HvJ EU, 16-01-2019, nr. C-386/17

HvJ EU, 16-01-2019, nr. C-386/17

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.

Uitspraak 16‑01‑2019

R. Silva de Lapuerta, J.-C. Bonichot, A. Arabadjiev, E. Regan, C. G. Fernlund

Partij(en)

In zaak C-386/17,*

betreffende een verzoek om een prejudiciële beslissing krachtens artikel 267 VWEU, ingediend door de Corte suprema di cassazione (hoogste rechter in burgerlijke en strafzaken, Italië) bij beslissing van 26 oktober 2016, ingekomen bij het Hof op 27 juni 2017, in de procedure

Stefano Liberato

tegen

Luminita Luisa Grigorescu,

wijst

HET HOF (Eerste kamer),

samengesteld als volgt: R. Silva de Lapuerta, vicepresident, waarnemend voor de president van de Eerste kamer, J.-C. Bonichot, A. Arabadjiev, E. Regan en C. G. Fernlund (rapporteur), rechters,

advocaat-generaal: Y. Bot,

griffier: A. Calot Escobar,

gezien de stukken,

gelet op de opmerkingen van:

—

Stefano Liberato, vertegenwoordigd door F. Ongaro en A. Castellani, avvocati,

—

de Italiaanse regering, vertegenwoordigd door G. Palmieri als gemachtigde, bijgestaan door P. Pucciariello, avvocato dello Stato,

—

de Tsjechische regering, vertegenwoordigd door M. Smolek, J. Vláčil en A. Kasalická als gemachtigden,

—

de Europese Commissie, vertegenwoordigd door E. Montaguti en M. Wilderspin als gemachtigden,

gehoord de conclusie van de advocaat-generaal ter terechtzitting van 6 september 2018,

het navolgende

Arrest

1

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van verordening (EG) nr. 2201/2003 van de Raad van 27 november 2003 betreffende de bevoegdheid en de erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen in huwelijkszaken en inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid, en tot intrekking van verordening (EG) nr. 1347/2000 (PB 2003, L 338, blz. 1).

2

Dit verzoek is ingediend in het kader van een geding tussen Stefano Liberato en Luminita Luisa Grigorescu betreffende een verzoek om erkenning in Italië van een in Roemenië gegeven beslissing in huwelijkszaken en inzake ouderlijke verantwoordelijkheid en onderhoudsverplichtingen.

Toepasselijke bepalingen

Unierecht

Verordening nr. 2201/2003
3

De overwegingen 11 en 21 van verordening nr. 2201/2003 luiden:

‘(11)

Onderhoudsverplichtingen zijn van de werkingssfeer van onderhavige verordening uitgesloten, omdat zij reeds door [verordening (EG) nr. 44/2001 van de Raad van 22 december 2000 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken (PB 2001, L 12, blz. 1)] worden geregeld. De gerechten die uit hoofde van onderhavige verordening bevoegd zijn, zullen over het algemeen bevoegd zijn om uitspraak te doen inzake onderhoudsverplichtingen, krachtens artikel 5, [punt] 2, van [verordening nr. 44/2001].

[…]

(21)

De erkenning en de tenuitvoerlegging van in een lidstaat gegeven beslissingen dienen gebaseerd te zijn op het beginsel van wederzijds vertrouwen, en de gronden tot weigering van de erkenning dienen tot het noodzakelijke minimum beperkt te blijven.’

4

Artikel 12 van verordening nr. 2201/2003, met als opschrift ‘Prorogatie van rechtsmacht’, bepaalt in lid 1:

‘De gerechten van een lidstaat zijn, in de uitoefening van hun bevoegdheid op grond van artikel [3] ter zake van een verzoek om echtscheiding, scheiding van tafel en bed of nietigverklaring van het huwelijk, bevoegd voor elke met dit verzoek samenhangende kwestie inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid, indien:

a)

ten minste één van de echtgenoten de ouderlijke verantwoordelijkheid voor het kind draagt;

en

b)

de bevoegdheid van deze gerechten uitdrukkelijk dan wel op enige andere ondubbelzinnige wijze door de echtgenoten en door de personen die de ouderlijke verantwoordelijkheid dragen, is aanvaard op het tijdstip waarop de zaak bij het gerecht aanhangig wordt gemaakt en door het belang van het kind wordt gerechtvaardigd.’

5

Artikel 17 van deze verordening, ‘Toetsing van de bevoegdheid’, bepaalt:

‘Het gerecht van een lidstaat waarbij een zaak aanhangig is gemaakt waarvoor overeenkomstig deze verordening niet dit gerecht maar een gerecht van een andere lidstaat bevoegd is, verklaart zich ambtshalve onbevoegd.’

6

Artikel 19 van voornoemde verordening luidt:

‘1.

Wanneer bij gerechten van verschillende lidstaten tussen dezelfde partijen verzoeken tot echtscheiding, scheiding van tafel en bed of nietigverklaring van het huwelijk aanhangig zijn, houdt het gerecht waarbij de zaak het laatst is aangebracht, zijn uitspraak ambtshalve aan totdat de bevoegdheid van het gerecht waarbij de zaak het eerst is aangebracht, vaststaat.

2.

Wanneer bij gerechten van verschillende lidstaten procedures betreffende de ouderlijke verantwoordelijkheid voor een kind aanhangig zijn welke hetzelfde onderwerp betreffen en op dezelfde oorzaak berusten, houdt het gerecht waarbij de zaak het laatst is aangebracht, zijn uitspraak ambtshalve aan totdat de bevoegdheid van het gerecht waarbij de zaak het eerst is aangebracht, vaststaat.

3.

Wanneer de bevoegdheid van het gerecht waarbij de zaak het eerst is aangebracht, vaststaat, verwijst het gerecht waarbij de zaak het laatst is aangebracht, partijen naar dat gerecht. In dit geval kan de partij die de procedure aanhangig heeft gemaakt bij het gerecht waarbij de zaak het laatst is aangebracht, die vordering aanhangig maken bij het gerecht waarbij de zaak het eerst is aangebracht.’

7

Artikel 22 van verordening nr. 2201/2003, ‘Gronden tot weigering van de erkenning van beslissingen ter zake van echtscheiding, scheiding van tafel en bed of nietigverklaring van het huwelijk’, bepaalt:

‘Een beslissing ter zake van echtscheiding, scheiding van tafel en bed of nietigverklaring van het huwelijk wordt niet erkend:

a)

indien de erkenning kennelijk strijdig zou zijn met de openbare orde van de aangezochte lidstaat;

[…]

c)

indien zij onverenigbaar is met een tussen dezelfde partijen in de aangezochte lidstaat gegeven beslissing; […]

[…]’

8

Artikel 23 van deze verordening, ‘Gronden tot weigering van de erkenning van beslissingen betreffende de ouderlijke verantwoordelijkheid’, luidt als volgt:

‘Een beslissing betreffende de ouderlijke verantwoordelijkheid wordt niet erkend:

a)

indien de erkenning, gelet op het belang van het kind, kennelijk strijdig zou zijn met de openbare orde van de aangezochte lidstaat;

[…]

e)

indien zij onverenigbaar is met een latere beslissing betreffende de ouderlijke verantwoordelijkheid, die in de aangezochte lidstaat is gegeven;

[…]’

9

Artikel 24 van voornoemde verordening, ‘Geen toetsing van de bevoegdheid van het oorspronkelijke gerecht’, luidt:

‘De bevoegdheid van het gerecht van de lidstaat van herkomst wordt niet getoetst. Het criterium van de openbare orde, bedoeld in artikel 22, onder a), en artikel 23, onder a), wordt niet toegepast op de bevoegdheidsregels van de artikelen 3 tot en met 14.’

Verordening nr. 44/2001
10

Artikel 5 van verordening nr. 44/2001 bepaalt:

‘Een persoon die woonplaats heeft op het grondgebied van een lidstaat, kan in een andere lidstaat voor de volgende gerechten worden opgeroepen:

[…]

2)

ten aanzien van onderhoudsverplichtingen: voor het gerecht van de plaats waar de tot onderhoud gerechtigde woonplaats of zijn gewone verblijfplaats heeft of, indien het een bijkomende eis is die verbonden is met een vordering betreffende de staat van personen, voor het gerecht dat volgens zijn eigen recht bevoegd is daarvan kennis te nemen, behalve in het geval dat deze bevoegdheid uitsluitend berust op de nationaliteit van een der partijen;

[…]’

11

Artikel 27 van deze verordening luidt als volgt:

‘1.

Wanneer voor gerechten van verschillende lidstaten tussen dezelfde partijen vorderingen aanhangig zijn, die hetzelfde onderwerp betreffen en op dezelfde oorzaak berusten, houdt het gerecht waarbij de zaak het laatst is aangebracht zijn uitspraak ambtshalve aan totdat de bevoegdheid van het gerecht waarbij de zaak het eerst is aangebracht, vaststaat.

2.

Wanneer de bevoegdheid van het gerecht waarbij de zaak het eerst is aangebracht, vaststaat, verklaart het gerecht waarbij de zaak het laatst is aangebracht, zich onbevoegd.’

12

Artikel 34 van dezelfde verordening bepaalt:

‘Een beslissing wordt niet erkend indien:

1)

de erkenning kennelijk strijdig is met de openbare orde van de aangezochte lidstaat;

[…]

3)

de beslissing onverenigbaar is met een tussen dezelfde partijen in de aangezochte lidstaat gegeven beslissing;

4)

de beslissing onverenigbaar is met een beslissing die vroeger in een andere lidstaat of in een derde land tussen dezelfde partijen is gegeven in een geschil dat hetzelfde onderwerp betreft en op dezelfde oorzaak berust, mits deze laatste beslissing voldoet aan de voorwaarden voor erkenning in de aangezochte lidstaat.’

13

Artikel 35 van verordening nr. 44/2001 luidt:

‘1.

De beslissingen worden tevens niet erkend, indien de afdelingen 3, 4 en 6 van hoofdstuk II zijn geschonden, of indien het in artikel 72 bedoelde geval zich voordoet.

2.

Bij de toetsing of de in het vorige lid genoemde bevoegdheidsregels niet zijn geschonden, is het aangezochte gerecht of de aangezochte autoriteit gebonden aan de feitelijke overwegingen op grond waarvan het gerecht van de lidstaat van herkomst zijn bevoegdheid heeft aangenomen.

3.

Onverminderd lid 1 mag de bevoegdheid van de gerechten van de lidstaat van herkomst niet worden getoetst. De bevoegdheidsregels betreffen niet de openbare orde als bedoeld in artikel 34, punt 1.’

Italiaans recht
14

Artikel 150 van de codice civile (burgerlijk wetboek), met als opschrift ‘Scheiding van tafel en bed’, bepaalt:

‘Scheiding van tafel en bed is toegestaan.

Scheiding van tafel en bed kan door de rechter worden uitgesproken of met wederzijds goedvinden geschieden.

Het recht om scheiding van tafel en bed door de rechter of bekrachtiging van de scheiding van tafel en bed met wederzijds goedvinden te vorderen, komt uitsluitend toe aan de echtgenoten.’

15

Artikel 151 van de codice civile, ‘Door de rechter uitgesproken scheiding van tafel en bed’, luidt:

‘Scheiding van tafel en bed kan worden verzocht wanneer zich, ook buiten de wil van een der echtgenoten of beiden, gebeurtenissen voordoen waardoor voortzetting van de samenleving ondraaglijk is geworden of de opvoeding van de kinderen ernstig wordt verstoord.

Wanneer de rechter de scheiding van tafel en bed uitspreekt, verklaart hij, op verzoek en indien de omstandigheden dat rechtvaardigen, aan welke echtgenoot de scheiding kan worden toegerekend omdat hij of zij zich in strijd met de huwelijkse plichten heeft gedragen.’

16

De verwijzende rechter preciseert dat de ouderlijke verantwoordelijkheid en de onderhoudsverplichting voor het kind bij scheiding van tafel en bed en bij echtscheiding op dezelfde wijze worden geregeld door de artikelen 337 bis tot en met 337 octies van het burgerlijk wetboek.

Hoofdgeding en prejudiciële vragen

17

Liberato en Grigorescu zijn op 22 oktober 2005 in Rome (Italië) in het huwelijk getreden en hebben tot de geboorte van hun kind op 20 februari 2006 in die lidstaat onder één dak gewoond. Aangezien de huwelijksband steeds slechter was geworden, heeft de moeder het kind meegenomen naar Roemenië. Zij is sindsdien niet meer teruggekeerd naar Italië.

18

Liberato heeft op 22 mei 2007 bij de Tribunale di Teramo (rechter in eerste aanleg Teramo, Italië) scheiding van tafel en bed en het ouderlijk gezag over zijn kind gevorderd. Grigorescu, die voor deze rechter is verschenen, heeft de vordering ten gronde betwist en een reconventionele vordering ingesteld die ertoe strekte dat Liberato werd verplicht om haar een bijdrage in het onderhoud van het kind te betalen. Bij vonnis van 19 januari 2012 heeft voornoemde rechter de scheiding van tafel en bed uitgesproken waarbij de schuld daarvoor bij Grigorescu werd gelegd, en bij afzonderlijke beslissing de zaak voor onderzoek doorverwezen wat betreft de beslissing over de wederzijdse vorderingen van partijen ter zake van de uitoefening van de ouderlijke verantwoordelijkheid.

19

Terwijl de bij de Tribunale di Teramo ingeleide procedure inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid nog aanhangig was, heeft Grigorescu op 30 september 2009 bij de Judecătoria Bucureşti (rechter in eerste aanleg Boekarest, Roemenië) echtscheiding, het eenhoofdig ouderlijk gezag over het kind en een bijdrage van de vader in het levensonderhoud van het kind gevorderd.

20

Liberato is voor deze rechter verschenen en heeft een exceptie van aanhangigheid opgeworpen op grond dat hij reeds een procedure tot scheiding van tafel en bed en inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid had ingeleid in Italië. Toch heeft voornoemde rechter bij vonnis van 31 mei 2010 de scheiding van de echtgenoten uitgesproken, het gezag over het kind aan de moeder toegewezen en de omgangsregeling voor de vader alsmede de door hem ten behoeve van het kind te betalen onderhoudsbijdrage vastgesteld.

21

Deze beslissing heeft kracht van gewijsde gekregen na een uitspraak van de Curte de Apel Bucureşti (rechter in derde aanleg Boekarest, Roemenië) van 12 juni 2013, die het vonnis van de Tribunal Bucureşti (rechter in tweede aanleg Boekarest, Roemenië) van 3 december 2012, waarbij die rechter het door Liberato tegen het vonnis van 31 mei 2010 ingestelde hoger beroep had verworpen, had bevestigd.

22

De scheidingsprocedure in Italië is later afgesloten met een vonnis van 8 juli 2013 van de Tribunale di Teramo. Bij dit vonnis is het eenhoofdig ouderlijk gezag over het kind toegewezen aan de vader en de onmiddellijke terugkeer van deze minderjarige naar Italië bevolen. Ook is daarbij de omgangsregeling voor de moeder in Italië geregeld en is een bijdrage in het onderhoud van het kind ten laste van de moeder vastgesteld.

23

De Tribunale di Teramo heeft in het bijzonder het incidentele verzoek van Grigorescu om op grond van verordening nr. 2201/2003 het echtscheidingsvonnis van de Tribunal Bucureşti van 3 december 2012 in Italië te erkennen, afgewezen. Volgens de Tribunale di Teramo was de echtscheidingsprocedure in Roemenië namelijk ingeleid nadat in Italië de procedure tot scheiding van tafel en bed aanhangig was gemaakt, en hebben de Roemeense gerechten derhalve artikel 19 van verordening nr. 2201/2003 geschonden door hun uitspraak niet aan te houden.

24

Grigorescu heeft tegen dit vonnis hoger beroep ingesteld en om te beginnen een incidentele vordering ingediend tot erkenning van de uitspraak van de Curtea de Apel Bucureşti van 12 juni 2013 waarin de exceptie van aanhangigheid is afgewezen, omdat de twee zaken volgens Roemeens procesrecht niet hetzelfde onderwerp hadden.

25

Bij uitspraak van 31 maart 2014 heeft de Corte d'appello di L'Aquila (rechter in tweede aanleg L'Aquila, Italië) het vonnis van de Tribunale di Teramo van 8 juli 2013 vernietigd en de exceptie dat de door de Roemeense rechter gegeven echtscheidingsbeslissing, die ook op het gezag over het kind en de bijdrage in diens onderhoud betrekking had, kracht van gewijsde had verkregen, aanvaard. Volgens deze rechter in tweede aanleg was de schending van de Unierechtelijke aanhangigheidsregels door de rechterlijke organen van de lidstaat die het laatst is aangezocht, in het onderhavige geval Roemenië, niet van belang voor het onderzoek van de voorwaarden voor erkenning van de definitieve, door die lidstaat vastgestelde maatregelen, en bestond er geen enkele reden, met name geen reden van openbare orde, die aan de erkenning van de Roemeense beslissing in de weg stond.

26

Liberato heeft tegen deze uitspraak van de Corte d'appello di L'Aquila beroep in cassatie ingesteld.

27

De verwijzende rechter geeft aan dat de in Roemenië gegeven beslissing zowel betrekking heeft op de huwelijksband als op de ouderlijke verantwoordelijkheid en op de onderhoudsverplichting. In de in Italië ingeleide procedure tot scheiding van tafel en bed zijn dezelfde vorderingen ingediend, behalve waar het gaat om de vordering inzake de huwelijksband, die niet dezelfde was, aangezien de Italiaanse rechtsorde voor echtscheiding vereist dat eerst is voldaan aan de wettelijke voorwaarden voor scheiding van tafel en bed.

28

Deze rechter zet uiteen dat er uit hoofde van artikel 22, onder c), van verordening nr. 2201/2003, artikel 23, onder e), van deze verordening en artikel 34, lid 4, van verordening nr. 44/2001 geen redenen zijn die in de weg staan aan erkenning van de Roemeense beslissing inzake respectievelijk de echtelijke status, de ouderlijke verantwoordelijkheid en de onderhoudsverplichtingen.

29

Volgens voornoemde rechter dient evenwel te worden onderzocht of een — volgens hem duidelijke — schending van de Unierechtelijke aanhangigheidsregels van artikel 19 van verordening nr. 2201/2003 en artikel 27 van verordening nr. 44/2001 door de gerechten waarvan de beslissing voorwerp is van een verzoek om erkenning, kan worden beschouwd als reden om die beslissing niet te erkennen wegens strijd met de openbare orde.

30

In die omstandigheden heeft de Corte suprema di cassazione (hoogste rechter in burgerlijke en strafzaken, Italië) de behandeling van de zaak geschorst en het Hof de volgende prejudiciële vragen gesteld:

‘1)

Raakt schending van de aanhangigheidsregels van artikel 19, leden 2 en 3, van [verordening nr. 2201/2003] uitsluitend de vaststelling van de rechterlijke bevoegdheid, met als gevolg dat artikel 24 van deze verordening van toepassing is, of kan zij daarentegen om redenen van procedurele openbare orde in de weg staan aan erkenning, in de lidstaat van de eerst aangezochte rechter, van de beslissing die is gegeven in de lidstaat van de laatst aangezochte rechter, indien in aanmerking wordt genomen dat [dit artikel 24] uitsluitend verwijst naar de regels voor de vaststelling van de rechterlijke bevoegdheid in de artikelen 3 tot en met 14, en niet naar artikel 19 van voornoemde verordening?

2)

Is de uitlegging van artikel 19 van verordening nr. 2201/2003 dat dit artikel uitsluitend is bedoeld als criterium voor de vaststelling van de rechterlijke bevoegdheid, in strijd met het Unierechtelijke begrip ‘aanhangigheid’ en met de functie en de doelstelling van dit artikel, dat ertoe strekt een geheel van voorschriften van procedurele openbare orde te geven, teneinde een gemeenschappelijke ruimte tot stand te brengen die wordt gekenmerkt door vertrouwen en procedurele loyaliteit tussen lidstaten, waarbinnen automatische erkenning en vrij verkeer van beslissingen mogelijk is?’

Beantwoording van de prejudiciële vragen

31

Vooraf dient te worden opgemerkt dat de vragen van de verwijzende rechter enkel betrekking hebben op verordening nr. 2201/2003. Evenwel blijkt uit de verwijzingsbeslissing dat de zaak in het hoofdgeding betrekking heeft op de erkenning van een beslissing betreffende niet alleen huwelijkszaken en de ouderlijke verantwoordelijkheid, maar ook onderhoudsverplichtingen, die, zoals is vermeld in overweging 11 van verordening nr. 2201/2003, niet onder die verordening vallen, maar onder verordening nr. 44/2001. Derhalve dienen de vragen te worden beantwoord in het licht van verordeningen nrs. 2201/2003 en 44/2001.

32

Met zijn vragen, die gezamenlijk dienen te worden onderzocht, wenst de verwijzende rechter in essentie te vernemen of de aanhangigheidsregels van artikel 27 van verordening nr. 44/2001 en van artikel 19 van verordening nr. 2201/2003 aldus moeten worden uitgelegd dat, wanneer in het kader van een geding betreffende huwelijkszaken, ouderlijke verantwoordelijkheid of onderhoudsverplichtingen de laatst aangezochte rechter in strijd met deze regels een beslissing geeft, die definitief is geworden, de gerechten van de lidstaat van de eerst aangezochte rechter kunnen weigeren die beslissing te erkennen wegens kennelijke strijdigheid met de openbare orde.

33

In dit verband dient in herinnering te worden gebracht dat Grigorescu zich op 30 september 2009 tot een Roemeense rechter heeft gewend met een verzoek om echtscheiding tussen haarzelf en Liberato, een verzoek betreffende het gezag over hun kind en een verzoek om bijdrage in het levensonderhoud van dat kind, terwijl vóór die datum een Italiaanse rechter was aangezocht met een verzoek om scheiding van tafel en bed tussen de echtgenoten alsmede een verzoek betreffende het gezag over het kind, die door Liberato waren ingediend, en een reconventioneel verzoek om bijdrage in het levensonderhoud van het kind, dat door Grigorescu was ingediend.

34

Op basis van het verschil in onderwerp van de verzoeken op het gebied van huwelijkszaken, te weten echtscheiding in het ene geval en scheiding van tafel en bed in het andere, heeft de Roemeense rechter geoordeeld dat er geen sprake was van aanhangigheid in de zin van artikel 19 van verordening nr. 2201/2003 en zich bevoegd geacht om kennis te nemen van het door Grigorescu ingestelde beroep.

35

Zoals het Hof reeds heeft geoordeeld, is het op het gebied van huwelijkszaken overeenkomstig artikel 19, lid 1, van verordening nr. 2201/2003 weliswaar van belang dat verzoeken dezelfde partijen betreffen, maar kunnen zij een verschillend onderwerp hebben, mits zij betrekking hebben op een scheiding van tafel en bed, een echtscheiding of een nietigverklaring van het huwelijk. Hier heeft het Hof uit afgeleid dat sprake kan zijn van aanhangigheid of van onderling samenhangende procedures in de zin van artikel 19 van verordening nr. 2201/2003, wanneer bij twee gerechten van verschillende lidstaten een zaak aanhangig is gemaakt, waarbij het in het ene geval gaat om een procedure tot scheiding van tafel en bed en in het andere geval om een echtscheidingsprocedure. Wanneer dergelijke omstandigheden zich voordoen en er sprake is van dezelfde partijen, houdt het gerecht waarbij de zaak het laatst is aangebracht zijn uitspraak ambtshalve aan totdat de bevoegdheid van het gerecht waarbij de zaak het eerst is aangebracht, vaststaat (arrest van 6 oktober 2015, A, C-489/14, EU:C:2015:654, punten 33 en 34).

36

Voorts zijn, zoals is opgemerkt door de advocaat-generaal in de punten 56 en 57 van zijn conclusie, indien bij de rechter die beslist over de huwelijksband vorderingen over de ouderlijke verantwoordelijkheid zijn ingediend, de aanhangigheidsregels voor scheiding van toepassing. Hetzelfde geldt voor de onderhoudsverplichting, wanneer de vorderingen daartoe overeenkomstig artikel 5, punt 2, van verordening nr. 44/2001 bijkomende eisen zijn die verbonden zijn met een vordering betreffende de staat van personen. Hieruit volgt dat de eerstgenoemde vorderingen onder artikel 19, lid 1, van verordening nr. 2201/2003 vallen, terwijl de laatstgenoemde zijn geregeld in artikel 27 van verordening nr. 44/2001.

37

In het onderhavige geval heeft het gerecht waarbij het eerst een verzoek om scheiding van tafel en bed is aangebracht, zich op basis van artikel 12, lid 1, van verordening nr. 2201/2003 bevoegd geacht om uitspraak te doen op de verzoeken inzake ouderlijke verantwoordelijkheid en inzake de onderhoudsverplichtingen ten aanzien van het kind, omdat Grigorescu in de voor hem aanhangige zaak verweer had gevoerd en aldus de bevoegdheid van deze rechter had aanvaard.

38

Hieruit vloeit voort dat, in een situatie als aan de orde in het hoofdgeding, de rechter die als laatste is aangezocht met een verzoek om echtscheiding en verzoeken inzake ouderlijke verantwoordelijkheid en onderhoudsverplichtingen, en die weigert zijn uitspraak aan te houden en zich bevoegd acht deze verzoeken in behandeling te nemen, in strijd handelt met artikel 19 van verordening nr. 2201/2003 en artikel 27 van verordening nr. 44/2001.

39

Teneinde de vragen van de verwijzende rechter te beantwoorden, dient erop te worden gewezen dat de bewoordingen van artikel 19 van verordening nr. 2201/2003 sterk aanleunen bij die van artikel 27 van verordening nr. 44/2001 en dat voormeld artikel 19 voor de behandeling van gevallen van litispendentie een regeling instelt die gelijkwaardig is aan die waarin voormeld artikel 27 voorziet. Derhalve dient bij de uitlegging van verordening nr. 2201/2003 rekening te worden gehouden met hetgeen het Hof heeft vastgesteld in verband met verordening nr. 44/2001 (zie in die zin arrest van 6 oktober 2015, A, C-489/14, EU:C:2015:654, punt 27).

40

Vervolgens dienen de kenmerken van het bij verordening nr. 2201/2003 ingestelde mechanisme in herinnering te worden gebracht.

41

Deze verordening is gebaseerd op de samenwerking en het wederzijdse vertrouwen tussen rechterlijke instanties, welke moeten leiden tot de wederzijdse erkenning van rechterlijke beslissingen, de hoeksteen voor de totstandbrenging van een werkelijke justitiële ruimte (arrest van 15 februari 2017, W en V, C-499/15, EU:C:2017:118, punt 50 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

42

De aanhangigheidsregels spelen in dit verband een belangrijke rol.

43

Zoals het Hof eerder reeds heeft geoordeeld, strekken deze regels ertoe in het belang van een goede rechtsbedeling binnen de Unie parallelle procedures voor de gerechten van de verschillende lidstaten en de tegenstrijdige beslissingen die daarvan het gevolg kunnen zijn, te voorkomen. Hiertoe heeft de Uniewetgever beoogd een duidelijke en afdoende regeling in te stellen om gevallen van litispendentie op te lossen, gebaseerd op de chronologische volgorde waarin gerechten zijn aangezocht (zie in die zin arrest van 6 oktober 2015, A, C-489/14, EU:C:2015:654, punten 29 en 30 en aldaar aangehaalde rechtspraak, en, naar analogie, betreffende verordening nr. 44/2001, arrest van 27 februari 2014, Cartier parfums-lunettes en Axa Corporate Solutions assurances, C-1/13, EU:C:2014:109, punt 40).

44

Met het oog op de doeltreffende tenuitvoerlegging van verordening nr. 2201/2003 en overeenkomstig het beginsel van wederzijds vertrouwen waarop die verordening berust, dient ten eerste te worden benadrukt dat, zoals de advocaat-generaal heeft opgemerkt in punt 59 van zijn conclusie, het overeenkomstig artikel 17 van die verordening aan iedere rechter staat om zijn bevoegdheid te toetsen (zie in die zin arresten van 15 juli 2010, Purrucker, C-256/09, EU:C:2010:437, punt 73; 12 november 2014, L, C-656/13, EU:C:2014:2364, punt 58, en 15 februari 2017, W en V, C-499/15, EU:C:2017:118, punt 54).

45

Ten tweede mag ingevolge artikel 24 van verordening nr. 2201/2003 de bevoegdheid van het gerecht van de lidstaat van herkomst niet worden getoetst (arrest van 9 november 2010, Purrucker, C-296/10, EU:C:2010:665, punt 85). Ditzelfde geldt onder verordening nr. 44/2001 krachtens artikel 35, lid 3, ervan.

46

Ten derde is verordening nr. 2201/2003, volgens overweging 21 ervan, gebaseerd op de opvatting dat de erkenning en de tenuitvoerlegging van in een lidstaat gegeven beslissingen dienen te berusten op het beginsel van wederzijds vertrouwen en dat de gronden tot weigering van de erkenning tot het noodzakelijke minimum beperkt dienen te blijven (arrest van 19 november 2015, P, C-455/15 PPU, EU:C:2015:763, punt 35).

47

In het licht van deze overwegingen moet worden onderzocht of de omstandigheid dat een beslissing die definitief is geworden, in strijd met de aanhangigheidsregels van artikel 27 van verordening nr. 44/2001 en van artikel 19 van verordening nr. 2201/2003 is gegeven, een reden van openbare orde vormt die, op grond van artikel 34 van verordening nr. 44/2001 alsmede van artikel 22, onder a), en artikel 23, onder a), van verordening nr. 2201/2003, zich verzet tegen de erkenning van die beslissing door de gerechten van de lidstaat van de eerst aangezochte rechter.

48

In dit verband dient te worden opgemerkt dat volgens artikel 24 van verordening nr. 2201/2003 het criterium van de openbare orde, bedoeld in artikel 22, onder a), en artikel 23, onder a), van die verordening, niet wordt toegepast op de bevoegdheidsregels van de artikelen 3 tot en met 14 van voornoemde verordening.

49

Bijgevolg moet worden vastgesteld of de aanhangigheidsregels net als de regels van de artikelen 3 tot en met 14 van die verordening bevoegdheidsregels vormen.

50

Hoewel het in dit verband juist is dat de aanhangigheidsregels van artikel 19 van verordening nr. 2201/2003 geen deel uitmaken van de expliciet in artikel 24 van die verordening genoemde bevoegdheidsregels, maakt ditzelfde artikel 19 wel deel uit van hoofdstuk II van voornoemde verordening, dat het opschrift ‘bevoegdheid’ draagt.

51

Bovendien, zoals de advocaat-generaal heeft opgemerkt in punt 77 van zijn conclusie, wanneer zoals in het hoofdgeding de eerst aangezochte rechter die over een incidentele vordering tot erkenning uitspraak doet, nagaat of de aanhangigheidsregels door de later aangezochte rechter op juiste wijze zijn toegepast en derhalve de gronden beoordeelt waarom deze rechter zich niet onbevoegd heeft verklaard, toetst de eerst aangezochte rechter noodzakelijkerwijs de bevoegdheid van de later aangezochte rechter. Zoals in punt 45 van het onderhavige arrest in herinnering is gebracht, staat artikel 24 van verordening nr. 2201/2003 hem evenwel niet toe een dergelijke toetsing te verrichten.

52

Niettegenstaande het feit dat het in artikel 24 van deze verordening geformuleerde verbod geen uitdrukkelijke verwijzing naar artikel 19 ervan bevat, vormt een vermeende schending van laatstgenoemd artikel dus geen grond voor het eerst aangezochte gerecht om te weigeren een beslissing van het laatst aangezochte gerecht te erkennen wegens schending van de aanhangigheidsregels van dat artikel 19, omdat hij anders de bevoegdheid van dat laatstgenoemde gerecht zou toetsen (zie naar analogie, met betrekking tot artikel 15 van verordening nr. 2201/2003, arrest van 19 november 2015, P, C-455/15 PPU, EU:C:2015:763, punt 45).

53

Deze overwegingen gelden ook voor de in artikel 27 van verordening nr. 44/2001 geformuleerde aanhangigheidsregels op het gebied van onderhoudsverplichtingen, omdat artikel 35, lid 3, van deze verordening eveneens bepaalt dat de bevoegdheid van de gerechten van de lidstaat van herkomst niet mag worden getoetst.

54

Hieraan moet worden toegevoegd dat de rechter van de aangezochte staat niet mag weigeren een beslissing uit een andere lidstaat te erkennen op de enkele grond dat zijns inziens het nationale recht of het Unierecht in die beslissing onjuist is toegepast, aangezien anders het doel van verordeningen nrs. 2201/2003 en 44/2001 zou worden doorkruist (zie in die zin arresten van 16 juli 2015, Diageo Brands, C-681/13, EU:C:2015:471, punt 49, en 19 november 2015, P, C-455/15 PPU, EU:C:2015:763, punt 46).

55

Voor deze analyse is steun te vinden in het feit dat de in artikel 22, onder a), en artikel 23, onder a), van verordening nr. 2201/2003 alsmede in artikel 34 van verordening nr. 44/2001 genoemde gronden tot niet-erkenning van een beslissing wegens kennelijke strijdigheid met de openbare orde, strikt moeten worden uitgelegd omdat zij de verwezenlijking van een van de fundamentele doelstellingen van deze verordeningen, zoals in herinnering gebracht in punt 46 van het onderhavige arrest, belemmeren (zie in die zin arrest van 19 november 2015, C-455/15 PPU, EU:C:2015:763, punt 36).

56

Derhalve moet op de gestelde vragen worden geantwoord dat de aanhangigheidsregels van artikel 27 van verordening nr. 44/2001 en van artikel 19 van verordening nr. 2201/2003 aldus moeten worden uitgelegd dat, wanneer in het kader van een geding betreffende huwelijkszaken, ouderlijke verantwoordelijkheid of onderhoudsverplichtingen de laatst aangezochte rechter in strijd met deze regels een beslissing geeft die definitief is geworden, zij zich ertegen verzetten dat de gerechten van de lidstaat van de eerst aangezochte rechter om die enkele reden weigeren deze beslissing te erkennen. In het bijzonder vormt deze schending van de aanhangigheidsregels op zich geen rechtvaardiging voor de weigering om die beslissing te erkennen wegens kennelijke strijdigheid met de openbare orde van die lidstaat.

Kosten

57

Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de verwijzende rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof (Eerste kamer) verklaart voor recht:

De aanhangigheidsregels van artikel 27 van verordening (EG) nr. 44/2001 van de Raad van 22 december 2000 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken, en van artikel 19 van verordening (EG) nr. 2201/2003 van de Raad van 27 november 2003 betreffende de bevoegdheid en de erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen in huwelijkszaken en inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid, en tot intrekking van verordening (EG) nr. 1347/2000, moeten aldus worden uitgelegd dat, wanneer in het kader van een geding betreffende huwelijkszaken, ouderlijke verantwoordelijkheid of onderhoudsverplichtingen de laatst aangezochte rechter in strijd met deze regels een beslissing geeft die definitief is geworden, zij zich ertegen verzetten dat de gerechten van de lidstaat van de eerst aangezochte rechter om die enkele reden weigeren deze beslissing te erkennen. In het bijzonder vormt deze schending van de aanhangigheidsregels op zich geen rechtvaardiging voor de weigering om die beslissing te erkennen wegens kennelijke strijdigheid met de openbare orde van die lidstaat.

ondertekeningen

Conclusie 06‑09‑2018

Y. Bot

Partij(en)

Zaak C-386/171.

Stefano Liberato

tegen

Luminita Luisa Grigorescu

1.

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van de artikelen 19 en 24 van verordening (EG) nr. 2201/2003 van de Raad van 27 november 2003 betreffende de bevoegdheid en de erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen in huwelijkszaken en inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid, en tot intrekking van verordening (EG) nr. 1347/2000 (hierna: ‘verordening nr. 2201/2003’).2.

2.

Dit verzoek is ingediend in het kader van een geding tussen Stefano Liberato en Luminita Luisa Grigorescu over de erkenning door de Italiaanse rechter van een door de Roemeense rechter gegeven beslissing over de huwelijksband, de ouderlijke verantwoordelijkheid en de onderhoudsverplichtingen.

3.

Deze zaak stelt het Hof in de gelegenheid te preciseren of schending van de aanhangigheidsregels door de laatst aangezochte rechter een reden kan zijn om de beslissing die door die rechter is gegeven, niet te erkennen.

4.

Aan het einde van mijn onderzoek zal ik in overweging geven om, overeenkomstig het arrest P van 19 november 20153., primair vast te stellen dat artikel 35, lid 3, van verordening (EG) nr. 44/20014. van de Raad van 22 december 2000 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken (hierna: ‘verordening nr. 44/2001’)5., en artikel 24 van verordening nr. 2201/2003 aldus moeten worden uitgelegd dat zij verbieden dat schending van de aanhangigheidsregels, die zijn neergelegd in artikel 27 van verordening nr. 44/2001 en artikel 19 van verordening nr. 2201/2003, door de laatst aangezochte rechter een reden kan zijn om de beslissing die door die rechter is gegeven, niet te erkennen wegens strijdigheid met de openbare orde van de aangezochte lidstaat.

I. Toepasselijke bepalingen

A. Unierecht

1. Verordening nr. 44/2001
5.

Artikel 5, punt 2, van verordening nr. 44/2001 bepaalt:

‘Een persoon die woonplaats heeft op het grondgebied van een lidstaat, kan in een andere lidstaat voor de volgende gerechten worden opgeroepen:

[…]

2)

ten aanzien van onderhoudsverplichtingen: voor het gerecht van de plaats waar de tot onderhoud gerechtigde woonplaats of zijn gewone verblijfplaats heeft of, indien het een bijkomende eis is die verbonden is met een vordering betreffende de staat van personen, voor het gerecht dat volgens zijn eigen recht bevoegd is daarvan kennis te nemen, behalve in het geval dat deze bevoegdheid uitsluitend berust op de nationaliteit van een der partijen;’

6.

Artikel 27 van deze verordening luidt als volgt:

‘1.

Wanneer voor gerechten van verschillende lidstaten tussen dezelfde partijen vorderingen aanhangig zijn, die hetzelfde onderwerp betreffen en op dezelfde oorzaak berusten, houdt het gerecht waarbij de zaak het laatst is aangebracht zijn uitspraak ambtshalve aan totdat de bevoegdheid van het gerecht waarbij de zaak het eerst is aangebracht, vaststaat.

2.

Wanneer de bevoegdheid van het gerecht waarbij de zaak het eerst is aangebracht, vaststaat, verklaart het gerecht waarbij de zaak het laatst is aangebracht, zich onbevoegd.’

7.

Artikel 28 van deze verordening bepaalt:

‘1.

Wanneer samenhangende vorderingen aanhangig zijn voor gerechten van verschillende lidstaten, kan het gerecht waarbij de zaak het laatst is aangebracht, zijn uitspraak aanhouden.

2.

Wanneer deze vorderingen in eerste aanleg aanhangig zijn, kan dit gerecht, op verzoek van een der partijen, ook tot verwijzing overgaan mits het gerecht waarbij de zaak het eerst is aangebracht bevoegd is van de betreffende vorderingen kennis te nemen en zijn wetgeving de voeging ervan toestaat.

3.

Samenhangend in de zin van dit artikel zijn vorderingen waartussen een zo nauwe band bestaat dat een goede rechtsbedeling vraagt om hun gelijktijdige behandeling en berechting, teneinde te vermijden dat bij afzonderlijke berechting van de zaken onverenigbare beslissingen worden gegeven.’

8.

Artikel 34 van dezelfde verordening bepaalt:

‘Een beslissing wordt niet erkend indien:

1)

de erkenning kennelijk strijdig is met de openbare orde van de aangezochte lidstaat;

[…]

3)

de beslissing onverenigbaar is met een tussen dezelfde partijen in de aangezochte lidstaat gegeven beslissing;

4)

de beslissing onverenigbaar is met een beslissing die vroeger in een andere lidstaat of in een derde land tussen dezelfde partijen is gegeven in een geschil dat hetzelfde onderwerp betreft en op dezelfde oorzaak berust, mits deze laatste beslissing voldoet aan de voorwaarden voor erkenning in de aangezochte lidstaat.’

9.

Artikel 35 van verordening nr. 44/2001 luidt:

‘1.

De beslissingen worden tevens niet erkend, indien de afdelingen 3, 4 en 6 van hoofdstuk II zijn geschonden, of indien het in artikel 72 bedoelde geval zich voordoet.

2.

Bij de toetsing of de in het vorige lid genoemde bevoegdheidsregels niet zijn geschonden, is het aangezochte gerecht of de aangezochte autoriteit gebonden aan de feitelijke overwegingen op grond waarvan het gerecht van de lidstaat van herkomst zijn bevoegdheid heeft aangenomen.

3.

Onverminderd lid 1 mag de bevoegdheid van de gerechten van de lidstaat van herkomst niet worden getoetst. De bevoegdheidsregels betreffen niet de openbare orde als bedoeld in artikel 34, punt 1.’

2. Verordening nr. 2201/2003
10.

Overwegingen 11, 12, 21 en 33 van verordening nr. 2201/2003 luiden:

‘(11)

Onderhoudsverplichtingen zijn van de werkingssfeer van onderhavige verordening uitgesloten, omdat zij reeds door verordening […] nr. 44/2001 worden geregeld. De gerechten die uit hoofde van onderhavige verordening bevoegd zijn, zullen over het algemeen bevoegd zijn om uitspraak te doen inzake onderhoudsverplichtingen, krachtens artikel 5, lid 2, van verordening […] nr. 44/2001.

(12)

De in deze verordening opgenomen bevoegdheidsregels met betrekking tot ouderlijke verantwoordelijkheid zijn zodanig opgezet dat zij in het belang van het kind zijn, en met name beantwoorden aan het criterium van de nauwe verbondenheid. Dit betekent dat de bevoegdheid in de eerste plaats bij de gerechten van de lidstaat van de gewone verblijfplaats van het kind moet berusten, behalve in bepaalde gevallen waarin het kind van verblijfplaats is veranderd of wanneer er een overeenkomst bestaat tussen de personen die de ouderlijke verantwoordelijkheid dragen.

[…]

(21)

De erkenning en de tenuitvoerlegging van in een lidstaat gegeven beslissingen dienen gebaseerd te zijn op het beginsel van wederzijds vertrouwen, en de gronden tot weigering van de erkenning dienen tot het noodzakelijke minimum beperkt te blijven.

[…]

(33)

Deze verordening erkent de grondrechten en is in overeenstemming met de beginselen, die zijn erkend bij het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. In het bijzonder beoogt zij de grondrechten van het kind, zoals die in artikel 24 van het Handvest van grondrechten […] zijn erkend, ten volle te eerbiedigen,’

11.

Artikel 12 van deze verordening, met als opschrift ‘Prorogatie van rechtsmacht’, bepaalt in de leden 1 en 2:

‘1.

De gerechten van een lidstaat zijn, in de uitoefening van hun bevoegdheid op grond van artikel 5 ter zake van een verzoek om echtscheiding, scheiding van tafel en bed of nietigverklaring van het huwelijk, bevoegd voor elke met dit verzoek samenhangende kwestie inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid, indien:

a)

ten minste één van de echtgenoten de ouderlijke verantwoordelijkheid voor het kind draagt;

en

b)

de bevoegdheid van deze gerechten uitdrukkelijk dan wel op enige andere ondubbelzinnige wijze door de echtgenoten en door de personen die de ouderlijke verantwoordelijkheid dragen, is aanvaard op het tijdstip waarop de zaak bij het gerecht aanhangig wordt gemaakt en door het belang van het kind wordt gerechtvaardigd.

2.

De overeenkomstig lid 1 uitgeoefende bevoegdheid neemt een einde zodra:

a)

de beslissing houdende toewijzing of afwijzing van het verzoek om echtscheiding, scheiding van tafel en bed of nietigverklaring van het huwelijk definitief is geworden; hetzij;

b)

ingeval op het onder a) bedoelde tijdstip nog een procedure betreffende de ouderlijke verantwoordelijkheid aanhangig is, een beslissing in die procedure definitief is geworden; hetzij;

c)

de onder a) en b) bedoelde procedures om een andere reden zijn beëindigd.’

12.

Artikel 17 van deze verordening, met als opschrift ‘Toetsing van de bevoegdheid’, luidt:

‘Het gerecht van een lidstaat waarbij een zaak aanhangig is gemaakt waarvoor overeenkomstig deze verordening niet dit gerecht maar een gerecht van een andere lidstaat bevoegd is, verklaart zich ambtshalve onbevoegd.’

13.

Artikel 19 van dezelfde verordening, met als opschrift ‘Aanhangigheid en onderling samenhangende procedures’, luidt:

‘1.

Wanneer bij gerechten van verschillende lidstaten tussen dezelfde partijen procedures tot echtscheiding, scheiding van tafel en bed of nietigverklaring van het huwelijk aanhangig zijn, houdt het gerecht waarbij de zaak het laatst is aangebracht, zijn uitspraak ambtshalve aan totdat de bevoegdheid van het gerecht waarbij de zaak het eerst is aangebracht, vaststaat.

2.

Wanneer bij gerechten van verschillende lidstaten procedures betreffende de ouderlijke verantwoordelijkheid voor een kind aanhangig zijn welke hetzelfde onderwerp betreffen en op dezelfde oorzaak berusten, houdt het gerecht waarbij de zaak het laatst is aangebracht, zijn uitspraak ambtshalve aan totdat de bevoegdheid van het gerecht waarbij de zaak het eerst is aangebracht, vaststaat.

3.

Wanneer de bevoegdheid van het gerecht waarbij de zaak het eerst is aangebracht, vaststaat, verwijst het gerecht waarbij de zaak het laatst is aangebracht, partijen naar dat gerecht.

In dit geval kan de partij die de procedure aanhangig heeft gemaakt bij het gerecht waarbij de zaak het laatst is aangebracht, die vordering aanhangig maken bij het gerecht waarbij de zaak het eerst is aangebracht.’

14.

Artikel 21 van verordening nr. 2201/2003, met als opschrift ‘Erkenning van een beslissing’, vermeldt in de leden 1 en 4:

‘1.

De in een lidstaat gegeven beslissing wordt in de andere lidstaten erkend zonder dat daartoe enigerlei procedure vereist is.

[…]

4.

Indien voor een gerecht van een lidstaat de erkenning van een beslissing als incidentele vraag wordt opgeworpen, kan zij daarover uitspraak doen.’

15.

Artikel 22 van deze verordening, met als opschrift ‘Gronden tot weigering van de erkenning van beslissingen ter zake van echtscheiding, scheiding van tafel en bed of nietigverklaring van het huwelijk’, bepaalt:

‘Een beslissing ter zake van echtscheiding, scheiding van tafel en bed of nietigverklaring van het huwelijk wordt niet erkend:

a)

indien de erkenning kennelijk strijdig zou zijn met de openbare orde van de aangezochte lidstaat;

[…]

c)

indien zij onverenigbaar is met een tussen dezelfde partijen in de aangezochte lidstaat gegeven beslissing; […]

[…]’

16.

Artikel 23 van deze verordening, met als opschrift ‘Gronden tot weigering van de erkenning van beslissingen betreffende de ouderlijke verantwoordelijkheid’, bepaalt het volgende:

‘Een beslissing betreffende de ouderlijke verantwoordelijkheid wordt niet erkend:

a)

indien de erkenning, gelet op het belang van het kind, kennelijk strijdig zou zijn met de openbare orde van de aangezochte lidstaat;

[…]

e)

indien zij onverenigbaar is met een latere beslissing betreffende de ouderlijke verantwoordelijkheid, die in de aangezochte lidstaat is gegeven;

[…]’

17.

Artikel 24 van dezelfde verordening, met als opschrift ‘Geen toetsing van de bevoegdheid van het oorspronkelijke gerecht’, luidt:

‘De bevoegdheid van het gerecht van de lidstaat van herkomst wordt niet getoetst. Het criterium van de openbare orde, bedoeld in artikel 22, onder a), en artikel 23, onder a), wordt niet toegepast op de bevoegdheidsregels van de artikelen 3 tot en met 14.’

B. Italiaans recht

18.

Artikel 150 van de codice civile (burgerlijk wetboek), met als opschrift ‘Scheiding van tafel en bed’, bepaalt:

‘Scheiding van tafel en bed is toegestaan.

Scheiding van tafel en bed kan door de rechter worden uitgesproken of met wederzijds goedvinden geschieden.

Het recht om scheiding van tafel en bed door de rechter of bekrachtiging van de scheiding van tafel en bed met wederzijds goedvinden te vorderen, komt uitsluitend toe aan de echtgenoten.’

19.

Artikel 151 van de codice civile, met als opschrift ‘Door de rechter uitgesproken scheiding van tafel en bed’, luidt:

‘Scheiding van tafel en bed kan worden verzocht wanneer zich, ook buiten de wil van een der echtgenoten of beiden, gebeurtenissen voordoen waardoor voortzetting van de samenleving ondraaglijk is geworden of de opvoeding van de kinderen ernstig wordt verstoord.

Wanneer de rechter de scheiding van tafel en bed uitspreekt, verklaart hij, op verzoek en indien de omstandigheden dat rechtvaardigen, aan welke echtgenoot de scheiding kan worden toegerekend omdat hij of zij zich in strijd met de huwelijkse plichten heeft gedragen.’

20.

De verwijzende rechter preciseert dat voor de definitieve ontbinding van de huwelijksband (echtscheiding) artikel 3, eerste alinea, punt 2, onder b), van legge n. 898 (Disciplina dei casi di scioglimento del matrimonio) [wet nr. 898 (Echtscheidingswet)]6. van 1 december 1970, de bepaling is die ratione temporis van toepassing is, welk artikel als volgt is geformuleerd:

‘De ontbinding of de beëindiging van de civielrechtelijke gevolgen van het huwelijk kan door een der echtgenoten worden verzocht:

[…]

2)

indien:

[…]

b)

bij definitieve rechterlijke beslissing scheiding van tafel en bed is uitgesproken, of de scheiding van tafel en bed met wederzijds goedvinden is bekrachtigd, of scheiding van tafel en bed een feit is geworden indien deze scheiding feitelijk ten minste twee jaar vóór 18 december 1970 is aangevangen. In alle bovenvermelde gevallen moeten de echtgenoten, om te kunnen verzoeken om ontbinding of beëindiging van de civielrechtelijke gevolgen van het huwelijk, nadat zij in de procedure tot scheiding van tafel en bed voor de president van de rechtbank zijn verschenen ten minste drie jaar lang ononderbroken van tafel en bed gescheiden leven, ook indien scheiding van tafel en bed niet langer door één partij maar door beide partijen gezamenlijk wordt verzocht.’

21.

De verwijzende rechter voegt hieraan toe dat de ouderlijke verantwoordelijkheid en de onderhoudsverplichting voor het kind bij scheiding van tafel en bed en echtscheiding op dezelfde wijze worden geregeld door de artikelen 337 bis tot en met 337 octies van het burgerlijk wetboek.

II. Feiten van het hoofdgeding en prejudiciële vragen

22.

Liberato en Grigorescu zijn op 22 oktober 2005 in Rome (Italië) in het huwelijk getreden en hebben tot de geboorte van hun kind op 20 februari 2006 in die lidstaat samengewoond. De huwelijksbetrekkingen werden steeds slechter en de moeder heeft het kind meegenomen naar Roemenië en is niet meer naar Italië teruggekeerd.7.

23.

Liberato heeft op 22 mei 2007 bij de Tribunale di Teramo (rechter in eerste aanleg Teramo, Italië) scheiding van tafel en bed en het ouderlijk gezag over zijn kind gevorderd. Grigorescu heeft verweer gevoerd door scheiding van tafel en bed te vorderen met het verzoek de schuld toe te wijzen aan haar echtgenoot. Tevens vorderde zij het eenhoofdig ouderlijk gezag over haar kind en een onderhoudsbijdrage voor het kind ten laste van de vader.

24.

Bij vonnis van 19 januari 20128. heeft de Tribunale di Teramo de scheiding van tafel en bed uitgesproken waarbij de schuld daarvoor bij Grigorescu werd gelegd, en bij afzonderlijke beslissing de zaak voor onderzoek doorverwezen wat betreft de beslissing over de wederzijdse vorderingen van partijen ter zake van de uitoefening van ouderlijke verantwoordelijkheid.

25.

Hangende de beslissing inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid in Italië heeft Grigorescu op 30 september 2009 bij de Judecătoria Bucureşti (rechter in eerste aanleg Boekarest, Roemenië) echtscheiding, het eenhoofdig ouderlijk gezag over hun kind en een bijdrage van de vader in het levensonderhoud van hun kind gevorderd.

26.

In deze contradictoire procedure heeft Liberato verweer gevoerd door in de eerste plaats de exceptie van aanhangigheid op te werpen, aangezien de scheidingsprocedure als eerste in Italië aanhangig was gemaakt. Toch heeft de Judecătoria Bucureşti bij vonnis van 31 mei 2010 de ontbinding van de huwelijksband uitgesproken, het gezag over het kind aan de moeder toegewezen, de omgangsregeling voor de vader vastgesteld alsmede de door de vader ten behoeve van het kind te betalen onderhoudsbijdrage.

27.

Deze beslissing heeft kracht van gewijsde gekregen na een arrest van de Curtea de Apel Bucureşti (rechter in tweede aanleg Boekarest, Roemenië) van 12 juni 2013, die het vonnis van de Tribunal Bucureşti van 3 december 2012 heeft bevestigd door het door Liberato tegen het vonnis van 31 mei 2010 ingestelde beroep te verwerpen.

28.

Hierna is de scheidingsprocedure in Italië afgesloten met een vonnis van 8 juli 2013 van de Tribunale di Teramo. Bij dit vonnis is het eenhoofdig ouderlijk gezag over het kind toegewezen aan de vader en de onmiddellijke terugkeer van deze minderjarige naar Italië bevolen. Ook is daarbij de omgangsregeling voor de moeder in Italië geregeld onder toezicht van de kinderbescherming en het openbaar ministerie, en is een bijdrage in het onderhoud van het kind ten laste van de moeder vastgesteld.

29.

De Tribunale di Teramo heeft het incidentele verzoek van Grigorescu om het echtscheidingsvonnis van de Tribunal Bucureşti van 3 december 2012 in Italië te erkennen, afgewezen op grond van verordening nr. 2201/2003. Volgens de Tribunale di Teramo was de echtscheidingsprocedure in Roemenië in 2009 ingeleid nadat de procedure tot scheiding van tafel en bed in 2007 in Italië aanhangig was gemaakt, en had de Tribunal Bucureşti artikel 19 van verordening nr. 2201/2003 geschonden door zijn uitspraak niet aan te houden.

30.

Grigorescu heeft tegen dit vonnis hoger beroep ingesteld en om te beginnen een incidentele vordering ingediend tot erkenning van het arrest van Curtea de Apel Bucureşti van 12 juni 2013 waarin de exceptie van aanhangigheid is afgewezen, omdat, volgens de verwijzende rechter, beide zaken volgens Roemeens procesrecht niet hetzelfde onderwerp hadden.9. Bij arrest van 31 maart 2014 heeft de Corte d'appello di L'Aquila (rechter in tweede aanleg L'Aquila, Italië) het in eerste aanleg gewezen vonnis vernietigd en de exceptie dat de door de Roemeense rechter gegeven echtscheidingsbeslissing die ook op het gezag over het kind en de bijdrage in diens onderhoud betrekking had, kracht van gewijsde had verkregen, aanvaard. Volgens deze rechter is de schending van de Unierechtelijke aanhangigheidsregels door de rechter die het laatst is aangezocht, te weten de Roemeense rechter, niet ‘van belang’ voor het onderzoek van de voorwaarden voor erkenning van de definitieve, door Roemenië vastgestelde maatregelen, zijn de Roemeense beslissingen niet onverenigbaar met de beslissingen die in Italië zijn gegeven en bestaat er geen enkele reden, met name geen reden van openbare orde, die aan de erkenning van de Roemeense beslissing in de weg staat.

31.

Liberato heeft tegen dit arrest van de Corte d'appello di L'Aquila beroep in cassatie ingesteld.

32.

De Corte suprema di cassazione (hoogste rechterlijke instantie, Italië), de verwijzende rechter, geeft aan dat de in Roemenië genomen beslissing betrekking heeft op de huwelijksband, de ouderlijke verantwoordelijkheid en de onderhoudsverplichting. In de in Italië ingeleide procedure tot scheiding van tafel en bed zijn dezelfde vorderingen ingediend, behalve waar het gaat om de vordering inzake de huwelijksband, die niet dezelfde is, aangezien de Italiaanse rechtsorde voor echtscheiding vereist dat eerst is voldaan aan de wettelijke voorwaarden voor scheiding van tafel en bed.

33.

Deze rechter zet om te beginnen uiteen dat er uit hoofde van artikel 22, onder c), van verordening nr. 2201/2003, artikel 23, onder e), van deze verordening of artikel 34, punt 4, van verordening nr. 44/2001 geen redenen zijn die in de weg staan aan erkenning van de Roemeense beslissing inzake respectievelijk de echtelijke status, de ouderlijke verantwoordelijkheid en de onderhoudsverplichtingen.

34.

Volgens deze rechter moet vervolgens worden onderzocht of de toepasselijke aanhangigheidsbepalingen van het Unierecht, te weten artikel 19 van verordening nr. 2201/2003 en artikel 27 van verordening nr. 44/2001, zijn geschonden door de rechter van de lidstaat waarin de beslissing waarvan de erkenning wordt verzocht, is gegeven, en of, indien beide bepalingen zijn geschonden, deze schending als grond kan worden aangemerkt die aan erkenning in de weg staat wegens kennelijke strijdigheid met de openbare orde.

35.

De verwijzende rechter benadrukt dat de Unierechtelijke aanhangigheid uitdrukking geeft aan het beginsel van het stelsel van vertrouwen en samenwerking dat ten grondslag ligt aan het vrije verkeer van rechterlijke beslissingen tussen de lidstaten. De aanhangigheid is gebaseerd op drie beginselen, te weten dat dit begrip autonoom is, dat de laatst aangezochte rechter de bevoegdheid van de rechter waarbij de zaak het eerst is aangebracht niet mag toetsen, en dat deze eerste aanhangigheid verplicht van toepassing is voor de rechter waarbij de zaak het laatst is aangebracht.

36.

De verwijzende rechter merkt op dat de exceptie van aanhangigheid die Liberato in iedere fase van de Roemeense procedure, en met name bij de Curtea de Apel Bucureşti heeft aangevoerd, is verworpen op grond van het feit dat de zaken dezelfde oorzaak, hetzelfde onderwerp en dezelfde partijen moeten hebben, overeenkomstig enerzijds het nationale Roemeense procesrechtelijke begrip aanhangigheid en anderzijds het Unierechtelijke begrip ‘aanhangigheid’, zoals neergelegd in artikel 19, lid 1, van verordening nr. 2201/2003. Daaruit leidt de verwijzende rechter af dat de Roemeense rechters zich niet hebben gehouden aan de bewoordingen van artikel 19, lid 1, van verordening nr. 2201/2003, die vorderingen tot scheiding van tafel en bed, echtscheiding en nietigverklaring van het huwelijk aan elkaar gelijkstelt, en dus niet vereist dat deze vorderingen dezelfde oorzaak en hetzelfde onderwerp hebben.

37.

De verwijzende rechter merkt op dat de beslissing inzake de onderhoudsverplichting ten aanzien van het kind ondergeschikt is aan de beslissing inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid en in logisch noch juridisch opzicht daarvan los kan worden gezien, aangezien deze beslissing afhankelijk is van de hoofdbeslissing. Zijns inziens is voldaan aan de voorwaarden van artikel 28 van verordening nr. 44/2001, gelezen in het licht van artikel 3 van verordening (EG) nr. 4/2009 van de Raad van 18 december 2008 betreffende de bevoegdheid, het toepasselijke recht, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen, en de samenwerking op het gebied van onderhoudsverplichtingen10., hoewel deze bepaling niet rechtstreeks van toepassing is.11.

38.

De verwijzende rechter is van oordeel dat de definitieve Roemeense beslissing, waarvan erkenning wordt verzocht, is gegeven door een rechter die niet bevoegd was om over het geschil te beslissen, aangezien deze rechter later is aangezocht.

39.

Volgens de verwijzende rechter betreft deze schending niet alleen de toepassing van een criterium voor de toekenning van rechterlijke bevoegdheid tussen twee lidstaten, maar ook — gezien de functie van aanhangigheid in het systeem van automatische erkenning en tenuitvoerlegging van rechterlijke uitspraken in de lidstaten — de uitvoering van een Unierechtelijk beginsel van procedurele openbare orde, dat resulteert in het legitieme verkeer van beslissingen binnen de Unie. Het beginsel van eerste aanhangigheid, dat ten grondslag ligt aan de procedureregel voor litispendentie, neemt binnen het procesrecht van de Unie een centrale plaats in, omdat het ertoe strekt te voorkomen dat naar de rechter wordt gestapt uitsluitend om procedures te dwarsbomen waarin de eerst aangezochte rechter — wiens bevoegdheid in casu onbetwist is aanvaard — ten gronde beslissingen heeft genomen waarmee men het niet eens is.

40.

De verwijzende rechter brengt ook naar voren dat artikel 24 van verordening nr. 2201/2003, dat verbiedt om de bevoegdheid van het gerecht van de lidstaat van herkomst te toetsen, verwijst naar de bevoegdheidsregels in de artikelen 3 tot en met 14 van deze verordening en niet naar het voorschrift van artikel 19 van deze verordening.

41.

In die omstandigheden heeft de Corte suprema di cassazione de behandeling van de zaak geschorst en het Hof de volgende prejudiciële vragen gesteld:

‘1)

Raakt schending van de aanhangigheidsregels van artikel 19, leden 2 en 3, van verordening […] nr. 2201/2003 […] uitsluitend de vaststelling van de rechterlijke bevoegdheid, met als gevolg dat artikel 24 van deze verordening van toepassing is, of kan zij daarentegen om redenen van procedurele openbare orde in de weg staan aan erkenning, in de lidstaat van de eerst aangezochte rechter, van de beslissing die is gegeven in de lidstaat van de laatst aangezochte rechter, indien in aanmerking wordt genomen dat artikel 24 van verordening […] nr. 2201/2003 […] uitsluitend verwijst naar de regels voor de vaststelling van de rechterlijke bevoegdheid in de artikelen 3 tot en met 14, en niet naar artikel 19 van deze verordening?

2)

Is de uitlegging van artikel 19 van verordening […] nr. 2201/2003 dat dit artikel uitsluitend is bedoeld als criterium voor de vaststelling van de rechterlijke bevoegdheid, in strijd met het Unierechtelijke begrip ‘aanhangigheid’ en met de functie en de doelstelling van dit artikel, dat ertoe strekt een geheel van voorschriften van procedurele openbare orde te geven, teneinde een gemeenschappelijke ruimte tot stand te brengen die wordt gekenmerkt door vertrouwen en procedurele loyaliteit tussen lidstaten, waarbinnen automatische erkenning en vrij verkeer van beslissingen mogelijk is?’

III. Mijn analyse

42.

Om de gevolgen van het niet eerbiedigen van de aanhangigheidsregels in de omstandigheden van het hoofdgeding te kunnen vaststellen, dient eerst te worden vastgesteld welke bepalingen moeten worden uitgelegd en onder welke voorwaarden de aanhangigheidsregeling van toepassing is.

A. Opmerkingen vooraf

1. Herformulering van de prejudiciële vragen
43.

Opgemerkt moet worden dat de verwijzende rechter zijn vragen slechts stelt met betrekking tot verordening nr. 2201/2003, terwijl uit de verwijzingsbeslissing blijkt dat de zaak in het hoofdgeding niet alleen betrekking heeft op de ouderlijke verantwoordelijkheid, maar ook op de onderhoudsverplichtingen, die niet onder deze verordening vallen.12.

44.

Derhalve moeten de gestelde vragen opnieuw worden geformuleerd, door daarbij artikel 5, punt 2, van verordening nr. 44/2001 te betrekken, dat van toepassing is omdat de vorderingen vóór 18 juni 2011 zijn ingediend.13.

45.

Tevens dient in aanmerking te worden genomen dat de verwijzende rechter met zijn twee prejudiciële vragen, die gezamenlijk moeten worden behandeld, in wezen wenst te vernemen of artikel 35, lid 3, van verordening nr. 44/2001 en artikel 24 van verordening nr. 2201/2003 aldus kunnen worden uitgelegd dat zij niet verbieden dat schending van de aanhangigheidsregels, zoals neergelegd in artikel 27 van verordening nr. 44/2001 en artikel 19 van verordening nr. 2201/2003, door de laatst aangezochte rechter een reden kan zijn om de beslissing die door deze rechter is gegeven, niet te erkennen wegens strijdigheid met de openbare orde van de aangezochte lidstaat die procedurele voorschriften omvat die in de rechtsorde van de Unie van essentieel belang worden geacht.

2. Gelijke regeling voor aanhangigheid in de verordeningen nrs. 44/2001 en 2201/2003
46.

Deze twee verordeningen verplichten de laatste rechter zich onbevoegd te verklaren ingeval van aanhangigheid.14. Het Hof heeft vastgesteld dat ‘de bewoordingen van artikel 19 van verordening nr. 2201/2003[15.] sterk aanleunen bij die van artikel 27 van verordening nr. 44/2001, dat in de plaats is gekomen van artikel 21 van het Executieverdrag[16.] en dat voormeld artikel 19 voorziet in een regeling voor de behandeling van gevallen op het gebied van aanhangigheid, die vergelijkbaar is met die waarin die twee laatstgenoemde artikelen voorzien. Derhalve dient rekening te worden gehouden met hetgeen het Hof in verband met deze laatste artikelen heeft vastgesteld.’17.

3. De voor aanhangigheid geldende regeling en het doel ervan
47.

Zoals het Hof wat verordening nr. 2201/2003 betreft reeds heeft benadrukt, ‘heeft de Uniewetgever beoogd een duidelijke en afdoende regeling in te stellen om problemen op het gebied van aanhangigheid op te lossen (zie naar analogie, met betrekking tot verordening nr. 44/2001, arrest Cartier parfums-lunettes en Axa Corporate Solutions assurances, C-1/13, EU:C:2014:109, punt 40)’.18.

48.

Deze regeling die ‘gebaseerd [is] op de chronologische volgorde waarin de zaak bij de gerechten is aangebracht’19., houdt in dat het gerecht waarbij de zaak het laatst is aangebracht, zijn uitspraak ambtshalve aanhoudt totdat de bevoegdheid van het gerecht waarbij de zaak het eerst is aangebracht, vaststaat.

49.

Het Hof heeft aangegeven dat ‘[v]oor het vaststaan in de zin van artikel 19, lid 1, van […] verordening [nr. 2201/2003] van de bevoegdheid van het gerecht waarbij de zaak het eerst is aangebracht, volstaat […] dat het gerecht waarbij de zaak voor het eerst is aangebracht zich niet ambtshalve onbevoegd heeft verklaard en geen van de partijen zijn bevoegdheid heeft betwist vóór of op het tijdstip van de stellingname die naar zijn nationaal procesrecht is te beschouwen als het eerste verweer ten gronde bij hem (zie naar analogie arrest Cartier parfums-lunettes en Axa Corporate Solutions assurances, C-1/13, EU:C:2014:109, punt 44)’.20.

50.

Concreter gezegd kan, zoals het Hof heeft aanbevolen, ‘[a]fhankelijk van de in het nationale recht voorziene mogelijkheden, […] het nadien aangezochte gerecht, wanneer tussen dezelfde partijen twee gedingen dienen, bij de partij die de exceptie van aanhangigheid opwerpt inlichtingen over het bestaan van het vermeende geding en de inhoud van de vordering inwinnen. In aanmerking nemend dat verordening nr. 2201/2003 gebaseerd is op de wederzijdse bijstand en het wederzijdse vertrouwen tussen rechterlijke instanties, dient dit gerecht bovendien het als eerste aangezochte gerecht in kennis te stellen van de aanhangigmaking van de vordering bij hem, dit erop attent te maken dat er mogelijk sprake is van aanhangigheid, dit te verzoeken hem alle inlichtingen betreffende de aldaar aanhangige vordering te verstrekken en een standpunt in te nemen over zijn bevoegdheid in de zin van verordening nr. 2201/2003 of hem mededeling te doen van enige beslissing die reeds dienaangaande is genomen. Tot slot zal het als laatste aangezochte gerecht zich tot de centrale autoriteit van zijn lidstaat kunnen wenden.’21.

51.

Het dwingend karakter van de in artikel 19 van verordening nr. 2201/200322. neergelegde aanhangigheidsregels wordt gerechtvaardigd door het doel ervan. Het Hof heeft vastgesteld dat ‘die regels zien op het voorkomen van parallelle procedures voor de rechters van verschillende lidstaten en de tegenstrijdige beslissingen die ervan het resultaat zouden kunnen zijn’.23.

52.

Zij dragen bij aan de toepassing van het beginsel dat in de lidstaten gewezen beslissingen van rechtswege worden erkend, hetgeen berust op het beginsel van wederzijds vertrouwen.

4. Voorwaarden voor aanhangigheid en toepassing ervan op het hoofdgeding
53.

Volgens vaste rechtspraak van het Hof moeten de begrippen die met name in de verordeningen nrs. 44/2001 en 2201/2003 worden gebruikt om de situatie van aanhangigheid te omschrijven, als autonome begrippen worden opgevat.

54.

Zo heeft het Hof wat de ouderlijke verantwoordelijkheid betreft uitdrukkelijk aan dat beginsel herinnerd, waarbij het zich baseerde op de door verordening nr. 2201/2003 nagestreefde doelstellingen en op ‘de omstandigheid dat de tekst van artikel 19, lid 2, van deze verordening, in plaats van te verwijzen naar de term ‘aanhangigheid’ zoals die wordt gebruikt in de onderscheiden nationale rechtsstelsels van de lidstaten, een aantal materiële voorwaarden opsomt als onderdelen van een definitie’.24.

55.

Wat de vorderingen over de huwelijksband betreft, blijkt uit een vergelijking van de leden 1 en 2 van artikel 19 van verordening nr. 2201/2003 dat de enige voorwaarde die moet worden onderzocht om te kunnen bepalen of er sprake is van een concurrerende procedure, betrekking heeft op partijen. Het Hof is reeds in de gelegenheid gesteld om dit uitdrukkelijk uit te spreken in het arrest van 6 oktober 2015, A.25. Het heeft dan ook voor recht verklaard dat ‘van litispendentie [sprake kan zijn] wanneer […] bij twee gerechten van verschillende lidstaten een zaak aanhangig is gemaakt, waarbij het enerzijds gaat om een procedure tot scheiding van tafel en bed en anderzijds om een echtscheidingsprocedure, of wanneer bij beide gerechten een verzoek tot echtscheiding is ingediend’.26.

56.

Indien bij de rechter die beslist over de huwelijksband, vorderingen over de ouderlijke verantwoordelijkheid zijn ingediend, zijn de aanhangigheidregels voor scheiding van toepassing.27.

57.

Hetzelfde geldt voor de onderhoudsverplichting, aangezien de vordering overeenkomstig artikel 5, punt 2, van verordening nr. 44/2001 ‘een bijkomende eis is die verbonden is met een vordering betreffende de staat van personen’.

58.

Nadat de scheiding is uitgesproken, geldt, behoudens de toepassing van artikel 12, lid 2, onder b), van verordening nr. 2201/2003, krachtens artikel 19, lid 2, van deze verordening voor de ouderlijke verantwoordelijkheid de voorwaarde dat onderwerp en oorzaak dezelfde moeten zijn.28. Voor de vordering betreffende de onderhoudsverplichting vereisen de aanhangigheidsregels, neergelegd in artikel 27 van verordening nr. 44/2001, die in dit geval van toepassing zijn, dat wordt nagegaan of het onderwerp, de oorzaak en partijen dezelfde zijn.

59.

Bovendien moet worden opgemerkt dat de voorrang van de eerste aangezochte rechter voortduurt voor zover hij zich niet onbevoegd heeft verklaard, na zijn bevoegdheid overeenkomstig artikel 17 van verordening nr. 2201/200329. verplicht te hebben getoetst in iedere fase van de procedure30..

60.

Bijgevolg had de Roemeense rechter in de zaak van het hoofdgeding vanaf het moment dat hij werd aangezocht, de regeling die voor aanhangigheid is neergelegd, moeten toepassen, en zulks zowel voor de scheidingsbeslissing als voor de gevolgen daarvan ten aanzien van het kind, dat in Roemenië woonde, ingevolge de prorogatie van de rechtsmacht van de Italiaanse rechter.31.

61.

Uit het arrest van de Curtea de Apel Bucureşti van 12 juni 2013 blijkt evenwel dat de Roemeense rechter het Unierecht onjuist heeft toegepast32. door de door Liberato opgeworpen exceptie van aanhangigheid, die was gebaseerd op de vorderingen betreffende de huwelijksband, te verwerpen. Deze rechter was immers, na eerst te hebben verwezen naar het nationale Roemeense recht waarin de voorwaarden voor aanhangigheid en het gezag van het gewijsde zijn neergelegd, vervolgens van oordeel dat ‘uit de formulering van artikel 19 [van verordening nr. 2201/2003], dat de drie gevallen van aanhangigheid apart opsomt, te weten ‘procedures tot echtscheiding, scheiding van tafel en bed of nietigverklaring van het huwelijk [tussen dezelfde partijen]’, duidelijk naar voren komt dat de twee concurrerende vorderingen enkel en alleen één van de drie onderwerpen en niet twee verschillende onderwerpen van deze uitdrukkelijk en limitatief in de tekst opgesomde onderwerpen gemeen moeten hebben. […] [I]n casu hebben de twee vorderingen elk een verschillend onderwerp, te weten scheiding van tafel en bed in Italië en echtscheiding in Roemenië, hetgeen de toepassing van artikel 19 van verordening nr. 2201/2003 uitsluit. Terecht heeft de beroepsrechter overwogen dat het Roemeense stelsel het instituut scheiding van tafel en bed niet kent. Daarom kan bij een dergelijke vordering die bij de rechter van een andere lidstaat aanhangig is, duidelijk geen sprake zijn van dezelfde vordering. Hierbij zij aangetekend dat zelfs al zou het instituut bekend zijn, scheiding van tafel en bed en echtscheiding niet hetzelfde zijn.’

62.

Bovendien zij opgemerkt dat de exceptie van aanhangigheid die door Liberato in iedere fase van de procedure is aangevoerd, gebaseerd was op deze prorogatie van rechtsmacht in verband met de vordering tot scheiding van tafel en bed, en niet op de regels die bij de ouderlijke verantwoordelijkheid of de onderhoudsverplichting van toepassing zijn.

63.

Dienaangaande kan worden opgemerkt dat na het geven van de beslissing inzake de huwelijksband door de Italiaanse rechter op 19 januari 201233., het onderzoek van de aanhangigheidsproblematiek duidelijk moeilijker is geworden.34. Van aanhangigheid bij de ouderlijke verantwoordelijkheid kon immers alleen nog sprake zijn uit hoofde van het feit dat deze rechter zijn bevoegdheid positief heeft getoetst. Deze aanhangigheid kan mijns inziens slechts voortvloeien uit de uitlegging van de bepalingen van artikel 12, lid 2, onder b), van verordening nr. 2201/200335., waarbij volgens mij ook het belang van het kind moet worden onderzocht, hetwelk samen met de instemming van de moeder de prorogatie van zijn rechtsmacht bij het begin van de procedure heeft gerechtvaardigd.36.

64.

Aangezien aan deze voorwaarden moet zijn voldaan om te kunnen rechtvaardigen dat de Italiaanse rechter bevoegd is om bij wege van incident uitspraak te doen over de erkenning van de Roemeense beslissing waardoor een einde is gekomen aan de aanhangigheid, is het aan de verwijzende rechter om zich ervan te verzekeren dat deze voorwaarden zijn getoetst.37.

65.

In het licht van al deze overwegingen moet thans worden gepreciseerd welke gevolgen moeten worden verbonden aan het niet eerbiedigen van de aanhangigheidsregels, gelet op de omstandigheden van het hoofdgeding.

B. Gevolgen van het niet eerbiedigen van de aanhangigheidsregels

66.

Om te beginnen moet worden gewezen op de bijzondere omstandigheden van de zaak in het hoofdgeding. De eerst aangezochte rechter bij wie dezelfde vorderingen tussen dezelfde partijen38. nog steeds hangende zijn, moet immers uitspraak doen over een incidentele vordering tot erkenning van de definitieve beslissing van de rechter die later is aangezocht.

67.

Alleen al daarom, en anders dan de Europese Commissie stelt, kan de beslissing van het Hof in het arrest van 22 december 2010, Mercredi39., volgens welke in geval van aanhangigheid een beslissing inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid, die door de later aangezochte rechter in strijd met de verplichting om zijn beslissing aan te houden40. is gewezen, ‘geen invloed heeft’ op de beslissing die de eerst aangezochte rechter moet nemen41., dus niet van toepassing zijn in het hoofdgeding. Het Hof heeft immers in punt 67 van het arrest van 22 december 2010, Mercredi42., vastgesteld, dat de door de later aangezochte rechter gegeven litigieuze beslissing niet definitief was. Bovendien rechtvaardigen de onzekerheid over de woonplaats van het kind en de vervlechting met de procedure die ertoe strekte om het kind terug te laten keren, ook de bijzondere oplossing in die zaak.

68.

De vraag of de aanhangigheidsregels in het hoofdgeding zijn geschonden, moet dus worden onderzocht in het licht van de gronden tot weigering van erkenning die in de verordeningen nrs. 2201/2003 en 44/2001 zijn neergelegd.

69.

In het kader van de hangende procedure die niet meer gaat over de scheiding43., heeft de verwijzende rechter terecht gesteld dat van de in verordening nr. 2201/2003 vermelde gronden tot weigering van erkenning, enkel het in artikel 23, onder a), van verordening nr. 2201/2003 neergelegde criterium dat de erkenning van de beslissing betreffende de ouderlijke verantwoordelijkheid kennelijk in strijd zou zijn met de openbare orde van de aangezochte lidstaat44., moet worden onderzocht in samenhang met artikel 24 van deze verordening. Dit laatste artikel sluit namelijk uit dat het criterium van de openbare orde wordt toegepast op de in de artikelen 3 tot en met 14 van deze verordening bedoelde bevoegdheidsregels.

70.

Het Hof heeft een dergelijke kwestie reeds onderzocht in het arrest P.

71.

Dat de omstandigheden die in die zaak aan de orde waren45., verschillen van de omstandigheden in het hoofdgeding, is volgens mij geen beletsel, aangezien de beslissing van het Hof gaat over de systematiek van de regels die de bevoegdheid betreffen dan wel de coördinatie van procedures die parallel lopen met procedures waarbij erkenning van in een lidstaat gewezen beslissingen kan worden geweigerd, en voorts is gebaseerd op algemene beginselen die nagenoeg identiek van het arrest van 16 juli 2015, Diageo Brands46., zijn overgenomen.

72.

In het arrest P heeft het Hof zich uitgesproken voor eenzelfde strikte opvatting van de gronden tot weigering van erkenning van een beslissing, door te verwijzen naar de opvatting waarvoor was gekozen in geval van toepassing van verordening nr. 44/2001, hetgeen het oordeel rechtvaardigt — wat voor de zaak in het hoofdgeding zinvol is wegens de twee verordeningen die van toepassing zijn — dat deze uitspraak als basis moet dienen voor het antwoord op de door de verwijzende rechter gestelde vragen.

73.

Het Hof heeft eraan herinnerd dat ‘verordening [nr. 2201/2003], volgens overweging 21 ervan, is gebaseerd op de opvatting dat de erkenning en de tenuitvoerlegging van in een lidstaat gegeven beslissingen dienen te zijn gebaseerd op het beginsel van wederzijds vertrouwen en dat de gronden tot weigering van de erkenning tot het noodzakelijke minimum beperkt dienen te blijven’47. en voorts dat ‘[b]innen dit stelsel […] artikel 23 van verordening nr. 2201/2003, dat de gronden bevat waarop kan worden geweigerd een beslissing betreffende de ouderlijke verantwoordelijkheid te erkennen, strikt [moet] worden uitgelegd omdat het de verwezenlijking van een van de fundamentele doelstellingen van deze verordening […] belemmert’48..

74.

Deze doeleinden en beginselen hebben gerechtvaardigd dat de Uniewetgever in artikel 24 van verordening nr. 2201/2003 elke toetsing van de bevoegdheid van de rechter van de lidstaat verbiedt49. en ‘zelfs uitdrukkelijk preciseert dat artikel 23, onder a), van deze verordening niet kan worden gebruikt om een dergelijke toetsing te verrichten’50., waarbij hij verwijst naar de artikelen 3 tot en met 14 van deze verordening.51. Dit fundament waarvan niet direct of indirect kan worden afgeweken, vloeit ook voort uit de uniformering van de bevoegdheidsregels en het vermoeden dat deze regels door iedere rechter op juiste wijze worden getoetst wanneer bij hem een zaak aanhangig wordt gemaakt.

75.

Om al deze redenen heeft het Hof in het arrest P het verbod om het criterium van strijdigheid met de openbare orde van de aangezochte lidstaat toe te passen, uitgebreid tot artikel 15 van verordening nr. 2201/2003.52.

76.

Hoewel artikel 19 van deze verordening, net als artikel 15, in hoofdstuk II, met het opschrift ‘Bevoegdheid’, ervan staat, vormt dit artikel echter geen aanvulling van de bijzondere bevoegdheidsbepalingen die zijn opgenomen in de afdelingen 1 en 2, aangezien dit artikel zich bevindt in afdeling 3 betreffende ‘[g]emeenschappelijke bepalingen’.

77.

Toch moet mijns inziens de oplossing van het arrest P toepassing vinden. Wanneer de eerst aangezochte rechter die over een incidentele vordering tot erkenning uitspraak doet, namelijk nagaat of de aanhangigheidsregels door de later aangezochte rechter op juiste wijze zijn toegepast en derhalve de gronden toetst waarom deze rechter zich niet onbevoegd heeft verklaard, controleert de in eerste instantie aangezochte rechter immers de toetsing door de tweede rechter van diens bevoegdheid. Artikel 24 van verordening nr. 2201/2003 verbiedt hem dit echter.

78.

Bovendien zou deze controle zich wegens de voorwaarden voor de toepassing van de bevoegdheidsregels, zoals hierboven door mij uiteengezet, zich niet mogen beperken tot de toetsing van de data waarop de vorderingen aanhangig zijn gemaakt. Bijgevolg zou de beoordeling van de mate waarin deze regels niet zijn nageleefd in het stadium van de erkenning van de beslissing net zo problematisch kunnen blijken te zijn. Het is immers denkbaar, vooral wat de ouderlijke verantwoordelijkheid betreft en in geval van prorogatie van rechtsmacht, dat na de informatie-uitwisseling tussen de rechters, de eerst aangezochte rechter zich met name op grond van de bevoegdheidscriteria, te weten de nabijheid van de woonplaats van het kind en het belang van het kind, onbevoegd verklaart.53.

79.

Bovendien mag, zoals het Hof in het arrest P heeft vastgesteld ‘de rechter van de aangezochte staat niet […] weigeren een beslissing uit een andere lidstaat te erkennen op de enkele grond dat zijns inziens het nationale recht of het Unierecht in die beslissing onjuist is toegepast, aangezien anders het doel van verordening nr. 2201/2003 zou worden doorkruist’.54. Het lijkt mij dan ook moeilijk te rechtvaardigen dat het achterwege blijven van de oplossing van het bevoegdheidsconflict55. bij parallelle procedures strenger wordt behandeld dan het niet-toetsen van de bevoegdheid56. of de daarbij gemaakte fouten, welke situaties overeenkomstig de bepalingen van artikel 24 van verordening nr. 2201/2003 en van verschillende andere Europese verordeningen aan elke toetsing worden onttrokken.

80.

Ik leid uit al deze elementen af dat artikel 24 van verordening nr. 2201/2003, niettegenstaande het ontbreken van een uitdrukkelijke verwijzing in dit artikel naar artikel 19 van deze verordening, aldus moet worden uitgelegd dat het in dit artikel neergelegde verbod om de bevoegdheid van de rechter van oorsprong te toetsen, ook van toepassing is ingeval van schending van de aanhangigheidsregels.57.

81.

Wat vorderingen betreffende de onderhoudsverplichting betreft, moet worden vastgesteld dat zich geen enkel probleem voordoet wegens de formulering van artikel 35, lid 3, van verordening nr. 44/2001.58.

82.

Gelet op al deze overwegingen geef ik het Hof in overweging voor recht te verklaren dat artikel 35, lid 3, van verordening nr. 44/2001 en artikel 24 van verordening nr. 2201/2003 aldus moeten worden uitgelegd dat zij verbieden dat schending van de aanhangigheidsregels, neergelegd in artikel 27 van verordening nr. 44/2001 en artikel 19 van verordening nr. 2201/2003, door de laatst aangezochte rechter, een reden is om de beslissing die door die rechter is gegeven, niet te erkennen wegens strijdigheid met de openbare orde van de aangezochte lidstaat.

83.

Volledigheidshalve wil ik preciseren dat, mocht worden aanvaard dat het criterium van de openbare orde wel van toepassing is, het arrest P ook dan grenzen stelt die opnieuw dienen te worden bevestigd.59.

84.

Dit arrest is namelijk gebaseerd op beginselen die herhaaldelijk zijn geformuleerd bij de uitlegging van de gronden tot weigering van erkenning die zijn neergelegd in verschillende verordeningen die het vrije verkeer van beslissingen regelen60., en op het vereiste van de Uniewetgever om rekening te houden met het ‘belang van het kind’61., wanneer wordt geweigerd om een beslissing inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid te erkennen, waarbij niet uit het oog moet worden verloren dat beslissingen over het kind altijd kunnen worden herzien.

85.

Bijgevolg moet opnieuw voor recht worden verklaard dat ‘artikel 23, onder a), van verordening nr. 2201/2003 in die zin moet worden uitgelegd dat deze bepaling, bij het ontbreken van kennelijke schending, gelet op het belang van het kind, van een rechtsregel die in de rechtsorde van een lidstaat van essentieel belang wordt geacht, of van een in die rechtsorde als fundamenteel erkend recht, het gerecht van deze lidstaat dat zich bevoegd acht uitspraak te doen over het gezagsrecht over een kind, niet toestaat te weigeren de beslissing te erkennen van een gerecht van een andere lidstaat dat zich over het gezagsrecht over dat kind heeft uitgesproken’.62.

86.

Volgens de verwijzende rechter tast schending van aanhangigheidsregels — gezien de functie ervan in het systeem van automatische erkenning van beslissingen binnen de Europese Unie — een beginsel van procedurele openbare orde aan waarmee het vrije verkeer van beslissingen wordt verzekerd.

87.

Die kwalificatie kan echter niet worden aanvaard, aangezien het belang van deze regels niet te vergelijken is met de regels die door het Hof in aanmerking zijn genomen bij zijn oordeel dat erkenning van de beslissing de procedurele openbare orde van de Unie zou aantasten.63. Een dergelijke beoordeling moet in overeenstemming zijn met de hierboven uiteengezette beginselen, te weten de beperking van de gronden tot weigering van erkenning, neergelegd in artikel 23 van verordening nr. 2201/2003, het uitzonderlijk karakter van het beroep op de bepaling van openbare orde en het verbod voor de rechter van de aangezochte lidstaat om een beslissing van een andere lidstaat niet te erkennen op de enkele grond dat zijns inziens het Unierecht in die beslissing onjuist is toegepast.

88.

Ik ben mij volstrekt bewust van de gevolgen van mijn analyse in de algemeen bekende context waarin aanhangigheidsregels instrumenteel worden gebruikt, hetgeen wordt gestimuleerd door het ruime scala van bevoegdheden dat verordening nr. 2201/2003 biedt, in het bijzonder wanneer een zaak aanhangig is gemaakt bij een rechter van een lidstaat waarvan de wet niet toestaat om onmiddellijk echtscheiding te vorderen.64.

89.

Ook zou kunnen worden aangevoerd dat wegens de zeer ruime strekking van de oplossing, die niet kan worden beperkt tot de verordeningen die voor familiezaken gelden, de pijlers van het beginsel van erkenning van rechtswege van beslissingen ernstig zouden worden ondermijnd door het ontbreken van een sanctie op de schending van een dwingende regel die in veel Europese verordeningen staat.

90.

Niettemin kan deze vrees niet worden bewaarheid, nu deze verordeningen juist zijn gebaseerd op de samenwerking en het onderlinge vertrouwen tussen de rechters van de lidstaten en daarvoor dezelfde logica geldt als die welke aan de erkenning en tenuitvoerlegging van de in elke lidstaat gewezen beslissingen ten grondslag ligt.65.

91.

Bijgevolg is het in beginsel niet mogelijk dat de gevallen waarbij de aanhangigheidsregels niet worden nageleefd, sterk toenemen, temeer omdat, anders dan de Roemeense rechter in het hoofdgeding, de rechters van de lidstaten sinds 2015 op de hoogte zijn van de uitlegging van artikel 19, lid 1, van verordening nr. 2201/2003 en dankzij de zaak in het hoofdgeding voor de toekomst zullen beschikken over de aanvullende uitlegging van het Hof over de voorwaarden en wijze van ten uitvoerlegging van de aanhangigheidsregels in familiegeschillen.66.

92.

Bovendien moet worden benadrukt dat de rechters de mogelijkheid hebben om moeilijkheden die inherent zijn aan procedurele conflicten te voorkomen dankzij de rechterlijke samenwerking en de dialoog tussen de rechters, zoals hierboven beschreven67., waarbij zij zich ook laten leiden door de bepalingen van artikel 29, lid 2, van verordening nr. 1215/2012 en de artikelen 17 van de verordeningen 2016/1103 en 2016/1104.68.

93.

Voorts ben ik van mening dat bij de ouderlijke verantwoordelijkheid, gelet op het belang van het kind dat de richtsnoer moet zijn bij iedere oplossing69., de verplichting bestaat om problemen van erkenning van beslissingen te voorkomen. Dienaangaande zou het in het hoofdgeding zinvol zijn geweest het Hof toe te staan zich eerder uit te spreken70. over de aanhangigheidsvoorwaarden. Het in gang zetten van de procedure van artikel 15 van verordening nr. 2201/2003 had ook op verzoek van één der partijen of op initiatief van één van de rechters in overweging kunnen worden genomen.71.

94.

Overigens lijkt het mij, indien in uitzonderlijke omstandigheden schending van de aanhangigheidsregels zou voortvloeien uit onbekendheid met de toepasselijke verordeningen en de rechtspraak van het Hof of daardoor procedurele rechten werden aangetast van een hogere waarde dan de rechten ter verzekering van bijvoorbeeld het horen van de ouder waarbij het kind niet woont72., en de naleving van redelijke termijnen voor het doen van een uitspraak, gerechtvaardigd om een grond tot weigering van erkenning in te roepen ontleend aan de openbare orde van de aangezochte lidstaat die de door het Unierecht erkende fundamentele rechten bevat.

95.

Ten slotte zij eraan herinnerd dat door de Commissie kan worden onderzocht of het zinvol is om een beroep wegens nalaten in te stellen73. ingeval van onjuiste toepassing van het nationale of het Unierecht en het falen van het in elke lidstaat bestaande stelsel van rechtsmiddelen, aangevuld met het mechanisme van de prejudiciële verwijzing van artikel 267 VWEU, dat in werking moet worden gesteld om schending van de openbare orde in een eerder stadium te voorkomen.74.

IV. Conclusie

96.

In het licht van het voorgaande geef ik het Hof in overweging de prejudiciële vragen van de Corte suprema di cassazione te beantwoorden als volgt:

‘Artikel 35, lid 3, van verordening (EG) nr. 44/2001 van de Raad van 22 december 2000 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken, en artikel 24 van verordening (EG) nr. 2201/2003 van de Raad van 27 november 2003 betreffende de bevoegdheid en de erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen in huwelijkszaken en inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid, en tot intrekking van verordening (EG) nr. 1347/2000, moeten aldus worden uitgelegd dat zij verbieden dat schending van de aanhangigheidsregels, neergelegd in artikel 27 van verordening nr. 44/2001 en artikel 19 van verordening nr. 2201/2003, door de laatst aangezochte rechter een reden is om de beslissing die door die rechter is gegeven, niet te erkennen wegens strijdigheid met de openbare orde van de aangezochte lidstaat.’

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.