HvJ EU, 09-07-2020, nr. C-698/18, nr. C-699/18

De tiende, twaalfde, eenentwintigste, drieëntwintigste en vierentwintigste overweging van richtlijn 93/13 luiden:

Artikel 2, onder b), van deze richtlijn luidt:

Artikel 6, lid 1, van deze richtlijn luidt:

Artikel 7, leden 1 en 2, van die richtlijn luidt:

Artikel 8 van richtlijn 93/13 luidt:

Artikel 10, lid 1, tweede alinea, van de richtlijn luidt:

Op 26 juni 2008 heeft JB met Raiffeisen Bank een kredietovereenkomst gesloten tot verstrekking van een persoonlijke lening van 4 168,41 EUR met een looptijd van 84 maanden, eindigend in 2015. In dat jaar heeft de betrokkene het krediet volledig afgelost.

Aangezien JB van mening was dat bepaalde bedingen in deze overeenkomst oneerlijk waren, heeft hij in december 2016 bij de Judecătorie Târgu Mureș (rechter in eerste aanleg Mureș, Roemenië) een verklaring van recht gevorderd dat deze bedingen oneerlijk waren en gevorderd dat de op grond van deze bedingen betaalde bedragen werden terugbetaald en dat hem de wettelijke rente werd betaald.

Raiffeisen Bank heeft ter verweer de exceptie van het ontbreken van actieve procesbevoegdheid van JB opgeworpen, want de betrokkene had op de datum van het indienen van de vordering krachtens de nationale regeling niet langer de hoedanigheid van consument, aangezien de betrekkingen tussen de partijen bij de betrokken kredietovereenkomst op die datum waren geëindigd en deze overeenkomst in het voorgaande jaar vanwege de volledige nakoming ervan was beëindigd.

De Judecătorie Târgu Mureş heeft de vordering van JB toegewezen. Deze rechter heeft vastgesteld dat JB bij het sluiten van de betrokken kredietovereenkomst de hoedanigheid van consument had, en dat het feit dat de gevolgen van deze overeenkomst volledig hebben plaatsgevonden niet belet dat het naar verluidt oneerlijke karakter van de bedingen van deze overeenkomst onderzocht moet worden. Deze rechter heeft geoordeeld dat aan de vereisten van de nationale regeling was voldaan, namelijk dat over de betrokken bedingen niet direct met de consument was onderhandeld en dat deze bedingen, ten nadele van de consument en in strijd met de goede trouw, het evenwicht tussen de rechten en verplichtingen van de partijen aanzienlijk hadden verstoord. Na te hebben geoordeeld dat een als oneerlijk aangemerkt beding geen verplichtingen kan opleggen aan de consument, heeft voormelde rechter deze niet-tegenwerpbaarheid gelijkgesteld met een absolute nietigheidsgrond en heeft hij, op basis van het beginsel van restitutio in integrum, Raiffeisen Bank gelast tot teruggave van de bedragen die JB op grond van de als oneerlijk aangemerkte bedingen had betaald, vermeerderd met wettelijke rente gerekend vanaf de datum van inning door Raiffeisen Bank tot en met de daadwerkelijke teruggave ervan.

Raiffeisen Bank heeft bij de verwijzende rechter hoger beroep ingesteld, waarbij zij opnieuw heeft aangevoerd dat JB vóór het instellen van de rechtsvordering de hoedanigheid van consument had verloren als gevolg van de beëindiging van de kredietovereenkomst vanwege de volledige nakoming ervan.

De verwijzende rechter merkt op dat, overeenkomstig vaste rechtspraak van de Roemeense rechters, de niet-tegenwerpbaarheid van oneerlijke bedingen wordt gelijkgesteld met het regime van de absolute nietigheid. Deze verwijzende rechter merkt ook op dat uit de bepalingen van artikel 12, lid 4, van wet nr. 193/2000 blijkt dat de consument die zich wil beroepen op het oneerlijke karakter van een contractueel beding de weg bewandelt van nietigheid volgens het gemene recht. De Roemeense rechters hanteren echter een verschillende benadering ten aanzien van de vraag of in een volledig nagekomen overeenkomst een persoon de hoedanigheid van consument behoudt en, dientengevolge, zijn vorderingsrecht tot teruggave van prestaties die zijn verricht op grond van als oneerlijk aangemerkte bedingen behoudt.

Aangezien de vordering tot vaststelling van absolute nietigheid in Roemeens recht niet kan verjaren, behoudt de consument als bedoeld in richtlijn 93/13, na de volledige nakoming van de overeenkomst, volgens de benadering van de lagere rechterlijke instanties zijn hoedanigheid en kan hij op elk moment de absolute nietigheid inroepen in het kader van een geding of door het opwerpen van een exceptie. Volgens diezelfde benadering heeft de consument het recht om binnen drie jaar een vordering tot restitutie in te stellen, waarvan de termijn begint te lopen op het moment dat wordt vastgesteld dat de oneerlijke bedingen nietig zijn, zoals bepaald in het gemene recht inzake nietigheid.

De verwijzende rechter merkt op dat de Înalta Curte de Casaţie şi Justiţie (hoogste rechterlijke instantie, Roemenië) een ander standpunt heeft ingenomen, namelijk dat de sanctie die wordt toegepast in geval van vaststelling van het oneerlijke karakter van contractuele bedingen, een specifieke sanctie vormt die de gevolgen van die bedingen voor de toekomst schrapt, zonder de reeds gedane prestaties ter discussie te stellen.

De verwijzende rechter is van oordeel dat een uitlegging mogelijk is waarmee het beginsel van een hoog niveau van consumentenbescherming en het beginsel van rechtszekerheid met elkaar in evenwicht kunnen worden gebracht. Volgens hem is de datum waarop de betrokken overeenkomst eindigt, namelijk wanneer de consument van alle verplichtingen jegens de verkoper wordt ontslagen en dus niet meer mag worden beschouwd als in een zwakkere positie dan laatstgenoemde, een datum, die op een objectieve manier is vastgesteld, waarop de consument het oneerlijke karakter van een beding of van bedingen van deze overeenkomst moet of moest kennen en vanaf wanneer de verjaringstermijn van drie jaar begint te lopen om een vermogensrechtelijke vordering in te dienen, met inbegrip van een vordering tot restitutie.

Een dergelijke benadering zou voorkomen dat het ingaan van de verjaringstermijn van drie jaar uitsluitend afhankelijk is van de wil van de consument, maar zou geen afbreuk doen aan de mogelijkheid voor de consument om op elk moment te verzoeken om vaststelling van het oneerlijke karakter van contractuele bedingen van een overeenkomst met een verkoper, waardoor het onrechtmatige karakter van deze bedingen onder de aandacht van de verkopers wordt gebracht.

In casu heeft JB bijna een jaar na afloop van de overeenkomst, dat wil zeggen binnen drie jaar vanaf de dag waarop een vermogensrechtelijke vordering kan worden ingesteld volgens het gemene recht, een verklaring voor recht gevorderd met het oog op vaststelling van het oneerlijke karakter van contractuele bedingen van de met de Raiffeisen Bank gesloten kredietovereenkomst, absolute nietigheid van deze bedingen en terugbetaling van onverschuldigd betaalde bedragen.

Op 28 mei 2003 hebben KC en een andere partij, in de hoedanigheid van medekredietnemer, een kredietovereenkomst gesloten met Société Générale tot verstrekking van een persoonlijke lening van 17 000 EUR met een looptijd van 120 maanden. Deze overeenkomst is beëindigd als gevolg van vervroegde terugbetaling.

Aangezien KC van mening was dat bepaalde bedingen in deze overeenkomst, gezien de nationale bepalingen op dat gebied, oneerlijk waren, heeft hij in juli 2016 bij de Judecătorie Târgu Mureș een verklaring van recht gevorderd dat deze bedingen oneerlijk waren. KC heeft nietigverklaring van die bedingen gevorderd en terugbetaling van de op grond van die bedingen betaalde bedragen, alsmede dat hem de wettelijke rente werd betaald, berekend vanaf de datum van inning van deze bedragen door de Société Générale tot de datum van daadwerkelijke terugbetaling.

Société Générale heeft de exceptie van het ontbreken van actieve procesbevoegdheid van KC opgeworpen, op grond van de nationale regeling inzake oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten. Société Générale heeft aangevoerd dat KC geen consument meer was, gelet op het feit dat de betrekkingen tussen partijen op de datum van indiening van de vordering niet meer bestonden en dat de betrokken overeenkomst als gevolg van vervroegde aflossing al elf jaar was beëindigd.

De Judecătorie Târgu Mureş heeft de vordering van KC gedeeltelijk toegewezen. Deze rechter heeft vastgesteld dat KC bij het sluiten van de kredietovereenkomst met Société Générale consument was, en dat het feit dat de gevolgen van deze overeenkomst volledig hebben plaatsgevonden niet belet dat het naar verluidt oneerlijke karakter van de bedingen van deze overeenkomst onderzocht moet worden, zoals opgelegd bij richtlijn 93/13, zodat niet aan KC kan worden tegengeworpen dat hij de bedingen van de betrokken kredietovereenkomst volledig heeft aanvaard en deze is nagekomen. Geoordeeld werd dat aan de vereisten van de geldende nationale regeling was voldaan, namelijk dat over de bedingen van deze overeenkomst niet direct met de consument was onderhandeld en dat deze bedingen, ten nadele van de consument en in strijd met de goede trouw, het evenwicht tussen de rechten en verplichtingen van de partijen aanzienlijk hadden verstoord. Deze rechter heeft beslist dat deze bedingen niet bindend waren voor de consument, dat zij geen gevolgen hadden voor de consument en dat absolute nietigheid van die bedingen de toepasselijke sanctie was. Ingevolge de terugwerkende kracht van de absolute nietigheid heeft hij het verzoek om teruggave van de bedragen die op grond van de als oneerlijk aangemerkte bedingen waren betaald, vermeerderd met wettelijke rente, berekend vanaf het tijdstip waarop het stuk werd ingediend waarmee het geding werd ingeleid, toegewezen.

Société Générale heeft bij de verwijzende rechter hoger beroep ingesteld, waarbij zij opnieuw heeft aangevoerd dat KC al elf jaar vóór het instellen van de rechtsvordering de hoedanigheid van consument had verloren als gevolg van de beëindiging van de betrokken kredietovereenkomst door vervroegde aflossing. Société Générale voert ook argumenten aan met betrekking tot de in de nationale regeling gestelde vereisten voor de vaststelling van het vermeende oneerlijke karakter van een contractueel beding.

Om dezelfde redenen als in het kader van zaak C-698/18 zijn aangevoerd, heeft de verwijzende rechter besloten zich in zaak C-699/18 tot het Hof te wenden.

De verwijzende rechter benadrukt evenwel dat KC het beroep tot vaststelling van het oneerlijke karakter van de bedingen in de betrokken kredietovereenkomst heeft ingesteld elf jaar na de beëindiging van de overeenkomst, dat wil zeggen na het verstrijken van de door de nationale wetgever vastgestelde gewone verjaringstermijn van drie jaar voor de uitoefening van vermogensrechten.

In die omstandigheden heeft de Tribunal Specializat Mureş (bijzonder rechter Mureș, Roemenië) de zaak geschorst en het Hof verzocht om een prejudiciële beslissing over de volgende vragen, die in de zaken C-698/18 en C-699/18 identiek zijn geformuleerd:

Bij beslissing van de president van het Hof van 12 december 2018 zijn de zaken C-698/18 en C-699/18 gevoegd voor de schriftelijke en de mondelinge behandeling en voor het arrest.

In de eerste plaats moet in herinnerd worden gebracht dat het Hof volgens vaste rechtspraak uitsluitend bevoegd is om het Unierecht, wat de toepassing van dat recht in een lidstaat betreft, uit te leggen vanaf de datum van toetreding van die staat tot de Europese Unie (beschikking van 3 juli 2014, C-92/14, EU:C:2014:2051, punt 27).

Daar uit artikel 10, lid 1, tweede alinea, van richtlijn 93/13 volgt dat deze uitsluitend van toepassing is op overeenkomsten die zijn gesloten na 31 december 1994, de datum waarop de termijn voor omzetting van de richtlijn verstreken is, moet rekening worden gehouden met de datum van de sluiting van de in de hoofdgedingen aan de orde zijnde overeenkomsten om te bepalen of deze richtlijn van toepassing is op deze overeenkomsten; het tijdvak waarin die overeenkomsten gevolgen teweegbrengen, doet niet ter zake (beschikking van 3 juli 2014, C-92/14, EU:C:2014:2051, punt 28).

In casu is Roemenië op 1 januari 2007 toegetreden tot de Unie, terwijl de in het hoofdgeding in zaak C-698/18 aan de orde zijnde kredietovereenkomst is gesloten op 26 juni 2008 en de in het hoofdgeding in zaak C-699/18 aan de orde zijnde kredietovereenkomst is gesloten op 28 mei 2003.

Bijgevolg is richtlijn 93/13 ratione temporis van toepassing op het hoofdgeding in zaak C-698/18. Deze richtlijn is daarentegen ratione temporis niet van toepassing op het hoofdgeding in zaak C-699/18.

Wat in de tweede plaats zaak C-698/18 betreft, moet het argument van de Roemeense regering dat het antwoord op de tweede vraag uitsluitend afhangt van de uitlegging en de toepassing van de bepalingen van de nationale regeling worden onderzocht.

In dit verband zij eraan herinnerd dat in het kader van de procedure van artikel 267 VWEU, die op een duidelijke afbakening van de taken van de nationale rechterlijke instanties en van het Hof berust, de nationale rechter bij uitsluiting bevoegd is om de feiten van het hoofdgeding vast te stellen en te beoordelen en het nationale recht uit te leggen en toe te passen. Het is tevens uitsluitend een zaak van de nationale rechter aan wie het geschil is voorgelegd en die de verantwoordelijkheid draagt voor de te geven rechterlijke beslissing om, gelet op de bijzonderheden van het geval, zowel de noodzaak als de relevantie te beoordelen van de vragen die hij aan het Hof voorlegt. Wanneer de vragen betrekking hebben op de uitlegging van het Unierecht, is het Hof bijgevolg in beginsel verplicht daarop te antwoorden (arrest van 26 mei 2011, Stichting Natuur en Milieu e.a., C-165/09–C-167/09, EU:C:2011:348, punt 47).

In casu is in de vragen in zaak C-698/18 in wezen aan de orde of het Roemeense recht betreffende verjaringstermijnen voor rechtsvorderingen inzake oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten verenigbaar is met verschillende bepalingen van richtlijn 93/13 en algemene beginselen van Unierecht, en zien die vragen niet op de inhoud van het hoofdgeding, noch op de uitlegging en de toepassing van bepalingen van nationale wetgeving.

In die omstandigheden is het Hof enerzijds bevoegd om de in de zaak C-698/18 gestelde vragen te beantwoorden en zijn deze vragen ontvankelijk, en is het Hof anderzijds niet bevoegd om de in zaak C-699/18 gestelde vragen te beantwoorden.

Met zijn eerste vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 2, onder b), artikel 6, lid 1, en artikel 7, lid 1, van richtlijn 93/13 aldus moeten worden uitgelegd dat zij zich niet verzetten tegen een nationale regeling die bepaalt dat de vordering tot nietigverklaring van een oneerlijk beding in een consumentenovereenkomst niet verjaart, maar die een verjaringstermijn stelt voor het instellen van de vordering die ertoe strekt de uit die nietigverklaring voortvloeiende terugbetalingsplicht te doen gelden.

Dienaangaande zij eraan herinnerd dat de lidstaten ingevolge artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13 bepalen dat oneerlijke bedingen in overeenkomsten tussen een verkoper en een consument onder de in het nationale recht geldende voorwaarden de consument niet binden.

Gelet op de aard en het gewicht van het openbare belang waarop de door richtlijn 93/13 aan de consument verzekerde bescherming berust, moet artikel 6 van deze richtlijn derhalve worden beschouwd als een norm die gelijkwaardig is aan de nationale regels die in de interne rechtsorde als regels van openbare orde gelden (arrest van 20 september 2018, OTP Bank en OTP Faktoring, C-51/17, EU:C:2018:750, punt 89).

Wederom gezien de aard en het gewicht van het openbare belang van de bescherming van consumenten verplicht richtlijn 93/13, volgens artikel 7, lid 1, juncto de vierentwintigste overweging ervan, de lidstaten om in doeltreffende en geschikte middelen te voorzien om een eind te maken aan het gebruik van oneerlijke bedingen in overeenkomsten tussen consumenten en verkopers (arresten van 30 april 2014, Kásler en Káslerné Rábai, C-26/13, EU:C:2014:282, punt 78, en 21 december 2016, Gutiérrez Naranjo e.a., C-154/15, C-307/15 en C-308/15, EU:C:2016:980, punt 56).

Hiertoe dienen de nationale rechters oneerlijke bedingen buiten toepassing te laten opdat zij geen dwingende gevolgen hebben voor de consument, tenzij de consument zich daartegen verzet (zie in die zin arrest van 7 november 2019, Profi Credit Polska, C-419/18 en C-483/18, EU:C:2019:930, punt 47).

Uit de rechtspraak van het Hof volgt dat artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat een als oneerlijk aangemerkt contractueel beding in beginsel geacht moet worden nooit te hebben bestaan, zodat het geen gevolgen heeft ten aanzien van de consument. Derhalve moet de vaststelling in rechte dat een dergelijk beding oneerlijk is in beginsel tot gevolg hebben dat de situatie waarin de consument rechtens en feitelijk zonder dat beding zou hebben verkeerd, wordt hersteld. Hieruit volgt dat de verplichting voor de nationale rechter om een oneerlijk contractueel beding tot betaling van bedragen die onverschuldigd blijken buiten toepassing te laten, in beginsel tot een terugbetalingsplicht leidt die ziet op die bedragen (arrest van 21 december 2016, Gutiérrez Naranjo e.a., C-154/15, C-307/15 en C-308/15, EU:C:2016:980, punten 61 en 62).

Volgens rechtspraak van het Hof verzet de door richtlijn 93/13 aan de consument verstrekte bescherming zich tegen een nationale regelgeving die de nationale rechter verbiedt om na het verstrijken van een vervaltermijn vast te stellen dat een in een consumentenovereenkomst opgenomen beding oneerlijk is (arrest van 21 november 2002, Cofidis, C-473/00, EU:C:2002:705, punt 38).

Het Hof heeft evenwel erkend dat de bescherming van de consument niet absoluut is (arrest van 21 december 2016, Gutiérrez Naranjo e.a., C-154/15, C-307/15 en C-308/15, EU:C:2016:980, punt 68) en dat in het belang van de rechtszekerheid vastgestelde redelijke beroepstermijnen, die gelden op straffe van verval van recht, verenigbaar zijn met het Unierecht (arresten van 6 oktober 2009, Asturcom Telecomunicaciones, C-40/08, EU:C:2009:615, punt 41, en 21 december 2016, Gutiérrez Naranjo e.a., C-154/15, C-307/15 en C-308/15, EU:C:2016:980, punt 69).

Wanneer een desbetreffende regeling van het Unierecht ontbreekt, is het volgens vaste rechtspraak van het Hof een aangelegenheid van de interne rechtsorde van elke lidstaat om de procedurevoorschriften te geven voor rechtsvorderingen die ertoe strekken de rechten te beschermen die de justitiabelen aan het Unierecht ontlenen, voor zover die regels niet ongunstiger zijn dan die welke voor soortgelijke nationale vorderingen gelden (gelijkwaardigheidsbeginsel), en voor zover zij de uitoefening van de door de rechtsorde van de Unie verleende rechten in de praktijk niet onmogelijk of uiterst moeilijk maken (doeltreffendheidsbeginsel) (zie met name arrest van 26 oktober 2006, Mostaza Claro, C-168/05, EU:C:2006:675, punt 24 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Derhalve moet op de eerste vraag in zaak C-698/18 worden geantwoord dat artikel 2, onder b), artikel 6, lid 1, en artikel 7, lid 1, van richtlijn 93/13 aldus moeten worden uitgelegd dat zij zich niet verzetten tegen een nationale regeling die bepaalt dat de vordering tot nietigverklaring van een oneerlijk beding in een consumentenovereenkomst niet verjaart, maar die een verjaringstermijn stelt voor het instellen van de vordering die ertoe strekt de uit die nietigverklaring voortvloeiende terugbetalingsplicht te doen gelden, voor zover die termijn niet ongunstiger is dan die welke voor soortgelijke nationale vorderingen geldt (gelijkwaardigheidsbeginsel), en voor zover de uitoefening van de door het Unierecht en in het bijzonder door richtlijn 93/13 verleende rechten daardoor in de praktijk niet onmogelijk of uiterst moeilijk wordt gemaakt (doeltreffendheidsbeginsel).

Met zijn tweede vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 2, onder b), artikel 6, lid 1, en artikel 7, lid 1, van richtlijn 93/13 alsmede de beginselen van gelijkwaardigheid, doeltreffendheid en rechtszekerheid aldus moeten worden uitgelegd dat zij zich verzetten tegen een aan de nationale regeling gegeven rechterlijke uitlegging volgens welke voor het instellen van een rechtsvordering tot teruggave van bedragen die op grond van een oneerlijk beding in een consumentenovereenkomst onverschuldigd zijn betaald, een verjaringstermijn van drie jaar geldt die begint te lopen vanaf de datum van de volledige nakoming van die overeenkomst, aangezien de consument vanaf die datum wordt geacht op de hoogte te zijn van het oneerlijke karakter van dat beding.

Wat om te beginnen het doeltreffendheidsbeginsel betreft, is het vaste rechtspraak dat de vraag of een nationale bepaling het onmogelijk of uiterst moeilijk maakt om het Unierecht toe te passen, moet worden onderzocht rekening houdend met de plaats van die bepaling in de gehele procedure voor de verschillende nationale instanties en met het verloop en de bijzondere kenmerken van die procedure. Daartoe moet in voorkomend geval rekening worden gehouden met de beginselen die aan het nationale stelsel van rechtspleging ten grondslag liggen, zoals de bescherming van de rechten van de verdediging, het rechtszekerheidsbeginsel en het goede verloop van de procedure (arrest van 26 juni 2019, Addiko Bank, C-407/18, EU:C:2019:537, punt 48 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Met die aspecten moet rekening worden gehouden bij het onderzoek van de kenmerken van de in het hoofdgeding aan de orde zijnde verjaringstermijn. Zoals de advocaat-generaal in punt 70 van zijn conclusie heeft uiteengezet, moet dit onderzoek onder meer betrekking hebben op de duur van deze termijn en de wijze waarop deze termijn moet worden toegepast, waaronder ook begrepen de wijze waarop voormelde termijn ingaat (zie ook, naar analogie, arrest van 29 oktober 2015, BBVA, C-8/14, EU:C:2015:731, punt 27).

Dienaangaande blijkt uit de rechtspraak van het Hof dat redelijke beroepstermijnen die op straffe van verval van recht in het belang van de rechtszekerheid zijn vastgesteld, de uitoefening van de door de rechtsorde van de Unie verleende rechten in de praktijk niet onmogelijk of uiterst moeilijk maken, indien dergelijke termijnen materieel toereikend zijn, zodat de consument zich kan voorbereiden en een doeltreffend rechtsmiddel kan instellen (arrest van 29 oktober 2015, BBVA, C-8/14, EU:C:2015:731, punten 28 en 29).

In casu wijst de verwijzende rechter erop dat het gaat om de toepassing van de gewone verjaringstermijn van drie jaar op de vordering die ertoe strekt om de terugbetalingsplicht geldend te maken die voortvloeit uit de nietigverklaring van een oneerlijk beding, welke termijn volgens de door de verwijzende rechter voorgestane uitlegging begint te lopen vanaf de volledige nakoming van de overeenkomst met een verkoper. Volgens de verwijzende rechter komt de aanvang van de termijn overeen met het tijdstip waarop de consument kennis had of had moeten hebben van het oneerlijke karakter van een of meerdere bedingen van deze overeenkomst.

Een verjaringstermijn van drie jaar is in beginsel materieel toereikend voor de voorbereiding en de instelling van een doeltreffend rechtsmiddel, voor zover deze van tevoren vaststaat en bekend is.

Aangezien de verjaringstermijn volgens de door de verwijzende rechter voorgestane uitlegging van het nationale recht begint te lopen op de datum van volledige nakoming van de overeenkomst, moet er echter rekening mee worden gehouden dat de consument mogelijkerwijs niet weet dat een beding in de overeenkomst met de verkoper oneerlijk is of de omvang van zijn uit richtlijn 93/13 voortvloeiende rechten niet ten volle beseft (zie in die zin arrest van 13 september 2018, Profi Credit Polska, C-176/17, EU:C:2018:711, punt 69), wat zelfs het geval kan zijn op het tijdstip van of na de volledige nakoming van de overeenkomst.

Voorts zij eraan herinnerd dat het beschermingsstelsel van richtlijn 93/13 berust op de gedachte dat de consument zich ten opzichte van de verkoper in een ondergeschikte positie bevindt, zowel wat zijn mogelijkheid tot onderhandelen betreft als met betrekking tot de informatie waarover hij beschikt, wat ertoe leidt dat hij met de tevoren door de verkoper opgestelde voorwaarden instemt zonder op de inhoud daarvan invloed te kunnen uitoefenen (arrest van 19 december 2019, Bondora, C-453/18 en C-494/18, EU:C:2019:1118, punt 40 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Gelet op die omstandigheid en op de zwakke positie van de consument moet worden geoordeeld dat een verjaringstermijn van drie jaar die begint te lopen vanaf de datum van volledige nakoming van de overeenkomst, de consument geen doeltreffende bescherming kan waarborgen, aangezien deze termijn kan zijn verstreken nog voordat de consument kennis kan nemen van het oneerlijke karakter van een beding in die overeenkomst. Een dergelijke termijn maakt de uitoefening van de door richtlijn 93/13 aan deze consument verleende rechten dus uiterst moeilijk.

De door de verwijzende rechter genoemde grond dat de consument de hoedanigheid van consument verliest op het moment van volledige nakoming van de overeenkomst, kan niet tot een andere conclusie leiden.

Dienaangaande zij eraan herinnerd dat, zoals in de tiende overweging van richtlijn 93/13 is gepreciseerd, de eenvormige voorschriften op het gebied van oneerlijke bedingen, zoals bepaald bij deze richtlijn, van toepassing moeten zijn op ‘alle overeenkomsten’ tussen ‘verkopers’ en ‘consumenten’ als gedefinieerd in artikel 2, onder b) en onder c), van die richtlijn (arrest van 21 maart 2019, Pouvin en Dijoux, C-590/17, EU:C:2019:232, punt 19).

Overeenkomstig artikel 2, onder b), van richtlijn 93/13 is een ‘consument’ iedere natuurlijke persoon die bij de onder deze richtlijn vallende overeenkomsten handelt voor doeleinden die buiten zijn bedrijfs- of beroepsactiviteit vallen (arrest van 21 maart 2019, Pouvin en Dijoux, C-590/17, EU:C:2019:232, punt 22).

Vastgesteld moet worden dat de definitie van het begrip ‘consument’ in artikel 2, onder b), van richtlijn 93/13 niets bevat op grond waarvan kan worden bepaald vanaf wanneer een contractant geen consument meer is in de zin van deze richtlijn en zich derhalve niet meer kan beroepen op de door de richtlijn aan hem geboden bescherming.

Deze bepaling moet evenwel worden uitgelegd in de context van het beschermingsstelsel van richtlijn 93/13, gelet op de in punt 67 van het onderhavige arrest in herinnering gebrachte gedachte dat de consument zich ten opzichte van de verkoper in een zwakke positie bevindt.

Zoals de advocaat-generaal in punt 57 van zijn conclusie heeft opgemerkt, wordt de omstandigheid dat de consument zich op het moment van sluiting van de overeenkomst in een zwakkere positie bevindt niet met terugwerkende kracht veranderd door de nakoming van die overeenkomst. In die omstandigheden is het beperken van de door richtlijn 93/13 aan de consument verleende bescherming tot uitsluitend de duur van de nakoming van de overeenkomst, in die zin dat de volledige nakoming van deze overeenkomst elke mogelijkheid voor de consument uitsluit om zich op die bescherming te beroepen, niet verenigbaar met het door deze richtlijn ingevoerde beschermingsstelsel. Een dergelijke beperking is in het bijzonder ontoelaatbaar, zoals de Poolse regering aanvoert, in het kader van overeenkomsten die, zoals een verkoopovereenkomst, onmiddellijk na of op het moment van sluiting ervan worden nakomen, aangezien deze beperking de consument geen redelijke termijn laat om eventueel in dergelijke overeenkomsten opgenomen oneerlijke bedingen te betwisten.

Hieruit volgt dat het begrip ‘consument’ in artikel 2, onder b), van richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat het feit dat een overeenkomst volledig wordt nagekomen niet uitsluit dat een partij bij die overeenkomst als ‘consument’ in de zin van deze bepaling kan worden aangemerkt.

Uit het voorgaande volgt dat het doeltreffendheidsbeginsel zich ertegen verzet dat een vordering tot restitutie afhankelijk wordt gemaakt van een verjaringstermijn van drie jaar die begint te lopen vanaf de datum waarop de betrokken overeenkomst eindigt, los van de vraag of de consument op die datum kennis had of redelijkerwijs kennis kon hebben van het oneerlijke karakter van een beding van deze overeenkomst dat hij ter ondersteuning van zijn vordering tot restitutie heeft aangevoerd. Dergelijke verjaringsregels maken de uitoefening van de door richtlijn 93/13 aan deze consument verleende rechten uiterst moeilijk.

Wat het gelijkwaardigheidsbeginsel betreft, blijkt uit de rechtspraak van het Hof dat voor de naleving van dit beginsel is vereist dat de betrokken nationale bepaling gelijkelijk van toepassing is op vorderingen die zijn gebaseerd op schending van het Unierecht, en op vorderingen die zijn gebaseerd op schending van het nationale recht en eenzelfde doel en grondslag hebben (arrest van 27 februari 2014, Pohotovosť, C-470/12, EU:C:2014:101, punt 47).

Dienaangaande staat het uitsluitend aan de nationale rechter, die rechtstreeks bekend is met de toepasselijke procedurevoorschriften, om na te gaan of de betrokken vorderingen vergelijkbaar zijn qua doel, grondslag en voornaamste kenmerken (arrest van 12 februari 2015, Baczó en Vizsnyiczai, C-567/13, EU:C:2015:88, punt 44 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In casu blijkt uit de gronden voor het verzoek om een prejudiciële beslissing dat volgens vaste rechtspraak van de Roemeense rechters de niet-tegenwerpbaarheid van oneerlijke bedingen wordt gelijkgesteld met het stelsel van absolute nietigheid. In dat verband geeft de verwijzende rechter aan dat de absolute nietigheid naar Roemeens recht tot gevolg heeft dat, wat wederkerige overeenkomsten betreft, de vroegere situatie wordt hersteld door middel van een vordering tot teruggave van de onverschuldigde betaling. Naar Roemeens recht begint in het geval van indiening van een dergelijke vordering de verjaringstermijn te lopen vanaf de datum waarop de grondslag voor die vordering door de rechter is vastgesteld.

De verwijzende rechter merkt op dat het om redenen van rechtszekerheid daarentegen denkbaar zou zijn dat de termijn voor teruggave van de bedragen die zijn betaald op grond van een oneerlijk beding in een consumentenovereenkomst, ingaat op de datum van volledige nakoming van deze overeenkomst, en niet vanaf de datum van de vaststelling in rechte van het oneerlijke karakter — en dus van de nietigheid — van het betrokken beding.

Hieruit volgt dat, onder voorbehoud dat de betrokken vorderingen vergelijkbaar zijn, hetgeen alleen de verwijzende rechter kan verifiëren, de door deze rechter voorgestelde en in het vorige punt samengevatte uitlegging erop zou neerkomen dat verschillende procedurevoorschriften worden ingevoerd, waardoor vorderingen die zijn gebaseerd op het beschermingsstelsel van richtlijn 93/13 minder gunstig worden behandeld. Zoals de advocaat-generaal in punt 84 van zijn conclusie heeft opgemerkt, kan een dergelijk verschil in behandeling niet worden gerechtvaardigd om redenen van rechtszekerheid.

Verjaringstermijnen beogen weliswaar de rechtszekerheid te waarborgen (zie in die zin arrest van 30 april 2020, Nelson Antunes da Cunha, C-627/18, EU:C:2020:321, punt 60), maar, voor zover de Roemeense wetgever heeft geoordeeld dat het rechtszekerheidsbeginsel zich niet verzet tegen de verjaringstermijn voor de in punt 79 van het onderhavige arrest bedoelde vorderingen, kan niet worden geoordeeld dat dit beginsel zich ertegen verzet dat op grond van het gelijkwaardigheidsbeginsel dezelfde termijn wordt toegepast op vorderingen die zijn gebaseerd op het beschermingsstelsel van richtlijn 93/13.

Uit het voorgaande volgt dat, onder voorbehoud dat de verwijzende rechter onderzoekt of bovengenoemde vorderingen vergelijkbaar zijn, het gelijkwaardigheidsbeginsel aldus moet worden uitgelegd dat het zich verzet tegen een uitlegging van de nationale wetgeving in die zin dat de verjaringstermijn voor een vordering in rechte tot terugbetaling van op grond van een oneerlijk beding onverschuldigd betaalde bedragen begint te lopen op de datum waarop de overeenkomst volledig is nagekomen, terwijl diezelfde termijn in geval van een soortgelijke vordering naar nationaal recht begint te lopen nadat de grondslag voor die vordering door de rechter is vastgesteld.

Gelet op een en ander dient op de tweede vraag in zaak C-698/18 te worden geantwoord dat artikel 2, onder b), artikel 6, lid 1, en artikel 7, lid 1, van richtlijn 93/13 alsmede de beginselen van gelijkwaardigheid, doeltreffendheid en rechtszekerheid aldus moeten worden uitgelegd dat zij zich verzetten tegen een aan de nationale regeling gegeven rechterlijke uitlegging volgens welke voor het instellen van een rechtsvordering tot teruggave van bedragen die op grond van een oneerlijk beding in een consumentenovereenkomst onverschuldigd zijn betaald, een verjaringstermijn geldt van drie jaar die begint te lopen vanaf de datum van volledige nakoming van deze overeenkomst, wanneer — zonder dat dit hoeft te worden onderzocht — wordt aangenomen dat de consument op die datum kennis had moeten hebben van het oneerlijke karakter van dat beding, of wanneer, wat vergelijkbare vorderingen op grond van bepaalde bepalingen van nationaal recht betreft, dezelfde termijn pas begint te lopen nadat de grondslag voor die vorderingen door de rechter is vastgesteld.