HvJ EU, 19-12-2019, nr. C-355/18, nr. C-356/18, nr. C-357/18, nr. C-479/18

§ 165a van het Bundesgesetz über den Versicherungsvertrag (federale wet op de verzekeringsovereenkomst) van 2 december 1958 (BGBl. 2/1959; hierna: ‘VersVG’) luidde in de versie die gold in de periode van 1 januari 1997 tot en met 30 september 2004:

§ 165a VersVG bepaalde in de versie die gold in de periode van 1 januari 2007 tot en met 30 juni 2012:

§ 165a VersVG luidde in de versie die gold in de periode van 1 juli 2012 tot en met 31 december 2015:

§ 176 VersVG, in de versie die is gepubliceerd in het BGBl. 509/1994, bepaalt:

§ 9a van de federale wet op het verzekeringsbedrijf en het toezicht erop luidde in de versie die gold in de periode van 1 augustus 1996 tot en met 9 december 2007:

§ 9a van de federale wet op het verzekeringsbedrijf en het toezicht erop bepaalde in de versie die gold in de periode van 10 december 2007 tot en met 31 december 2015:

Rust-Hackner, Gmoser en Plackner hebben elk een unit-linked levensverzekering afgesloten bij Nürnberger. Uit de verzoeken om een prejudiciële beslissing blijkt dat in elk van deze overeenkomsten stond aangegeven dat de opzegging ervan schriftelijk moest gebeuren om geldig te zijn.

Rust-Hackner heeft haar levensverzekeringsovereenkomst beëindigd op 14 maart 2017. Op 23 mei 2017 heeft zij verklaard deze overeenkomst op te zeggen omdat Nürnberger haar onjuiste informatie had verstrekt over het recht van opzegging.

Gmoser heeft zijn in 1998 gesloten overeenkomst afgekocht in 2010. Pas op 3 mei 2017 heeft hij verklaard deze overeenkomst op te zeggen, ook wegens onjuiste informatie over het opzeggingsrecht.

Om dezelfde reden heeft Plackner op 27 mei 2017 verklaard haar — nog lopende — overeenkomst uit 2000 op te zeggen.

De Oostenrijkse rechter in eerste aanleg heeft de vorderingen van Rust-Hackner, Gmoser en Plackner tot terugbetaling van alle door hen betaalde premies, plus rente, toegewezen wegens ongerechtvaardigde verrijking van Nürnberger. Volgens die rechter bepaalde het Oostenrijkse recht immers niet dat de opzegging schriftelijk moest gebeuren, zodat Nürnberger de verzekeringnemers onjuiste informatie had gegeven. Zoals blijkt uit het arrest van 19 december 2013, Endress (C-209/12, EU:C:2013:864), staat onjuiste informatie gelijk met het ontbreken van informatie, waardoor de opzeggingstermijn niet is ingegaan en dit recht dus onbeperkt in de tijd kan worden uitgeoefend, ook nadat de overeenkomst is beëindigd.

In hoger beroep vraagt het Landesgericht Salzburg zich af of de mededeling dat de opzegging schriftelijk moet gebeuren, hoewel deze de verzekeringnemer niet de indruk geeft dat hij geen opzeggingsrecht heeft, voor de toepassing van artikel 15, lid 1, van richtlijn 90/619 niettemin als onjuist kan worden beschouwd, zodat het opzeggingsrecht zonder beperking in de tijd moet kunnen worden uitgeoefend.

In het bijzonder merkt die rechter op dat de in casu verstrekte informatie voldeed aan de wettelijke vereisten en correct aangaf binnen welke termijn het opzeggingsrecht moest worden uitgeoefend, zodat de verzekeringnemer geïnformeerd was over zijn recht. Schriftelijke opzegging wordt trouwens door het Oostenrijkse recht niet verboden en beoogt de rechtszekerheid te vrijwaren, ook in het belang van de verzekeringnemer zelf. Verder lijkt de informatie dat opzegging schriftelijk moet gebeuren, de verzekeringnemer in beginsel niet te kunnen beletten zijn opzeggingsrecht uit te oefenen binnen de gestelde termijn.

Niettemin vraagt het Landesgericht Salzburg zich af, gelet op zowel het arrest van 19 december 2013, Endress (C-209/12, EU:C:2013:864), als het in overweging 23 van richtlijn 92/96 vermelde doel dat door informatieverstrekking wordt nagestreefd, of voor een richtlijnconforme uitlegging van het Oostenrijkse recht moet worden aangenomen dat de verzekeringnemer in dergelijke omstandigheden zijn opzeggingsrecht onbeperkt in de tijd kan uitoefenen.

In de zaken C-355/18 en C-356/18 vraagt die rechter zich bovendien af of een levensverzekeringsovereenkomst nog wegens onjuiste informatie over het opzeggingsrecht kan worden opgezegd nadat die reeds door de verzekeringnemer is beëindigd of afgekocht.

Nadat de levensverzekeringsovereenkomst en de wederzijdse prestatieverlening zijn beëindigd, vloeit uit die overeenkomst immers geen enkele verplichting meer voort waarvan de verzekeringnemer voor de toekomst kan worden ontheven in de zin van artikel 15, lid 1, van richtlijn 90/619. Indien de verzekeringnemer de overeenkomst nog zou kunnen opzeggen nadat deze overeenkomst is beëindigd, zou hij trouwens kunnen gaan speculeren op kosten van de verzekeringsonderneming en de gemeenschap van verzekerden, wat niet zou stroken met het beoogde doel van consumentenbescherming.

In deze context heeft het Landesgericht Salzburg de behandeling geschorst en het Hof verzocht om een prejudiciële beslissing over de volgende twee vragen in de zaken C-355/18 en C-356/18, en over de eerste daarvan in zaak C-357/18:

In zaak C-479/18 heeft het Bezirksgericht für Handelssachen Wien de vier bij hem aanhangige zaken met het oog op het verzoek om een prejudiciële beslissing gevoegd en deze de ‘procedures A, B, C en D’ genoemd.

‘Procedure A’ betreft een geding tussen KL en UNIQA. KL heeft met de rechtsvoorgangster van UNIQA een levensverzekeringsovereenkomst gesloten voor de periode van 1 augustus 1997 tot en met 1 augustus 2032. Aan KL werd in het aanvraagformulier voor deze overeenkomst meegedeeld dat een opzegging, om rechtsgeldig te zijn, schriftelijk moest gebeuren.

Op 24 oktober 2017 heeft KL UNIQA laten weten de verzekeringsovereenkomst te willen opzeggen. Aangezien UNIQA deze opzegging niet uitdrukkelijk heeft aanvaard, heeft KL terugbetaling gevorderd van alle door haar betaalde premies, exclusief de risicokosten, vermeerderd met rente.

‘Procedure B’ gaat tussen LK en DONAU. LK heeft bij DONAU een levensverzekeringsovereenkomst gesloten voor de periode van 1 december 2003 tot en met 1 december 2022. LK werd vóór het sluiten van die overeenkomst niet op de hoogte gebracht van haar recht van opzegging ervan.

Na deze overeenkomst in 2013 te hebben beëindigd en daardoor de afkoopwaarde ervan te hebben verkregen, heeft LK DONAU op 4 januari 2018 laten weten dat zij die overeenkomst opzegde omdat zij niet naar behoren was ingelicht over haar opzeggingsrecht. DONAU heeft daarop niet geantwoord en daarom eist LK thans terugbetaling van alle door haar betaalde premies, exclusief de risicokosten, te vermeerderen met rente, en onder aftrek van de in 2013 reeds ontvangen afkoopwaarde.

De ‘procedures C en D’ gaan tussen MJ respectievelijk NI enerzijds en Allianz anderzijds. MJ en NI hebben elk een levensverzekeringsovereenkomst gesloten bij Allianz voor de periode van 1 december 2011 tot en met 1 december 2037. Allianz heeft hun in het aanvraagformulier erover ingelicht dat zij het recht hadden om de overeenkomst ‘schriftelijk’ op te zeggen.

In 2017 hebben MJ en NI Allianz meegedeeld dat zij hun verzekeringsovereenkomst opzegden. Aangezien Allianz de opzegging niet uitdrukkelijk heeft aanvaard, eisen MJ en NI thans terugbetaling van alle door hen betaalde premies, exclusief de risicokosten, vermeerderd met rente.

Het Bezirksgericht für Handelssachen Wien herinnert eraan dat de andere geldigheidsvoorwaarden voor opzegging dan die welke rechtstreeks in Uniewetgeving worden geregeld, overeenkomstig deze wetgeving door het nationale recht worden beheerst. Volgens die rechter is opzegging in het Oostenrijkse recht aan geen enkele vormvoorwaarde onderworpen. Hij vraagt zich daarom ten eerste af of de termijn om het opzeggingsrecht uit te oefenen kan ingaan wanneer er verkeerde informatie is verstrekt over de wijze van uitoefening, en of in casu toepassing kan worden gemaakt van de rechtspraak die voortvloeit uit het arrest van 19 december 2013, Endress (C-209/12, EU:C:2013:864). In dat arrest heeft het Hof geoordeeld dat wanneer de verzekeringsonderneming de verzekeringnemer geen enkele informatie heeft verstrekt over zijn opzeggingsrecht, zij hem niet kan tegenwerpen dat de termijn voor de uitoefening van dit recht is verstreken. De vraag is dus of dit ook geldt wanneer de verzekeringnemer juist werd geïnformeerd over het feit dat hij een opzeggingsrecht heeft en over de termijn voor de uitoefening daarvan, maar hem onterecht werd meegedeeld dat de opzegging schriftelijk moet gebeuren.

Ten tweede wenst het Bezirksgericht für Handelssachen Wien te vernemen of de opzeggingstermijn hoe dan ook ingaat wanneer de verzekeringnemer de facto weet dat hij een opzeggingsrecht heeft, ondanks de foutieve informatie die de verzekeringsonderneming hem heeft gegeven. Volgens die rechter dient hierop mogelijkerwijs bevestigend te worden geantwoord indien het in casu toepasselijke Unierecht louter beoogt te garanderen dat de verzekeringnemer zijn rechten kent, en dus kan uitoefenen. Dit ligt wellicht anders indien het opzeggingsrecht er ook toe strekt verzekeringsondernemingen te stimuleren hun informatieverplichtingen na te komen.

Ten derde vraagt die rechter zich in ‘procedure B’ af — waarin LK haar levensverzekeringsovereenkomst heeft beëindigd en de afkoopwaarde heeft ontvangen, en er dus geen contractuele verplichtingen meer bestaan — of het opzeggingsrecht niet hoe dan ook al is vervallen, aangezien dit recht er enkel toe dient de verzekeringnemer voor de toekomst te bevrijden van alle uit de overeenkomst voortvloeiende verplichtingen.

Ten vierde vraagt die rechter zich af of, wanneer de verzekeringnemer de overeenkomst opzegt na laattijdig te zijn geïnformeerd over de wijze van uitoefening van het opzeggingsrecht, hij alleen aanspraak kan maken op de afkoopwaarde van de overeenkomst of daarentegen op alle door hem betaalde bedragen, uitgezonderd de premies voor de periode dat hij gedekt was. Die rechter meent in dit verband dat het opzeggingsrecht elk nuttig effect zou verliezen indien de verzekeringnemer met de opzegging niet meer dan de afkoopwaarde zou kunnen verkrijgen.

Tot slot wenst het Bezirksgericht für Handelssachen Wien in wezen te vernemen of de algemene verjaringstermijn van drie jaar mag worden toegepast voor de uitoefening van het recht op vergoedende rente bij terugbetaling van de onverschuldigde bedragen, waardoor het bedrag van de rente beperkt zou blijven tot die periode van drie jaar.

Die rechter wijst erop dat volgens de rechtspraak van het Oberste Gerichtshof (hoogste federale rechter in civiele en strafzaken, Oostenrijk) § 165a, lid 2, VersVG slechts in overeenstemming is met het Unierecht indien het aldus wordt uitgelegd dat onjuiste informatie over het opzeggingsrecht gelijkstaat aan het ontbreken van informatie, en dat de verzekeringnemer in dat geval zijn opzeggingsrecht kan uitoefenen zonder beperking in de tijd.

In die omstandigheden heeft het Bezirksgericht für Handelssachen Wien de behandeling van de zaak geschorst en het Hof verzocht om een prejudiciële beslissing over de volgende vragen:

Rust-Hackner, Gmoser en Plackner betwijfelen of de verzoeken om een prejudiciële beslissing in de zaken C-355/18 tot en met C-357/18 ontvankelijk zijn, omdat de uiteenzettingen van het nationale rechtskader in de betrokken verwijzingsbeschikkingen volgens hen niet voldoen aan de vereisten die artikel 94 van het Reglement voor de procesvoering van het Hof in dit verband stelt.

Dienaangaande zij erop gewezen dat de prejudiciële vragen die in die zaken worden gesteld rechtstreeks betrekking hebben op de uitlegging van bepalingen van Unierecht, en dat de verwijzende rechter met zijn vragen wenst te vernemen waar de grenzen liggen van de bevoegdheid van de lidstaten om de nadere regels voor de uitoefening van het in die bepalingen bedoelde opzeggingsrecht vast te stellen. In die omstandigheden belet de wijze waarop het nationale rechtskader in die verwijzingsbeschikkingen is uiteengezet noch het Hof noch de belanghebbenden om de betrokken vragen, alsook de context waarin die zijn gesteld, te begrijpen.

Bijgevolg zijn de verzoeken om een prejudiciële beslissing ontvankelijk.

Met de enige vraag in zaak C-357/18 en de eerste vraag in de zaken C-355/18, C-356/18 en C-479/18 wensen de verwijzende rechters in wezen te vernemen of artikel 15, lid 1, van richtlijn 90/619, juncto artikel 31 van richtlijn 92/96, artikel 35, lid 1, juncto artikel 36, lid 1, van richtlijn 2002/83, en artikel 185, lid 1, juncto artikel 186, lid 1, van richtlijn 2009/138, aldus moeten worden uitgelegd dat de termijn om het recht van opzegging van een levensverzekeringsovereenkomst uit te oefenen, ingaat op het moment dat de verzekeringnemer wordt meegedeeld dat de overeenkomst is gesloten, zelfs wanneer in de informatie die de verzekeringsonderneming hem heeft verstrekt ofwel niet wordt gepreciseerd dat het op de overeenkomst toepasselijke nationale recht geen enkele vormvereiste aan die uitoefening stelt, ofwel vormvereisten worden vermeld die het op de overeenkomst toepasselijke nationale recht in werkelijkheid niet stelt.

Bij de beantwoording van deze vragen zij er meteen op gewezen dat voornoemde Unievoorschriften, die ratione temporis van toepassing zijn op de hoofdgedingen, alle in wezen bepalen dat de verzekeringnemer die een individuele levensverzekering aangaat, beschikt over een termijn van 14 tot 30 dagen, te rekenen vanaf het tijdstip waarop hem wordt meegedeeld dat de overeenkomst is gesloten, om deze overeenkomst op te zeggen, dat hij door die opzegging voor de toekomst wordt ontheven van alle uit de overeenkomst voortvloeiende verplichtingen, en dat de andere rechtsgevolgen en de voorwaarden van de opzegging worden beheerst door het op de overeenkomst toepasselijke recht, met name voor wat betreft de wijze waarop de verzekeringnemer ervan in kennis wordt gesteld dat de overeenkomst gesloten is.

Zoals in punt 55 van dit arrest is vermeld, heeft het Hof reeds de gelegenheid gehad om in dit verband te preciseren dat de lidstaten zeker gerechtigd zijn om regels vast te stellen betreffende de wijze van uitoefening van het opzeggingsrecht, en dat deze regels naar hun aard bepaalde beperkingen op dit recht met zich kunnen brengen, maar dat de lidstaten er bij het vaststellen van deze regels niettemin op moeten toezien dat het nuttig effect van richtlijnen 90/619 en 92/96, mede gelet op de strekking ervan, verzekerd is.

Wat de strekking van deze richtlijnen betreft, zij eraan herinnerd dat in punt 23 van de considerans van richtlijn 92/96 staat te lezen dat ‘de consument in het kader van een eengemaakte verzekeringsmarkt een grotere en meer gediversifieerde keuze uit overeenkomsten zal hebben’. Volgens ditzelfde punt ‘[moet deze consument] om ten volle van deze diversiteit en een toegenomen concurrentie te kunnen profiteren, […] beschikken over de nodige inlichtingen om de overeenkomst te kunnen kiezen die het beste bij zijn behoeften past’. Tot slot wordt in dit punt gepreciseerd dat ‘deze behoefte aan inlichtingen nog sterker is omdat de looptijd van de verbintenissen zeer lang kan zijn’ (arrest van 19 december 2013, Endress, C-209/12, EU:C:2013:864, punt 24).

Met het oog op het nastreven van deze informatiedoelstelling, bepaalde artikel 31, lid 1, juncto bijlage II, deel A, punt a.13, bij richtlijn 92/96, dat aan de verzekeringnemer ‘ten minste’ de ‘wijze van uitoefening van het recht van opzegging’ moet worden meegedeeld, en zulks ‘[v]óór de sluiting van de overeenkomst’ (arrest van 19 december 2013, Endress, C-209/12, EU:C:2013:864, punt 25).

Het Hof heeft daaruit afgeleid dat een nationale regeling waarbij het opzeggingsrecht van de verzekeringnemer verstrijkt op een moment dat hem dit recht nog niet is meegedeeld, indruist tegen een van de hoofddoelstellingen van richtlijnen 90/619 en 92/96 en dus het nuttig effect van deze richtlijnen ondermijnt.

Dezelfde beschouwingen kunnen worden gemaakt voor richtlijnen 2002/83 en 2009/138, waarvan de overwegingen 52 respectievelijk 79 in wezen dezelfde doelstellingen vermelden.

Hieruit volgt in de eerste plaats dat wanneer de verzekeringnemer geen enkele informatie ontvangt over het feit dat hij een opzeggingsrecht heeft, de termijn voor de uitoefening daarvan niet kan ingaan.

In dat geval is hij immers niet op de hoogte van dit recht, en kan hij het dus onmogelijk uitoefenen (zie in die zin arrest van 19 december 2013, Endress, C-209/12, EU:C:2013:864, punt 27).

Bovendien kan de verzekeraar zich niet met succes beroepen op redenen van rechtszekerheid om een situatie te herstellen die is veroorzaakt door zijn eigen verzuim teneinde te voldoen aan de krachtens het Unierecht op hem rustende verplichting om een vastgelegde lijst mee te delen met informatie, waaronder met name informatie over het recht van de verzekeringnemer om de overeenkomst op te zeggen (arrest van 19 december 2013, Endress, C-209/12, EU:C:2013:864, punt 30).

In de tweede plaats zij eraan herinnerd dat de verzekeringnemer niet alleen moet worden geïnformeerd over het feit dat er een recht van opzegging bestaat, maar ook, volgens bijlage II, deel A, onder a.13), bij richtlijn 92/96, bijlage III, deel A, onder a.13), bij richtlijn 2002/83 en artikel 185, lid 3, onder j), en lid 6, van richtlijn 2009/138, inzonderheid over de wijze waarop dit recht moet worden uitgeoefend. De informatie moet duidelijk en nauwkeurig zijn en dient schriftelijk te worden verstrekt.

Uit de relevante bepalingen van deze richtlijnen blijkt dus duidelijk dat zij beogen te waarborgen dat de verzekeringnemer exacte informatie ontvangt over, met name, zijn opzeggingsrecht (zie in die zin arrest van 19 december 2013, Endress, C-209/12, EU:C:2013:864, punt 25).

Voor zover informatie over de vormvereisten van de opzegging noodzakelijk is opdat de verzekeringnemer zijn recht kan uitoefenen, moet die hem ook worden verstrekt. Dit is bij uitstek het geval wanneer het nationale recht partijen bij een levensverzekeringsovereenkomst dergelijke vereisten dwingend oplegt. Een opzegging in een andere dan de wettelijk verplichte vorm kan dan immers als ongeldig worden beschouwd.

Blijkens de aan het Hof overgelegde dossiers bepaalde het op de hoofdgedingen toepasselijke Oostenrijkse recht in casu dat de uitoefening van het opzeggingsrecht aan geen enkele vormvoorwaarde was onderworpen. Uit die dossiers blijkt daarentegen niet duidelijk of het Oostenrijkse recht partijen bij een levensverzekeringsovereenkomst toestond om die uitoefening zelf aan vormvoorwaarden te onderwerpen.

Dienaangaande moet er allereerst op worden gewezen dat, indien contractpartijen volgens het Oostenrijkse recht geen welbepaalde vorm voor de opzegging zouden mogen overeenkomen, het voor een nuttige werking van het opzeggingsrecht niet noodzakelijk zou zijn om te eisen dat de verzekeringnemer wordt meegedeeld dat dit recht onder om het even welke vorm kan worden uitgeoefend. In dat geval zou de verzekeringnemer de verzekeringsonderneming immers in een vorm naar keuze mogen laten weten dat hij de overeenkomst wenst op te zeggen, en dus zonder dat die onderneming zou kunnen eisen dat de opzegging in een bepaalde vorm gebeurt, zodat de uitoefening van het in de Uniewetgeving neergelegde opzeggingsrecht geenszins zou worden beperkt. De verzekeringsonderneming zou dan uiteraard nog steeds de mogelijkheid hebben om de verzekeringnemer toch te laten weten dat het nationale recht geen welbepaalde vorm voorschrijft.

Indien contractpartijen daarentegen volgens het Oostenrijkse recht wel zouden mogen afwijken van de regel dat er geen bepaalde vorm is vereist, zou de verzekeringnemer verplicht moeten worden geïnformeerd over de vormvoorwaarden van het opzeggingsrecht.

Voorts kan informatie over de vormvoorwaarden van het opzeggingsrecht, of die nu verplicht of facultatief is, alleen juist zijn indien hij voldoet aan het nationale recht of aan de contractbepalingen die partijen met inachtneming van het op de overeenkomst toepasselijke recht zijn overeengekomen.

Hieruit volgt dat informatie van een verzekeringsonderneming als onjuist moet worden beschouwd wanneer daarmee wordt geëist dat bij de opzegging vormvoorwaarden worden nageleefd die niet overeenstemmen met die welke het toepasselijke recht oplegt of contractueel zijn overeengekomen, waarbij het aan de verwijzende rechter staat om dit te verifiëren.

Hoewel het verstrekken aan de verzekeringnemer van onjuiste informatie over de vormvereisten van de uitoefening van het opzeggingsrecht, hem stellig kan misleiden over zijn recht van opzegging en in dat geval op één lijn kan worden gesteld met het ontbreken van elke informatie op dit punt (zie naar analogie arrest van 10 april 2008, Hamilton, C-412/06, EU:C:2008:215, punt 35), mag niet ervan worden uitgegaan dat elke fout in de door de verzekeringsonderneming verstrekte informatie over die vormvereisten, gelijkstaat met het ontbreken van informatie.

Met name wanneer de verzekeringnemer ondanks de — zelfs foutieve — informatie zijn opzeggingsrecht kan uitoefenen onder in wezen dezelfde voorwaarden als die welke zouden gelden bij de juiste informatie, zou het onredelijk zijn dat hij zich zou kunnen bevrijden van verplichtingen die voortvloeien uit een te goeder trouw gesloten overeenkomst.

In dat geval blijft de mogelijkheid van de verzekeringnemer, die geïnformeerd is over zijn opzeggingsrecht, om dit recht uit te oefenen en terug te komen op de door hem aangegane verbintenissen, immers onverlet, zodat het doel van de richtlijnen 90/619, 92/96, 2002/83 en 2009/138, zoals dit in de punten 63 tot en met 66 van dit arrest is uiteengezet, op die manier verzekerd is.

Het staat in de hoofdgedingen aan de verwijzende rechters om na te gaan of de verzekeringsondernemingen informatie hebben verstrekt over de vormvoorwaarden van de opzegging. Zo ja, dienen die rechters tevens uit te maken of die informatie juist was dan wel, volgens een algemene beoordeling op basis van onder meer het nationale wettelijke kader en de feiten in het hoofdgeding, zodanig onjuist dat de verzekeringnemers hun opzeggingsrecht niet onder in wezen dezelfde voorwaarden konden uitoefenen als die waarvan sprake zou zijn geweest bij juiste informatie.

Gelet op het voorgaande dient op de enige vraag in zaak C-357/18 en de eerste vraag in de zaken C-355/18, C-356/18 en C-479/18 te worden geantwoord dat artikel 15, lid 1, van richtlijn 90/619, juncto artikel 31 van richtlijn 92/96, artikel 35, lid 1, juncto artikel 36, lid 1, van richtlijn 2002/83, en artikel 185, lid 1, juncto artikel 186, lid 1, van richtlijn 2009/138, aldus moeten worden uitgelegd dat de termijn om het recht van opzegging van een levensverzekeringsovereenkomst uit te oefenen, ingaat op het moment dat de verzekeringnemer wordt meegedeeld dat de overeenkomst is gesloten, zelfs wanneer in de informatie die de verzekeringsonderneming hem verstrekt

Met zijn tweede vraag in zaak C-479/18 wenst het Bezirksgericht für Handelssachen Wien in wezen te vernemen of artikel 15, lid 1, van richtlijn 90/619, juncto artikel 31 van richtlijn 92/96, aldus moet worden uitgelegd dat wanneer de verzekeringsonderneming de verzekeringnemer geen informatie over zijn opzeggingsrecht verstrekt, dan wel zodanig verkeerde informatie dat hij dit recht niet kan uitoefenen onder in wezen dezelfde voorwaarden als die welke met de juiste informatie zouden gelden, de termijn voor de uitoefening van het opzeggingsrecht niet ingaat, ook niet wanneer de verzekeringnemer via een andere weg verneemt dat hij een opzeggingsrecht heeft.

Ter beantwoording van deze vraag moet worden opgemerkt dat noch in artikel 15, lid 1, van richtlijn 90/619 noch in artikel 31 van richtlijn 92/96 uitdrukkelijk staat dat de verzekeringsonderneming het daarin bepaalde moet meedelen aan de verzekeringnemer.

Het Hof heeft er evenwel reeds op gewezen dat het Unierecht de verzekeringsonderneming de verplichting oplegt om de verzekeringnemer een vastgelegde lijst met informatie mee te delen, waaronder met name informatie over diens recht om de overeenkomst op te zeggen (arrest van 19 december 2013, Endress, C-209/12, EU:C:2013:864, punt 30).

De omstandigheid dat de verzekeringnemer via andere wegen de exacte inhoud te weten komt van informatie die de verzekeringsonderneming hem had moeten geven, kan dus niet dezelfde rechtsgevolgen voor de opzeggingstermijn hebben als de mededeling van die informatie door de onderneming, die haar verder van elke verplichting ter zake bevrijdt.

Anders zou om te beginnen immers worden ingegaan tegen de in punt 71 van dit arrest genoemde doelstelling van richtlijn 2002/83, namelijk garanderen dat de verzekeringnemer exacte informatie ontvangt, met name over het recht van opzegging, informatie die, zoals in punt 85 van dit arrest is gepreciseerd, moet worden verstrekt door de verzekeringsonderneming.

Verder zou kennisneming van het opzeggingsrecht buiten de contractuele verhouding tussen de verzekeringsonderneming en de verzekeringnemer om, zoals de advocaat-generaal in punt 65 van haar conclusie in wezen opmerkt, problematisch kunnen zijn op het gebied van bewijs, onder meer wat het bewijs betreft van het tijdstip van die kennisneming en dus van de vaststelling van de termijn waarbinnen het opzeggingsrecht moet worden uitgeoefend.

Ten slotte, zoals de Commissie opmerkt, zou de verzekeringsonderneming, indien zij van haar informatieplicht zou worden bevrijd doordat de verzekeringnemer de inhoud van de informatie op een andere manier te weten komt, niet de incentive hebben tot nakoming van haar verplichting om hem zelf exacte informatie te verstrekken.

Gelet op het voorgaande dient op de tweede vraag in zaak C-479/18 te worden geantwoord dat artikel 15, lid 1, van richtlijn 90/619, juncto artikel 31 van richtlijn 92/96, aldus moet worden uitgelegd dat wanneer de verzekeringsonderneming de verzekeringnemer geen informatie over zijn opzeggingsrecht verstrekt, dan wel zodanig verkeerde informatie dat hij dit recht niet kan uitoefenen onder in wezen dezelfde voorwaarden als die welke met de juiste informatie zouden gelden, de termijn voor de uitoefening van het opzeggingsrecht niet ingaat, ook niet wanneer de verzekeringnemer via een andere weg verneemt dat hij een opzeggingsrecht heeft.

Met de tweede vraag in de zaken C-355/18 en C-356/18 en de derde vraag in zaak C-479/18 wensen de verwijzende rechters in wezen te vernemen of artikel 15, lid 1, van richtlijn 90/619, juncto artikel 31 van richtlijn 92/96, en artikel 35, lid 1, juncto artikel 36, lid 1, van richtlijn 2002/83, aldus moeten worden uitgelegd dat, zodra de overeenkomst eenmaal is beëindigd en alle daaruit voortvloeiende verplichtingen — waaronder met name die van de verzekeringsonderneming tot uitbetaling van de afkoopwaarde — zijn nagekomen, de verzekeringnemer nog steeds zijn opzeggingsrecht kan uitoefenen wanneer het op de overeenkomst toepasselijke recht niet de rechtsgevolgen regelt van het feit dat er geen of onjuiste informatie over het opzeggingsrecht werd verstrekt.

Ter beantwoording van deze vraag moet eraan worden herinnerd dat volgens artikel 15, lid 1, tweede alinea, van richtlijn 90/619 en artikel 35, lid 1, tweede alinea, van richtlijn 2002/83 de kennisgeving van de verzekeringnemer waarin hij de overeenkomst opzegt, tot gevolg heeft dat hij voor de toekomst wordt ontheven van alle uit deze overeenkomst voortvloeiende verplichtingen.

Hieruit volgt dat zodra de verzekeringnemer binnen de gestelde termijn verklaart de overeenkomst te willen opzeggen, hij voor de toekomst is ontheven van alle uit deze overeenkomst voortvloeiende verplichtingen en de verzekeringsonderneming niet de uitvoering daarvan kan eisen.

Deze bepalingen regelen geenszins de vorm waarin de opzegging moet gebeuren, noch de rechtsgevolgen van die opzegging voor de verplichtingen, met name die tot terugbetaling, die het nationale recht mogelijkerwijs oplegt aan de verzekeringsonderneming.

Deze voorwaarden en gevolgen vallen immers buiten de werkingssfeer van die bepalingen en worden volgens artikel 15, lid 1, derde alinea, van richtlijn 90/619 en artikel 35, lid 1, derde alinea, van richtlijn 2002/83 beheerst door het op de overeenkomst toepasselijke recht.

Bijgevolg kunnen die bepalingen niet aldus worden uitgelegd dat ze de lidstaten de verplichting opleggen om de mogelijkheid om een levensverzekeringsovereenkomst op te zeggen of de rechtsgevolgen van een binnen de gestelde termijn gedane opzegging — zoals het al dan niet ontstaan van een terugbetalingsverplichting — te laten afhangen van de stand van uitvoering van de overeenkomst. Aangezien het Oostenrijkse recht daarover niets bepaalt, kan het opzeggingsrecht in casu dus ook nog worden uitgeoefend nadat de overeenkomst is beëindigd en alle daaruit voortvloeiende verplichtingen zijn nagekomen.

Anders dan DONAU en de Oostenrijkse regering in hun opmerkingen betogen, is deze uitlegging niet in tegenspraak met het arrest van 10 april 2008, Hamilton (C-412/06, EU:C:2008:215), waarin het Hof heeft geoordeeld dat het opzeggingsrecht bedoeld in richtlijn 85/577/EEG van de Raad van 20 december 1985 betreffende de bescherming van de consument bij buiten verkoopruimten gesloten overeenkomsten (PB 1985, L 372, blz. 31) niet meer kan worden uitgeoefend wanneer er geen verbintenis meer is. Dat arrest betreft immers de verenigbaarheid met die richtlijn van een nationale bepaling die erin voorziet dat het opzegginsrecht vervalt één maand nadat contractpartijen de uit de overeenkomst voortvloeiende verplichtingen volledig zijn nagekomen. De hoofdgedingen betreffen echter geen dergelijke bepaling, aangezien de Oostenrijkse wetgever daar niet in heeft voorzien voor levensverzekeringsovereenkomsten (zie in die zin arrest van 19 december 2013, Endress, C-209/12, EU:C:2013:864, punt 31).

Derhalve dient op de tweede vraag in de zaken C-355/18 en C-356/18 en op de derde vraag in zaak C-479/18 te worden geantwoord dat artikel 15, lid 1, van richtlijn 90/619, juncto artikel 31 van richtlijn 92/96, en artikel 35, lid 1, juncto artikel 36, lid 1, van richtlijn 2002/83, aldus moeten worden uitgelegd dat, zodra de overeenkomst eenmaal is beëindigd en alle daaruit voortvloeiende verplichtingen — waaronder met name die van de verzekeringsonderneming tot uitbetaling van de afkoopwaarde — zijn nagekomen, de verzekeringnemer nog steeds zijn opzeggingsrecht kan uitoefenen voor zover het op de overeenkomst toepasselijke recht niet de rechtsgevolgen regelt van het feit dat er geen of onjuiste informatie over het opzeggingsrecht werd verstrekt.

Met zijn vierde vraag wenst het Bezirksgericht für Handelssachen Wien in wezen te vernemen of artikel 15, lid 1, van richtlijn 90/619, artikel 35, lid 1, van richtlijn 2002/83 en artikel 186, lid 1, van richtlijn 2009/138 aldus moeten worden uitgelegd dat ze zich verzetten tegen een nationale regeling waarbij de verzekeringsonderneming de verzekeringnemer die zijn opzeggingsrecht uitoefent, enkel de afkoopwaarde is verschuldigd.

Alvorens deze vraag te beantwoorden moet eraan worden herinnerd dat, zoals in de punten 61, 62 en 66 van dit arrest reeds is aangegeven, de andere rechtsgevolgen van de opzegging dan die waarin voornoemde Unierechtelijke bepalingen voorzien, worden geregeld door het op de overeenkomst toepasselijke recht, en dat de lidstaten bij de vaststelling van die regels erop moeten toezien dat de nuttige werking van richtlijnen 90/619, 92/96, 2002/83 en 2009/13, mede gelet op het doel van deze richtlijnen, gewaarborgd is.

Zoals in wezen reeds in punt 63 van dit arrest is uiteengezet, heeft het opzeggingsrecht tot doel de verzekeringnemer de mogelijkheid te bieden om de overeenkomst te kiezen die het best bij zijn behoeften past en dus om overeenkomsten op te zeggen die na de sluiting, gedurende de bedenktermijn om het opzeggingsrecht uit te oefenen, niet blijken te voldoen aan zijn behoeften.

Deze keuzevrijheid wordt juist gegarandeerd door artikel 15, lid 1, tweede alinea, van richtlijn 90/619, artikel 35, lid 1, tweede alinea, van richtlijn 2002/83 en artikel 186, lid 1, tweede alinea, van richtlijn 2009/138, die bepalen dat wanneer de verzekeringnemer binnen de gestelde termijn te kennen geeft de overeenkomst te willen opzeggen, hij voor de toekomst wordt ontheven van alle uit de overeenkomst voortvloeiende verplichtingen.

Indien de verzekeringnemer zelfs nadat hij de overeenkomst heeft opgezegd erdoor gebonden zou blijven, zou hij immers niet geneigd zijn om zijn opzeggingsrecht te gebruiken en zou hij dus niet kunnen kiezen welke overeenkomst het best past bij zijn behoeften.

Teneinde de nuttige werking van het opzeggingsrecht te garanderen mogen net zomin de andere rechtsgevolgen die het op de overeenkomst toepasselijke recht aan de uitoefening van dit recht verbindt, de verzekeringnemer ervan afschrikken dit recht uit te oefenen.

In casu blijkt uit de verwijzingsbeslissing in zaak C-479/18 dat § 176 VersVG, in de op de hoofdgedingen toepasselijke versie ervan, in wezen bepaalt dat wanneer een verzekering als die in het hoofdgeding wordt beëindigd via opzegging, ontbinding of betwisting, de verzekeringsonderneming de afkoopwaarde van de verzekering moet uitbetalen.

Deze bepaling regelt dus op dezelfde wijze zowel de situatie waarin de verzekeringnemer meent dat de overeenkomst bij zijn behoeften past, besluit om zijn opzeggingsrecht niet te gebruiken en dan, om andere redenen, toch besluit om de overeenkomst te ontbinden, als de situatie waarin hij meent dat de overeenkomst niet bij zijn behoeften past en zijn opzeggingsrecht uitoefent.

Aangezien die bepaling dezelfde rechtsgevolgen verbindt aan opzegging en ontbinding, ontneemt ze het in het Unierecht neergelegde opzeggingsrecht dan ook elke nuttige werking.

Aan deze uitlegging wordt niet afgedaan door de — onder meer door Allianz aangevoerde — omstandigheid dat indien de verzekeringnemer recht zou hebben op terugbetaling van de gestorte bedragen, de financiële nadelen vooral zouden worden gedragen door de gemeenschap van verzekerden, en dat, in geval van tardieve opzegging, het Hof in het arrest van 15 april 2010, E. Friz (C-215/08, EU:C:2010:186), zou hebben erkend dat de betrokkene een deel van de risico's moest dragen.

Indien de verzekeringsonderneming de verzekeringnemer correcte informatie over het recht van opzegging geeft, beschikt de verzekeringnemer immers slechts over een relatief korte termijn om zijn opzeggingsrecht uit te oefenen, en kunnen de financiële gevolgen van een eventuele opzegging voor de gemeenschap van verzekerden dus als een deel van het algemene beheer van de verzekerde risico's kunnen worden beschouwd. Indien de opzegging daarentegen laattijdig is geschied omdat informatie daarover ontbrak of zodanig verkeerde informatie is verstrekt dat de verzekeringnemer zijn opzeggingsrecht recht niet heeft kunnen uitoefenen onder in wezen dezelfde voorwaarden als die welke met de juiste informatie zouden gelden, moet de verzekeringsonderneming, zoals in punt 69 van het onderhavige arrest in herinnering is gebracht, zelf de situatie herstellen die zij heeft veroorzaakt met haar verzuim, te voldoen aan de Unierechtelijke verplichting om een vaste lijst met informatie mee te delen, waaronder met name de inlichtingen over het opzeggingsrecht van de verzekeringnemer.

Voorts wordt de draagwijdte van het arrest van 15 april 2010, E. Friz (C-215/08, EU:C:2010:186), in punt 24 ervan uitdrukkelijk begrensd tot de situatie van een consument die toetreedt tot een gesloten vastgoedfonds met de vorm van een personenvennootschap, en ziet dat arrest dus niet op kanscontracten in het algemeen.

Gelet op het voorgaande dient op de vierde vraag in zaak C-479/18 te worden geantwoord dat artikel 15, lid 1, van richtlijn 90/619, artikel 35, lid 1, van richtlijn 2002/83 en artikel 185, lid 1, van richtlijn 2009/138 aldus moeten worden uitgelegd dat ze zich verzetten tegen een nationale regeling waarbij de verzekeringsonderneming de verzekeringnemer die zijn opzeggingsrecht uitoefent, enkel de afkoopwaarde verschuldigd is.

Met zijn vijfde vraag wenst het Bezirksgericht für Handelssachen Wien in wezen te vernemen of artikel 15, lid 1, van richtlijn 90/619, artikel 35, lid 1, van richtlijn 2002/83 en artikel 186, lid 1, van richtlijn 2009/138 aldus moeten worden uitgelegd dat ze zich verzetten tegen een nationale regeling volgens welke, wanneer de verzekeringnemer zijn opzeggingsrecht uitoefent, een verjaringstermijn van drie jaar geldt voor de uitoefening van zijn recht op vergoedende rente dat gepaard gaat met de door hem gevorderde terugbetaling van de onverschuldigde bedragen.

Ter beantwoording van deze vraag zij erop gewezen dat die Unierechtelijke bepalingen erin voorzien dat de verzekeringnemer die een individuele levensverzekering aangaat over een termijn van 14 tot 30 dagen beschikt, te rekenen vanaf het tijdstip waarop hij ervan in kennis wordt gesteld dat de overeenkomst is gesloten, om deze overeenkomst op te zeggen, en zij hem dus een opzeggingsrecht verlenen.

Bijgevolg verkrijgt de verzekeringnemer het recht om de levensverzekeringsovereenkomst op te zeggen zonder meer door die overeenkomst te sluiten, en doet de mededeling door de verzekeringsonderneming van de wijze waarop dit recht moet worden uitgeoefend, louter de vervaltermijn ingaan.

Blijkens het aan het Hof in zaak C-479/18 overgelegde dossier bepaalt het Oostenrijkse recht dat van toepassing is op de in de hoofdgedingen aan de orde zijnde overeenkomsten, waar het overeenkomstig voornoemde Unierechtelijke bepalingen de gevolgen van de opzegging regelt, dat de uitoefening van het opzeggingsrecht de verplichting meebrengt om de betaalde bedragen terug te betalen en dat de terug te betalen bedragen moeten worden vermeerderd met vergoedende rente. Het recht om deze rente te vorderen verjaart na drie jaar, te weten de algemene verjaringstermijn die het Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch (burgerlijk wetboek) voorschrijft voor vorderingen van achterstallige jaarlijkse prestaties.

Deze termijn geldt echter alleen voor de vergoedende rente, en heeft dus geen rechtstreekse invloed op het recht van de verzekeringnemer om zijn overeenkomst op te zeggen.

Het staat evenwel aan het Bezirksgericht für Handelssachen Wien om na te gaan of het feit dat er voor de uitoefening van het recht op vergoedende rente een verjaringstermijn geldt, kan afdoen aan de doeltreffendheid van het door het Unierecht aan de verzekeringnemer toegekende opzeggingsrecht zelf.

Dienaangaande moet er enerzijds van worden uitgegaan dat verzekeringsovereenkomsten, zoals het Hof reeds heeft opgemerkt, juridisch complexe financiële producten zijn, die aanzienlijk kunnen verschillen per verzekeraar en die belangrijke financiële verplichtingen met zich mee kunnen brengen welke van lange duur kunnen zijn (arrest van 19 december 2013, Endress, C-209/12, EU:C:2013:864, punt 29).

Indien in die omstandigheden het feit dat de sinds meer dan drie jaar verschuldigde intresten zijn verjaard, de verzekeringnemer kan doen besluiten zijn opzeggingsrecht niet uit te oefenen, ook al voldoet de overeenkomst niet aan zijn behoeften, kan die termijn zijn opzeggingsrecht ondermijnen, zeker wanneer de verzekeringnemer onjuist werd geïnformeerd over de wijze waarop dit recht moet worden uitgeoefend.

Anderzijds dient te worden benadrukt dat de behoeften van de verzekeringnemer moeten worden beoordeeld op het tijdstip waarop de overeenkomst is gesloten, zonder rekening te houden met de voordelen die hij uit een tardieve opzegging zou kunnen halen, wanneer een dergelijk opzeggingsrecht er niet toe zou strekken de keuzevrijheid van de verzekeringnemer te beschermen, maar hij daarmee een groter rendement zou kunnen verkrijgen of zelfs zou kunnen speculeren op het verschil tussen het werkelijke rendement van de overeenkomst en de interestvoet van de vergoedende rente.

Gelet op het voorgaande dient op de vijfde vraag van zaak C-479/18 te worden geantwoord dat artikel 15, lid 1, van richtlijn 90/619, artikel 35, lid 1, van richtlijn 2002/83 en artikel 186, lid 1, van richtlijn 2009/138 aldus moeten worden uitgelegd dat ze zich niet verzetten tegen een nationale regeling volgens welke, wanneer de verzekeringnemer zijn opzeggingsrecht uitoefent, een verjaringstermijn van drie jaar geldt voor de uitoefening van zijn recht op vergoedende rente dat gepaard gaat met de door hem gevorderde terugbetaling van de onverschuldigde bedragen, voor zover de vaststelling van een dergelijke termijn niet afdoet aan de doeltreffendheid van zijn opzeggingsrecht, waarbij het aan de verwijzende rechter in zaak C-479/18 staat om dit te verifiëren.