HvJ EU, 17-12-2009, nr. C-197/09 RX-II

De onderhavige procedure betreft de heroverweging van het arrest van het Gerecht van eerste aanleg van de Europese Gemeenschappen (Kamer voor hogere voorzieningen) van 6 mei 2009, M/EMEA (T-12/08 P; hierna: ‘arrest van 6 mei 2009’), waarbij het Gerecht enerzijds de beschikking van het Gerecht voor ambtenarenzaken van de Europese Unie (Eerste kamer) van 19 oktober 2007, M/EMEA (F-23/07, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie), heeft vernietigd en nietig heeft verklaard het besluit van het Europees Geneesmiddelenbureau (EMEA) van 25 oktober 2006, voor zover daarbij afwijzend was beslist op het verzoek van M van 8 augustus 2006 om zijn geval aan een invaliditeitscommissie voor te leggen (hierna: ‘besluit van 25 oktober 2006’), en anderzijds het EMEA heeft veroordeeld tot betaling van een vergoeding van 3 000 EUR aan rekwirant.

De heroverweging betreft de vraag of het arrest van 6 mei 2009 de eenheid of de samenhang van het gemeenschapsrecht aantast doordat het Gerecht van eerste aanleg als rechter in hogere voorziening in dat arrest het begrip ‘zaak in staat van wijzen’ in de zin van artikel 61 van het Statuut van het Hof van Justitie en artikel 13, lid 1, van de bijlage bij dat Statuut aldus heeft uitgelegd dat het hem is toegestaan een zaak aan zich te houden en uitspraak te doen over de grond van de zaak, ook al had de hogere voorziening waarvan het kennis diende te nemen, alleen betrekking op de behandeling in eerste aanleg van een exceptie van niet-ontvankelijkheid en al was over het aspect van de zaak dat het aan zich houdt, voor hem noch voor het Gerecht voor ambtenarenzaken als rechter in eerste aanleg een debat op tegenspraak gevoerd.

Artikel 61, eerste alinea, van het Statuut van het Hof van Justitie bepaalt:

Artikel 13, lid 1, van de bijlage bij dat Statuut bepaalt:

Blijkens het arrest van 6 mei 2009 heeft M, die in oktober 1996 als tijdelijk functionaris in dienst van het EMEA was getreden, in maart 2005 een arbeidsongeval gehad en is hij sindsdien met ziekteverlof. Zijn overeenkomst met het EMEA is niet verlengd en eindigde op 15 oktober 2006.

Op 17 februari 2006 heeft M om instelling van een invaliditeitscommissie verzocht, hetgeen het EMEA bij brief van 31 maart 2006 heeft geweigerd. Zijn klacht van 3 juli 2006 tegen deze weigering is bij besluit van 25 oktober 2006 afgewezen.

Intussen had M op 8 augustus 2006 een nieuw verzoek tot instelling van een invaliditeitscommissie ingediend en daarbij een medisch rapport van dokter W gevoegd.

Bij brief van 21 november 2006 heeft M het EMEA verzocht te preciseren of het besluit van 25 oktober 2006 houdende bevestiging van het besluit om geen invaliditeitscommissie in te stellen, een afwijzing van het verzoek van 8 augustus 2006 vormde.

Bij brief van 29 november 2006 heeft het EMEA M laten weten dat het in zijn besluit van 25 oktober 2006 wel degelijk had geoordeeld dat het verzoek van 8 augustus 2006 niet als een nieuw verzoek in de zin artikel 59, lid 4, van het Statuut van de ambtenaren van de Europese Gemeenschappen kon worden aangemerkt en bijgevolg moest worden afgewezen om de in dat besluit uiteengezette redenen.

Bij brief van 25 januari 2007 heeft M een klacht ingediend waarbij hij verzocht om intrekking van het besluit van 25 oktober 2006 voor zover bij dat besluit zijn verzoek van 8 augustus 2006 was afgewezen. De dag nadien heeft hij het EMEA om vergoeding van zijn materiële en immateriële schade verzocht.

Bij brief van 31 januari 2007 heeft het EMEA deze klacht en dit verzoek afgewezen.

M heeft op 19 maart 2007 bij het Gerecht voor ambtenarenzaken een beroep ingesteld strekkende tot, enerzijds, nietigverklaring van het besluit van 25 oktober 2006, en anderzijds, veroordeling van het EMEA tot betaling van 100 000 EUR als schadevergoeding voor dienstfouten.

Bij afzonderlijke akte heeft het EMEA een exceptie van niet-ontvankelijkheid van dat beroep opgeworpen krachtens artikel 114, lid 1, van het Reglement voor de procesvoering van het Gerecht van eerste aanleg, dat krachtens artikel 3, lid 4, van besluit 2004/752/EG, Euratom van de Raad van 2 november 2004 tot instelling van een Gerecht voor ambtenarenzaken van de Europese Unie (PB L 333, blz. 7), mutatis mutandis van toepassing is op het Gerecht voor ambtenarenzaken tot de inwerkingtreding van het Reglement voor de procesvoering van dit laatste, dat op 1 november 2007 in werking is getreden.

Bij voormelde beschikking M/EMEA heeft het Gerecht voor ambtenarenzaken overeenkomstig dit artikel 114, zonder mondelinge behandeling en zonder voeging van de exceptie van niet-ontvankelijkheid bij de zaak ten gronde, het beroep volledig niet-ontvankelijk verklaard.

Het Gerecht voor ambtenarenzaken heeft geoordeeld dat de vordering tot nietigverklaring van het besluit van 25 oktober 2006, voor zover daarbij het verzoek van M van 8 augustus 2006 was afgewezen, niet-ontvankelijk was omdat dat besluit slechts de bevestiging was van het in de brief van het EMEA van 31 maart 2006 besloten liggende besluit, en dat de vordering tegen dat besluit reeds niet-ontvankelijk was verklaard bij de beschikking van het Gerecht voor ambtenarenzaken van 20 april 2007, L/EMEA (F-13/07, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie), wegens de te late indiening van de voorafgaande klacht.

De vorderingen tot schadevergoeding werden ook niet-ontvankelijk verklaard, met name wegens de nauwe band ervan met de voorheen onderzochte vordering tot nietigverklaring.

In zijn hogere voorziening tegen voormelde beschikking M/EMEA, verzocht M het Gerecht van eerste aanleg niet alleen deze beschikking te vernietigen, maar ook over de grond van de zaak te beslissen. Het EMEA concludeerde tot afwijzing van deze hogere voorziening als kennelijk ongegrond, waarbij het zijn betoog beperkte tot de niet-ontvankelijkheid van het beroep van M.

Na toewijzing van het verzoek van M om tijdens de mondelinge behandeling van de zaak te worden gehoord, heeft het Gerecht van eerste aanleg bij het arrest van 6 mei 2009 voormelde beschikking M/EMEA vernietigd op grond dat deze op een onjuiste rechtsopvatting berustte voor zover daarbij de door M geformuleerde vorderingen tot nietigverklaring en schadevergoeding niet-ontvankelijk waren verklaard.

Van oordeel dat de zaak in staat van wijzen was in de zin van artikel 13, lid 1, van de bijlage bij het Statuut van het Hof van Justitie, heeft het Gerecht van eerste aanleg zelf uitspraak gedaan over de zaak. Het achtte de vordering tot nietigverklaring ontvankelijk en gegrond en verklaarde het besluit van 25 oktober 2006 nietig. Het achtte ook de vorderingen tot schadevergoeding van M ontvankelijk en veroordeelde het EMEA tot betaling van 3 000 EUR ter vergoeding van de door M geleden immateriële schade.

Dienaangaande merkte het Gerecht van eerste aanleg in punt 100 van het arrest van 6 mei 2009 op dat M in zijn verzoekschrift bij het Gerecht voor ambtenarenzaken had gesteld dat het EMEA door de handhaving van zijn weigering de invaliditeitsprocedure in te leiden, hem ongerust en onzeker had gemaakt. In punt 104 van dit arrest oordeelde het Gerecht van eerste aanleg dat M in casu immateriële schade had geleden die niet volledig kon worden opgeheven door de nietigverklaring van het besluit van 25 oktober 2006.

Na het voorstel van de eerste advocaat-generaal om het arrest van 6 mei 2009 te heroverwegen, besliste de Speciale kamer bedoeld in artikel 123 ter van het Reglement voor de procesvoering van het Hof bij beslissing van 24 juni 2009 (C-197/09 RX, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie; hierna: ‘beslissing van het Hof van 24 juni 2009’) dat dit arrest dient te worden heroverwogen en dat de heroverweging betrekking zal hebben op de vraag of het arrest van 6 mei 2009 de eenheid of de samenhang van het gemeenschapsrecht aantast doordat het Gerecht van eerste aanleg als rechter in hogere voorziening het begrip ‘zaak in staat van wijzen’ in de zin van artikel 61 van het Statuut van het Hof van Justitie en artikel 13, lid 1, van de bijlage bij dat Statuut aldus heeft uitgelegd dat het hem is toegestaan een zaak aan zich te houden en uitspraak te doen over de grond van de zaak, ook al had de hogere voorziening waarvan het kennis diende te nemen, alleen betrekking op de behandeling in eerste aanleg van een exceptie van niet-ontvankelijkheid en al was over het aspect van de zaak dat het aan zich houdt, voor hem noch voor het Gerecht voor ambtenarenzaken als rechter in eerste aanleg een debat op tegenspraak gevoerd.

Het Gerecht van eerste aanleg heeft namelijk ten gronde de vordering tot vergoeding van de door M gestelde schade gedeeltelijk toegewezen, terwijl enerzijds ten gevolge van het procesincident voor het Gerecht voor ambtenarenzaken geen schriftelijk of mondeling debat op tegenspraak ten gronde voor dit Gerecht heeft kunnen plaatsvinden en anderzijds niets erop wijst dat een dergelijk debat voor het Gerecht van eerste aanleg heeft plaatsgevonden. Aldus bestaat er een ernstig risico dat de eenheid of de samenhang van het gemeenschapsrecht wordt aangetast doordat in het arrest van 6 mei 2009 ten gronde uitspraak is gedaan over de vordering tot vergoeding van de door M gestelde immateriële schade.

Wat het voorwerp van de heroverweging betreft, zijn in de beslissing van het Hof van 24 juni 2009 drie meer specifieke vragen geïdentificeerd die dienen te worden onderzocht. Volgens de eerste vraag dient te worden onderzocht wat onder ‘zaak in staat van wijzen’ in de zin van artikel 61 van het Statuut van het Hof van Justitie en artikel 13, lid 1, van de bijlage bij dat Statuut moet worden verstaan, wanneer de verwerende partij de rechter in eerste aanleg, in casu het Gerecht voor ambtenarenzaken, heeft verzocht om uitspraak te doen over een exceptie van niet-ontvankelijkheid zonder op de zaak ten gronde in te gaan, en de rechter in hogere voorziening, in casu het Gerecht van eerste aanleg, de beschikking van de rechter in eerste aanleg waarbij deze exceptie van niet-ontvankelijkheid is aanvaard, vernietigt.

Met de tweede vraag wordt onderzocht of er sprake is van niet-inachtneming van de eisen van het recht op een eerlijk proces, en inzonderheid van de eis van inachtneming van de rechten van de verdediging, wanneer de rechter in hogere voorziening, in casu het Gerecht van eerste aanleg, na bovengenoemde beschikking te hebben vernietigd en het beroep, met name de daaraan ten grondslag liggende vorderingen tot schadevergoeding, ontvankelijk te hebben verklaard, ten gronde uitspraak doet op een vordering tot vergoeding van de door de rekwirant gestelde immateriële schade zonder dat daarover een schriftelijk of mondeling debat op tegenspraak is gevoerd voor de rechter in eerste aanleg, in casu het Gerecht voor ambtenarenzaken, en niets erop wijst dat een dergelijk debat heeft plaatsgevonden voor de rechter in hogere voorziening.

Voor het geval dat zou worden vastgesteld dat het arrest van 6 mei 2009 inbreuk maakt op artikel 61 van het Statuut van het Hof van Justitie en artikel 13, lid 1, van de bijlage bij dat Statuut, en/of niet voldoet aan de eisen van een eerlijk proces en inzonderheid aan de eis van inachtneming van de rechten van de verdediging, dient te worden onderzocht of, en in voorkomend geval in welke mate, dat arrest de eenheid of de samenhang van het gemeenschapsrecht aantast.

Om te beginnen dient te worden opgemerkt dat blijkens de beslissing van het Hof van 24 juni 2009, met name de punten 17 en 20 ervan, de heroverweging alleen betrekking heeft op de veroordeling van het EMEA tot betaling van 3 000 EUR aan verzoeker ter vergoeding van de gestelde immateriële schade. De nietigverklaring van het besluit van 25 oktober 2006 en de verwerping van het beroep voor het overige vormen daarentegen niet het voorwerp van de onderhavige procedure. Deze heroverwegingsprocedure is een procedure van objectieve controle buiten het initiatief van partijen om.

In zijn bij het Hof ingediende schriftelijke opmerkingen heeft M gesteld dat het Gerecht van eerste aanleg het begrip ‘zaak in staat van wijzen’ juist heeft toegepast, de eenheid of de samenhang van het gemeenschapsrecht niet heeft aangetast en evenmin de rechten van de verdediging en het beginsel van hoor en wederhoor heeft geschonden. Alle andere belanghebbenden die opmerkingen bij het Hof hebben ingediend, hebben daarentegen in wezen in overweging gegeven, de bij de beslissing van het Hof van 24 juni 2009 opgeworpen hoofdvraag bevestigend te beantwoorden.

Aangezien het Gerecht van eerste aanleg in het arrest van 6 mei 2009 het begrip ‘zaak in staat van wijzen’ in de zin van artikel 61, eerste alinea, van het Statuut van het Hof van Justitie en artikel 13, lid 1, van de bijlage bij dit Statuut onjuist heeft uitgelegd en de laatste van deze bepalingen dus heeft geschonden door te oordelen dat de zaak in haar geheel in staat van wijzen was en aangezien het Gerecht voorts de eisen van het recht op een eerlijk proces niet in acht heeft genomen, dient volgens de beslissing van het Hof van 24 juni 2009 te worden onderzocht of, en in voorkomend geval in welke mate, het arrest van 6 mei 2009 de eenheid of de samenhang van het gemeenschapsrecht aantast.

Dienaangaande moeten de volgende aspecten in aanmerking worden genomen.

In de eerste plaats is het arrest van 6 mei 2009 de eerste beslissing van het Gerecht van eerste aanleg waarbij het heeft vastgesteld dat een hogere voorziening tegen een beschikking van het Gerecht voor ambtenarenzaken waarbij een exceptie van niet-ontvankelijkheid is aanvaard zonder op de grond van de zaak in te gaan, gegrond is. Het kan dus een precedent vormen voor toekomstige zaken.

In de tweede plaats is het Gerecht van eerste aanleg, wat het begrip ‘zaak in staat van wijzen’ betreft, afgeweken van vaste rechtspraak van het Hof, zoals is opgemerkt in de punten 29, 34 en 36 van het onderhavige arrest.

In de derde plaats betreffen de onjuiste opvattingen van het Gerecht van eerste aanleg twee procesregels die niet uitsluitend gelden in het ambtenarenrecht, maar ongeacht de betrokken materie toepasselijk zijn.

In de vierde en laatste plaats nemen de door het Gerecht van eerste aanleg niet in acht genomen regels een belangrijke plaats in de communautaire rechtsorde in. In het bijzonder maken het Statuut van het Hof van Justitie en de bijlage erbij deel uit van het primaire recht.

Gelet op deze omstandigheden, in hun geheel beschouwd, dient te worden vastgesteld dat het arrest van 6 mei 2009 de eenheid en de samenhang van het gemeenschapsrecht aantast doordat het Gerecht van eerste aanleg als rechter in hogere voorziening het begrip ‘zaak in staat van wijzen’ in de zin van artikel 61 van het Statuut van het Hof van Justitie en artikel 13, lid 1, van de bijlage bij dat Statuut aldus heeft uitgelegd dat het hem is toegestaan de betrokken zaak aan zich te houden, ten gronde uitspraak te doen op de vordering tot vergoeding van de gestelde immateriële schade en het EMEA tot betaling van een vergoeding van 3 000 EUR te veroordelen, ook al had de hogere voorziening waarvan het kennis diende te nemen, alleen betrekking op de behandeling in eerste aanleg van een exceptie van niet-ontvankelijkheid en al was over het aspect van de zaak dat het aan zich houdt, voor hem noch voor het Gerecht voor ambtenarenzaken als rechter in eerste aanleg een debat op tegenspraak gevoerd.

In deze omstandigheden dient nog te worden vastgesteld welke gevolgen moeten worden verbonden aan deze aantasting van de eenheid en de samenhang van het gemeenschapsrecht.

Artikel 62 ter, eerste alinea, van het Statuut van het Hof van Justitie bepaalt dat indien het Hof vaststelt dat de eenheid of de samenhang van het gemeenschapsrecht door de beslissing van het Gerecht wordt aangetast, het de zaak verwijst naar het Gerecht, dat gebonden is aan de rechtsvragen die door het Hof zijn beslist. Bij de verwijzing van de zaak kan het Hof bovendien verklaren welke gevolgen van de beslissing van het Gerecht ten aanzien van de partijen in het geschil als definitief moeten worden beschouwd. Indien de oplossing van het geschil, gelet op het resultaat van de heroverweging, voortvloeit uit de feitelijke vaststellingen waarop de beslissing van het Gerecht is gebaseerd, kan het Hof de zaak uitzonderlijk zelf afdoen.

Bijgevolg kan het Hof zich er niet toe beperken de aantasting van de eenheid of de samenhang van het gemeenschapsrecht vast te stellen zonder daaraan gevolgen te verbinden voor de betrokken zaak. In casu dient derhalve het arrest van 6 mei 2009 te worden vernietigd voor zover het Gerecht van eerste aanleg in de punten 3 en 5 van het dictum van dit arrest het EMEA heeft veroordeeld tot betaling van een vergoeding van 3 000 EUR aan M en het EMEA heeft verwezen in de kosten van de procedures voor het Gerecht voor ambtenarenzaken en voor het Gerecht van eerste aanleg.

Aangezien de aantasting van de eenheid en de samenhang van het gemeenschapsrecht in casu voortvloeit uit een onjuiste uitlegging van het begrip ‘zaak in staat van wijzen’ en uit de niet-inachtneming van het beginsel van hoor en wederhoor, kan het Hof de zaak niet zelf afdoen krachtens artikel 62 ter, eerste alinea, laatste volzin, van het Statuut van het Hof van Justitie.

Bijgevolg dient de zaak, wat de vorderingen tot vergoeding van de door M beweerdelijk geleden immateriële schade betreft, te worden verwezen naar het Gerecht van de Europese Unie ten einde het EMEA de gelegenheid te geven zijn argumenten over de gegrondheid van deze vorderingen aan te voeren.

Volgens artikel 123 sexto, laatste alinea, van het Reglement voor de procesvoering van het Hof beslist het Hof over de kosten wanneer de beslissing van het Gerecht waarop de heroverweging betrekking heeft, is gegeven op grond van artikel 225, lid 2, EG-Verdrag.

Bij gebrek aan bijzondere voorschriften inzake de verdeling van de kosten bij heroverweging dient te worden beslist dat de in artikel 23 van het Statuut van het Hof van Justitie bedoelde belanghebbenden en de partijen in de procedure voor het Gerecht van eerste aanleg die bij het Hof memories of schriftelijke opmerkingen hebben ingediend over de vragen waarop de heroverweging betrekking heeft, hun eigen kosten in verband met de heroverwegingsprocedure dragen.

Het Hof van Justitie (Derde kamer) verklaart:

ondertekeningen