HvJ EU, 12-10-2017, nr. C-218/16

In de overwegingen 7, 8, 15, 18, 19 en 37 van verordening nr. 650/2012 heet het:

Artikel 1 van deze verordening bepaalt:

In artikel 3, lid 1, onder a), van die verordening wordt ‘erfopvolging’ gedefinieerd als ‘de erfopvolging in de nalatenschap van een overleden persoon, waaronder wordt begrepen elke vorm van overgang of overdracht van goederen, rechten en verplichtingen naar aanleiding van een overlijden, ongeacht of het gaat om een vrijwillige overgang of overdracht krachtens een uiterste wilsbeschikking, dan wel om een overgang middels erfopvolging bij versterf’.

In lid 1, eerste alinea, van artikel 22 van verordening nr. 650/2012, met als opschrift ‘Rechtskeuze’, is het volgende bepaald:

Lid 1 en lid 2, onder b) en e), van artikel 23 van die verordening, met als opschrift ‘Toepassingsgebied van het toepasselijke recht’, zijn als volgt verwoord:

Artikel 31 van die verordening, met als opschrift ‘Aanpassing van zakelijke rechten’, bepaalt het volgende:

Hoofdstuk VI van verordening nr. 650/2012, ‘Europese erfrechtverklaring’, omvat de artikelen 62 tot en met 73 van die verordening. Artikel 62 daarvan bepaalt:

Artikel 63 van die verordening, met als opschrift ‘Doel van de erfrechtverklaring’, bepaalt in de leden 1 en 2:

Artikel 68 van die verordening, dat betrekking heeft op de inhoud van de erfrechtverklaring, luidt:

Artikel 69 van de genoemde verordening, ‘Rechtsgevolgen van de erfrechtverklaring’, bepaalt:

De Duitse en de Hongaarse regering stellen dat de prejudiciële vraag niet-ontvankelijk is op grond dat deze hypothetisch is.

Volgens vaste rechtspraak is de procedure van artikel 267 VWEU een instrument van samenwerking tussen het Hof en de nationale rechterlijke instanties, waarbij het de verantwoordelijkheid van laatstgenoemden is om met inachtneming van de bijzondere omstandigheden van het concrete geval zowel de noodzaak van een prejudiciële beslissing voor het wijzen van hun vonnis als de relevantie van de vragen die zij het Hof stellen, te beoordelen (zie in deze zin arresten van 3 april 2014, Weber, C-438/12, EU:C:2014:212, punt 34, en van 2 maart 2017, Pérez Retamero, C-97/16, EU:C:2017:158, punt 20 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Het Hof kan dus slechts weigeren uitspraak te doen op een prejudiciële vraag van een nationale rechter wanneer duidelijk blijkt dat de gevraagde uitlegging van het recht van de Unie geen enkel verband houdt met een reëel geschil of met het voorwerp van het hoofdgeding, wanneer het vraagstuk van hypothetische aard is of wanneer het Hof niet beschikt over de feitelijke en juridische gegevens die het voor een nuttig antwoord op de gestelde vragen nodig heeft (zie onder meer arresten van 3 april 2014, Weber, C-438/12, EU:C:2014:212, punt 35, en van 2 maart 2017, Pérez Retamero, C-97/16, EU:C:2017:158, punten 21 en 22 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

De Duitse regering is van mening dat uit de verwijzingsbeslissing niet duidelijk blijkt waarom het bij notariële akte opmaken van een testament op grond van het door de testateur gekozen Poolse recht, waarin een ‘vindicatielegaat’ is opgenomen ten aanzien van een in Duitsland gelegen onroerende zaak, onrechtmatig zou zijn.

In dit verband dient te worden opgemerkt dat artikel 81 van de notariswet bepaalt dat de notaris wettelijk verplicht is om het verlijden van een notariële akte die in strijd is met het recht, te weigeren, zoals de verwijzende rechter uiteenzet. Zoals ter terechtzitting is opgemerkt, zouden de Poolse rechters de testamentaire bepalingen die vanwege hun juridische opzet geen werking kunnen hebben, als onrechtmatig hebben aangemerkt.

In het hoofdgeding wenst de testatrice, die op grond van artikel 22, lid 1, eerste zin, van verordening nr. 650/2012 het Poolse recht als toepasselijk erfrecht heeft gekozen, in haar testament een ‘vindicatielegaat’ op te nemen voor een in Duitsland gelegen onroerende zaak. In deze lidstaat wordt de zakelijke werking van dat legaat niet erkend.

Uit het verzoek om een prejudiciële beslissing blijkt dus duidelijk dat de uitlegging van artikel 1, lid 2, onder k) en l), en artikel 31 van verordening nr. 650/2012 nodig is voor de beslechting van het hoofdgeding. Het is namelijk aan de verwijzende rechter om aan de hand van die verordening een oordeel te geven over de gegrondheid van de weigering van de notaris om de door verzoekster in het hoofdgeding gevraagde notariële akte op te maken op grond dat die in strijd zou zijn met de Duitse wetgeving.

Ter onderbouwing van haar stelling dat de prejudiciële vraag niet-ontvankelijk is, betoogt de Hongaarse regering dat die vraag betrekking heeft op een nog niet gerezen geschil, daar de testatrice niet is overleden en de Duitse autoriteit die is belast met het bijhouden van het kadaster niet is benaderd over die onroerende zaak.

In dit verband volstaat het om vast te stellen dat met verordening nr. 650/2012 wordt beoogd het burgers mogelijk te maken op voorhand hun erfopvolging te organiseren, zoals blijkt uit overweging 7 van die verordening. De enkele omstandigheid dat de nalatenschap in het hoofdgeding nog niet is opengevallen, maakt de gestelde vraag dus nog niet hypothetisch.

Gelet op het voorgaande dient te worden geoordeeld dat de prejudiciële vraag ontvankelijk is.

Met zijn vraag wenst de verwijzende rechter in essentie te vernemen of artikel 1, lid 2, onder k) en l), en artikel 31 van verordening nr. 650/2012 aldus moeten worden uitgelegd dat deze bepalingen in de weg staan aan de weigering van een autoriteit van een lidstaat om te erkennen dat een ‘vindicatielegaat’ dat het op de erfopvolging toepasselijke recht dat de testateur heeft gekozen op grond van artikel 22, lid 1, van die verordening kent, zakelijke werking toekomt, wanneer die weigering berust op de enkele grond dat dat legaat betrekking heeft op de eigendom van een onroerende zaak die is gelegen in een andere lidstaat, waarvan de wetgeving de figuur van het legaat met rechtstreekse zakelijke werking bij het openvallen van de nalatenschap niet kent.

Vooraf dient te worden opgemerkt dat artikel 1, lid 1, eerste zin, van verordening nr. 650/2012 volgens de bewoordingen ervan van toepassing is op de erfopvolging in de nalatenschappen van overleden personen. In artikel 3, lid 1, onder a), van die verordening is aangegeven dat die erfopvolgingen zien op ‘elke vorm van overgang of overdracht van goederen, rechten en verplichtingen naar aanleiding van een overlijden, ongeacht of het gaat om een vrijwillige overgang of overdracht krachtens een uiterste wilsbeschikking, dan wel om een overgang middels erfopvolging bij versterf’.

Vast staat dat de feiten in het hoofdgeding betrekking hebben op een erfopvolging bij testament.

Uit de bewoordingen van artikel 22, lid 1, van verordening nr. 650/2012 volgt dat de testateur als het recht dat zijn erfopvolging in het geheel beheerst, het recht van de staat kan kiezen waarvan hij de nationaliteit bezit. Verder moet worden opgemerkt dat in artikel 23, lid 1, van die verordening het beginsel van de eenheid van het op de vererving van de nalatenschap toepasselijke recht is neergelegd.

Zoals blijkt uit overweging 37 van die verordening, heeft de Uniewetgever verduidelijkt dat dat recht ter wille van de rechtszekerheid en om versnippering van de nalatenschap te voorkomen de gehele erfopvolging moet beheersen, dat wil zeggen alle bestanddelen ervan, ongeacht hun aard en ongeacht de vraag of deze zich in een andere lidstaat dan wel in een derde staat bevinden. In lijn daarmee regelt die wet overeenkomstig artikel 23, lid 2, van verordening nr. 650/2012 onder meer de overgang op en de overdracht aan de erfgenamen en, naargelang van het geval, de legatarissen van de goederen die de nalatenschap vormen.

In dit verband worden in artikel 1, lid 2, van verordening nr. 650/2012 verschillende onderwerpen opgesomd die zijn uitgesloten van de werkingssfeer van die verordening, waaronder, bij k) van die bepaling, de ‘aard van zakelijke rechten’ en, bij l), ‘de inschrijving van rechten op onroerende en roerende zaken in een register, met inbegrip van de wettelijke voorschriften voor een dergelijke inschrijving en de rechtsgevolgen van de inschrijving van dergelijke rechten of van het achterwege blijven daarvan’.

Wat in de eerste plaats de vraag betreft of artikel 1, lid 2, onder k), van verordening nr. 650/2012 aldus moet worden uitgelegd dat het in de weg staat aan de weigering om de zakelijke werking van het naar Pools recht mogelijke ‘vindicatielegaat’ in Duitsland te erkennen, dient te worden opgemerkt dat die bepaling ‘de aard van zakelijke rechten’ uitsluit van de werkingssfeer van die verordening.

Zoals blijkt uit de toelichting op het voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad betreffende de bevoegdheid, het toepasselijke recht, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen en authentieke akten op het gebied van erfopvolging en betreffende de instelling van een Europese erfrechtverklaring [COM(2009) 154 definitief, blz. 5], ziet die bepaling op de kwalificatie van goederen en rechten en de vaststelling van de voorrechten van de titularis van dergelijke rechten.

Verder vallen het bestaan en het aantal zakelijke rechten in de rechtsstelsels van de lidstaten (‘numerus clausus’) ook binnen de werkingssfeer van die bepaling. In overweging 15 van verordening nr. 650/2012 wordt dienaangaande immers aangegeven dat deze verordening het beperkte aantal (‘numerus clausus’) zakelijke rechten zoals het nationale recht van sommige lidstaten dat kent, onverlet laat, en dat van een lidstaat niet mag worden gevraagd dat deze een zakelijk recht op een zaak die zich in die lidstaat bevindt, erkent indien zijn recht een dergelijk zakelijk recht niet kent.

In dit geval geldt dat zowel het ‘vindicatielegaat’ naar Pools recht als het ‘damnatielegaat’ naar Duits recht een wijze van overgang van de eigendom van een goed vormt, dus een zakelijk recht dat beide betrokken rechtsorden kennen, zoals de advocaat-generaal in de punten 44 en 45 van zijn conclusie heeft benadrukt. De rechtstreekse overgang van de eigendom via een ‘vindicatielegaat’ betreft dus uitsluitend de wijze waarop dit zakelijke recht bij het overlijden van de testateur overgaat. Met verordening nr. 650/2012 wordt blijkens overweging 15 ervan juist beoogd dit mogelijk te maken overeenkomstig het recht dat op de erfopvolging toepasselijk is.

Deze overgangswijzen vallen niet onder artikel 1, lid 2, onder k), van verordening nr. 650/2012.

Derhalve dient te worden vastgesteld dat artikel 1, lid 2, onder k), van verordening nr. 650/2012 aldus moet worden uitgelegd dat die bepaling eraan in de weg staat dat in een lidstaat waarvan het rechtsstelsel de figuur van het ‘vindicatielegaat’ niet kent, wordt geweigerd de zakelijke werking te erkennen die een dergelijk legaat op grond van het door de testateur gekozen toepasselijke erfrecht heeft op het moment waarop de nalatenschap openvalt.

Wat in de tweede plaats de vraag betreft of artikel 1, lid 2, onder l), van verordening nr. 650/2012 aldus moet worden uitgelegd dat die bepaling in de weg staat aan de weigering om de zakelijke werking van het ‘vindicatielegaat’ te erkennen, dient te worden opgemerkt dat de inschrijving van rechten op onroerende en roerende zaken in een register, met inbegrip van de wettelijke voorschriften voor een dergelijke inschrijving en de rechtsgevolgen van de inschrijving van dergelijke rechten of van het achterwege blijven daarvan, volgens die bepaling van de werkingssfeer van die verordening is uitgesloten.

In overweging 18 van verordening nr. 650/2012 wordt in dit verband aangegeven dat ‘[h]et […] aan het recht van de lidstaat waar het register wordt gehouden (voor onroerende zaken de lex rei sitae) [is], om te bepalen onder welke wettelijke voorwaarden en op welke wijze de registratie [van een zakelijk recht] moet plaatsvinden’. Voorts heet het in overweging 19 van die verordening dat wanneer ‘voor de verkrijging van een recht op een onroerende zaak onder het recht van de lidstaat waar het register wordt gehouden, registratie vereist is omwille van de werking erga omnis van de registers of ter bescherming van rechtsgeldige transacties, […] het tijdstip van verkrijging […] door het recht van die lidstaat [wordt] bepaald’.

Daaruit volgt dat, aangezien artikel 1, lid 2, onder l), van verordening nr. 650/2012 enkel ziet op de inschrijving van rechten op onroerende en roerende zaken, met inbegrip van de wettelijke voorschriften voor een dergelijke inschrijving en de rechtsgevolgen van de inschrijving van dergelijke rechten of van het achterwege blijven daarvan, de voorwaarden voor de verkrijging van die rechten niet behoren tot de onderwerpen die ingevolge deze bepaling van de werkingssfeer van die verordening zijn uitgesloten, zoals de advocaat-generaal in essentie in punt 60 van zijn conclusie heeft benadrukt.

Deze uitlegging vindt steun in het beginsel van de eenheid van het toepasselijke erfrecht als vervat in artikel 23 van verordening nr. 650/2012, en in het bijzonder in lid 2, onder e), daarvan, waarin is bepaald dat dat recht ‘de overgang op en de overdracht aan de erfgenamen en, naargelang van het geval, de legatarissen van de goederen, rechten en verplichtingen’ regelt.

Deze uitlegging strookt ook met de met verordening nr. 650/2012 nagestreefde doelstelling als bedoeld in overweging 7 daarvan, waarin het heet dat deze verordening ertoe strekt de goede werking van de interne markt te vergemakkelijken door het wegnemen van de belemmeringen voor het vrije verkeer van personen die hun rechten wensen te doen gelden in het kader van een grensoverschrijdende erfopvolging. Volgens diezelfde overweging moeten burgers in de Europese justitiële ruimte op voorhand hun erfopvolging kunnen organiseren.

Wanneer in dit verband zou worden aanvaard dat het op grond van artikel 1, lid 2, onder l), van verordening nr. 650/2012 is toegestaan om de verkrijging van de eigendom van een goed via een ‘vindicatielegaat’ uit te sluiten van de werkingssfeer van die verordening, zou dat leiden tot een versnippering van de nalatenschap die onverenigbaar is met de bewoordingen van artikel 23 van die verordening en met de doelstellingen ervan.

Artikel 1, lid 2, onder l), van verordening nr. 650/2012 moet derhalve aldus worden uitgelegd dat het eraan in de weg staat dat in een lidstaat waarvan het rechtsstelsel de figuur van het ‘vindicatielegaat’ niet kent, wordt geweigerd de zakelijke werking te erkennen die een dergelijk legaat op grond van het gekozen toepasselijke erfrecht heeft op het moment waarop de nalatenschap openvalt.

Verder dient nog te worden opgemerkt dat verordening nr. 650/2012 voorziet in de instelling van een Europese erfrechtverklaring, die is bedoeld om in die verklaring genoemde erfgenamen, legatarissen of rechthebbenden in staat te stellen in een andere lidstaat het bewijs te leveren van hun hoedanigheid en rechten, in het bijzonder van de toekenning van een concreet goed aan de in die verklaring genoemde legataris.

Volgens artikel 69, lid 1, van die verordening heeft de erfrechtverklaring rechtsgevolgen in alle lidstaten zonder dat daartoe een procedure vereist is. Lid 2 van dat artikel bepaalt dat degene die in de erfrechtverklaring als legataris wordt genoemd, wordt geacht de in de erfrechtverklaring genoemde hoedanigheid te hebben en de houder te zijn van de in de erfrechtverklaring vermelde rechten zonder andere voorwaarden en/of beperkingen met betrekking tot die rechten dan die welke in de erfrechtverklaring vermeld zijn.

In de derde plaats dient wat betreft de uitlegging van artikel 31 van verordening nr. 650/2012 te worden opgemerkt dat hierin is bepaald dat ‘[i]ndien een persoon zich op een zakelijk recht beroept waartoe hij onder het op de erfopvolging toepasselijke recht gerechtigd is, en het recht van de lidstaat waar het recht wordt ingeroepen, het betreffende zakelijk recht niet kent, […] dit zakelijk recht, indien noodzakelijk en voor zover mogelijk, in overeenstemming [wordt] gebracht met het meest gelijkwaardige zakelijk recht in die lidstaat, waarbij rekening wordt gehouden met de door dat specifieke zakelijk recht nagestreefde doelstellingen en belangen en de daaraan verbonden rechtsgevolgen’.

In dit geval dient te worden vastgesteld dat het zakelijke recht dat Kubicka met het ‘revindicatielegaat’ wenst over te dragen de eigendom van haar aandeel in de in Duitsland gelegen onroerende zaak is. Vast staat dat het eigendomsrecht dat naar Pools recht op deze wijze zou overgaan op de legataris, een in het Duitse recht bestaande rechtsfiguur is.

Artikel 31 van verordening nr. 650/2012 ziet niet op de wijzen van overgang van zakelijke rechten, waaronder onder meer ‘vindicatie-’ en ‘damnatielegaten’ vallen, maar enkel op de eerbiediging van de inhoud van de zakelijke rechten zoals deze is bepaald door het op de erfopvolging toepasselijke recht (lex causae) en op de aanvaarding daarvan in de rechtsorde van de lidstaat waarin die rechten worden ingeroepen (lex rei sitae).

Aangezien het met het ‘vindicatielegaat’ overgedragen zakelijke recht het in het Duitse recht erkende eigendomsrecht is, is er dus geen aanleiding voor een aanpassing als bedoeld in artikel 31 van verordening nr. 650/2012.

Daaruit volgt dat artikel 31 van verordening nr. 650/2012 aldus moet worden uitgelegd dat het eraan in de weg staat dat in een lidstaat waarvan het rechtsstelsel de figuur van het ‘vindicatielegaat’ niet kent, wordt geweigerd de zakelijke werking te erkennen die een dergelijk legaat op grond van het gekozen toepasselijke erfrecht heeft op het moment waarop de nalatenschap openvalt.

Gelet op een en ander dient op de gestelde vraag te worden geantwoord dat artikel 1, lid 2, onder k) en l), en artikel 31 van verordening nr. 650/2012 aldus moeten worden uitgelegd dat deze bepalingen in de weg staan aan de weigering van een autoriteit van een lidstaat om te erkennen dat een ‘vindicatielegaat’ dat het op de erfopvolging toepasselijke recht dat de testateur heeft gekozen op grond van artikel 22, lid 1, van die verordening kent, zakelijke werking toekomt, wanneer die weigering berust op de enkele grond dat dat legaat betrekking heeft op de eigendom van een onroerende zaak die is gelegen in die lidstaat waarvan de wetgeving de figuur van het legaat met rechtstreekse zakelijke werking bij het openvallen van de nalatenschap niet kent.