HvJ EU, 11-03-2010, nr. C-19/09

Met de eerste vraag, sub a, wenst de verwijzende rechter in hoofdzaak te vernemen of artikel 5, punt 1, sub b, tweede streepje, van de verordening toepasselijk is ingeval in verschillende lidstaten diensten worden verricht.

Dienaangaande zij om te beginnen in herinnering gebracht dat het Hof in het reeds aangehaalde arrest Color Drack heeft geoordeeld dat de bijzonderebevoegdheidsregel in artikel 5, punt 1, van de verordening voor verbintenissen uit overeenkomst, waarmee de algemene regel dat het gerecht van de woonplaats van de verweerder bevoegd is, wordt aangevuld, aan een doelstelling van nabijheid beantwoordt en is ingegeven door de wenselijkheid van een nauwe band tussen de overeenkomst en het gerecht dat daarvan kennis moet nemen (arrest Color Drack, reeds aangehaald, punt 22, arresten van 9 juli 2009, Rehder, C-204/08, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 32, en 25 februari 2010, Car Trim, C-381/08, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 45).

Voorts heeft het Hof erop gewezen dat, wat de plaats van uitvoering van verbintenissen uit overeenkomsten voor de koop en verkoop van roerende lichamelijke zaken betreft, artikel 5, punt 1, sub b, eerste streepje, van de verordening dit aanknopingspunt ter bevordering van de doelstellingen van eenvormigheid van de regels inzake rechterlijke bevoegdheid en voorspelbaarheid op autonome wijze omschrijft. In dergelijke gevallen wordt de plaats van levering van de zaken dus gehanteerd als zelfstandig aanknopingspunt dat bestemd is om te worden toegepast op alle vorderingen uit één koop- en verkoopovereenkomst (reeds aangehaalde arresten Color Drack, punten 24 en 26, Rehder, punt 33, en Car Trim, punten 46 en 47).

In het licht van de doelstellingen van nabijheid en voorspelbaarheid heeft het Hof geoordeeld dat de in artikel 5, punt 1, sub b, eerste streepje, van de verordening neergelegde regel ook van toepassing is in het geval van een verscheidenheid van leveringsplaatsen binnen één lidstaat, daar één gerecht bevoegd moet zijn om kennis te nemen van alle vorderingen uit de overeenkomst (reeds aangehaalde arresten Color Drack, punten 36 en 38, en Rehder, punt 34).

In de tweede plaats zij in herinnering gebracht dat het Hof vervolgens heeft geoordeeld dat de overwegingen waarop het zich heeft gebaseerd om tot de in het arrest Color Drack, reeds aangehaald, geformuleerde uitlegging te komen, tevens gelden voor overeenkomsten voor de verrichting van diensten, ook wanneer die diensten niet binnen één lidstaat worden verricht. (arrest Rehder, reeds aangehaald, punt 36).

De bijzonderebevoegdheidsregels waarin de verordening voorziet voor overeenkomsten voor de koop en verkoop van roerende lichamelijke zaken en de verrichting van diensten, hebben immers dezelfde ontstaansgeschiedenis, streven hetzelfde doel na en nemen in het door deze verordening ingevoerde systeem dezelfde plaats in (arrest Rehder, reeds aangehaald, punt 36).

De doelstellingen van nabijheid en voorspelbaarheid die moeten worden verwezenlijkt met de concentratie van de rechterlijke bevoegdheid op de plaats waar de diensten volgens de betrokken overeenkomst moeten worden verricht en met de aanwijzing van één bevoegde rechter voor alle vorderingen uit die overeenkomst, kunnen niet anders worden benaderd wanneer de betrokken diensten op meerdere plaatsen in verschillende lidstaten moeten worden verricht (arrest Rehder, reeds aangehaald, punt 37).

Afgezien van het feit dat een dergelijke differentiatie geen grondslag vindt in de bepalingen van de verordening, is zij namelijk in tegenspraak met het doel dat bij de vaststelling van die verordening voorop heeft gestaan, namelijk dat zij, zoals blijkt uit de eerste en de tweede overweging van de considerans, door de harmonisatie van de regels inzake jurisdictiegeschillen in burgerlijke en handelszaken zou bijdragen tot de ontwikkeling van een ruimte van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid, en tot de goede werking van de interne markt binnen de Gemeenschap (arrest Rehder, reeds aangehaald, punt 37).

Gelet op bovenstaande overwegingen moet op de eerste vraag, sub a, worden geantwoord dat artikel 5, punt 1, sub b, tweede streepje, van de verordening aldus moet worden uitgelegd dat deze bepaling van toepassing is in geval van dienstverrichting in verschillende lidstaten.

Met zijn eerste vraag, sub b, wenst de verwijzende rechter in hoofdzaak te vernemen op basis van welke criteria op basis van artikel 5, punt 1, sub b, tweede streepje, van de verordening moet worden bepaald op welke plaats de kenmerkende verbintenis wordt uitgevoerd en, bijgevolg, welk gerecht bevoegd is om van alle vorderingen uit de overeenkomst kennis te nemen in geval van dienstverrichting in verschillende lidstaten. Gelet op de feiten in het hoofdgeding moet deze vraag aldus worden begrepen dat zij inzonderheid ertoe strekt te vernemen, volgens welke criteria die plaats in geval van een agentuurovereenkomst moet worden bepaald.

Dienaangaande moet in de eerste plaats in herinnering worden gebracht dat het Hof in het arrest Color Drack, reeds aangehaald, heeft verklaard dat voor de toepassing van de bijzonderebevoegdheidsregel die in artikel 5, punt 1, sub b, tweede streepje, van de verordening is neergelegd inzake de koop en verkoop van roerende lichamelijke zaken, in het geval van een verscheidenheid van plaatsen van levering van zaken onder plaats van uitvoering in beginsel moet worden verstaan de plaats die de nauwste band tussen de overeenkomst en het bevoegde gerecht verzekert en dat die nauwste band in de regel aanwezig is op de plaats van de hoofdlevering (arrest Color Drack, reeds aangehaald, punt 40).

Om de redenen die in de punten 25 tot en met 28 van het onderhavige arrest uiteen zijn gezet, geldt dezelfde oplossing mutatis mutandis in het kader van artikel 5, punt 1, sub b, tweede streepje, van de verordening.

Bijgevolg moet voor de toepassing van de bijzonderebevoegdheidsregel ten aanzien van verbintenissen uit overeenkomst zoals die in artikel 5, punt 1, sub b, tweede streepje, van de verordening is neergelegd voor de verrichting van diensten, ingeval op meerdere plaatsen diensten worden verricht onder plaats van uitvoering in beginsel worden verstaan de plaats die de nauwste band tussen de overeenkomst en het bevoegde gerecht verzekert, welke nauwste band in de regel aanwezig is op de plaats van de hoofdlevering.

In de tweede plaats moet worden gepreciseerd dat in geval van een agentuurovereenkomst de handelsagent de voor deze overeenkomst kenmerkende prestatie en de diensten in de zin van artikel 5, punt 1, sub b, tweede streepje, van de verordening verricht.

Volgens artikel 1, lid 2, van richtlijn 86/653/EEG van de Raad van 18 december 1986 inzake de coördinatie van de wetgevingen van de lidstaten inzake zelfstandige handelsagenten (PB L 382, blz. 17), is de handelsagent immers belast met de onderhandelingen over de verkoop of de aankoop van goederen voor de principaal, en, in voorkomend geval, met het sluiten van deze transacties namens en voor rekening van laatstgenoemde. Bovendien moet de handelsagent ingevolge artikel 3 van deze richtlijn ‘zich naar behoren wijden aan de onderhandelingen over en, in voorkomend geval, aan het sluiten van de transacties waarmede hij wordt belast[,] aan de principaal alle nodige inlichtingen verschaffen waarover hij beschikt [en] de redelijke instructies opvolgen die de principaal hem geeft’.

Voor de toepassing van de bijzonderebevoegdheidsregel voor verbintenissen uit overeenkomst neergelegd in artikel 5, punt 1, sub b, tweede streepje, van de verordening, moet, ingeval de handelsagent op meerdere plaatsen diensten verricht, onder plaats van uitvoering in beginsel worden verstaan de plaats waar de handelsagent hoofdzakelijk zijn diensten verricht.

In de derde plaats moet worden nagegaan aan de hand van welke criteria de plaats moet worden bepaald waar de diensten hoofdzakelijk worden verricht, ingeval die diensten in verschillende lidstaten worden verricht.

Gelet op het door de wetgever in de elfde overweging van de considerans van de verordening uiteengezette doel van voorspelbaarheid en gezien de bewoordingen van artikel 5, punt 1, sub b, tweede streepje, van de verordening, volgens hetwelk bepalend is op welke plaats in een lidstaat de diensten ‘volgens de overeenkomst’ werden verricht of hadden moeten worden verricht, moet de plaats waar de diensten hoofdzakelijk worden verricht zo veel mogelijk uit de bepalingen van de overeenkomst zelf worden afgeleid. In geval van een agentuurovereenkomst moet dan ook op basis van die overeenkomst worden bepaald op welke plaats de handelsagent zijn werkzaamheid voor rekening van zijn principaal, die er onder meer in bestond, de transacties waarmee hij was belast voor te bereiden, erover te onderhandelen en ze in voorkomend geval te sluiten, hoofdzakelijk moest verrichten.

De bepaling van de plaats waar de diensten hoofdzakelijk worden verricht op basis van de contractuele keuze van partijen, beantwoordt aan de doelstelling van nabijheid, aangezien die plaats naar haar aard een band vertoont met het voorwerp van geschil.

Indien de plaats waar de diensten hoofdzakelijk worden verricht niet kan worden bepaald op basis van de bepalingen van de overeenkomst, hetzij omdat verschillende plaatsen zijn voorzien, hetzij omdat uitdrukkelijk geen plaats voor die verrichting is vastgelegd, maar de handelsagent reeds diensten heeft verricht, moet — subsidiair — de plaats in aanmerking worden genomen waar de handelsagent zijn werkzaamheden ter uitvoering van de overeenkomst overwegend heeft uitgeoefend, mits de verrichting van diensten op die plaats niet indruist tegen de wil van partijen zoals die uit de bepalingen van de overeenkomst blijkt. Daarbij kan rekening worden gehouden met de feitelijke aspecten van de zaak, inzonderheid de ter plaatse doorgebrachte tijd en het belang van de werkzaamheden die er zijn verricht. Het staat aan de aangezochte nationale rechter om gelet op de aan hem voorgelegde bewijsmiddelen zijn bevoegdheid te bepalen (zie arrest Color Drack, reeds aangehaald, punt 41).

In de vierde plaats moet, indien de plaats waar de diensten hoofdzakelijk worden verricht noch op grond van de bepalingen van de overeenkomst zelf, noch op grond van de daadwerkelijke uitvoering van de overeenkomst kan worden bepaald, die plaats worden bepaald op een andere manier, die de twee door de wetgever nagestreefde doelstellingen van voorspelbaarheid en nabijheid eerbiedigt.

Daartoe zal voor de toepassing van artikel 5, punt 1, sub b, tweede streepje, van de verordening als plaats waar de diensten van een handelsagent hoofdzakelijk zijn verricht zijn te beschouwen de woonplaats van die handelsagent. Die plaats kan immers steeds met zekerheid worden vastgesteld en is dus voorspelbaar. Bovendien beantwoordt dit aan de doelstelling van nabijheid, aangezien de handelsagent in zijn woonplaats naar alle waarschijnlijkheid een aanzienlijk deel van zijn diensten zal verrichten.

Gelet op bovenstaande overwegingen moet op de eerste vraag, sub b, worden geantwoord dat artikel 5, punt 1, sub b, tweede streepje, van de verordening aldus moet worden uitgelegd dat bij de verrichting van diensten in verschillende lidstaten het gerecht dat bevoegd is om kennis te nemen van alle vorderingen uit de overeenkomst het gerecht is binnen het rechtsgebied waarvan de plaats ligt waar de diensten hoofdzakelijk worden verricht. Voor een agentuurovereenkomst is die plaats de plaats waar de diensten van de handelsagent hoofdzakelijk worden verricht, zoals die blijkt uit de bepalingen van de overeenkomst, alsmede, bij gebreke van dergelijke bepalingen, uit de daadwerkelijke uitvoering van de overeenkomst en, indien de plaats op die grondslag niet kan worden bepaald, de woonplaats van de handelsagent.

Gelet op de antwoorden op de eerste vraag, sub a en b, hoeven de eerste vraag, sub c, en de tweede vraag geen beantwoording.