Hof Amsterdam, 04-08-2015, nr. 200.157.562/01

Partijen worden hierna [appellante] en [geïntimeerde] genoemd.

[appellante] is onder aanvoering van grieven bij dagvaarding van 2 oktober 2014 (met producties) in hoger beroep gekomen van het vonnis van de kantonrechter in de rechtbank Amsterdam (hierna: de kantonrechter) van 8 juli 2014, in de zaken met bovenvermelde rolnummers gewezen tussen [appellante] als eiseres en [geïntimeerde] als gedaagde. Op de eerst dienende dag heeft [appellante] van grieven gediend overeenkomstig de appeldagvaarding.

[geïntimeerde] heeft vervolgens een memorie van antwoord met producties ingediend.

Partijen hebben de zaak ter zitting van 23 juni 2015 doen bepleiten, [appellante] door mr. Meester voornoemd en [geïntimeerde] door mr. Kerpestein voornoemd, ieder aan de hand van pleitnotities die zijn overgelegd. [appellante] heeft nog producties in het geding gebracht.

Ten slotte is arrest gevraagd.

[appellante] heeft geconcludeerd, onder verandering van haar eis, dat het hof het bestreden vonnis zal vernietigen en - uitvoerbaar bij voorraad - alsnog haar primaire dan wel haar (voor het eerst in appel geformuleerde) subsidiaire vordering zal toewijzen en [geïntimeerde] zal veroordelen tot terugbetaling van hetgeen [appellante] haar ter uitvoering van het bestreden vonnis heeft betaald, met wettelijke rente, met beslissing over de proceskosten, met nakosten.

[geïntimeerde] heeft geconcludeerd tot bekrachtiging, met beslissing over de proceskosten, met nakosten.

Beide partijen hebben in hoger beroep bewijs van hun stellingen aangeboden.

In deze zaak heeft [appellante] (in de zaak met nummer CV 13-25264) gevorderd dat de huurovereenkomst wordt ontbonden alsmede (in de zaak met nummer CV 13-24195) gevorderd dat de rechter het tijdstip vaststelt waarop de huurovereenkomst eindigt, in beide zaken met veroordeling van [geïntimeerde] tot ontruiming, met rente en kosten. Volgens [appellante] is [geïntimeerde] niet alleen voorafgaand aan de vaststellingsovereenkomst maar ook nadien op tal van onderdelen ernstig en structureel tekortgekomen in de nakoming van de huurovereenkomst (zoals op onderdelen geconcretiseerd in de vaststellingsovereenkomst) en heeft [geïntimeerde] die tekortkomingen ondanks daarop bij herhaling te zijn aangesproken, niet hersteld. [geïntimeerde] heeft op haar beurt betwist te zijn tekortgekomen en heeft - samengevat - aangevoerd dat eventuele wanprestaties door tegenwerking van [appellante] zijn veroorzaakt. In dat verband heeft [geïntimeerde] zich op schuldeisersverzuim aan de zijde van [appellante] beroepen. Volgens haar is het [appellante] om de zeer winstgevende exploitatie van het restaurant van [geïntimeerde] te doen en is [appellante] daarom doende om een dossier tegen haar op te bouwen met beweerde wanprestaties.

De kantonrechter heeft de gevorderde ontbinding afgewezen. Hij overwoog – zeer kort samengevat – dat de ten processe gebleken klachten in het licht van de omstandigheden van het geval onvoldoende waren om ontbinding van de huurovereenkomst te rechtvaardigen. Aan de beoordeling van de door [appellante] gebruikte opzeggingsgronden kwam de kantonrechter niet toe, omdat hij oordeelde dat partijen in artikel 3 lid 3 van de huurovereenkomst zijn overeengekomen dat alleen [geïntimeerde] de huurovereenkomst kan opzeggen. Tegen deze oordelen en de gronden waarop deze berusten komt [appellante] in hoger beroep met twintig grieven op.

Bij gelegenheid van het pleidooi in hoger beroep heeft [appellante] medegedeeld dat de kantonrechter de twee zaken gevoegd heeft, zodat sprake is van één vonnis. Ook [geïntimeerde] is die mening toegedaan. Alle producties kunnen volgens partijen derhalve zowel in verband met de gevorderde ontbinding als de opzegging door het hof worden gebruikt. Desgevraagd heeft [appellante] bevestigd dat de ontbindingsvordering voorop staat en dat de opzeggingsvordering als subsidiair moet worden beschouwd zodat, indien de ontbinding wordt toegewezen, aan een beslissing over de opzegging niet wordt toegekomen.

Het hof zal de grieven gezamenlijk behandelen. De kennelijk strekking van de grieven (voor zover niet op de feitenvaststelling gericht) is in de eerste plaats dat de kantonrechter ten onrechte de gevorderde ontbinding heeft afgewezen, nu de ernst van de voortdurende wanprestatie van [geïntimeerde] de ontbinding rechtvaardigde. Daarover overweegt het hof als volgt.

Nadat tussen partijen onenigheid was gerezen, o.a. over de naleving van de door [appellante] gestelde kwaliteitseisen, hebben partijen een mediationtraject gevolgd en vervolgens de vaststellingsovereenkomst gesloten. Deze overeenkomst behelst blijkens haar considerans geen nadere afspraken inzake de huurovereenkomst, maar beoogt die overeenkomst op onderdelen te verduidelijken. Daartoe is een aantal concrete afspraken gemaakt waaraan soms een einddatum is verbonden. Tevens zijn de kwaliteitsstandaards die [geïntimeerde] diende na te leven en de modellen aan de hand waarvan die naleving wordt getoetst, als bijlage 3 respectievelijk 1 aan de vaststellingsovereenkomst gehecht en door beide partijen geparafeerd. Daarmee moet voor [geïntimeerde] duidelijk zijn geweest waaraan zij zich had te houden.

Uit de e-mail van [geïntimeerde] van 2 augustus 2012 volgt dat zij heeft erkend een deel van de bij de vaststellingsovereenkomst gemaakte afspraken niet te zijn nagekomen. Zo heeft zij niet:

Daarmee staat vast dat [geïntimeerde] de vaststellingsovereenkomst, en daarmee de huurovereenkomst, niet (geheel) is nagekomen.

Daarbij komt, dat uit de hiervoor onder rov 2.1.10, 2.1.12, 2.1.13, 2.1.15 en 2.1.17 aangehaalde e-mails volgt, dat [geïntimeerde] [appellante] onjuist heeft voorgelicht over de rapportages door Bureau de Wit. Zij heeft allereerst [appellante] niet eigener beweging op de hoogte gesteld van het feit dat op 9 augustus 2012 een onderzoek door Bureau de Wit heeft plaatsgevonden. [geïntimeerde] heeft tijdens het pleidooi in hoger beroep bij monde van haar manager M. [persoon 6] aangevoerd dat Bureau de Wit de rapportage van 9 augustus 2012 mondeling als een “nulmeting” heeft bestempeld en [geïntimeerde] het als een rapport voor intern gebruik beschouwde, in welke omstandigheid zij aanleiding zag om [appellante] niet van dit rapport op de hoogte te stellen. Het hof constateert dat Bureau de Wit het betreffende rapport nergens als een nulmeting aanduidt. Ook in de vaststellingsovereenkomst wordt niet gesproken over een nulmeting. Doch ook al ware dat anders, dan mocht van [geïntimeerde] niettemin verwacht worden dat zij het onderzoek, en de uitslag daarvan, aan [appellante] zou meedelen. De vaststellingsovereenkomst bepaalt immers met zoveel woorden dat [geïntimeerde] de uitslag van toets-momenten direct met [appellante] moet delen. [geïntimeerde] heeft niet alleen over het onderzoek van 9 augustus 2012 gezwegen, maar bovendien - blijkens de e-mails van 2.1.12 en 2.1.13 - in vergaderingen met [appellante] in strijd met de waarheid gezegd dat er alleen een contract was getekend en dat er nog geen onderzoek had plaatsgevonden. Daarmee is zij op ernstige wijze nalatig geweest in de nakoming van de vaststellingsovereenkomst.

Datzelfde oordeel geldt voor de gang van zaken met betrekking tot het onderzoek dat op 3 oktober 2012 door Bureau de Wit plaatsvond. Uit het besprekingsverslag van 26 oktober 2012 blijkt dat [geïntimeerde] [appellante] niet (laat staan direct) de - ongunstige score - van 46% heeft medegedeeld en in de vergadering van 19 oktober 2012 ook niet het volledige rapport heeft verstrekt, doch slechts de twee voor haar gunstige bladzijden (gedateerd 9 oktober 2012) die uitsluitend het monsteronderzoek betreffen. [appellante] is er door zelf contact op te nemen met Bureau de Wit pas achter gekomen dat het rapport onvolledig was en dat er een eerder rapport was, namelijk dat van 9 augustus 2012.

[geïntimeerde] heeft in algemene termen betoogd dat [appellante] in de notulen die zij maakte van de vergaderingen met [geïntimeerde] de feiten heeft verdraaid, maar dat betoog is onvoldoende om ervan uit te gaan dat de inhoud van de hiervoor weergegeven e-mails met betrekking tot de rapporten Bureau de Wit onjuist zijn, nu [geïntimeerde] de bovenvermelde gang van zaken niet heeft bestreden en destijds ook niet tegen de inhoud van die e-mails heeft geprotesteerd. M. Schreeven heeft namens [geïntimeerde] ook ter zitting in hoger beroep erkend dat de rapporten zijn achterhouden.

Aan het voorgaande doet niet af dat Bureau de Wit heeft toegelicht dat het eerste rapport met betrekking tot de inspectie op 3 oktober 2012 deels op onvolledige gegevens was gebaseerd (een wel aanwezige map is abusievelijk niet ingekeken), waardoor achteraf bezien geen sprake bleek van een ernstige tekortkoming en op andere onderdelen een goedkeurende verklaring kon worden gegeven, zodat de nieuwe totaalscore op 86% uitkwam. Evenmin is relevant dat partijen in de vaststellingsovereenkomst hebben afgesproken dat [geïntimeerde] een maand de tijd heeft om correcties aan te brengen om door Bureau de Wit geconstateerde gebreken te herstellen. Het verwijt dat hier in het bijzonder aan [geïntimeerde] wordt gemaakt is immers niet dat de rapporten ongunstig waren, maar dat zij die (ongunstige) rapporten in strijd met de krachtens de vaststellingsovereenkomst op haar rustende verplichting heeft verzwegen en daarover bovendien bij herhaling onjuiste informatie aan [appellante] heeft verstrekt. Dat [geïntimeerde] dat heeft gedaan kort nadat partijen ter beëindiging van hun (jarenlange) geschillen een mediationtraject hebben gevolgd en een vaststellingsovereenkomst hebben gesloten, laat het hof daarbij zwaar meewegen.

[geïntimeerde] verweert zich met een beroep op schuldeisersverzuim als bedoeld in artikel 6:58 BW. Zij baseert dat (in het bijzonder) op door haar gestelde nalatigheid van [appellante] om de onder o. van de vaststellingsovereenkomst formuleerde afspraak na te [geïntimeerde] . In dat verband heeft zij verwezen naar een e-mail van [appellante] van 9 november 2012 waarin [appellante] schrijft “Ons wekelijkse werkoverleg willen wij graag tot aan het kortgeding per e-mail laten plaatsvinden”. Daargelaten of [appellante] met het te kennen geven van deze wens toerekenbaar zou zijn tekortgekomen (hetgeen niet in de rede ligt; [appellante] was immers niet weigerachtig te overleggen) kan dat reeds geen schuldeisersverzuim meebrengen, omdat die wens pas enkele weken nadat [geïntimeerde] haar verplichtingen niet was nagekomen werd geuit. Dat die nakoming zou zijn verhinderd omdat [appellante] na 9 november 2012 het wekelijkse overleg tijdelijk per mail wilde laten plaatsvinden, is ongerijmd.

Andere feiten en omstandigheden die meebrengen dat de onder rov. 3.6 tot en met 3.8 bedoelde tekortkomingen niet aan [geïntimeerde] kan worden toegerekend, zijn niet dan wel onvoldoende gesteld noch gebleken. [geïntimeerde] is voor deze tekortkomingen zonder ingebrekestelling in verzuim geraakt, omdat de termijn voor nakoming was verstreken, dan wel omdat de aard van de tekortkoming meebrengt dat geen ingebrekestelling nodig is. Deze tekortkomingen acht het hof (anders dan [geïntimeerde] lijkt te menen) op zichzelf reeds voldoende zwaarwegend om de vordering van [appellante] tot ontbinding en ontruiming toe te wijzen.

Volgens [appellante] heeft [geïntimeerde] daarnaast (ook) na het sluiten van de vaststellingsovereenkomst de overeengekomen Standards onvoldoende nageleefd. Zij heeft in dat verband onder meer verwezen naar de door haar als productie 73 in eerste aanleg overgelegde rapportages van (mystery guests) van LQA en QB vanaf augustus 2012.

Uit het onder F van de huurovereenkomst overwogene volgt dat het naleven van de door [appellante] gehanteerde kwaliteitsstandaards (hierna: de Standards) als een wezenlijk onderdeel van de huurovereenkomst moet worden beschouwd. Dat is in onderdeel e. van de vaststellingsovereenkomst nogmaals tot uitdrukking gebracht. Ook het feit dat [appellante] ervoor heeft gekozen de Standards als bijlage aan die overeenkomst te hechten en elke bladzijde te laten paraferen door [geïntimeerde] , duidt daarop.

Bij de beoordeling van de vraag of [geïntimeerde] de overeengekomen Standards ook na het sluiten van de vaststellingsovereenkomst onvoldoende heeft nageleefd, stelt het hof voorop dat [geïntimeerde] in haar onder 2.1.9 aangehaalde e-mail aangeeft dat zij hard werkt aan implementatie van de Standards, maar daarin nog niet geheel is geslaagd. Zij erkent daarmee dus de Standards (nog) niet (geheel) na te leven. Ook uit de in 2.1.12 en 2.1.13 weergegeven e-mails blijkt dat kort na de vaststellingsovereenkomst de niet-naleving van de Standards tijdens vergaderingen met [appellante] concreet is besproken. Dat deze verslagen in dit opzicht onjuist zijn, zoals [geïntimeerde] lijkt te betogen, is onaannemelijk in het licht van de erkenning van [geïntimeerde] dat nog niet geheel aan de Standards was voldaan en ook overigens door [geïntimeerde] onvoldoende onderbouwd.

Uit de als productie 73 overgelegde LQA-rapportages, die strekken tot toetsing van de naleving van de overeengekomen Standards, blijkt voorts dat de in het rapport van Allegro genoemde norm van 80% in geen van de gevallen waarover is gerapporteerd is gehaald. In het overgrote deel van de gevallen wordt een lager percentage gescoord dan het door general manager [persoon 6] tijdens het pleidooi in hoger beroep genoemde absolute minimum van 65%. [geïntimeerde] heeft tijdens het pleidooi in hoger beroep gesteld dat de LQA-toetsen een vertekend beeld geven, omdat geen correctie voor “not applicable” heeft plaatsgevonden. Dat standpunt is verder niet concreet toegelicht en evenmin op enigerlei wijze onderbouwd, zodat het hof daaraan voorbij gaat. De QB-scores zijn volgens [geïntimeerde] evenmin betrouwbaar omdat de controleurs (mystery guests) geen onbekenden zijn maar door [appellante] bewust zijn gestuurd om [geïntimeerde] in diskrediet te brengen. Voor hetgeen zij ter onderbouwing daarvan heeft aangevoerd (het rapport van 18 mei 2014, waarbij de mystery guest de naam van een werknemer noemde die op die datum niet meer bij [geïntimeerde] in dienst was) bestaan echter alternatieve verklaringen (zoals het gebruik van het naambordje door een andere collega). Zeker in het licht van de toelichting op haar werkwijze die QB Hospitality op haar werkwijze heeft gegeven (productie N bij appeldagvaarding) volstaan de beweringen van [geïntimeerde] hoe dan ook niet om de inhoud van alle QB-rapporten die zijn uitgebracht geheel in twijfel te trekken. Het hof leidt uit het voorgaande dan ook af dat [geïntimeerde] is tekortgekomen in het naleven van de Standards.

[appellante] kan ook ter zake van het niet-naleven van de Standards geen schuldeisersverzuim worden verweten nu, als overwogen, het voor haar duidelijk moet zijn waar zij zich aan had te houden en bij de naleving van de Standards niet van de medewerking van [appellante] afhankelijk was. Dat [appellante] gedurende een of meer periodes minder, of op een andere wijze, overleg heeft willen voeren dan in een wekelijkse fysieke vergadering - hetgeen moet worden bezien in het licht van de aanstaande rechtszaak en de toegenomen spanningen tussen partijen - maakt dat niet anders. [geïntimeerde] klaagt erover dat [appellante] haar de zogenaamde Market Metrix Reviews heeft onthouden ( [appellante] bestrijdt het) maar ontvangst van die (door [geïntimeerde] bij pleidooi in hoger beroep overigens als ongeloofwaardig en onjuist bestempelde) gegevens is geen vereiste om aan de schriftelijk vastgelegde Standards te kunnen voldoen.

[geïntimeerde] kan niet worden gevolgd in haar standpunt dat met de handgeschreven aanvulling op de vaststellingsovereenkomst (als onder j gedaan) een generieke ingebrekestellingstermijn van een maand is overeengekomen voor alle klachten die haar bedrijfsvoering betreffen. Uit deze tekst en de plaats daarvan in de vaststellingsovereenkomst blijkt duidelijk dat de termijn van een maand geldt voor door Bureau de Wit geconstateerde gebreken. Ook voor het niet-nakomen van de Standards na de vaststellingsovereenkomst was verder geen (nadere) ingebrekestelling nodig, omdat [appellante] geen gelegenheid onbenut heeft gelaten om mondeling en schriftelijk op de naleving van deze voortdurende verplichting aan te dringen.

Volgens [geïntimeerde] verhindert de lage ontbijtprijs die zij hotelgasten in rekening moet brengen het realiseren van de door [appellante] gewenste kwaliteit. Te dien aanzien heeft echter te gelden dat [geïntimeerde] bij het sluiten van de vaststellingsovereenkomst met het hanteren van die prijs én met het navolgen van de Standards akkoord is gegaan. De hoogte van die prijs kan zij [appellante] dan ook niet tegenwerpen en evenmin kan zij van [appellante] verlangen dat deze alsnog met een prijsaanpassing instemt. [geïntimeerde] zal in dat verband haar eigen ondernemersrisico moeten dragen. Het betoog dat [appellante] [geïntimeerde] tegenwerkt door een (te) hoge ontbijtprijs van haar te vergen stuit hierop af. Overigens is onaannemelijk dat louter de lage ontbijtprijs het naleven van de Standards in de weg staat, nu [geïntimeerde] zelf haar exploitatie van [naam] als profijtelijk kenschetst. Dat [geïntimeerde] nog anderszins door [appellante] is tegengewerkt moet als onvoldoende gesubstantieerd van de hand worden gewezen.

[geïntimeerde] meent dat [appellante] niet werkelijk wil dat [geïntimeerde] aan haar Standards voldoet, hetgeen zou volgen uit de e-mail van [appellante] van 23 oktober 2012, waarin haar general manager [persoon 6] schrijft: “erg vervelend om te lezen dat jullie het gelijk aanpassen en dus volgens jullie [curs. hof] eigenlijk voldoen aan alle standards”. Zowel uit het gecursiveerde gedeelte als uit het verdere verloop van de e-mail blijkt echter genoegzaam dat [persoon 6] wenst dat [geïntimeerde] aan de Standards voldoet maar van mening is dat dat al jaren niet het geval is. Uit de proceshouding van [appellante] heeft het hof verder niets anders kunnen opmaken dan dat naleving van de Standards voor haar van wezenlijk belang was en is en dat zij voortdurend op de naleving van de Standards heeft aangedrongen.

Dat [appellante] jegens [geïntimeerde] in strijd met de redelijkheid en billijkheid heeft gehandeld is niet gebleken. Op verzoek van partijen heeft het hof kennisgenomen van de als productie GG door [appellante] overgelegde USB-stick met video-opnames van een vijftal vergaderingen van [appellante] en [geïntimeerde] in 2015. Uit die opnames blijkt een sterk verslechterde verhouding tussen partijen, hetgeen gelet op de duur van de geschillen tussen de betrokkenen niet bevreemdt. Het hof heeft echter niet kunnen vaststellen dat [appellante] zich heeft schuldig gemaakt aan provocaties, intimidaties of tegenwerking. Haar optreden tijdens deze vergaderingen kan evenmin als slecht verhuurderschap worden gekwalificeerd.

Volgens [geïntimeerde] zit er een duidelijke positieve ontwikkeling in haar bedrijfsvoering, draait zij hoge omzetten en zijn haar klanten tevreden. Ook als dat het geval is, kan daaruit niet worden afgeleid dat [geïntimeerde] thans zodanig aan de door [appellante] gestelde eisen (zoals de Standards) voldoet dat het ontbinden van de huurovereenkomst een onevenredige sanctie zou vormen op de gepleegde wanprestatie, die niet kan worden ongedaan gemaakt. De bij gelegenheid van het pleidooi in hoger beroep door [appellante] in het geding gebrachte producties, zoals productie T (constateringen door een deurwaarder op 29 mei 2015), en de verschillende e-mails van [appellante] waar zij op naleving aandringt, geven er blijk van dat de Standards nog immer niet voldoende worden nageleefd.

De slotsom luidt dan ook dat de grieven slagen voor zover deze waren gericht tegen de afwijzing van de vordering tot ontbinding. Deze vordering zal alsnog worden toegewezen, omdat [appellante] daarbij voldoende belang heeft. Dat zij niet in concreto heeft gesteld een zeker bedrag aan schade te hebben geleden, maakt dat niet anders. Het vonnis waarvan beroep zal worden vernietigd. Bij bespreking van de grieven die betrekking hebben op de opzeggingsvordering bestaat geen belang meer, omdat deze vordering door [appellante] als subsidiaire vordering is aangeduid, en mede gelet op de hierna onder 3.26 te bespreken kostenveroordeling in zaak CV 13-24195.

De gevorderde ontbinding zal per de datum van dit arrest worden uitgesproken. [appellante] heeft ter zitting in hoger beroep te kennen gegeven dat een ontruimingstermijn tussen drie en zes maanden voor haar werkbaar is. Daarin ziet het hof aanleiding de ontruimingstermijn op zes maanden na betekening van dit arrest stellen.

Hetgeen [geïntimeerde] in eerste aanleg of thans in appel meer of anders heeft aangevoerd kan niet tot andere oordelen leiden dan hierboven gegeven. [geïntimeerde] heeft voorts geen voldoende concreet bewijs aangeboden van feiten die, indien bewezen, tot andere oordelen zouden leiden, zodat het hof aan haar bewijsaanbiedingen voorbij gaat.

[geïntimeerde] zal als de in het ongelijk te stellen partij worden veroordeeld in de kosten van het geding in eerste aanleg, voor zover betrekking hebbend op zaak CV 13-25264, alsmede de kosten van het hoger beroep. Het hof ziet aanleiding in de zaak CV 13-24195 geen kostenveroordeling uit te spreken.

Het hof:

vernietigt het vonnis waarvan beroep,

en in zoverre opnieuw rechtdoende:

ontbindt de tussen partijen bestaande (onder)huurovereenkomst met betrekking tot na te melden bedrijfsruimte;

beveelt [geïntimeerde] om binnen zes maanden na betekening van dit arrest het gehuurde, zijnde de horecabedrijfsruimte te Amsterdam aan het [straat 1] en [straat 2] , met het hare en de haren te ontruimen en, onder afgifte van sleutels, ter algehele en vrije beschikking van [appellante] te stellen, welke ontruiming zo nodig door de deurwaarder bewerkstelligd kan worden met behulp van de sterke arm conform het in art. 555 e.v. jo. 444 Rv bepaalde;

veroordeelt [geïntimeerde] tot terugbetaling van hetgeen [appellante] haar ter voldoening aan het vonnis in eerste aanleg heeft betaald, vermeerderd met wettelijke rente vanaf de dag van betaling tot de dag van terugbetaling;

veroordeelt [geïntimeerde] in de kosten van het geding in beide instanties, in eerste aanleg tot op heden in de zaak met nummer CV 13-25264 aan de zijde van [appellante] begroot op € 192,48 aan verschotten en € 400,= voor salaris en in hoger beroep op € 788,52 aan verschotten en € 2.682,= voor salaris en op € 131,- voor nasalaris, te vermeerderen met € 68,- voor nasalaris en met de kosten van het betekeningsexploot, ingeval betekening van dit arrest heeft plaatsgevonden;

verklaart deze veroordelingen uitvoerbaar bij voorraad;

wijst af het meer of anders gevorderde.

Dit arrest is gewezen door mrs. C.C. Meijer, R.J.M. Smit en R.H. de Bock en door de rolraadsheer in het openbaar uitgesproken op 4 augustus 2015.