HvJ EU, 12-11-2014, nr. C-656/13

§ 39, lid 1, van wet 97/1963 betreffende het internationaal privaatrecht en het procesrecht bepaalt:

§ 104, lid 1, van het wetboek van burgerlijke rechtsvordering luidt:

Met zijn eerste vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 12, lid 3, van verordening nr. 2201/2003 aldus moet worden uitgelegd dat het voor een procedure inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid de grondslag kan vormen van de bevoegdheid van een rechter van een andere lidstaat dan de lidstaat waar het kind zijn gewone verblijfplaats heeft, ook al is bij de gekozen rechter geen andere procedure aanhangig.

M, de vertegenwoordiger van R en K alsook de Tsjechische en de Poolse regering voeren aan dat die vraag bevestigend moet worden beantwoord. De Europese Commissie betoogt daarentegen dat zij ontkennend moet worden beantwoord op grond dat de aanhangige procedure, waarmee de procedure inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid verwant is, een andere procedure moet zijn dan de in artikel 12, lid 1, van verordening nr. 2201/2003 genoemde procedures.

Volgens vaste rechtspraak van het Hof moet voor de uitlegging van een Unierechtelijke bepaling niet enkel rekening worden gehouden met de bewoordingen ervan, maar ook met de context ervan en met de doelstellingen die de regeling waarvan zij deel uitmaakt, nastreeft (arresten Merck, 292/82, EU:C:1983:335, punt 12, en Detiček, C-403/09 PPU, EU:C:2009:810, punt 33 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In dit verband zij eraan herinnerd dat artikel 12, lid 3, van verordening nr. 2201/2003 bepaalt dat de rechter van een lidstaat ‘in andere procedures dan die welke in lid 1 [van hetzelfde artikel] worden bedoeld’, bevoegd is ter zake van de ouderlijke verantwoordelijkheid voor een kind, indien het kind een nauwe band met die lidstaat heeft, met name omdat een van de personen die de ouderlijke verantwoordelijkheid dragen, zijn gewone verblijfplaats in die lidstaat heeft of omdat het kind onderdaan van die lidstaat is, en voorts zijn bevoegdheid op het tijdstip waarop de zaak bij de rechter aanhangig is gemaakt, uitdrukkelijk dan wel op enige andere ondubbelzinnige wijze is aanvaard door alle partijen bij de procedure en door het belang van het kind wordt gerechtvaardigd. Lid 1 van datzelfde artikel bepaalt dat de rechter van een lidstaat, in de uitoefening van zijn bevoegdheid op grond van artikel 5 van dezelfde verordening ter zake van een verzoek om echtscheiding, scheiding van tafel en bed of nietigverklaring van het huwelijk, bevoegd is voor elke met dit verzoek samenhangende kwestie inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid, indien is voldaan aan de in dat lid genoemde voorwaarden.

Op grond van alleen de tekst van artikel 12, lid 3, van verordening nr. 2201/2003 kan dus niet worden vastgesteld of de in die bepaling bedoelde prorogatie van rechtsmacht alleen kan worden toegepast indien bij de rechter ten gunste van wie de prorogatie van rechtsmacht gewenst is, reeds een andere procedure aanhangig is.

Aangaande de context waarin artikel 12, lid 3, van verordening nr. 2201/2003 past, zij evenwel opgemerkt dat die bepaling een van de twee door verordening nr. 2201/2003 geboden mogelijkheden van prorogatie van rechtsmacht inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid vormt, samen met die waarin lid 1 van datzelfde artikel voorziet.

Uit de tekst van artikel 12, lid 1, van verordening nr. 2201/2003 blijkt duidelijk dat de daardoor geboden mogelijkheid van prorogatie van rechtsmacht slechts in het voordeel kan spelen van de rechter van een lidstaat, in de uitoefening van zijn bevoegdheid op grond van artikel 3 van dezelfde verordening ter zake van een verzoek om echtscheiding, scheiding van tafel en bed of nietigverklaring van het huwelijk. Lid 2 van dat artikel 12 bepaalt wanneer de overeenkomstig lid 1 uitgeoefende bevoegdheid een einde neemt, namelijk wanneer de beslissing houdende toewijzing of afwijzing van het verzoek om echtscheiding, scheiding van tafel en bed of nietigverklaring van het huwelijk definitief is geworden, of, ingeval op het hierboven bedoeld tijdstip nog een procedure betreffende de ouderlijke verantwoordelijkheid aanhangig is, wanneer een beslissing in die procedure definitief is geworden, of zodra de twee hierboven bedoelde procedures om een andere reden zijn beëindigd.

Voor de door artikel 12, lid 3, van verordening nr. 2201/2003 geboden mogelijkheid van prorogatie van rechtsmacht bestaat geen met dat lid 2 vergelijkbare bepaling.

Bovendien heeft het Hof reeds geoordeeld dat, wanneer krachtens artikel 12, lid 3, van verordening nr. 2201/2003 prorogatie van rechtsmacht inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid heeft plaatsgevonden ten gunste van een rechter van een lidstaat bij wie de personen die de ouderlijke verantwoordelijkheid dragen in onderlinge overeenstemming een zaak aanhangig hebben gemaakt, die prorogatie vervalt wanneer in die procedure een beslissing definitief is geworden (arrest E, C-436/13, EU:C:2014:2246, punt 50). Dit betekent dat prorogatie van de bevoegdheid van de gekozen rechter zelfs kan plaatsvinden om alleen van die procedure inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid kennis te nemen.

Uit het voorgaande volgt dat de in artikel 12, lid 3, van verordening nr. 2201/2003 bedoelde prorogatie van rechtsmacht inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid kan worden toegepast zonder dat de procedure ter zake hoeft samen te hangen met een andere procedure die reeds aanhangig is bij de rechter ten gunste van wie de prorogatie van rechtsmacht gewenst is.

Dienaangaande zij opgemerkt dat alleen met die uitlegging geen afbreuk wordt gedaan aan het nuttig effect van die bepaling. De werkingssfeer ervan beperken tot situaties waarin de procedure inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid samenhangt met een andere, reeds aanhangige procedure, zou de mogelijkheden om van die prorogatie gebruik te maken immers aanzienlijk beperken, aangezien de noodzaak om een procedure inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid in te stellen, los van enige andere procedure kan ontstaan.

Voorts kan alleen met die uitlegging worden gewaarborgd dat de doelstellingen van verordening nr. 2201/2003 worden nageleefd.

Zo zijn volgens punt 12 van de considerans van verordening nr. 2201/2003 de in die verordening opgenomen bevoegdheidsregels zodanig opgezet dat zij in het belang van het kind zijn, en met name beantwoorden aan het criterium van de nauwe verbondenheid. Die verordening gaat bijgevolg uit van de opvatting dat het belang van het kind moet primeren (zie in die zin arrest Rinau, C-195/08 PPU, EU:C:2008:406, punt 51). Zoals reeds is vastgesteld in punt 46 van het onderhavige arrest zou, wanneer de mogelijkheid om gebruik te maken van de in artikel 12, lid 3, van verordening nr. 2201/2003 bedoelde prorogatie van rechtsmacht werd beperkt tot gevallen waarin de procedure inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid samenhangt met een andere procedure, de mogelijkheid om van die prorogatie gebruik te maken in tal van situaties worden uitgesloten, ook al kan die prorogatie van rechtsmacht door het belang van het betrokken kind worden gerechtvaardigd.

In dit verband zij benadrukt dat, zoals blijkt uit artikel 12, lid 3, sub b, van verordening nr. 2201/2003, — dat in ieder geval voor de toepassing van de in dat lid bedoelde prorogatie van rechtsmacht niet alleen de voorwaarde stelt dat op het tijdstip waarop de zaak bij de rechter aanhangig is gemaakt, die prorogatie uitdrukkelijk dan wel op enige andere ondubbelzinnige wijze is aanvaard door alle partijen bij de procedure, maar ook de voorwaarde dat de bevoegdheid van de rechter van de gekozen lidstaat door het belang van het kind wordt gerechtvaardigd —, in geen geval van die prorogatie gebruik mag worden gemaakt in strijd met dat belang.

Voorts bepaalt punt 5 van de considerans van verordening nr. 2201/2003 dat die verordening, teneinde de gelijke behandeling van alle kinderen te waarborgen, van toepassing is op alle beslissingen betreffende de ouderlijke verantwoordelijkheid, inclusief maatregelen ter bescherming van het kind, los van ieder verband met een procedure in huwelijkszaken. Indien elke mogelijkheid van prorogatie van rechtsmacht inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid werd uitgesloten alleen omdat die procedure niet samenhangt met een andere, reeds aanhangige procedure, zou afbreuk worden gedaan aan de volledige verwezenlijking van dat doel. Dat zou met name het geval zijn indien, zoals de verwijzende rechter suggereert, de uitdrukking ‘andere procedures dan die welke in lid 1 worden bedoeld’ in de zin van artikel 12, lid 3, van die verordening werd opgevat als een verwijzing naar verzoeken om echtscheiding, scheiding van tafel en bed of nietigverklaring van het huwelijk waarvoor de bevoegdheid van de rechter van een lidstaat niet op grond van artikel 3 van dezelfde verordening maar op grond van een andere in die verordening neergelegde bevoegdheidsregel vaststaat. Een dergelijke uitlegging zou immers elke mogelijkheid van prorogatie van rechtsmacht op grond van voornoemd lid 3 uitsluiten voor kwesties inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid die betrekking hebben op kinderen van ouders die nooit getrouwd zijn geweest, reeds gescheiden zijn of van elkaar gescheiden leven of wier huwelijk reeds nietig is verklaard, hetgeen in strijd zou zijn met het genoemde doel van gelijke behandeling van alle kinderen.

Bovendien kan de uitlegging in punt 45 van het onderhavige arrest geen afbreuk doen aan het nuttige effect van artikel 15 van verordening nr. 2201/2003, zoals de verwijzende rechter overweegt, aangezien dat artikel bepaalt dat het slechts ‘bij wijze van uitzondering’ van toepassing is. Het kan dus niet de tekortkomingen inzake de verwezenlijking van de doelstellingen van verordening nr. 2201/2003 verhelpen die voortvloeien uit een uitlegging van artikel 12, lid 3, van deze verordening volgens welke die bepaling slechts kan worden toegepast indien reeds een procedure aanhangig is waarmee de procedure inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid samenhangt.

Gelet op een en ander moet op de eerste vraag worden geantwoord dat artikel 12, lid 3, van verordening nr. 2201/2003 aldus moet worden uitgelegd dat het voor een procedure inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid de grondslag kan vormen van de bevoegdheid van een rechter van een andere lidstaat dan de lidstaat waar het kind zijn gewone verblijfplaats heeft, ook al is bij de gekozen rechter geen andere procedure aanhangig.

Met zijn tweede vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 12, lid 3, sub b, van verordening nr. 2201/2003 aldus moet worden uitgelegd dat de bevoegdheid van de rechter bij wie een partij een procedure inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid heeft ingesteld, ‘uitdrukkelijk dan wel op enige andere ondubbelzinnige wijze is aanvaard door alle partijen bij de procedure’ in de zin van die bepaling, wanneer de verwerende partij in die eerste procedure daarna bij dezelfde rechter een tweede procedure instelt en bij de eerste door haar te stellen handeling in de eerste procedure aanvoert dat die rechter onbevoegd is.

M alsook de vertegenwoordiger van R en K zijn van mening dat die vraag bevestigend moet worden beantwoord, terwijl de Tsjechische regering en de Commissie de tegengestelde mening zijn toegedaan.

Volgens de bewoordingen zelf van artikel 12, lid 3, sub b, van verordening nr. 2201/2003 moet de bevoegdheid van de gekozen rechter ‘op het tijdstip waarop de zaak bij het gerecht aanhangig is gemaakt, uitdrukkelijk dan wel op enige andere ondubbelzinnige wijze [zijn] aanvaard door alle partijen bij de procedure’. Artikel 16 van die verordening bepaalt dat een zaak in beginsel wordt geacht bij een rechter aanhangig te zijn gemaakt op het tijdstip waarop het stuk waarmee het geding wordt ingeleid of een gelijkwaardig stuk bij de rechter wordt ingediend.

Volgens de duidelijke tekst van die bepaling, gelezen in het licht van dat artikel 16, moet derhalve uiterlijk op het tijdstip waarop het stuk waarmee het geding wordt ingeleid of een gelijkwaardig stuk bij de gekozen rechter wordt ingediend, zijn aangetoond dat er tussen alle partijen bij de procedure een uitdrukkelijk of minstens eenduidig akkoord over die prorogatie van rechtsmacht bestaat.

Dat kan kennelijk niet het geval zijn wanneer de zaak op initiatief van slechts een van de partijen in de procedure bij de betrokken rechter aanhangig is gemaakt, een andere partij in de procedure op een later tijdstip bij diezelfde rechter een andere procedure instelt en die andere partij al bij de eerste door haar te stellen handeling in de eerste procedure de bevoegdheid betwist van de rechter bij wie de zaak aanhangig is gemaakt.

Hieraan moet worden toegevoegd dat wanneer bij een rechter een procedure is ingesteld overeenkomstig artikel 12, lid 3, van verordening nr. 2201/2003, het belang van het kind alleen kan worden gewaarborgd door in elk specifiek geval te onderzoeken of de nagestreefde prorogatie van rechtsmacht in overeenstemming is met dat belang, en dat een prorogatie van rechtsmacht op grond van artikel 12, lid 3, van verordening nr. 2201/2003 alleen geldt voor de specifieke procedure die is ingesteld bij de rechter ten gunste van wie de prorogatie is toegepast (zie in die zin arrest E, EU:C:2014:2246, punten 47 en 49).

Uit het bovenstaande volgt dat op de tweede vraag moet worden geantwoord dat artikel 12, lid 3, sub b, van verordening nr. 2201/2003 aldus moet worden uitgelegd dat de bevoegdheid van de rechter bij wie een partij een procedure inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid heeft ingesteld, niet kan worden geacht ‘uitdrukkelijk dan wel op enige andere ondubbelzinnige wijze te zijn aanvaard door alle partijen bij de procedure’ in de zin van die bepaling, wanneer de verwerende partij in die eerste procedure daarna bij dezelfde rechter een tweede procedure instelt en bij de eerste door haar te stellen handeling in de eerste procedure aanvoert dat die rechter onbevoegd is.