HR, 21-12-2012, nr. 12/00298

[Eiser] huurt sinds 25 augustus 1995 van de Stichting een woning aan de [a-straat 1] te Spijkenisse. Aan de muur boven de voordeur van zijn woning bevindt zich een schotelantenne.

De algemene voorwaarden bij de huurovereenkomst bepalen in art. 9.7:

Bij brief van 3 juli 2001 heeft [eiser] aan de Stichting toestemming gevraagd om de schotel aan de woning bevestigd te mogen hebben op grond dat hij die schotel gebruikt voor het ontvangen van financiële informatie via de zenders CNBC en Bloomberg en dat die informatie onmisbaar is voor het plan een eigen bedrijf in financiële dienstverlening op te richten.

Bij brief van 18 september 2001 heeft de Stichting aan [eiser] te kennen gegeven dat zij de schotel zou gedogen omdat en zolang er geen duidelijkheid bestond over het in dit opzicht te voeren beleid.

Bij brief van 4 maart 2004 heeft de Stichting aan [eiser] bericht dat haar beleid erop is gericht geen schotelantennes toe te staan en dat het dus (ook) niet is toegestaan om een antenne aard- en nagelvast aan de opstallen te bevestigen. De Stichting voegde daaraan toe: "Voortschrijdend inzicht en jurisprudentie leren ons dat er voldoende aanbieders van vrije nieuwsgaring op de markt zijn (waaronder de kabelexploitant) waardoor wij een schotelantenne overbodig achten".

Bij brief van 19 april 2004 heeft de advocaat van de Stichting het verzoek om verwijdering van de schotelantenne herhaald en meegedeeld dat, indien aan dat verzoek niet binnen twee weken wordt voldaan, een "dagvaarding (zal) worden ingediend bij de rechtbank Rotterdam, sector kanton, locatie Brielle".

Bij brief van 24 juli 2008 heeft de Stichting [eiser] gesommeerd de schotelantenne te verwijderen.

Bij brief van 19 augustus 2008 heeft de Stichting deze sommatie herhaald.

Bij brief van 30 augustus 2008 heeft [eiser] te kennen gegeven (onder meer) dat schotelantennes niet geheel kunnen worden verboden alsmede dat hij gespecialiseerde buitenlandse zenders bekijkt en dat een alternatief van bijvoorbeeld Digitenne niet voldoet.

Bij brief van 22 december 2008 heeft de Stichting [eiser] opnieuw gesommeerd de schotelantenne te verwijderen.

Bij brief van 6 januari 2009 heeft de advocaat van de Stichting deze sommatie herhaald.

Bij brief van 23 januari 2009 heeft [eiser] te kennen gegeven dat hij na zijn "laatste functie als statutair directeur (...) zijn voormalig beroep als handelaar op de Optiebeurs weer op (probeert) te pakken" en dat de schotelantenne voor zijn maatschappelijke ontplooiing noodzakelijk is, omdat hij daarmee financiële informatie ontvangt "welke nodig zal zijn om in mijn bestaan te voorzien als zelfstandige".

Bij brief van 28 januari 2009 antwoordde de advocaat van de Stichting (samengevat) dat op grond van het EVRM het recht van [eiser] op vrije nieuwsgaring niet zover gaat dat hij recht heeft op onbelemmerde toegang tot elke gewenste televisiezender.

Bij brief van 4 februari 2009 heeft [eiser] het standpunt van de advocaat van de Stichting weersproken.

Bij brief van 19 februari 2009 heeft de advocaat van de Stichting [eiser] opnieuw tot verwijdering van de schotelantenne gesommeerd.

[Eiser] heeft aan al die sommaties niet voldaan.

Bij exploot van 4 maart 2009 heeft de Stichting [eiser] gedagvaard voor de rechtbank Rotterdam, sector kanton, locatie Brielle (hierna: de kantonrechter). De Stichting heeft de verwijdering van de schotelantenne gevorderd op straffe van een dwangsom van € 150,- per dag met een maximum van € 1.500,-, met verwijzing van [eiser] in de proceskosten.

In reconventie heeft [eiser] bij wijze van schadecompensatie één huurloze maand gevorderd, omdat hij over een periode van vijf jaar is geconfronteerd met terugkerende intimidaties, verschillende advocaten, opgestarte en weer ingetrokken en opnieuw opgestarte juridische procedures, ondoorzichtige, onvolledige en onbeantwoord gebleven correspondentie en een labiele houding van zijn woningcorporatie. Dit is ten koste gegaan van de kwaliteit van wonen, van leven en van huurgenot en heeft veel stress opgeleverd. Ook heeft het veel beslag gelegd op zijn vrije tijd.

Bij vonnis van 3 november 2009 heeft de kantonrechter een plaatsopneming/bezichtiging bepaald, alsmede een comparitie van partijen. De plaatsopneming heeft op 23 november 2009 plaatsgevonden.

Bij vonnis van 15 juni 2010 heeft de kanonrechter zowel in conventie als in reconventie de vordering afgewezen en de proceskosten gecompenseerd.

Bij exploot van 30 augustus 2010 is de Stichting bij het hof 's-Gravenhage in hoger beroep gekomen van het door de kantonrechter gewezen vonnis van 15 juni 2010. Bij memorie van grieven heeft zij vijf grieven aangevoerd. [Eiser] heeft de grieven bij memorie van antwoord bestreden, waarna partijen nog schriftelijk hebben gepleit.

Bij arrest van 6 september 20112. heeft het hof het bestreden vonnis vernietigd en, opnieuw rechtdoende, [eiser] veroordeeld om binnen twee weken na de betekening van de grosse van het arrest de schotelantenne aan de buitenkant van de woning te verwijderen, één en ander op straffe van een dwangsom van € 150,- per dag met een maximum van € 1.500,-, en de Stichting gemachtigd om, indien [eiser] in gebreke blijft aan dit arrest te voldoen en bedoeld maximum van € 1.500,- is bereikt, de schotelantenne op kosten van [eiser] te (laten) verwijderen.

Bij dagvaarding van 6 december 2011 heeft [eiser] - tijdig - beroep in cassatie tegen het arrest van 6 september 2011 ingesteld. De Stichting heeft geconcludeerd tot verwerping. Partijen hebben hun respectieve standpunten schriftelijk toegelicht en vervolgens gere- en gedupliceerd.

Art. 7:215 lid 1 BW (dat op 1 augustus 2003 in werking is getreden3.) geeft een huurder van woonruimte het recht om zonder toestemming van de verhuurder veranderingen of toevoegingen die bij het einde van de huur zonder noemenswaardige kosten kunnen worden ongedaan gemaakt en verwijderd, aan zijn woning aan te brengen. Art. 7:215 lid 6 bepaalt dat niet ten nadele van de huurder van deze regeling kan worden afgeweken, tenzij het de buitenzijde van de gehuurde woonruimte betreft.

Het in art. 7:215 lid 1 BW bepaalde brengt met zich dat het de huurder vrij staat om binnen zijn woning een schotelantenne te plaatsen, ongeacht wat de verhuurder in het huurcontract heeft voorgeschreven of verboden. Anderzijds staat art. 7:215 lid 6 BW de verhuurder toe het aanbrengen van schotelantennes aan de buitenzijde van het gehuurde te verbieden, behoudens toestemming op door de verhuurder bepaalde voorwaarden. In hun (standaard)huurcontracten plegen woningcorporaties de plaatsing van schotelantennes aan voorwaarden te onderwerpen. Deze voorwaarden kunnen met het recht op een vrije informatiegaring (art. 10 EVRM) interfereren.

Art. 10 EVRM "applies not only to the content of information but also to the means of transmission or reception". Dat brengt onder meer met zich dat "the reception of television programmes by means of a dish or other aerial comes within the right laid down in the first two sentences of Article 10 § 1, without it being necessary to ascertain the reason and purpose for which the right is to be exercised"4..

In Kurshid Mustafa en Tarzibachi tegen Zweden5. heeft het EHRM zich uitgelaten over een klacht van een oorspronkelijk uit Irak afkomstig gezin dat, nadat het had geweigerd een schotelantenne van zijn huurhuis te verwijderen, uit zijn huis was gezet. Zweden beriep zich primair op niet-ontvankelijkheid van de klacht, aangezien het hier ging om een geschil tussen private partijen. Dat betoog werd door het EHRM gepasseerd:

Vervolgens oordeelde het EHRM:

Uit hetgeen het EHRM heeft overwogen, blijkt dat het aankomt op een weging van de belangen van de betrokken partijen. Het recht op vrije informatiegaring is daarbij weliswaar van veel gewicht, maar dat sluit niet uit dat het in voorkomend geval voor andere belangen zal moeten wijken. In de zaak van Kurshid Mustafa en Tarzibachi tegen Zweden was dat laatste volgens het EHRM niet het geval, bij welk oordeel verschillende factoren een rol hebben gespeeld: het grote belang van de schotelantenne voor de klagers om contact te houden met hun geboorteland, het ontbreken van mogelijkheden om de betrokken programma's op andere wijze te ontvangen, het ontbreken van veiligheidsrisico's als gevolg van de antenne, de omstandigheid dat de klagers in een flatgebouw7. zonder bijzondere esthetische aspiraties woonden en de ernstig negatieve gevolgen die de weigering de schotelantenne te verwijderen voor de klagers had, te weten dat zij moesten vertrekken uit de flat waarin zij al meer dan zes jaar woonden en dat zij naar een andere stad moesten verhuizen met voor hen nadelige praktische, economische en sociale consequenties. Uit de uitspraak van het EHRM kan niet worden afgeleid dat redelijke welstandseisen in de bedoelde afweging geen rol kunnen spelen. Het tegendeel is het geval. Het EHRM achtte immers mede van belang dat de klagers woonden in een flatgebouw zonder bijzondere esthetische aspiraties. Daaruit kan worden afgeleid dat het welstandsaspect, alhoewel daaraan in de zaak Kurshid Mustafa en Tarzibachi tegen Zweden maar weinig gewicht toekwam, wel degelijk relevant is.

[Eiser] heeft één cassatiemiddel voorgesteld. Dat middel omvat, naast een inleiding en een korte schets van het procesverloop onder 1-11, een zevental onderdelen (I-VII), waarvan de onderdelen III, IV en V in meer subonderdelen zijn verdeeld8..

Onderdeel I keert zich tegen rov. 12 waarin het hof heeft overwogen:

Volgens het onderdeel heeft het hof in rov. 10 (waarin het hof heeft vastgesteld dat [eiser] "alle door hem gewenste informatie thuis kan verkrijgen via andere media, zij het dat daarbij de door hem gewenste real time informatie via de zogenaamde tickerband niet gelijktijdig beschikbaar is, maar slechts beschikbaar is via een schotelantenne.") tot uitgangspunt genomen dat de door [eiser] verlangde real time informatie slechts via de schotel aanwezig is. Waar [eiser] heeft gesteld dat het hem als daghandelaar juist om die real time informatie gaat, is het oordeel van het hof dat het hier slechts om een geringe inbreuk gaat omdat alleen de wijze van ontvangst in het geding is, volgens het onderdeel met vorenbedoeld uitgangspunt onverenigbaar en dus, zonder nadere motivering, onbegrijpelijk. Dat op het recht van vrije nieuwsgaring hier slechts "een geringe inbreuk" zou worden gemaakt, is volgens het onderdeel ook daarom onbegrijpelijk, omdat [eiser], naar het hof ook in rov. 6 heeft gereleveerd, heeft gesteld dat het hem in het bijzonder om de samenkomst op één kanaal gaat en dat de zogenaamde tickerband met real time informatie bij ontvangst via een ander medium ontbreekt, dat hij in het verleden als beurshandelaar heeft gewerkt, dat hij "day-trader" (daghandelaar in aandelen) wil worden en dat hij daarvoor bepaalde informatie, die alleen via de schotelantenne is te ontvangen, nodig heeft.

Voor de beoordeling van het onderdeel (en van onderdeel II) is van belang hetgeen [eiser] precies heeft aangevoerd met betrekking tot de beperkingen die hij ondervindt als gevolg van het gemis van een schotelantenne. In zijn memorie van antwoord heeft [eiser] geciteerd uit zijn brief van 15 mei 2009 aan de kantonrechter (conclusie van antwoord):

In de memorie van antwoord onder 10 heeft [eiser] daaraan toegevoegd:

En in de memorie van antwoord onder 29:

Waar het [eiser] in het bijzonder om gaat, is dat alle door hem benodigde informatie (actualiteit, beschouwingen en real time koersen) bij ontvangst via de schotelantenne van zenders als Bloomberg en CNBC (in zijn woorden in de memorie van antwoord onder 10) op één kanaal samenkomt, met andere woorden: dat hij die informatie gelijktijdig op één televisiescherm kan volgen. Dat de bedoelde informatie (waaronder real time koersen) óók (maar dan afzonderlijk) kan worden betrokken uit andere bronnen (zonder dat daarvoor een schotelantenne noodzakelijk is), heeft [eiser] niet ontkend, maar (in de memorie van antwoord onder 10) juist erkend.

Anders dan het onderdeel mogelijk veronderstelt, heeft het hof in rov. 10 niet tot uitgangspunt genomen dat real time koersinformatie slechts via de schotel beschikbaar is. Wat [eiser] heeft gesteld (en wat het hof in rov. 10 veronderstellenderwijs tot uitgangspunt heeft genomen), is dat de tickerband met real time koersinformatie als onderdeel van de programma's van (zenders als) Bloomberg en CNBC (in de woorden van rov. 10: "de door hem gewenste real time informatie via de zogenaamde tickerband") slechts bij ontvangst van die programma's via de schotel beschikbaar is. Dat koersinformatie (ook real time) uit andere bronnen beschikbaar is en ook door [eiser] kan worden ontvangen, heeft het hof allerminst uitgesloten; integendeel, dat [eiser] alle door hem gewenste informatie via andere media thuis kan verkrijgen, heeft het hof, eveneens blijkens rov. 10, juist als door [eiser] erkend beschouwd. In dat licht is het oordeel in rov. 12 dat slechts de wijze van ontvangst in het geding is, geenszins tegenstrijdig met het in rov. 10 veronderstellenderwijs gekozen uitgangspunt dat de tickerband met real time koersinformatie die onderdeel vormt van de programma's van (zenders als) Bloomberg en CNBC slechts bij ontvangst van die programma's via de schotel beschikbaar is. Het gemis van een schotelantenne maakt het voor [eiser] weliswaar onmogelijk alle door hem gewenste informatie via één kanaal te ontvangen, maar dat neemt niet weg dat hij die informatie (óók de door hem gewenste real time koersinformatie) thuis kan ontvangen, zij het via meer kanalen en niet via één kanaal waarop alle informatie (in het "format" van de programma's van zenders als Bloomberg en CNBC) samenkomt.

Dat het hof bij de gegeven stand van zaken heeft geoordeeld dat slechts van een geringe inbreuk op het grondrecht van vrije nieuwsgaring sprake is, acht ik evenmin onbegrijpelijk. Kennelijk heeft het hof daarmee tot uitdrukking willen brengen dat het gemis van een schotelantenne bepaalde informatie voor [eiser] niet geheel onbereikbaar maakt (in welk geval het grondrecht in de kern zou worden aangetast), maar dat [eiser] (slechts) wordt beperkt in de wijze waarop (en meer in het bijzonder in de kanalen via welke) hij deze informatie kan ontvangen.

Onderdeel II is gericht tegen rov. 10:

Het middelonderdeel klaagt dat voor zover het hof tot uitgangspunt heeft genomen dat de gewenste informatie gelijktijdig beschikbaar moet zijn, deze overweging onjuist, althans onbegrijpelijk is omdat [eiser] de term "gelijktijdig" niet in de mond heeft genomen. Het gaat niet om de ontvangst van gelijktijdige informatie, maar uitsluitend om de actuele informatie (real time) via de zogenoemde tickerband, die slechts via de schotelantenne te ontvangen is. Voor zover het bestreden oordeel aldus moet worden begrepen dat alle informatie wél wordt ontvangen, maar niet gelijktijdig, is dat oordeel volgens het onderdeel eveneens onbegrijpelijk, nu het hof blijkens rov. 10 tevens zou hebben geoordeeld dat niet alle informatie zonder schotelantenne kan worden ontvangen.

De laatste klacht van het onderdeel mist feitelijke grondslag. Zoals bij de bespreking van onderdeel I al aan de orde kwam, heeft het hof niet geoordeeld dat het gemis van een schotelantenne ertoe leidt dat [eiser] van bepaalde informatie verstoken is.

Het onderdeel mist doel, voor zover het klaagt over het oordeel dat het [eiser] erom te doen is dat de door hem gewenste real time informatie bij gemis van een schotelantenne niet gelijktijdig beschikbaar is. In de stellingen van [eiser] zoals het hof die, niet onbegrijpelijk, heeft opgevat, ligt wel degelijk besloten dat het [eiser] erom gaat dat de informatie met betrekking tot de actualiteit, beschouwingen en real time koersen die hij in elk geval separaat via verschillende media thuis kan ontvangen, bij gemis van een schotelantenne niet "gelijktijdig", in de zin van: samengebracht op één kanaal (en op één televisiescherm), beschikbaar is.

Onderdeel III is gericht tegen rov. 14, waarin het hof onder meer als volgt heeft overwogen:

Subonderdeel III.1 klaagt dat het hof, aldus overwegende, zich aan een verboden aanvulling van de feitelijke grondslag (art. 24 Rv) schuldig heeft gemaakt en buiten de rechtsstrijd van partijen is getreden, nu de Stichting in haar memorie van grieven in het geheel niet heeft aangevoerd dat de antennes een stigmatiserend beeld opleveren, met de door het hof bedoelde negatieve gevolgen van dien.

Het subonderdeel mist feitelijke grondslag. Na in eerste aanleg te hebben aangevoerd dat schotelantennes ontsierend zijn, er armoedig uitzien en stigmatiserend in de buurt werken (zie rov. 3.2 van het vonnis van de kantonrechter van 15 juni 2010), heeft de Stichting in haar memorie van grieven onder 46 (sub 3 en 4) aangevoerd dat haar belang bij handhaving van haar schotelantenneverbod onder meer is gelegen in haar wens een goede leefomgeving te waarborgen door haar huurders van ontsierende en overlastgevende schotelantennes te vrijwaren en een verzorgde uitstraling van haar woningbezit te waarborgen. Voorts heeft de Stichting in haar memorie van grieven onder 48 gewezen op jurisprudentie blijkens welke het belang van het waarborgen van een goede leefomgeving en een verzorgde uitstraling erkenning verdient. Hetgeen het hof over het (van algemene bekendheid zijnde) "ontsierend en veelal stigmatiserend beeld" (van "(een) schotelantenne(s) aan de buitengevel van woningen") heeft overwogen, ligt zozeer in lijn met de bedoelde stellingen van de Stichting (die impliceren dat een goede leefomgeving voor haar huurders en een verzorgde uitstraling van haar woningbezit hier in het geding zijn), dat het hof, ook voor zover het van een "stigmatiserend beeld" heeft gesproken, niet kan worden verweten buiten de grenzen van de rechtsstrijd te zijn getreden.

Subonderdeel III.2 klaagt dat het hof met de bestreden overweging, voor zover het daarin van een "ontsierend beeld" heeft gesproken, eveneens buiten de grenzen van de rechtsstrijd is getreden dan wel onbegrijpelijk heeft geoordeeld. Volgens het subonderdeel is tussen partijen in confesso dat de schotel op een statief van twee meter vóór de woning mag worden geplaatst, in welk geval, naar [eiser] bij memorie van antwoord heeft betoogd, de schotel niet minder ontsierend zou zijn, omdat de schotel (naar als feit van algemene bekendheid zou hebben te gelden) dan nog steeds vol in het zicht zou staan. Als het hof zou hebben aangenomen dat een schotel op een statief van twee meter niet vol in het zicht staat, heeft het niet alleen art. 149 lid 2 Rv geschonden, maar ook een apert onbegrijpelijk oordeel gegeven.

Over de door het subonderdeel bedoelde plaatsing van een schotelantenne op een statief heeft de Sichting bij pleidooi in hoger beroep onder meer aangevoerd:

Blijkens (p. 1 van) het proces-verbaal van de comparitie van partijen van 23 november 2009 ten overstaan van de kantonrechter heeft de Stichting onder meer doen verklaren:

De kantonrechter heeft in verband daarmee in rov. 3.2, houdende een weergave van het standpunt van de Stichting, overwogen:

In de stellingname van de Stichting ligt besloten dat een schotelantenne die los van de gevel op de grond in de tuin is geplaatst op een laag statief, alhoewel zij ook in die positie zichtbaar is, naar haar mening minder opvalt en daarom minder ontsierend is dan een schotelantenne die aan de buitengevel van de woning is bevestigd. Het hof kan niet worden verweten buiten de grenzen van de rechtsstrijd te zijn getreden of (wat overigens niet hetzelfde is) de feiten ontoelaatbaar te hebben aangevuld, door kennelijk in overeenstemming met dit standpunt van de Stichting te beslissen.

Het oordeel dat een los van de buitengevel op de grond geplaatste schotelantenne op een betrekkelijk laag statief, alhoewel zichtbaar, minder opvalt en minder ontsierend is dan een schotelantenne die aan de buitengevel is bevestigd, acht ik niet onbegrijpelijk. Daarbij moet overigens worden bedacht dat het door het hof gevolgde standpunt van de Stichting niet impliceert dat een dergelijk geplaatste schotelantenne in het geheel niet ontsierend zou zijn. Het beleid van de Stichting is kennelijk hierop gebaseerd dat een dergelijk geplaatste schotelantenne niet zó ontsierend is, dat zij (mede gelet op het aan een dergelijke plaatsing verbonden voordeel dat zij niet tot beschadiging van de woning leidt) bij een afweging van de betrokken belangen aan de huurder zou moeten worden verboden.

Het subonderdeel kan daarom niet tot cassatie leiden.

Voor het geval dat het hof in de onderhavige zaak, waarin het gaat om een afweging van de over en weer aangevoerde concrete belangen, bij die concrete belangenafweging niettemin op grond van art. 149 lid 2 Rv "feiten van algemene bekendheid" mag laten meewegen, stelt subonderdeel III.3 ter discussie dat het ontsierend en veelal stigmatiserend beeld van aan de buitengevel van woningen bevestigde schotelantennes als feit van algemene bekendheid in de zin van art. 149 lid 2 Rv kan gelden. Volgens het subonderdeel is hier niet sprake van "notoire feiten die ieder normaal ontwikkeld mens kent of uit voor ieder toegankelijke bronnen kan kennen". Het subonderdeel betoogt dat het CPB9. dit ook niet heeft onderzocht en dat althans niet van zodanig onderzoek is gebleken, en dat men schotelantennes overigens ook vaak ziet in (duurdere) wijken waar expats woonachtig zijn en waar zich veel ambassades en consulaten bevinden. Volgens het subonderdeel heeft het hof hier van een onjuiste rechtsopvatting blijk gegeven, althans zijn oordeel onvoldoende (begrijpelijk) gemotiveerd.

Kennelijk bouwt het subonderdeel voort op de veronderstelling van de subonderdelen II.1 en II.2 dat het hof met het bestreden oordeel de feitelijke gronden en/of de feiten ontoelaatbaar zou hebben aangevuld. Dat is echter niet het geval, nu de Stichting aan haar eis mede ten grondslag heeft gelegd dat (zij belang erbij heeft te voorkomen dat) aan de buitengevel van woningen geplaatste schotelantennes ontsierend zijn, er armoedig uitzien en stigmatiserend in de buurt werken (hetgeen bij een minder opvallende plaatsing van schotelantennes, los van de buitengevel, op de grond en op een relatief laag statief, in mindere mate het geval is). In zoverre mist de klacht van het subonderdeel feitelijke grondslag.

In elk geval kan de klacht bij gebrek aan belang niet tot cassatie leiden. Gelet op de hiervoor bedoelde stellingen van de Stichting heeft het hof het (belang van de Stichting bij het voorkomen van het) ontsierend en veelal stigmatiserend beeld van aan de buitengevel van woningen bevestigde schotelantennes immers bij de verrichte belangenafweging kunnen betrekken, ook zonder dat aan dat beeld het karakter van een feit of omstandigheid van algemene bekendheid (of van een ervaringsregel) in de zin van art. 149 lid 2 Rv toekomt. Daarbij is mede van belang dat zich niet voor bewijsvoering leent maar van (esthetische en feitelijke) waarderingen afhangt of aan de buitengevel van woningen bevestigde schotelantennes al dan niet een ontsierend en stigmatiserend beeld opleveren (subonderdeel III.4 spreekt in dit verband overigens van "een opinie"). Kennelijk was het hof van oordeel dat dit laatste zich althans in casu zou voordoen, welk oordeel, ook zonder nadere motivering, niet onbegrijpelijk is.

Subonderdeel III.4 voegt aan het voorgaande toe dat 's hofs oordeel bovendien niet concludent is, nu een buurt of leefomgeving in voorkomend geval niet verloedert door een ontsierend en veelal stigmatiserend beeld van aan de buitengevel van woningen bevestigde schotelantennes, maar door de bewoners achter die antennes. Overigens betoogt het subonderdeel dat, als het ontsierend en veelal stigmatiserend beeld van aan de buitengevel van woningen bevestigde schotelantennes met alle negatieve gevolgen van dien niet als feit van algemene bekendheid kan gelden, de Stichting niet met enkel "jurisprudentiële" verwijzingen had kunnen volstaan, maar haar betreffende belangen nader had moeten concretiseren.

In rov. 14 lees ik niet dat het hof van oordeel zou zijn dat het ontsierend en veelal stigmatiserend beeld van aan de buitengevel van woningen bevestigde schotelantennes op zichzelf tot verloedering van een buurt/de leefomgeving leidt. Het hof heeft gesproken van een ontsierend en veelal stigmatiserend beeld dat een risico op verloedering van de leefomgeving in zich bergt. Naar mijn mening moet het bestreden oordeel aldus worden verstaan dat het bedoelde beeld aan een verloedering van de leefomgeving kan bijdragen. Overigens meen ik dat, anders dan het subonderdeel verdedigt, van een verloedering van een buurt of leefomgeving zeer wel op grond van louter (esthetische) omgevingsfactoren sprake zijn.

Het subonderdeel kan niet tot cassatie leiden, ook niet voor zover het klaagt dat de Stichting het door haar ingeroepen belang van het voorkomen van een ontsierend en stigmatiserend beeld van aan de buitengevel van woningen bevestigde schotelantennes nader had moeten concretiseren. Door, náást andere belangen, te wijzen op haar belang bij het voorkomen van een dreigende aantasting van een goede leefomgeving met een verzorgde uitstraling heeft de Stichting mijns inziens naar behoren aan haar stelplicht voldaan.

Volgens subonderdeel III.5 moet uit de hiervóór (onder 2.3 en 2.4) geciteerde uitspraak van het EHRM in de zaak Kurshid Mustafa en Tarzibachi tegen Zweden worden afgeleid dat het ontsierend effect van een schotelantenne onvoldoende is om een inbreuk op het grondrecht gerechtvaardigd te achten, zeker wanneer het gehuurde zich bevindt in een buurt zonder enige esthetische aspiratie. Door slechts acht te slaan op een ontsierend effect - wat daarvan ook zij - heeft het hof volgens het subonderdeel art. 25 Rv geschonden, nu het hof, desnoods ambtshalve de rechtsgronden aanvullend, het criterium had moeten toepassen dat een inbreuk op grond van een ontsierend effect slechts gerechtvaardigd is als sprake is van een wijk met esthetische aspiraties. Volgens het subonderdeel had het hof de stand van de wijk waarin [eiser] woont bij zijn oordeel moeten betrekken. Het subonderdeel, dat daartoe verwijst naar de memorie van antwoord onder 36 sub 3 en naar de mogelijkheid om een schotelantenne op een statief van twee meter voor de woning te plaatsen, betoogt ten slotte dat tussen partijen geen discussie bestond over het feit dat in casu van een wijk met esthetische aspiraties geen sprake is.

Ik acht de rechtsklacht van het subonderdeel ongegrond. Het EHRM heeft in de zaak Kurshid Mustafa en Tarzibachi tegen Zweden niet relevant geacht of de klagers woonden in een wijk met of zonder bijzondere esthetische aspiraties, maar of zijn woonden in een flatgebouw met of zonder bijzondere esthetische aspiraties. In de zaak Kurshid Mustafa en Tarzibachi tegen Zweden was dat laatste het geval; het EHRM heeft gereleveerd dat de klagers woonden in een flatgebouw zonder bijzondere esthetische aspiraties. Daarbij verdient het overigens opmerking dat het EHRM in de Engelse versie van de uitspraak de term "tenement house" gebruikt; die term staat volgens het Van Dale Groot woordenboek Engels-Nederlands voor "huurkazerne, kazernewoning, etagewoning, flat(gebouw) (in verpauperde wijk)". Dat de klagers woonden in een "tenement house with no particular aesthetic aspirations" was overigens niet meer dan één van de omstandigheden die hebben meegewogen in het oordeel van het EHRM dat van een niet te rechtvaardigen inbreuk op art. 10 lid 1 EVRM sprake was. Belangrijker dan het ontbreken van esthetische aspiraties van het flatgebouw waarin de klagers woonden, was ongetwijfeld het grote belang van de schotelantenne voor het contact dat de klagers met hun geboorteland wensten te onderhouden, het ontbreken van mogelijkheden om de betrokken programma's op andere wijze te ontvangen en de ernstig negatieve gevolgen die de weigering de schotelantenne te verwijderen voor de klagers had, te weten dat zij moesten vertrekken uit de flat waarin zij al meer dan zes jaar woonden en dat zij naar een andere stad moesten verhuizen met voor hen nadelige praktische, economische en sociale consequenties. Uit de desbetreffende overweging van het EHRM valt naar mijn mening geen rechtsregel te destilleren, en zeker niet de rechtsregel die gesuggereerd wordt op p. 10, onderaan, van de cassatiedagvaarding, te weten dat een verbod van schotelantennes slechts dan te rechtvaardigen is als dat verbod betrekking heeft op een wijk (of beter: op een gebouw) met bijzondere esthetische aspiraties. Het hof was op grond van art. 25 Rv dan ook niet gehouden een zodanige rechtsregel desnoods ambtshalve toe te passen, nog daargelaten of een feitelijke grondslag daarvoor aanwezig was: art. 25 Rv verplicht de rechter weliswaar tot een aanvulling van de rechtsgronden, maar staat hem een aanvulling van de feiten niet toe.

Anders dan het subonderdeel verdedigt, meen ik overigens dat een feitelijke grondslag voor toepassing van de verdedigde rechtsregel ontbreekt, zeker indien deze rechtsregel in lijn met de uitspraak in de zaak Kurshid Mustafa en Tarzibachi tegen Zweden op esthetische aspiraties, niet van de wijk maar van het gebouw waarin [eiser] woont, wordt toegespitst. Op de door het subonderdeel genoemde plaats in de memorie van antwoord heeft [eiser] niets gesteld over de esthetische aspiraties van het gebouw waarin hij woont, maar slechts over de "stand" waarop dat gebouw is gelegen:

Dat reeds het feit dat de Stichting deze passage niet bij pleidooi in appel zou hebben weersproken in verband met de bepaling van art. 149 lid 1 Rv met zich zou brengen "dat tussen partijen geen discussie bestond over het feit dat in casu van een wijk met esthetische aspiraties geen sprake is", kan ik niet volgen. De enkele aanwezigheid van andere ontsierende elementen sluit esthetische aspiraties van de wijk immers niet uit. Daarbij komt dat het mogelijk ontbreken van esthetische aspiraties van de wijk nog niets zegt over de (meer relevant te achten) esthetische aspiraties van het gebouw waarin [eiser] woont. Wat dat laatste betreft, heeft de Stichting bij pleidooi in hoger beroep herhaald dat zij belang erbij heeft "een verzorgde uitstraling van haar woningbezit te waarborgen". Dat het toelaten van los van de woninggevel op de grond geplaatste schotelantennes op een relatief laag statief niet noodzakelijkerwijs behoeft af te doen aan de esthetische aspiraties van het gebouw waarin [eiser] woont, kwam hiervóór (onder 3.11) reeds voldoende aan de orde bij de bespreking van subonderdeel III.2.

Subonderdeel III.6 klaagt dat het hof is voorbijgegaan aan de (volgens het subonderdeel onweersproken) stellingen van [eiser] dat de buurt als gevolg van de schotel niet erop achteruit gaat, dat een schotel op een statief van twee meter voor de woning kan worden geplaatst en dat de Stichting haar stelling dat door een schotel een goede leefomgeving niet kan worden gewaarborgd, niet heeft uitgewerkt. Volgens het subonderdeel zijn deze stellingen van [eiser] essentieel, nu uit de uitspraak van het EHRM in de zaak Kurshid Mustafa en Tarzibachi tegen Zweden moet worden afgeleid dat de enkele omstandigheid dat een schotelantenne een ontsierend effect zou kunnen hebben, onvoldoende is om een inbreuk gerechtvaardigd te achten, zeker wanneer het gehuurde zich bevindt in een buurt zonder esthetische aspiraties.

Dat de bedoelde stellingen essentieel zijn omdat uit de uitspraak in de zaak Kurshid Mustafa en Tarzibachi tegen Zweden volgt dat de enkele omstandigheid dat een schotelantenne een ontsierend effect zou kunnen hebben, onvoldoende is om een inbreuk gerechtvaardigd te achten, zeker wanneer het gehuurde zich bevindt in een buurt zonder enige esthetische aspiraties, kan ik niet onderschrijven. De uitspraak in de zaak Kurshid Mustafa en Tarzibachi tegen Zweden bevestigt veeleer dat óók de esthetische aspecten van de plaatsing van schotelantennes bij de beoordeling van een beweerde inbreuk op het grondrecht van vrije informatiegaring van belang zijn, zij het dat die aspecten moeten worden afgewogen tegen andere aspecten en dat de betekenis daarvan kan verschillen naar gelang van de esthetische aspiraties van het gebouw waaraan de gewenste schotelantenne zou moeten worden bevestigd (en niet van de buurt waarin dat gebouw zich bevindt).

Overigens geldt dat het hof de bedoelde stellingen van [eiser] weliswaar niet expliciet heeft besproken, maar dat in de rov. 14 en 15 wel degelijk een weerlegging van die stellingen ligt besloten. Het hof heeft niet besloten dat de buurt als gevolg van de schotelantenne van [eiser] erop achteruit gaat, maar dat het ontsierende en veelal stigmatiserende beeld van (een) schotelantenne(s) aan de buitengevel het risico in zich bergt op verloedering van de leefomgeving met alle negatieve gevolgen van dien. Dat risico wordt geenszins uitgesloten doordat reeds van andere ontsierende omgevingselementen sprake is ([eiser] heeft in dat verband leegstand van woningen en een slecht onderhouden winkelcentrum genoemd), maar wordt daardoor juist veeleer vergroot; factoren als een zekere leegstand van woningen en een slecht onderhouden winkelcentrum maken een buurt extra kwetsbaar voor verloedering van de leefomgeving, zodat het door het hof bedoelde risico zich in het licht van de bedoelde stellingen van [eiser] eens te meer voordoet. Dat risico wordt evenmin uitgesloten doordat ook de (toegelaten) plaatsing van schotelantennes op de grond, op een relatief laag statief, als ontsierend kan worden beschouwd. Kennelijk heeft het hof in dat verband de Stichting gevolgd in haar standpunt dat een dergelijke wijze van plaatsing in elk geval minder ontsierend is dan bevestiging aan de gevel. Wat betreft de klacht dat het hof niet is ingegaan op het verwijt van [eiser] dat de Stichting haar stelling dat (in de woorden van subonderdeel III.5) "door een schotel een goede leefomgeving niet kan worden gewaarborgd" niet heeft uitgewerkt, geldt ten slotte dat, waar de Stichting als één van haar belangen bij handhaving van haar schotelantenneverbod heeft aangevoerd "een goede leefomgeving te waarborgen door haar huurders van 'ontsierende' en 'overlastgevende' schotelantennes te vrijwaren"10., het hof de bedoelde stelling van de Stichting kennelijk aldus heeft begrepen dat zij daarbij het oog had op het risico van verloedering van de leefomgeving als gevolg van de ontsierende en veelal stigmatiserende aanwezigheid van schotelantennes en dat het hof die aldus opgevatte stelling van de Stichting heeft gevolgd.

Subonderdeel III.7 voegt aan het voorgaande toe dat voor zover het hof wel aandacht heeft besteed aan voornoemde uitspraak van het EHRM, maar de stand van de wijk niet van belang heeft geacht, zijn oordeel van een onjuiste rechtsopvatting getuigt.

De rechtsklacht van het subonderdeel faalt, nu uit de bedoelde uitspraak niet voortvloeit dat de stand van de wijk van belang is.

Subonderdeel III.8 voert aan dat gegrondbevinding van één of meer van de voorgaande klachten ook de derde volzin van rov. 14 vitieert.

Nu geen van de voorgaande klachten tot cassatie kan leiden, doet ook de door het subonderdeel bedoelde doorwerking zich niet voor.

Onderdeel IV keert zich tegen het slot van rov. 14:

Subonderdeel IV.1 klaagt - kort samengevat - dat de geciteerde overweging met betrekking tot argument (i) niet begrijpelijk is, nu tijdens de bezichtiging geen schade aan de gevel is waargenomen en nu de boorgaten reeds eerder (met gedoogsteun) zijn gemaakt en van extra boorgaten dus geen sprake is.

Bij de beoordeling van het subonderdeel stel ik voorop dat blijkens de bestreden overweging de argumenten (i) en (ii) - voorkoming van beschadigingen en voorkoming van gevaarlijke en onveilige situaties en risicoaansprakelijkheid (zie rov. 13) - weliswaar door het hof niet zonder enige betekenis zijn geacht, maar kennelijk weinig gewicht in de schaal hebben gelegd.

Overigens meen ik dat in de stellingen van de Stichting11. ligt besloten en ook door het hof is onderkend12. dat de ten aanzien van [eiser] te nemen beslissing mede van belang zal zijn voor andere huurders die een schotelantenne aan de buitengevel van hun woning willen plaatsen en dat de door de Stichting aangevoerde argumenten voor handhaving van haar beleid mede in dat licht moeten worden bezien. Dat de Stichting schade aan haar eigendommen als gevolg van plaatsing van schotelantennes aan de buitengevel wil voorkomen, is wel degelijk een legitiem argument om een dergelijke plaatsing niet toe te staan, ook niet aan een huurder als [eiser] die reeds (zonder over voorafgaande toestemming te beschikken) tot plaatsing is overgegaan en daarbij, afgezien van de boorgaten, (nog) geen (verdere) schade heeft veroorzaakt. Ook de bestreden overweging met betrekking tot de "extra" boorgaten moet naar mijn mening worden bezien in het perspectief van een mogelijke precedentwerking van het alsnog toestaan van de zonder voorafgaande toestemming geplaatste schotelantenne van [eiser]; als derden zich met succes op dat precedent kunnen beroepen zal dat wel degelijk tot "extra" boorgaten in de buitengevel van de door de Stichting verhuurde woning(en) leiden. Daarbij komt dat niet aannemelijk is dat het hof met de term "extra boorgaten" heeft bedoeld dat de boorgaten die reeds in opdracht van [eiser] bij de zonder toestemming verrichte plaatsing van diens schotelantenne zijn gemaakt, nu maar als fait accompli zouden moeten worden geaccepteerd.

Subonderdeel IV.2 klaagt met betrekking tot argument (ii) dat [eiser] heeft aangevoerd dat ook elders in Spijkenisse op hoge flats antennes te vinden zijn die "ook geen kwaad (kunnen)"13., hetgeen door de Stichting niet is betwist. Voorts klaagt het subonderdeel dat 's hofs overweging onbegrijpelijk is in het licht van de omstandigheid dat tussen partijen in confesso is (althans door [eiser] als essentiële stelling is geponeerd en door het hof niet is besproken) dat [eiser] wel een schotelantenne op een statief van twee meter hoogte voor zijn woning zou mogen plaatsen.

Zoals het hof met juistheid in algemene zin heeft overwogen heeft de Stichting als bezitter van de opstal in de zin van art. 6:174 BW belang bij het voorkomen en beperken van de in die bepaling voorziene (risico)aansprakelijkheid. Dat geldt ook voor de bezitters van de opstallen van de hoge flats waarop antennes te vinden zijn die in de opvatting van [eiser] "ook geen kwaad (kunnen)" De door het subonderdeel bedoelde stelling van [eiser] maakt 's hofs overweging niet onbegrijpelijk. Voor zover het subonderdeel klaagt dat het hof gehouden was op die stelling te responderen, stelt het te hoge eisen aan de op het hof rustende motiveringsplicht.

Anders dan het subonderdeel ingang tracht te doen vinden, maakt ook de mogelijkheid dat [eiser] een schotelantenne op een statief van twee meter hoogte voor zijn woning zou mogen plaatsen, 's hofs oordeel niet onbegrijpelijk. Nog daargelaten of art. 6:174 BW überhaupt van toepassing is op een schotelantenne die op een relatief kort statief op de grond is geplaatst (uit de stukken blijkt dat de Stichting in beginsel uitgaat van een statief van slechts één meter), is niet aannemelijk dat een dergelijke plaatsing gelijke risico's in zich bergt als plaatsing van een dergelijke antenne, doorgaans (veel) hoger aan een buitengevel.

Onderdeel V keert zich tegen rov. 8 waarin het hof heeft overwogen dat [eiser] gezien zijn huurcontract een deel van zijn vrijheid van meningsuiting aan toestemming heeft onderworpen en dat hij in zoverre afstand heeft gedaan van onbeperkte toegang tot het verkrijgen van informatie. In rov. 15 - bij de afweging van de wederzijdse belangen - weegt het hof mee dat [eiser] aldus van onbeperkte toegang tot (de wijze van) informatie(garing) afstand heeft gedaan.

Subonderdeel V.1 klaagt dat voor zover het hof de contractuele beperking in het kader van de afweging van wederzijdse belangen laat meewegen, dat oordeel onbegrijpelijk is. De betreffende beperking - art. 9.7 van de Algemene Voorwaarden - ziet volgens het subonderdeel immers alleen op het voorkomen van beschadiging, terwijl in casu tussen partijen vaststaat dat de antenne reeds vele jaren geleden is aangebracht op grond van gedoogsteun. De contractuele bepaling is derhalve voor het onderhavige geval, althans voor de belangenafweging niet ter zake doende.

Het subonderdeel mist in die zin feitelijke grondslag dat tussen partijen geenszins vaststaat (en ook uit het gestelde op de door het subonderdeel genoemde vindplaats geenszins voortvloeit) dat de antenne is aangebracht met gedoogsteun, wat het subonderdeel daaronder ook moge verstaan. Uit de stukken (en in het bijzonder uit de als productie 4 bij de inleidende dagvaarding overgelegde brief van [eiser] aan de Stichting van 3 juli 2001) blijkt dat [eiser] de schotelantenne reeds in februari 1998 heeft doen plaatsen en niet eerder dan met die brief de Stichting om (de ook volgens [eiser] zelf noodzakelijke) toestemming voor die plaatsing heeft gevraagd. Dat de Stichting het aanbrengen van de schotelantenne heeft gedoogd, vindt geen steun in de stukken. Eerst het veel latere verzoek om toestemming was voor de Stichting aanleiding [eiser] voor te stellen de (reeds aangebrachte) antenne tot nadere aankondiging te gedogen14..

Overigens geldt dat de omstandigheid dat [eiser] de bedoelde contractuele bepaling bij het plaatsen van zijn schotelantenne heeft genegeerd en de Stichting aldus voor een fait accompli heeft gesteld, uiteraard geen grond kan zijn die bepaling vervolgens iedere betekenis voor het onderhavige geval te ontzeggen. Tegen die achtergrond acht ik het geenszins onbegrijpelijk dat het hof (ook in belangenafweging) heeft laten meewegen dat [eiser] de schotelantenne heeft doen plaatsen zonder de toestemming tot het vragen waarvan hij zich jegens de Stichting had verbonden.

Subonderdeel V.2 voegt aan het voorgaande toe dat het hof door de desbetreffende contractuele beperking te laten meewegen buiten de grenzen van de rechtsstrijd is getreden, omdat de Stichting zich in het geheel niet erop heeft beroepen dat de onderhavige contractuele beperking van het recht op vrije nieuwsgaring bij de belangenafweging moet worden betrokken.

Het subonderdeel kan niet tot cassatie leiden. Aan de vorderingen van de Stichting ligt onmiskenbaar ten grondslag dat [eiser] zich contractueel jegens de Stichting heeft onderworpen aan het vereiste van voorafgaande toestemming, óók voor de plaatsing van een schotelantenne, waarmee het grondrecht van vrije informatiegaring in het geding zou kunnen zijn. Voorts heeft de Stichting consequent het standpunt ingenomen dat bij een afweging van de betrokken belangen haar belangen prevaleren. Bij die stand van zaken is het naar mijn mening geen verboden aanvulling van de gronden van de eis van de Stichting dat het hof bij de belangenafweging heeft betrokken dat reeds op grond van de aanvaarding van het vereiste van voorafgaande toestemming van een onbeperkte toegang tot (de wijze van) informatie(garing) geen sprake (meer) kon zijn. Naar mij voorkomt is de betekenis van dit gezichtspunt overigens zeer beperkt, nu art. 10 EVRM hoe dan ook geen onbeperkte toegang tot (de wijze van) informatie(garing) garandeert.

Onderdeel VI klaagt dat het hof heeft miskend dat de litigieuze huurovereenkomst dateert van voor de inwerkingtreding van art. 7:215 lid 6 BW, op grond waarvan de plaatsing van een schotelantenne aan de buitenzijde van een gehuurde woning contractueel aan toestemming kan worden onderworpen.

Vóór de inwerkingtreding van art. 7:215 BW - op 1 augustus 2003 - waren verhuurders vrij om met betrekking tot veranderingen en toevoegingen aan de woonruimte beperkingen aan huurders op te leggen. Aan de wetsgeschiedenis ontleen ik het navolgende citaat met betrekking tot het huidige zesde lid van art. 7:215 BW15.:

Dat met de huidige bepaling, voor zover deze de buitenkant van woonruimte betreft, het voordien geldende regime wordt gehandhaafd, wordt verderop in hetzelfde kamerstuk nogmaals bevestigd16.:

Nu het bepaalde in lid 6 niet afwijkt van het voordien reeds geldende recht, faalt de klacht bij gebrek aan belang.

De conclusie strekt tot verwerping.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden,

Advocaat-Generaal