Hof Arnhem, 20-07-2009, nr. 21-004241-08

De verdachte heeft tegen het hiervoor genoemde vonnis hoger beroep ingesteld.

Dit arrest is gewezen naar aanleiding van het onderzoek op de terechtzitting van het hof van 7 juli 2009 en, overeenkomstig het bepaalde bij artikel 422 van het Wetboek van Strafvordering, het onderzoek op de terechtzitting in eerste aanleg.

Het hof heeft kennisgenomen van de vordering van de advocaat-generaal. Deze vordering maakt deel uit van het door de advocaat-generaal op schrift gestelde requisitoir dat na voorlezing aan het hof is overgelegd en houdt in dat verdachte voor het primair tenlastegelegde wordt veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 3 maanden voorwaardelijk met een proeftijd van 2 jaar en een werkstraf van 180 uren met zonodig vervangende hechtenis van 90 dagen. Het hof heeft voorts kennis genomen van hetgeen namens verdachte en de raadslieden, mr W. Anker en mr J. Anker, naar voren is gebracht.

Het hof zal het vonnis waarvan beroep vernietigen omdat het tot een andere bewijsbeslissing en een andere strafoplegging komt en daarom opnieuw rechtdoen.

Aan verdachte is tenlastegelegd, zoals deze tenlastelegging in eerste aanleg en hoger beroep is gewijzigd, dat:

Door de verdediging is ter terechtzitting in hoger beroep aangevoerd dat het openbaar ministerie niet-ontvankelijk is, aangezien het gelijkheidsbeginsel is geschonden nu alleen verdachte is vervolgd en het Waterschap Rijn en IJssel en het Recreatieschap Achterhoek-Liemers niet als verdachten zijn aangemerkt, terwijl de door hen getroffen veiligheidsmaatregelen ver onder de maat waren.

Daarmee handelt het Openbaar Ministerie naar de mening van de verdediging onzorgvuldig en willekeurig en door alleen verdachte en zijn bedrijf te vervolgen wordt gehandeld in strijd met de beginselen van een goede procesorde. Het Recreatieschap en het Waterschap zijn immers ook in gebreke gebleven en hen had ook een strafrechtelijk verwijt gemaakt moeten worden.

Naar de mening van de verdediging is ook sprake van een ernstige inbreuk op de beginselen van een behoorlijke procesorde, waardoor met grove veronachtzaming van de belangen van de verdachten, aan hun recht op een eerlijke behandeling van de zaak is tekort gedaan, waarmee het recht tot strafvervolging is vervallen.

Het hof verwerpt dit verweer. Allereerst merkt het hof hieromtrent op dat op grond van het opportuniteitsbeginsel het aan het openbaar ministerie vrijstaat om te bepalen tegen wie de strafvervolging in een bepaalde zaak zich zal richten.

Daarnaast is het hof uit het dossier en het verhandelde ter terechtzitting gebleken dat de positie van het Waterschap Rijn en IJssel en het Recreatieschap Achterhoek-Liemers gelet op hun taken en verantwoordelijkheden niet op één lijn gesteld kan worden met die van verdachte. Immers, het Waterschap en het Recreatieschap zijn verantwoordelijk voor het beheer van de rivier De B. respectievelijk het beheren en onderhouden van de kanoroutes, waaronder de bebording, terwijl verdachte verantwoordelijk is voor een goed verloop van de door zijn bedrijf georganiseerde activiteiten. Aangezien derhalve niet kan worden gesproken van gelijke gevallen is het gelijkheidsbeginsel niet geschonden.

Gelet op het voorgaande, is het hof van oordeel dat het Openbaar Ministerie in redelijkheid tot de vervolging van verdachte is kunnen komen.

Hetgeen aan verdachte (P.) is tenlastegelegd betreft — kort gezegd — het feitelijk leidinggeven aan dan wel opdracht geven tot een door de rechtspersoon S. BV gepleegd strafbaar feit, welk feit — weer kort samengevat — betreft het aan zijn schuld te wijten zijn van de dood van twee personen. In de context van deze tenlastelegging wordt de verdachte derhalve niet rechtstreeks als (natuurlijke) persoon verweten schuld te hebben aan de dood van deze personen. Het hof dient op basis van de onderhavige tenlastelegging vast te stellen of: A. de rechtspersoon S. BV het in de tenlastelegging omschreven strafbare feit heeft begaan en, indien die vraag bevestigend wordt beantwoord: B. of de betrokkenheid van verdachte bij dat door de BV begane feit zodanig is dat hij te dien aanzien als feitelijk leidinggever of opdrachtgever kan worden aangemerkt.

Ten aanzien van de eerste vraag is van belang dat het hof bij arrest van heden inderdaad heeft aangenomen dat S. BV het aan haar tenlastegelegde feit heeft begaan. Het hof heeft in dat arrest tegen de rechtspersoon met betrekking tot het bewijs daarvan een aantal overwegingen opgenomen, welke hieronder worden overgenomen. Daarna zal het hof een overweging wijden aan de vraag of verdachte als feitelijk leidinggever of opdrachtgever kan worden beschouwd.

Ten aanzien van de culpa is door de verdediging als eerste verweer gevoerd dat het Waterschap en het Recreatieschap de eerstverantwoordelijken zijn voor de veiligheid van recreanten op De B. en dat verdachte slechts medeverantwoordelijk is gedurende de door S. BV georganiseerde activiteiten.

Verdachte heeft betoogd dat hij ten onrechte alle schuld krijgt van het ongeluk, maar dat ook het Waterschap, het Recreatieschap en A. schuld hadden doordat de bebording langs de kant te wensen overliet en A. heeft nagelaten de medewerksters van Kruidvat een routekaart mee te geven.

Het hof stelt voorop dat wat er ook zij van deze stelling, eventuele medeschuld van anderen niets afdoet aan de mate van onachtzaamheid en nalatigheid waaraan verdachte zich zelf schuldig heeft gemaakt en dus aan de schuld in strafrechtelijke zin.

Wat betreft het Waterschap en het Recreatieschap overweegt het hof nog dat uit de verklaringen van de medewerksters blijkt dat zij de borden juist wel hebben gezien, maar dat zij mede door de instructies die zij vanuit S. BV hadden meegekregen, namelijk dat zij niet nat zouden worden en moesten doorvaren totdat zij A. of zijn busje langs de kant zouden zien, niet overwogen hebben om het vlot bij de kanostoep uit het water te halen.

De rol die A. binnen het geheel heeft gespeeld verdient naar het oordeel van het hof kritiek, hoewel hij niet degene is die thans terechtstaat. Het zou gelet op zijn positie als coördinator binnen S. BV voor de hand hebben gelegen dat hij, nu hij voor de eerste keer een vlottocht begeleidde op De B., verdere navraag zou hebben gedaan naar eventuele bijzonderheden van de door hem te begeleiden activiteit. Naar het oordeel van het hof is echter niet vast komen staan dat A. een stafkaart heeft meegekregen waarop de overlaat De K. duidelijk op staat aangegeven, nu P. en A. in hun verklaringen beide een ander kaartje hebben genoemd dat A. bij zich zou hebben gehad die bewuste dag en op allebei de kaartjes de overlaat niet met tekst staat omschreven.

Door de verdediging is in de tweede plaats betwist dat sprake is van culpoos gedrag van de rechtspersoon, althans dat de handelwijze van de rechtspersoon mogelijk nalatig en onachtzaam is geweest, maar daarmee nog niet de vereiste grove schuld aankleeft die nodig is om tot bewezenverklaring van het tenlastegelegde te komen.

Het hof verwerpt het verweer. De verwerping berust op de volgende overwegingen die tezamen de aanmerkelijke mate van verwijtbaar onvoorzichtig handelen en aldus schuld in strafrechtelijke zin opleveren.

Vooreerst stelt het hof het volgende normatieve kader vast.

Uit hetgeen hiervoor is uiteengezet omtrent de algemene gang van zaken in het bedrijf leidt het hof af dat de vlottochten die door S. BV worden georganiseerd worden begeleid door ofwel de directeuren, P. of S., ofwel één van de medewerkers die coördinator is binnen het bedrijf.

P. heeft als verantwoordelijke voor de personele planning A. als coördinator ingepland om de medewerksters van het Kruidvat bij de vlottocht met de daarbij behorende opdrachten te begeleiden. A. had niet eerder een vlottocht begeleid op het bewuste traject op De B. P. was slechts in de veronderstelling dat dat wel het geval was. P. en A. zijn die ochtend alleen langs het begin- en eindpunt en de opdrachtpunten van de tocht gereden zonder specifiek de overlaat aan te doen. P. heeft zowel bij de politie als ter terechtzitting in hoger beroep verklaard dat hij de coördinator bij de wegstart normaal gesproken altijd informeert over de aanwezigheid van de overlaat, maar dat hij zich niet meer kan herinneren of dat op 30 september 2007 ook is gebeurd. Volgens A. heeft P. hem die informatie nooit gegeven en ook mededirecteur van S. BV, S., heeft bij de politie verklaard dat hij van zowel P. als A. heeft begrepen dat de overlaat in het gesprek tussen hen niet ter sprake is gekomen. Ook de deelneemsters aan de vlottocht hebben verklaard dat zij niet zijn gewezen op de overlaat in het traject. Nu het activiteitenboek dat A. op zijn eerste werkdag heeft gekregen geen specifieke informatie bevat over het vlotvaren en de aanwezigheid van de overlaat en het onderdeel op de trainingsdag waar A. in april 2007 bij aanwezig is geweest ook niet is behandeld, was ter voorkoming van voorzienbaar gevaar essentieel dat de in het traject aanwezige overlaat en de gevaren daarvan bij de mondelinge instructie tijdens de wegstart tussen P. en A. ter sprake zouden zijn gekomen. Naar het oordeel van het hof is echter genoegzaam komen vast te staan dat dat niet is gebeurd. Daarnaast is P. er veronderstellenderwijs ten onrechte vanuit gegaan dat A. eerder een dergelijke tocht op het traject van De B. had begeleid, zonder dit tevoren of eventueel ter plaatse te verifiëren.

Het bedrijf S. heeft over de door haar aangeboden activiteit ‘vlotvaren’ in de voorhanden zijnde werkprocessen geen kennisoverdracht ingebouwd over de objectieve gevaren met betrekking tot de overlaat ‘De K.’. Het — ook naar het oordeel van de verdachte — aanwezige gevaar van het overvaren van de overlaat door onervaren vlotvaarders wordt niet afgedekt door de aanwezige werkbeschrijvingen. Weliswaar kan informatie over de aanwezige gevaren bij de aangeboden activiteit aan de deelnemers aan de betreffende activiteit ook plaatsvinden via een mondelinge instructie. Echter, op grond van het geselecteerde bewijsmateriaal is genoegzaam komen vast te staan dat deze mondelinge kennisoverdracht eveneens is tekortgeschoten.

Op grond van deze feiten stelt het hof vast dat S. BV, door de wijze waarop het bedrijf is georganiseerd en de inspanningen die het bedrijf heeft verricht, een onvoldoende veiligheidskader heeft geschapen om een ongeval als dit te voorkomen. Juist binnen een dergelijk evenementenbureau dat jaarlijks veelvuldig activiteiten organiseert en begeleidt, moeten deelnemers erop kunnen vertrouwen dat zij geïnstrueerd worden over de specifieke gevaren die zij kunnen tegenkomen bij de door hen geboekte activiteit en die vallen buiten het normale te verwachten verloop van de activiteit.

Het gegeven dat er geen brancherichtlijn bestaat met betrekking tot outdoor-activiteiten, hetgeen blijkt uit het proces-verbaal van bevindingen van verbalisant B., maakt dit niet anders.

De objectieve gevaarzetting die samenhangt met de in het te varen traject gelegen overlaat is daarmee noch gepareerd en afgedekt door een afdoende begeleiding van de vlotvaarders noch door een schriftelijke of een mondelinge instructie hoe de gevaren konden worden vermeden. Daarmee werd het aan het toeval overgelaten of het gevaar, dat is in casu de kans op de intrinsiek aanwezige verdrinkingskans bij een onbedoelde overtocht van de overlaat, zich zou realiseren of niet.

De uitlatingen van de verdachte en van eerdere deelnemers aan deze activiteit leren dat de sinds vele jaren georganiseerde vlottochten in het bijzonder goed verliepen door de aanwezige en accurate instructie. Nu de instructie ontbrak om op een veilige wijze met de aanwezige gevaren van de overlaat om te gaan, was naar algemene ervaringsregels te voorzien dat (onervaren) vlotvaarders bij de overlaat te water konden raken en aldaar de (verdrinkings)dood zouden kunnen vinden. De verdachte had op grond van de op het bedrijf rustende zorgplicht om veilige activiteiten aan te bieden en de zich voordoende gevaren bij de uitvoering van de vlotactiviteiten te minimaliseren of tegen te gaan, anders moeten handelen, wat ook had gekund.

Ten slotte stelt het hof vast dat het bedrijf de beschikkingsmacht bezat om de onderhavige vlotactiviteit met meer veiligheidsmaatregelen te omgeven dan thans is geschied. Verder stelt het hof vast dat door de genoemde — onder verantwoordelijkheid van het bedrijf — plaatsgevonden gevaarzettende samenloop van factoren als afwezige schriftelijke veiligheidskaders, een gebrekkige kennisoverdracht aan de instructeur en de aanwezigheid van een onervaren instructeur, heeft geleid tot de dood van twee mensen.

Het bedrijf presenteert en presenteerde zich als een professioneel bedrijf. De op een dergelijk bedrijf rustende zorgplicht om veilige activiteiten en bijbehorende veiligheidskaders aan te bieden, verzwaren de onoplettendheid in de richting van de door de wet gevergde aanmerkelijke schuld, in het bijzonder door de tekortgeschoten voorzorgmaatregelen in het bedrijf en bij de mondelinge instructie bij de wegstart.

Gelet op hetgeen hierboven is overwogen, komt het hof tot het oordeel dat verdachte aanmerkelijk onachtzaam en nalatig heeft gehandeld hetgeen verwijtbare schuld oplevert.

Namens verdachte is door de verdediging aangevoerd dat alle direct betrokken instanties op geen enkele wijze rekening hebben kunnen houden met een ongeval als dat op 30 september 2007 heeft plaatsgevonden, zodat de dood van de slachtoffers als gevolg van het mogelijke nalaten of handelen van verdachte niet aan deze kan worden toegerekend.

Het hof stelt voorop dat voor de vraag of er sprake is van een causaal verband tussen het nalaten van S. BV en de dood van N. en M. het criterium van de redelijke toerekening wordt gehanteerd. Beslissend is of de dood van de slachtoffers redelijkerwijs als gevolg van de bewezenverklaarde gedragingen aan S. BV is toe te rekenen. De voorzienbaarheid speelt daarbij een belangrijke rol.

De eigenaren van S. BV waren op de hoogte van de aanwezigheid van de overlaat in het traject op De B. waar zij kano- en vlottochten organiseerden. Deelnemers aan dergelijke tochten werden daar door hen of hun medewerkers in de regel ook altijd van op de hoogte gesteld.

Eén van de eigenaren, P., heeft op 30 september 2007 echter een onervaren instructeur bij de vlottocht ingezet, die niet op de hoogte was van de overlaat en de gevaren daarvan. Ook in de interne stukken van S. BV staat niets vermeld over het vlotvaren en ook bij de wegstart langs de kant heeft P. A. daarover geen instructies gegeven.

Naar het oordeel van het hof heeft S. BV daarmee het gevaar dat er deelnemers zouden komen te overlijden — welk gevaar voor haar voorzienbaar was en welk gevaar zich op 30 september 2007 heeft verwezenlijkt — in zodanige mate verhoogd dat dat overlijden redelijkerwijs aan haar kan worden toegerekend als gevolg van de nalatigheid A. en/of de vrouwen deugdelijk te instrueren.

Door wettige bewijsmiddelen, waarin zijn vervat de redengevende feiten en omstandigheden waarop de bewezenverklaring steunt, heeft het hof de overtuiging gekregen en acht het hof wettig bewezen, dat verdachte het primair tenlastegelegde heeft begaan, met dien verstande dat:

S. BV op of omstreeks 30 september 2007, in de gemeente X, aanmerkelijk onachtzaam en nalatig, een vlot ter beschikking heeft gesteld aan 18 vrouwen, onder wie mevrouw N. en mevrouw M., teneinde te varen over een traject in de rivier De B.,

onder de omstandigheden dat

waarbij S. BV heeft nagelaten

door

terwijl S. BV wel tegen die vrouwen heeft gezegd

waardoor het aan de schuld van S. BV te wijten is geweest dat

aan welk feit hij, verdachte, als directeur van S. BV feitelijk leiding heeft gegeven.

Het hof acht niet bewezen hetgeen verdachte meer of anders is tenlastegelegd dan hierboven is bewezenverklaard, zodat deze daarvan behoort te worden vrijgesproken.

Het bewezene levert op het misdrijf:

ten aanzien van het primair bewezenverklaarde:

Aan zijn schuld de dood van een ander te wijten zijn, gepleegd door een rechtspersoon, meermalen gepleegd, terwijl hij feitelijk leiding heeft gegeven aan de verboden gedraging.

Verdachte is strafbaar aangezien geen omstandigheid is gebleken of aannemelijk geworden die verdachte niet strafbaar zou doen zijn.

De officier van justitie heeft gevorderd dat verdachte wegens het primair tenlastegelegde wordt veroordeeld tot een werkstraf van 240 uren, subsidiair 120 dagen vervangende hechtenis en met aftrek van de tijd die verdachte in verzekering heeft doorgebracht.

De rechtbank te Zutphen heeft verdachte vervolgens voor het primair tenlastegelegde veroordeeld tot een voorwaardelijke gevangenisstraf voor de duur van drie maanden en een werkstraf van 180 uren met 90 dagen vervangende hechtenis en met aftrek van de tijd die door verdachte in verzekering is doorgebracht.

In hoger beroep heeft de advocaat-generaal gevorderd om verdachte wegens het primair tenlastegelegde te veroordelen tot dezelfde straf als die door de rechtbank te Zutphen is opgelegd.

Ter terechtzitting is door de raadslieden van verdachte bij bewezenverklaring verzocht om toepassing van artikel 9a van het Wetboek van Strafrecht, te weten een schuldigverklaring zonder strafoplegging. Daartoe is door de verdediging onder andere aangevoerd dat het bedrijf in de wijde omgeving zeer goed bekend staat, dat het een uiterst tragisch incident is geweest dat ook op verdachte een enorme impact heeft gehad en dat het strafrecht in deze zaak niets zal toevoegen.

De hierna te melden strafoplegging is in overeenstemming met de aard en de ernst van het bewezenverklaarde en de omstandigheden waaronder dit is begaan, mede gelet op de persoon van verdachte, zoals van een en ander bij het onderzoek ter terechtzitting is gebleken.

In het bijzonder in aanmerking genomen hetgeen omtrent de persoon van verdachte is gebleken, is het hof van oordeel dat oplegging van een taakstraf, bestaande uit een werkstraf van de hierna aan te geven duur, passend en geboden is.

In het bijzonder overweegt het hof hieromtrent het volgende.

De vlottocht van de medewerksters van het Kruidvat die op 30 september 2007 begon als een gezellig personeelsuitje is voor alle betrokkenen geëindigd in een groot drama. De nabestaanden van de slachtoffers hebben hun echtgenote, moeder, dochter of zus verloren, dat tot op de dag van vandaag een enorm verlies en gemis is in de betreffende families, hetgeen mede is gebleken uit de slachtofferverklaring die door de vader van één van de slachtoffers ter terechtzitting is voorgelezen.

Daarnaast is het hof gebleken dat verdachte de gevolgen ook nooit gewild heeft en dat verdachte zich het ongeval enorm heeft aangetrokken. Bovendien kwam het ongeval ook voor verdachte, na jarenlang vlottochten te hebben georganiseerd met een goede afloop, volkomen onverwacht. Direct daarna is besloten het onderdeel vlottochten uit de te organiseren evenementen te halen. Dergelijke tochten zijn door verdachte na die tijd nimmer meer aangeboden. Om die reden en mede gelet op de omstandigheid dat verdachte naar het oordeel van het hof met uitzondering van het vlotvaren in het algemeen de bedrijfsvoering wel op orde had, acht het hof een deels voorwaardelijke straf uit oogpunt van speciale preventie niet te zijn geboden en daarom zal het de rechtbank en de advocaat-generaal niet volgen wat betreft het opleggen van een voorwaardelijke straf.

Toepassing van artikel 9a van het Wetboek van Strafrecht, zoals door de verdediging is bepleit, acht het hof echter niet op haar plaats, gelet op de ernst van het feit.

Het hof zal verdachte als feitelijk leidinggevende van S. BV wel een onvoorwaardelijke werkstraf opleggen om een signaal af te geven dat het geboden is om voortdurend zorgvuldigheid te betrachten bij de begeleiding en uitvoering van dergelijke activiteiten. Echter, de duur van de onvoorwaardelijke werkstraf zal het hof verminderen, nu het hof de straf zoals deze door de rechtbank is opgelegd niet in een juiste verhouding vindt staan tot het feitelijk verwijt dat verdachte kan worden gemaakt. Daarnaast heeft verdachte door de vele publiciteit die deze zaak met zich heeft meegebracht omzet misgelopen en tenslotte blijkt uit het Uittreksel Justitiële Documentatie d.d. 18 juni 2009 dat er geen eerdere noemenswaardige veroordelingen zijn geweest.

Het hof heeft gelet op de artikelen 22c, 22d, 51, 57, 63 en 307 van het Wetboek van Strafrecht.

Deze voorschriften zijn toegepast, zoals zij golden ten tijde van het bewezenverklaarde.

Het hof:

Vernietigt het vonnis waarvan beroep en doet opnieuw recht:

Verklaart zoals hiervoor overwogen bewezen dat verdachte het primair tenlastegelegde heeft begaan.

Verklaart niet bewezen hetgeen verdachte meer of anders is tenlastegelegd dan hierboven is bewezenverklaard en spreekt verdachte daarvan vrij.

Verklaart het bewezenverklaarde strafbaar, kwalificeert dit als hiervoor vermeld en verklaart verdachte strafbaar.

Veroordeelt verdachte tot een taakstraf bestaande uit een werkstraf voor de duur van 120 (honderdtwintig) uren, indien niet naar behoren verricht te vervangen door 60 (zestig) dagen hechtenis.

Bepaalt dat bij de uitvoering van de taakstraf 4 (vier) uren in mindering worden gebracht wegens de tijd door verdachte in verzekering doorgebracht, te weten totaal 2 (twee) dagen.

Aldus gewezen door

mr M. Otte, voorzitter,

mr G. Mintjes en mr A.E. Harteveld, raadsheren,

in tegenwoordigheid van mr H.J. Jansen, griffier,

en op 20 juli 2009 ter openbare terechtzitting uitgesproken.

mr G. Mintjes is buiten staat dit arrest mede te ondertekenen.