8.2.1 Toetsingskader

De centrale probleemstelling van dit onderzoek heb ik geformuleerd in hoofdstuk 1. Deze probleemstelling valt in twee onderdelen uiteen en luidt als volgt:

De verschillende renteaftrekbeperkingen heb ik getoetst aan de hand van drie criteria:

De toetsing aan deze drie criteria heb ik aangeduid als de ‘primaire toets’.

Indien een alternatief slaagt voor de primaire toets, werkt dit alternatief evenwichtig uit voor de vennootschapsbelasting. Het onderscheid tussen eigen vermogen en vreemd vermogen speelt evenwel ook op andere punten, vergelijk in dit kader bijvoorbeeld paragraaf 1.2.2. Zo kan een bepaalde renteaftrekbeperking haar uitwerking hebben op andere bepalingen en op andere belastingen.1 Voorts kunnen bepaalde regelingen doorwerken naar internationale belastingverdragen; denk aan het onderscheid tussen art. 10 (dividendartikel) en art. 11 (renteartikel) OESO-Modelverdrag. Om tot een gefundeerde oplossing/afweging te komen voor een evenwichtig stelsel van de fiscale behandeling van de vergoeding op eigen en vreemd vermogen, wordt er naast de primaire toets daarom nagegaan hoe een renteaftrekbeperking uitwerkt op:

Het toetsen van een renteaftrekbeperking op deze vier gebieden noem ik de secundaire toets.

Naast de in hiervoor genoemde fiscaaltechnische toetsen is het van belang dat het systeem van behandeling van vermogen economisch evenwichtig uitwerkt. In hoofdstuk 2 ben ik ingegaan op deze problematiek. Ik kwam daar tot de conclusie dat het huidige stelsel vanuit de economische theorie onder meer de volgende twee verstoringen met zich brengt:

Naast de bevoordeling van financiering met eigen vermogen boven financiering met vreemd vermogen, bevordert het huidige stelsel voorts winstinhouding. Dit komt voort uit het klassieke stelsel waarin uitgekeerde winsten in beginsel ‘dubbel’ worden belast.4 Het stimuleren van winstinhouding betekent een verstoring van de kapitaalmarkt, aangezien het kapitaal niet per definitie daar wordt ingezet waar de beloningsvoet vóór belasting het hoogst is. Vermogensverschaffers investeren namelijk daar waar de (verwachte) beloningsvoet ná belastingen het hoogst is. Door een (hogere) belasting op uitgedeelde winst, zal het geëiste rendement van nieuw kapitaal vóór belasting hoger zijn dan het geëiste rendement van geherinvesteerd kapitaal vóór belasting.5

Dat er ook daadwerkelijk een verschil bestaat tussen het geëiste rendement vóór belasting op nieuw kapitaal en het geëiste rendement vóór belasting op geherinvesteerd kapitaal, blijkt uit empirisch onderzoek.6 In situaties waarin de deelnemingsvrijstelling geldt, is geen sprake van dubbele heffing. Bij dooruitdeling naar de uiteindelijke aandeelhouder/natuurlijk persoon is daarentegen veelal wel sprake van dubbele heffing. In de situatie van box 1- en box 2-aandeelhouders wordt de uit-delingsbeslissing verstoord door deze dubbele heffing. Voor box 3-aandeelhouders vindt wel dubbele heffing plaats, maar dit leidt niet tot een verstoring van de uit-delingsbeslissing. Dit verschil komt voort uit het feit dat in box 3 wordt geheven over een forfaitair rendement over de (gemiddelde) hoogte van het vermogen, terwijl in box 1 en 2 het reële stelsel geldt.

In dit onderzoek staat de positie van de rentebetaler centraal (vergelijk paragraaf 1.5). De positie van de renteontvanger is alleen aan de orde geweest, waar dit dienstbaar is aan het inzicht in de behandeling van de positie van de rentebetaler. Hierdoor zijn financieringsrelaties met natuurlijke personen slechts beperkt aan de orde geweest. Wel is duidelijk geworden dat een meer gunstige behandeling van interne financiering met eigen vermogen boven externe financiering met eigen vermogen in relatie tot natuurlijke personen, voortkomt uit de fiscale behandeling van de financier/natuurlijke persoon. Het verdient daarom mijn voorkeur deze ongelijke behandeling desgewenst ook op dat niveau op te lossen, in plaats van op het niveau van de vennootschapsbelasting. Dit zal ik illustreren in paragraaf 8.7. Eventuele aanpassingen op het niveau van de uiteindelijke aandeelhouder vallen verder buiten het bestek van dit onderzoek.

In paragraaf 2.4.3 heb ik beknopt aandacht besteed aan de kwalificatie (of classificatie) van financiële instrumenten volgens het jaarrekeningenrecht. Aldaar gaf ik aan dat het aanbeveling verdient om nader onderzoek te doen naar het antwoord op de vraag of de door de IASB en de RJ gekozen (of gevolgde) benadering ook kan (of zou moeten) worden gevolgd in het Nederlandse fiscale recht. De Hoge Raad en/of de wetgever kiezen echter (vooralsnog) niet voor een bedrijfseconomische invulling voor de fiscaalrechtelijke kwalificatie van eigen vermogen en vreemd vermogen. In dit onderzoek ben ik uitgegaan van de door de Hoge Raad en de wetgever gekozen benadering. Hieraan ligt mede ten grondslag dat de kwalificatiekwestie van een vermogensverstrekking slechts een deel van het probleem vormt van de discriminatie van eigen vermogen ten opzichte van vreemd vermogen. Het oplossen van dit vraagstuk vormt derhalve slechts een partiële oplossing van het probleem. Bovendien is een wijziging van het fiscale criterium door ingrijpen van de wetgever of de rechter op dit moment geheel niet te verwachten. Een exercitie langs die weg heeft daarom een hoog ‘als’-gehalte en voegt daarmee weinig toe aan de onderhavige analyse.