatie, die werd gekenmerkt door hogere lonen voor mannen dan voor vrouwen, is een dergelijke situatie volgens de Arbeidsrechtbank niet verenigbaar met artikel 141 EG en met de daaruit voortvloeiende verplichting om er zorg voor te dragen dat het beginsel van gelijke beloning van mannelijke en vrouwelijke werknemers voor gelijke of gelijkwaardige arbeid wordt toegepast. Bijgevolg kan de Belgische wetgever niet langer steunen op een systeem waarbij voor vrouwen wordt uitgegaan van een lager loon bij de berekening van hun pensioen als grensarbeiders op grond dat dit een toestand weerspiegelt waarin werkneemsters gemiddeld lagere lonen ontvangen dan werknemers.

De Rijksdienst heeft tegen het vonnis van 16 juni 2006 hoger beroep ingesteld bij het Arbeidshof te Antwerpen.

In die context heeft het Arbeidshof te Antwerpen de behandeling van de zaak geschorst en het Hof de volgende prejudiciële vraag voorgelegd:

De Europese Commissie gaat uit van de premisse dat de gemiddelde reële lonen van de werknemers in België voor de periode 1968–1994, op basis waarvan de rustpensioenen werden berekend, betrekking hadden op gelijke of gelijkwaardige arbeid. Aangezien de Belgische autoriteiten de in de praktijk bestaande loonverschillen niet hebben gecorrigeerd, hebben deze verschillen volgens de Commissie ook een invloed gehad op de fictieve en/of forfaitaire daglonen waarvan is uitgegaan voor de berekening van het rustpensioen.

De Europese Commissie stelt dat een dergelijke berekening een met artikel 4 van richtlijn 79/7 onverenigbare rechtstreekse discriminatie in de zin van het gemeenschapsrecht vormt.

De Belgische regering heeft in haar schriftelijke opmerkingen betoogd dat geen sprake was van een dergelijke discriminatie. In de periode 1968–1994 bestond er een aanzienlijk loonverschil tussen mannelijke en vrouwelijke werknemers, die in verschillende sectoren werden tewerkgesteld, vaak met deeltijdarbeid voor de vrouwen. Dit bracht met zich mee dat het voor de berekening van de gemiddelde lonen in aanmerking te nemen loon verschilde. Het is dan ook normaal dat verschillen bestaan tussen de fictieve en/of forfaitaire daglonen, hetgeen tot verschillende pensioenbedragen leidt. Volgens de Belgische regering was vanaf 1995 het dagloon gelijk voor vrouwelijke en mannelijke werknemers, aangezien de lonen in grotere mate gelijk zijn geworden en meer vrouwen beroepsactiviteiten zijn gaan uitoefenen die traditioneel voor mannen waren voorbehouden.

Opgemerkt zij evenwel dat de Belgische regering haar standpunt ter terechtzitting radicaal heeft gewijzigd.

In de eerste plaats heeft zij erkend dat het om een ongelijke behandeling ging en heeft zij gewezen op de door haar genomen maatregelen om deze situatie te corrigeren en om te voldoen aan de vereisten van richtlijn 79/7. Met name heeft zij een voorstel voor een koninklijk besluit vastgesteld om voor de periode van 1984 tot en met 1994 de forfaitaire daglonen van vrouwen op hetzelfde niveau te brengen als die van mannen. De Belgische regering heeft gepreciseerd dat volgens artikel 2 van dit voorstel de personen die hiervoor in aanmerking wensen te komen, dit moeten aanvragen overeenkomstig het algemeen reglement betreffende het rust- en overlevingspensioen voor werknemers.

In de tweede plaats heeft de Belgische regering het Hof verzocht, de werking in de tijd van zijn arrest te beperken, in die zin dat dit verzoek niet op de betaling van de achterstallen ziet, maar enkel de over deze achterstallen verschuldigde intresten betreft. Inzonderheid heeft de Belgische regering verzocht, de toekenning van deze intresten te beperken tot de rechthebbenden die een gerechtelijke procedure hebben ingesteld vóór 18 december 2008, de datum van het onderhavige verzoek om een prejudiciële beslissing van het Arbeidshof te Antwerpen.

Volgens de Belgische regering is voldaan aan de twee voorwaarden die door de rechtspraak van het Hof worden gesteld om de gevolgen van een arrest van het Hof te kunnen beperken in de tijd.

Wat de eerste voorwaarde betreft, te weten het bestaan van goede trouw in geval van onjuiste uitlegging van een bepaling van gemeenschapsrecht, in casu artikel 4, lid 1, van richtlijn 79/7, heeft de Belgische regering verklaard dat zij ervan uitging dat de loonverschillen tussen vrouwen en mannen door objectieve factoren werden gerechtvaardigd. Zij heeft zich in dit verband beroepen op het feit dat geen enkele soortgelijke zaak bij de Belgische rechterlijke instanties aanhangig was gemaakt en dat de Commissie dienaangaande geen niet-nakomingsberoep tegen de Belgische Staat had ingeleid.

Wat de tweede voorwaarde betreft, te weten het gevaar voor ernstige economische repercussies van een dergelijk arrest voor de betrokken lidstaat, heeft de Belgische regering opgemerkt dat enkel reeds de betaling van de achterstallen zonder intresten, een zeer zware last vormde voor de Belgische openbare financiën.

Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof (Vierde kamer) verklaart voor recht:

Artikel 4, lid 1, van richtlijn 79/7/EEG van de Raad van 19 december 1978 betreffende de geleidelijke tenuitvoerlegging van het beginsel van gelijke behandeling van mannen en vrouwen op het gebied van de sociale zekerheid, verzet zich tegen een nationale regeling krachtens welke voor de periode van 1984 tot en met 1994 de rust- en ouderdomspensioenen van vrouwelijke grensarbeiders voor gelijke of gelijkwaardige dienstbetrekkingen op basis van lagere fictieve en/of forfaitaire daglonen werden berekend dan die van mannelijke grensarbeiders.

ondertekeningen