4.3.1 Een internationale glijdende schaal

Zoals toegelicht in par. 1.7.3, betrek ik de rolverdeling tussen partijen, rechter en deskundige in andere landen in de reflectie op het Nederlandse procesrecht dat relevant is voor de vraagstelling. Het rechtsvergelijkend overzicht in dit hoofdstuk verschaft niet alleen informatie over de hoofdlijnen van het deskundigenadvies in enkele andere landen en de invloed van partijen, rechter en deskundige op de vraag of een deskundigenadvies wordt ingewonnen en zo ja, bij wie en waarover. Het laat tegelijk een internationale glijdende schaal zien van wederzijdse afhankelijkheid van partijen en rechter (of jury) in een civiele procedure waarin een deskundigenadvies een rol speelt. Aan de uiterste zijden van de schaal is de invloed van hetzij partijen, hetzij de rechter doorslaggevend. Geen land kent aan partijen en rechter evenveel invloed toe, alleen al omdat de procedure dan bij verschil van inzicht stil zou liggen. De invloed van de deskundige staat niet op zichzelf, maar is steeds afhankelijk van de invloed van partijen en rechter. Hoe dichter een land zich bij een uiterste zijde van de schaal bevindt, hoe minder de doorslaggevende invloed van de een wordt gecompenseerd ten behoeve van de ander(en).

De glijdende schaal biedt geen nieuws in de discussie over de mate waarin de rechter in staat is het oordeel van een deskundige kritisch te doorgronden. Dit laatste is inherent aan het onoplosbare probleem dat niemand alles kan weten. De achtergrond van de glijdende schaal is niet wie de meeste zeggenschap heeft over de verkrijging en het gebruik van een deskundigenadvies, partijen of de rechter. Het gaat erom hoe de taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden tussen partijen, rechter en deskundige bij de verkrijging en het gebruik van een deskundigenadvies zodanig kunnen worden verdeeld, dat een deskundigenadvies een optimale bijdrage levert aan een zo waarheidsgetrouw mogelijke beslissing.

Onderscheidend op de glijdende schaal is niet wie formeel beslist of ten behoeve van een civiele procedure een deskundigenadvies wordt ingewonnen. Dat is internationaal gezien tamelijk algemeen de rechter. Het onderscheidende kenmerk ligt in de beslissingsruimte van de rechter in verhouding tot de autonomie van partijen. In de meeste landen op het Europese continent is de invloed van partijen op de beslissing van de rechter in het algemeen beperkt. De deskundige wordt primair als een hulppersoon van de rechter beschouwd. Hieraan is ondergeschikt dat het deskundigenadvies een bewijsmiddel van een partij kan zijn. In Angelsaksische landen staat de vrijheid van partijen in de bewijslevering voorop en kan de rechter initiatieven van partijen tot bewijslevering door deskundigen beperken met behulp van criteria voor de toelaatbaarheid van deskundigenbewijs. In de Verenigde Staten van Amerika wordt groot gewicht toegekend aan de vrijheid van partijen in de bewijslevering en is de rechter in het algemeen terughoudend in het stellen van beperkingen. Naar Engels recht beoordeelt de rechter tegenwoordig niet meer alleen de toelaatbaarheid van bewijslevering door deskundigen. Hij ziet er tevens op toe dat de inschakeling van deskundigen door partijen wordt beperkt tot wat redelijkerwijs nodig is voor de beslissing van het geschil.

Bij wijze van leeswijzer voor het vervolg laat de glijdende schaal zich als volgt tekenen:1